Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 31/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 maja 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Bankowego Funduszu Leasingowego w Ł.
przeciwko B. K. i Ł. K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 28 maja 2008 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 13 września 2007 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanych na rzecz powoda kwotę 3.600
(trzy tysiące sześćset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z dnia 30 stycznia 2007 r. utrzymał w mocy
wydany przez siebie nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, zobowiązujący
pozwanych B. K. i Ł. K. do zapłaty na rzecz powoda Bankowego Funduszu
Leasingowego w Ł. kwoty 303.884,26 zł z ustawowymi odsetkami i kosztami
2
postępowania. Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia
faktyczne.
W dniu 20 października 2004 r. powód zawarł z pozwaną, prowadzącą Firmę
Usług Transportowych „K.(…)” w Z. dwie umowy leasingowe. Integralną część tych
umów stanowiły ogólne warunki umowy leasingu operacyjnego (o.w.u.l.). Przewidziano
w nich, że z chwilą wydania przedmiotu leasingu ryzyko jego przypadkowej utraty i
zniszczenia przechodzi na korzystającego (§ 2 ust. 2). Przez cały czas związania
umowami leasingu korzystającego obciążał obowiązek ubezpieczenia – na własny koszt
- przedmiotu leasingu do jego pełnej wartości rynkowej (§ 6a ust. 1 i § 6b ust. 1 o.w.l.).
Spoczywał też na nim obowiązek naprawienia w pełnej wysokości szkody, jaką poniósł
finansujący w związku z utratą przedmiotu leasingu, w razie odmowy przez zakład
ubezpieczeń przyznania lub wypłaty odszkodowania albo dokonania jego wypłaty w
niepełnej wysokości (§ 6 ust. 5 o.w.l.). Według § 6 ust. 8 o.w.l., odmowa przyznania lub
wypłaty odszkodowania albo trwający spór prawny o jego przyznanie nie zwalniały
korzystającego z obowiązku terminowej realizacji płatności wynikających z umów
leasingu; kwoty niewypłaconych lub będących przedmiotem roszczeń wobec zakładu
ubezpieczeń odszkodowań nie podlegały uwzględnieniu w rozliczeniu tych umów.
Zgodnie z § 7 ust. 1 o.w.l., wygaśnięcie umów leasingu następowało m. in. w przypadku
utraty ich przedmiotu. W takiej sytuacji finansującemu przysługiwało prawo żądania od
korzystającego zapłaty nieuregulowanych rat leasingowych, a także naprawienia szkody
wynikłej z utraty przedmiotu leasingu wraz z odsetkami za zwłokę (§ 7 ust. 2 o.w.l.). W
przypadku uregulowania przez korzystającego całej należności w terminie czternastu dni
od daty wskazanej przez finansującego w oświadczeniu o wygaśnięciu umowy, kwota
należnego odszkodowania podlegała pomniejszeniu o korzyści wynikające z zapłaty
przed umówionym terminem wszystkich przewidzianych w umowie opłat leasingowych
(dyskonto), a także o korzyści wynikające z ubezpieczenia, pod warunkiem otrzymania
odszkodowania od zakładu ubezpieczeń.
Na podstawie umów leasingu powód nabył ciągnik siodłowy „D.(…)” i naczepę
chłodniczą „S.(…)” i przekazał je do używania pozwanej. Zawarł też z (…) Zakładem
Ubezpieczeń S.A. umowę ubezpieczenia przedmiotów leasingu w zakresie OC, AC i
NW. Ochroną ubezpieczeniową objęte zostały szkody wynikające z kradzieży pojazdów,
z wyłączeniem szkód spowodowanych umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa
przez właściciela albo osobę pozostającą z nim we wspólnym gospodarstwie domowym
lub za którą właściciel ponosi odpowiedzialność albo inną osobę uprawnioną do
3
korzystania lub rozporządzania pojazdem albo osobę zawierająca umowę
ubezpieczenia na rzecz właściciela. Należności wynikające z umów leasingu zostały
zabezpieczone wekslami własnymi in blanco wystawionymi przez pozwaną,
poręczonymi przez pozwanego.
Pomiędzy 1 a 5 kwietnia 2005 r. przedmioty leasingu zostały skradzione przez
K. M. i T. R., działających wspólnie i w porozumieniu. Ubezpieczyciel odmówił wypłaty
odszkodowania powołując się na wyłączenie swoje odpowiedzialności z uwagi na fakt
wyrządzenia szkody przez pracownika pozwanej (T. R.). Ostatecznie, na skutek starań
powoda, w drodze wyjątku zrekompensował częściowo szkodę wypłacając – po
potrąceniu czwartej raty składek - 102.127 zł za utratę naczepy i 115.853 zł za utratę
ciągnika. Powód zaliczył te wypłaty na poczet należności z tytułu niezapłaconych opłat
leasingowych, po czym wystawił dwie noty obciążeniowe na kwoty 181.874,04 i
119.143,06 zł i zawiadomił pozwaną o uzupełnieniu weksli na sumę 304.384,26 zł
obejmującą należności z obu umów leasingu. Weksle nie zostały wykupione przez
wystawcę w terminie płatności, o czym powód poinformował poręczyciela wekslowego i
wzywał go do zapłaty.
Oceniając tak ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy uznał, że powództwo – w
świetle art. 7095
§ 1 i 3 k.c. - zasługuje na uwzględnienie. Utrata przedmiotów leasingu,
po ich wydaniu korzystającemu, wskutek okoliczności, za które finansujący nie ponosi
odpowiedzialności spowodowała wygaśnięcie umów leasingowych i zrodziła po stronie
korzystającego obowiązek natychmiastowej zapłaty przewidzianych w umowie a
niezapłaconych rat, pomniejszonych o korzyści uzyskane przez finansującego wskutek
ich zapłaty przed umówionym terminem i wygaśnięcia umowy leasingu oraz z tytułu
ubezpieczenia rzeczy, a także naprawienia szkody. Powód wyliczył należne mu od
pozwanej opłaty uwzględniając treść przytoczonych unormowań i zgodnych z nimi
postanowień o.w.l.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13 września 2007 r. oddalił apelację
pozwanych od wyroku Sądu Okręgowego i orzekł o kosztach procesu, aprobując
przyjęte za podstawę tego orzeczenia ustalenia faktyczne i ich ocenę prawną. Sąd
Apelacyjny podkreślił, że skoro w umowach leasingu przewidziany został wariant
ubezpieczenia przedmiotów leasingu bezpośrednio przez finansującego (§ 6a o.w.l.) i
taki właśnie wariant został wybrany, to bezzasadne są twierdzenia skarżących, iż
umowa ubezpieczenia została zawarta sprzecznie z postanowieniami umów
leasingowych, a w konsekwencji, że takie działanie powoda zniweczyło jego
4
uprawnienie do żądania zapłaty przewidzianych w umowie a niezapłaconych opłat
leasingowych.
W skardze kasacyjnej pozwani wnieśli o uchylenie w całości zaskarżonego
wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania. Jako podstawy skargi wskazali:
- naruszenie prawa materialnego, tj. art. 7095
k.c. przez jego błędna wykładnię
polegającą na przyznaniu tym przepisom charakteru imperatywnego z pominięciem celu
umowy leasingu, gdyż w ścisłym związku z obowiązkiem ponoszenia niebezpieczeństwa
utraty lub uszkodzenia rzeczy pozostaje uzgodniony obowiązek ubezpieczenia przez
korzystającego na własny koszt lecz na rzecz finansującego niebezpieczeństwa zajścia
wyżej wskazanych zdarzeń – wobec czego automatyzm w interpretowaniu tego przepisu
prowadziłby do wniosku, że umowa taka pozbawiona jest sensu prawnego i
ekonomicznego;
- nierozpoznanie co do istoty sprawy, tj. nierozstrzygnięcie o istocie roszczenia
będącego przedmiotem powództwa poprzez pominięcie istotnej sprzeczności
znajdującej się w podstawie żądania pozwu, polegającej na tym, że z ogólnych
warunków umowy leasingu wynika, iż umowa ubezpieczenia przedmiotu leasingu
zawarta została pomiędzy (…) Zakładem Ubezpieczeń a leasingobiorcą, podczas gdy z
certyfikatu ubezpieczenia wynika, iż umowa ubezpieczenia zawarta została z
leasingodawcą, co ma istotne znaczenie co do rozstrzygnięcia w przedmiocie podstawy
powództwa – w myśl § 6 ust. 2 ogólnych warunków leasingu, gdyż, zdaniem skarżących,
mając powyższą podstawę kasacyjną na względzie, powództwo niniejsze jest
przedwczesne.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest bezzasadna.
Zgodnie z art. 3983
§ 1 i 2 k.p.c. skargę kasacyjną można oprzeć jedynie na
dwóch podstawach, tj. naruszeniu prawa materialnego przez jego błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie oraz naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie
to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Prawidłowe przytoczenie każdej z tych
podstaw wymaga nie tylko wskazania konkretnych przepisów, które – według
skarżącego - zostały naruszone, ale także wykazania że naruszenia te pozostają w
bezpośrednim związku przyczynowym z wynikiem sprawy. Podniesione przez
5
skarżących „nierozpoznanie istoty sprawy” nie jest zatem przytoczeniem ustawowej
podstawy skargi kasacyjnej. Tak ujęta podstawa nie poddaje się kontroli kasacyjnej.
Wskazany przez skarżących w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej jako
naruszony art. 7095
k.c. składa się z trzech paragrafów. Skarżący winni więc, zgodnie z
przytoczonymi wyżej regułami, dokładnie określić, które z zawartych w nich przepisów
zostały wyłożone wadliwie przez Sąd drugiej instancji. Podniesienie zarzutu błędnej ich
interpretacji z punktu widzenia celu umowy leasingu wymagało też – czego skarżący nie
uczynili - wskazania, jako naruszonego, art. 7091
k.c., określającego istotne elementy
treści tego stosunku prawnego.
Ze sposobu ujęcia przez skarżących zarzutu naruszenia art. 7095
k.c. i
przytoczonej w jego uzasadnieniu argumentacji wynika niewątpliwie, że – w ich ocenie –
Sąd Apelacyjny interpretując § 1 i 3 wymienionego artykułu nie dostrzegł związku
między ryzykiem przypadkowej utraty lub uszkodzenia przedmiotu leasingu
obciążającym korzystającego a zakresem jego odpowiedzialności w razie wygaśnięcia
umowy leasingu wskutek zaistnienia wymienionych zdarzeń objętych umową
ubezpieczenia, zawartą z ubezpieczycielem przez korzystającego na koszt własny lecz
na rzecz finansującego. Odnosząc się do tak skonstruowanego zarzutu stwierdzić
należy, że sformułowany on został w oderwaniu od ustaleń faktycznych przyjętych za
podstawę zaskarżonego wyroku. Z ustaleń tych bowiem wynika jednoznacznie, że
umowę ubezpieczenia przedmiotów obu umów leasingowych zawarł z ubezpieczycielem
powód, zgodnie z jednym z wariantów przewidzianych w tych umowach. Już w świetle
tego tylko spostrzeżenia podniesiony przez skarżących zarzut trzeba uznać za chybiony.
Zauważyć jednak należy, że nie mógłby on odnieść zamierzonego skutku także w
przypadku, gdyby – jak chcą tego skarżący – umowa ubezpieczenia zawarta została
przez korzystającego.
Umowa leasingu – jak trafnie podkreślił to Sąd Apelacyjny – rodzi po stronie
korzystającego uprawnienie do używania rzeczy jak też ewentualnego pobierania z niej
pożytków przez czas oznaczony (art. 7091
k.c.). Ze względu na kredytowy charakter
świadczenia finansującego odpowiedzialność korzystającego z tytułu ryzyka utraty
rzeczy powiązana została z chwilą, kiedy została mu ona wydana. Wbrew odmiennemu
zapatrywaniu skarżących, przepis art. 7095
§ 1 k.c. przewidujący takie rozwiązanie ma
charakter imperatywny. Wprawdzie w razie wygaśnięcia stosunku leasingu w sytuacji
określonej powyższym unormowaniem strony mogą wprowadzić pewne modyfikacje
sposobu rozliczenia pozostałych nieuregulowanych rat leasingowych w stosunku do
6
przewidzianego w art. 7095
§ 3 k.c. (ustalając np., że korzystający będzie uiszczał
niektóre lub wszystkie raty leasingowe w uzgodnionych terminach), jednakże
finansujący, żądając natychmiastowej zapłaty reszty wynagrodzenia, musi pomniejszyć
je o korzyści wskazane w powołanym przepisie. Przepisy § 1 i 3 art. 7095
k.c. zostały
zinterpretowane przez Sąd Apelacyjny prawidłowo w ten właśnie sposób. Zarzut
dokonania ich błędnej wykładni nie znajduje żadnego usprawiedliwienia.
Strony umów leasingowych nie wprowadziły do ich treści odmiennych - niż
określone w § 3 art. 7095
k.c. - zasad rozliczenia niezapłaconych rat leasingowych.
Wprost przeciwnie, odwołały się do rozwiązania przyjętego w tym przepisie, włączając
do treści tych umów postanowienia ogólnych warunków umów leasingu wzorowane na
regulacji ustawowej. Przewidziały też dwuwariantowy sposób ubezpieczania przedmiotu
umów leasingowych, w tym możliwość zawarcia umowy ubezpieczenia przez
finansującego. Zarzut skarżących, że zostali oni pozbawieni wpływu na wybór
ubezpieczyciela oraz treść zawartej z nim umowy ubezpieczenia trzeba więc ocenić jako
dowolny.
Kwestia należytego wykonania przez finansującego obowiązków wynikających z
umowy ubezpieczenia przedmiotu leasingu pozostaje poza zakresem wykładni art. 7095
§ 3 k.c. Nie może ona zatem być przedmiotem rozważań w ramach podniesionego
przez skarżących zarzutu wadliwej interpretacji tego przepisu.
Z tych też względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł, jak w
sentencji.