Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 58/08
POSTANOWIENIE
Dnia 29 maja 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Koncernu Energetycznego "E.(...)" Spółki Akcyjnej w G. Oddział
E.(...) obecnie "E.(...) O.(...)" Spółka Akcyjna w G. Oddział w K.
przy uczestnictwie I. N., R. N., K. N., E. P. oraz Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K.
o zasiedzenie ,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 29 maja 2008 r.,
skargi kasacyjnej uczestników postępowania: I. N., R. N., K. N. i E. P.
od postanowienia Sądu Okręgowego w K. z dnia 24 maja 2007 r., sygn. akt II Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K. pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 15 stycznia 2007 r. Sąd Rejonowy w K. oddalił wniosek
spółki E.(...) S.A. o stwierdzenie, że Skarb Państwa nabył przez zasiedzenie udział
wynoszący 2/8 części we własności zabudowanej nieruchomości miejskiej położonej w
K. przy ul. A.
Według ustaleń tego sądu, przedmiotowy udział należał do zmarłego J. B. Całą
nieruchomość wojnie objął w posiadanie Zakład Energetyczny w K., który do 1951 r.
płacił czynsz spadkobiercom J. B.. Na wniosek Zakładu Energetycznego Sąd Powiatowy
w K. postanowieniem z dnia 2 grudnia 1972 r. stwierdził, że Skarb Państwa nabył
2
udziały J. B. i D. B. w trybie przepisów dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach
opuszczonych i poniemieckich. Na skutek skarg N. N. wznowiono postępowanie w tej
sprawie i oddalono powództwa Skarbu Państwa. Zakład Energetyczny od 1958 r.
figuruje jako właściciel nieruchomości i jest jej posiadaczem. Poczynił na niej rozległe
nakłady. Nie może jednak liczyć biegu zasiedzenia od 1958 r., kiedy decyzją
Wojewódzkiej Rady Narodowej Zakład Energetyczny otrzymał we władanie
nieruchomość, albowiem do objęcia nieruchomości doszło w ramach wypełniania przez
państwo zadań publicznych. Dla wzmocnienia tego argumentu Sąd Rejonowy przytoczył
uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1993 r. (III CZP
72/93, OSNC 1994/3/49).
Na skutek apelacji wnioskodawcy Sąd Okręgowy w K. zmienił zaskarżone
postanowienie i stwierdził, że Skarb Państwa nabył z dniem 2 grudnia 1982 r. przez
zasiedzenie udział 2/8 części we własności nieruchomości położonej w K. przy ul. A.,
objętej księgą wieczystą kw (...)2 Sądu Rejonowego w K.
Sąd Okręgowy podkreślił, że w orzecznictwie odchodzi się od poglądu
wyrażonego w wymienionej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1003 r. i
okoliczności uzyskania władania rzeczą nie mają znaczenia dla oceny władania jako
posiadania samoistnego. Jeżeli jednak budzi wątpliwości znaczenie decyzji
b. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 17 stycznia 1958 r. przekazującej
poprzednikowi wnioskodawcy władanie nieruchomością, to należy uwzględnić
postanowienie Sądu Powiatowego w K. z dnia 2 grudnia 1972 r. stwierdzające, że Skarb
Państwa nabył przez przemilczenie m.in. udział J. B.. W dniu tego orzeczenia Skarb
Państwa uzyskał tytuł prawny do władania nieruchomością. Stał się posiadaczem
samoistnym i to w dobrej wierze legitymując się dowodem własności pochodzącym od
Sądu. Spadkobiercy J. B. nie podejmowali prawnych działań w celu odzyskania
własności a brak podstaw do uznania, że ówczesne uwarunkowania ustrojowe
wyłączały możliwość dochodzenia roszczeń cywilnoprawnych. W tej sytuacji istniały
zdaniem sądu podstawy do przyjęcia, że po upływie 10 – u lat od daty wspomnianego
postanowienia Skarb Państwa nabył udział w nieruchomości przez zasiedzenie.
Od tego postanowienia skargę kasacyjną wniosła uczestniczka I. N. Skarga
została oparta na obu podstawach wymienionych w art. 3983
§ 1 k.p.c. Naruszenie
prawa materialnego miało polegać na niewłaściwym zastosowaniu art. 5, 7, 172 § 1 i art.
336 k.c. oraz niezastosowaniu art. 123 § 1, 175, 337, 338 oraz 339 k.c. Naruszenie
przepisów postępowania polegało na niewskazaniu w uzasadnieniu zaskarżonego
3
postanowienia w jakim zakresie Sąd Okręgowy przyjął jako własne ustalenia faktyczne
poczynione przez Sąd Rejonowy oraz braku własnych ustaleń podstawy faktycznej (art.
233 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 382
k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.). Ponadto wytknięto w skardze kasacyjnej
naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 i w związku z art. 13 § 2 k.p.c. a
także art. 234 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. między
innymi przez brak określenia faktycznej postanowienia, co uniemożliwia kontrolę
kasacyjną orzeczenia.
Na tej podstawie skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K.
ewentualnie orzeczenie co do istoty przez oddalenie apelacji wnioskodawcy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jak wynika z treści art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. uzasadnienie
wyroku Sądu drugiej instancji powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej
rozstrzygnięcia. Jak przyjmuje się w judykaturze, jeśli ten Sąd akceptuje dotychczasowe
wyniki postępowania dowodowego, powinien dać temu wyraz w pisemnych motywach
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/05, niepubl.; z dnia 10
listopada 1998 III CKN 792/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 83). Wówczas zbędne byłoby
powtarzanie jakie fakty istotne dla rozstrzygnięcia zostały udowodnione, na jakich
dowodach sąd się oparł i z jakich przyczyn innym dowodom odmówił wiarygodności i
mocy dowodowej.
Żadnego z tych wymagań nie spełnia zaskarżone orzeczenie, co trafnie zarzuca
się w skardze kasacyjnej. W judykaturze utrwalony jest pogląd, że sporządzenie
uzasadnienia w sposób nie w pełni odpowiadający stawianym mu wymaganiom może
stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej wtedy, gdy uzasadnienie
zaskarżonego wyroku nie posiada wszystkich koniecznych elementów, bądź
przedstawione w nim motywy nie pozwalają na przeprowadzenie kontroli kasacyjnej
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2007 r., sygn. akt V CSK 115/07, Mon.
Praw. 2007/17/930 i cytowane w nim orzecznictwo). Ponieważ takie są skutki
stwierdzonego na wstępie uchybienia Sądu drugiej instancji, już tylko z tej przyczyny
zaskarżone postanowienie podlega uchyleniu a sprawa wymaga ponownego
rozpoznania w drugiej instancji.
Po wydaniu wyroku przez Sąd Okręgowy w K., Sąd Najwyższy w pełnym składzie
sędziów Izby Cywilnej podjął dnia 26 października 2007 r. uchwałę rozstrzygającą
4
zagadnienie prawne dotyczące charakteru władania przez Skarb Państwa
nieruchomością uzyskaną w ramach sprawowania władztwa publicznego (sygn. akt III
CZP 30/07, OSNC 2008, nr 5, poz. 43). Według treści przyjętej uchwały, władanie przez
Skarb Państwa nieruchomością uzyskaną w ramach władztwa publicznego (imperium)
może być posiadaniem samoistnym prowadzącym do zasiedzenia.
Wymieniona uchwała wyjaśnia jedynie część z podnoszonych dotychczas
w sprawie wątpliwości. Nie zwalnia to sądu od ustalenia, czy zostały spełnione
ustawowe przesłanki zasiedzenia własności nieruchomości, a zatem, czy osoba na
rzecz, której ma być stwierdzone zasiedzenie, objęła nieruchomość w samoistne
posiadanie i czy uczyniła to w dobrej wierze. Uzyskanie formalnego orzeczenia Sądu
potwierdzającego prawo własności przedmiotu zasiedzenia ma niewątpliwie wpływ na
ocenę dobrej wiary, ale nie przesądza jej bez żadnych zastrzeżeń jak również nie
przesądza o objęciu nieruchomości w samoistne posiadanie. Należy bowiem mieć na
uwadze, że dobra czy zła wiara, mająca wpływ na wymagany okres zasiedzenia istotna
jest w chwili objęcia nieruchomości w posiadanie samoistne. Późniejsza zmiana
świadomości posiadacza w złej wierze na posiadanie w dobrej wierze i odwrotnie, nie
ma wpływu na ocenę charakteru i długości okresu potrzebnego do nabycia własności
przez zasiedzenie. Podkreślenie to jest istotne albowiem nie można wykluczyć, iż do
objęcia nieruchomości przez Skarb Państwa w samoistne posiadanie mogło dojść przed
wydaniem postanowienia z dnia 2 grudnia 1972 r. Sąd drugiej instancji nie rozważał tej
kwestii mając wątpliwości, co do charakteru posiadania nieruchomości przez Skarb
Państwa jeśli została objęta we władanie w ramach imperium, a to stanowisko pozostaje
w sprzeczności z wiążącym skład orzekający Sądu Najwyższego stanowiskiem
wyrażonym w wymienionej uchwale pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego
(art. 61 § 6, 62 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym Dz. U. Nr
240, poz. 2052 ze zm.).
W tej samej uchwale Sąd Najwyższy wskazał, że zasiedzenie na rzecz Skarbu
Państwa nie biegło, jeżeli właściciel nie mógł skutecznie dochodzić wydania
nieruchomości. Sąd drugiej instancji stwierdził wprawdzie w pisemnych motywach, że
spadkobiercy J. B. nie podejmowali w przeszłości prawnych działań w celu odzyskania
własności ale brak jest - ze względu z dostrzeżoną na wstępie wadliwość uzasadnienia
zaskarżonego orzeczenia – wskazania, czy jest to wynik własnych ustaleń Sądu drugiej
instancji i jaka jest podstawa dowodowa tych ustaleń.
5
Brak jednoznacznych ustaleń, co do chwili objęcia nieruchomości przez jednostkę
organizacyjną Skarbu Państwa w posiadanie samoistne pozbawia możliwości oceny
pozostałych, sformułowanych w skardze kasacyjnej zarzutów zarówno tych dotyczących
spełnienia warunków zasiedzenia z art. 172 k.c., jak i związanych z długością i biegiem
terminu zasiedzenia.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. w związku z
art. 13 § 2 k.p.c. oraz na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i
art. 39821
k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji.