Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 4 czerwca 2008 r.
II UZP 3/08
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Myszka, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 czerwca 2008 r.
sprawy z wniosku Jana K., Zenona G. i Antoniego C. przeciwko Zakładowi Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddziałowi w T. o nieobciążanie składką na ubezpieczenie spo-
łeczne, na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i
na ubezpieczenie zdrowotne, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego posta-
nowieniem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 19 grudnia 2007 r. [...]
„Czy członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ponoszą -
w myśl art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja Podatkowa (tekst jedno-
lity - Dz.U. z 2005r. nr 8 poz. 60) - odpowiedzialność także za nieopłacone przez tę
spółkę składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowni-
czych i na ubezpieczenie zdrowotne ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mogą, na
podstawie art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60) w związku z art. 32 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2007 Nr 11, poz. 74 ze zm. ) oraz w związku z art. 31 tej ustawy , zostać
obciążeni odpowiedzialnością za niezapłacone w terminie przez tę spółkę
składki na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowni-
czych i na ubezpieczenie zdrowotne.
U z a s a d n i e n i e
2
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku, postano-
wieniem z dnia 19 grudnia 2007 r. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzy-
gnięcia zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości: „czy członkowie zarządu
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ponoszą - w myśl art. 116 ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jednolity - Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60)
- odpowiedzialność także za nieopłacone przez tę spółkę składki na Fundusz Pracy i
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na ubezpieczenie zdrowot-
ne?”
Zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego. Organ
rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w T. decyzjami: z dnia 23 grud-
nia 2005 r. (dotyczącą Zenona G.), z dnia 23 grudnia 2005 r. (dotyczącą Antoniego
C.) oraz z dnia 28 grudnia 2005 r. (dotyczącą Jana K.) postanowił przenieść na adre-
satów decyzji odpowiedzialność za zaległe należności z tytułu składek obciążających
„S.” spółkę z o.o. w T. na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Ubezpiecze-
nia Zdrowotnego oraz na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że podjął czynności
zmierzające do wyegzekwowania należności z tytułu nieopłaconych składek na FUS,
FUZ oraz FP i FGŚP, ale egzekucja wobec spółki okazała się bezskuteczna, zaś ad-
resaci decyzji byli członkami zarządu spółki „S.”, a organ rentowy nie znalazł pod-
staw do wyłączenia ich odpowiedzialności za zaległości spółki wobec ZUS.
Zenon G., Antoni C. i Jan K. złożyli odwołania od powyższych decyzji podno-
sząc, iż pozwany nie wykazał bezskuteczności egzekucji należności wobec spółki, a
nadto, iż członkowie zarządu w odpowiednim czasie złożyli wniosek o wszczęcie po-
stępowania układowego, a następnie wniosek o ogłoszenie upadłości spółki, co zwal-
nia ich z odpowiedzialności za zaległe składki należne ZUS od spółki „S.”. Pozwany
organ rentowy wnosił o oddalenie odwołań.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu wyrokiem z
dnia 16 listopada 2006 r. oddalił odwołania. Sąd ten uznał, iż istota sporu w niniej-
szym procesie sprowadza się do ustalenia, czy zostały spełnione wszystkie prze-
słanki umożliwiające przeniesienie odpowiedzialności z tytułu nieopłaconych składek
względem ZUS na członków (obecnie już byłych członków) zarządu spółki.
Zgodnie z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpie-
czeń społecznych do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio - między
innymi - art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, z art. 32
3
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika zaś, że do składek na Fundusz
Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na ubezpieczenie
zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i do-
datkowej opłaty, przepisów karnych dokonywania zabezpieczeń oraz stosowania ulg
i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia
społeczne. W myśl art. 116 Ordynacji podatkowej za zaległości podatkowe spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organi-
zacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym
swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała
się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu nie wykazał, że: a) we
właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępo-
wanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo b) nie-
zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobie-
gającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy
lub nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości
podatkowych spółki w znacznej części.
W ocenie Sądu Okręgowego w rozpoznawanej sprawie zaistniały przewidzia-
ne art. 116 Ordynacji podatkowej przesłanki odpowiedzialności zobowiązanych.
Równocześnie, w ocenie Sądu Okręgowego, członkowie zarządu spółki „S.” w T. nie
udowodnili przesłanek wyłączających ich odpowiedzialność za zadłużenie spółki z
tytułu składek. W szczególności, nie wykazali, żeby we właściwym czasie zgłoszono
wniosek o ogłoszenie upadłości spółki lub wszczęto postępowanie zapobiegające
ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo że niezgłoszenie wniosku o
ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu
upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez winy członka zarządu. W tych
warunkach wyrokiem z dnia 16 listopada 2006 r. Sąd Okręgowy oddalił odwołania
skarżących jako niezasadne.
W apelacji od powyższego wyroku skarżący, zaskarżając wyrok w całości, za-
rzucili między innymi naruszenie art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
i art. 116 Ordynacji podatkowej, poprzez przeniesienie na nich również odpowiedzial-
ności za niezapłacenie składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych. Ich zdaniem były członek zarządu spółki może odpowia-
dać tylko za niezapłacone składki na ubezpieczenie społeczne, nie ponosi zaś od-
powiedzialności za składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
4
Pracowniczych. Wynika to z art. 32 ustawy systemowej, który nie zawiera przepisu o
przeniesieniu odpowiedzialności za składki na FP i FGŚP na osoby trzecie.
Sąd Apelacyjny przytoczył treść art. 32 ustawy systemowej, według którego do
składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
oraz na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania
odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpie-
czeń oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące
składek na ubezpieczenia społeczne. Treść tego przepisu nie przewiduje wprost
możliwości przeniesienia odpowiedzialności za przedmiotowe składki na osoby trze-
cie, tak jak ma to miejsce w odniesieniu do należności z tytułu składek na ubezpie-
czenia społeczne i co znalazło swoje odbicie w przepisie art. 31 ustawy systemowej,
gdzie stwierdza się wprost, że między innymi art. 116 Ordynacji podatkowej znajduje
zastosowanie do należności z tytułu składek..
Natomiast przepisy ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pra-
cowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr
9, poz. 85 ze zm.) oraz ustawy z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpie-
czeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (Dz.U. Nr 45, poz. 391 ze zm.) nie zawie-
rają uregulowań pozwalających na stosowanie w zakresie odpowiedzialności osób
trzecich za zobowiązania z tytułu składek na FP i GFŚP i ubezpieczenia zdrowotne -
przepisów Ordynacji podatkowej. W każdym razie brak jest wyraźnego odesłania do
tej ustawy.
Równocześnie, nawiązując do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 paź-
dziernika 1987 r., III UZP 38/87 (OSNCP 1989 nr 7-8, poz. 110), Sąd Apelacyjny
podkreślił, że w myśl stanowiska Sądu Najwyższego pod pojęciem „poboru” składki
należy rozumieć także określenie podmiotu zobowiązanego do uiszczenia danej
składki, a więc również osób trzecich - w tym przypadku - członków zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością. Niemniej jednak „wobec braku kategorycznego za-
pisu odnoszącego się do powyższej kwestii” zarówno w powołanych powyżej już
ustawach o ochronie roszczeń pracowniczych, jak i o powszechnym ubezpieczeniu w
NFZ oraz w art. 32 ustawy o systemowej powstaje uzasadniona wątpliwość zawarta
w treści przedstawionego Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Przepis art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, dotyczący skła-
dek na ubezpieczenia społeczne, stanowi, że do należności z tego tytułu stosuje się
wymienione w nim przepisy Ordynacji podatkowej, w tym artykuły od 116 do 119 tej
ustawy, dotyczące odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania podatkowe. Z
kolei art. 32 ustawy systemowej przewiduje, że „do składek na Fundusz Pracy, Fun-
dusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, na ubezpieczenie zdrowotne w
zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty,
przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach,
ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika oraz stosowania ulg i umorzeń sto-
suje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne”.
Rozważając zgłoszoną przez Sąd Apelacyjny poważną wątpliwość interpretacyjną,
warto na wstępie zwrócić uwagę, że w uzasadnieniu postanowienia Sąd nie powołał
wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 2 października 2007 (wyrok ten został po-
wołany w uzasadnieniu pytania prawnego w sprawie oznaczonej w Sądzie Najwyż-
szym sygn. II UZP 1/08), w którym Sąd ten wyraził pogląd, że użyte w art. 32 ustawy
systemowej określenie „w zakresie poboru składek” oznacza jedynie zespół czynno-
ści technicznych wykonywanych przez organ rentowy w celu uzyskania wpływu na
konta Funduszu Pracy i Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy z
1993 r. oraz o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym z 2003 r. określają jedynie
podmioty obowiązane do opłacania składek, nie zawierają natomiast odesłania do
Ordynacji podatkowej. Odesłanie zawarte w art. 32 nie obejmuje zatem odpowied-
niego stosowania do tych składek przepisów Ordynacji podatkowej o odpowiedzial-
ności osób trzecich za zobowiązania podatkowe. Wprawdzie uzasadnienie przed-
stawionego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego nie za-
wiera rozbudowanej argumentacji, wydaje się jednak, iż u podstaw zgłoszonych
przez Sąd Apelacyjny wątpliwości interpretacyjnych leży przedstawione stanowisko,
wyrażone w wyroku z 2 października 2007 r.
Wykładnia użytego w art. 32 ustawy systemowej określenia o „ poborze” skła-
dek, ograniczająca to pojęcie do czynności technicznych, nieobejmujących tym sa-
mym odpowiedzialności z tytułu nieopłaconych składek przez osoby trzecie (człon-
ków zarządu spółki) nie jest trafna. Na pobór składek istotnie składają się określone
czynności o charakterze czysto technicznym, jednak w rozumieniu art. 32 ustawy
systemowej ma ono inne, szersze znaczenie. Przede wszystkim należy zwrócić
6
uwagę, iż przepisy prawa ustawowego z reguły nie odnoszą się do czynności czysto
technicznych ; te kwestie ustawodawca przekazuje do aktów wykonawczych. Prze-
pisy ustawowe o poborze składek dotyczą przede wszystkim określenia podmiotu
zobowiązanego do ich zapłacenia (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 23 paździer-
nika 1987 r., III UZP 38/87, OSNCP 1989 nr 7-8, poz. 110; zob. także uchwałę z dnia
7 maja 2008, II UZP 1/08, OSNP 2008 nr 23-24, poz. 352). Podmiotem zobowiąza-
nym do opłacenia składek może być następca prawny podmiotu, na którym ciążył
obowiązek składkowy, jak i osoba trzecia, na którą przepisy prawa nakładają obo-
wiązek spełnienia przy istnieniu określonych warunków zobowiązania składkowego,
niespełnionego przez podmiot bezpośrednio zobowiązany. Taką możliwość przewi-
duje art. 31 ustawy systemowej, który odsyła do odpowiedniego stosowania między
innymi art. 116 , 116a, 117, 118 i 119 Ordynacji podatkowej, tj. do przepisów o od-
powiedzialności osób trzecich za zobowiązania podatkowe. Za zastosowalnością
tego przepisu nie tylko do składek na ubezpieczenie społeczne, ale również do skła-
dek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz
na ubezpieczenie zdrowotne przemawiają następujące argumenty.
W pierwszym rzędzie należy wskazać, że skoro art. 32 ustawy systemowej w
wymienionych w nim kategoriach spraw odsyła do odpowiedniego stosowania prze-
pisów dotyczących składek na ubezpieczenie społeczne, to oznacza to odesłanie do
wszystkich przepisów dotyczących składek na ubezpieczenie społeczne, a więc rów-
nież do przepisów Ordynacji podatkowej, wymienionych w art. 31 ustawy systemo-
wej, a więc i do przepisu art. 116 i następnych. Na gruncie wykładni jezykowo-logicz-
nej art. 32 nie ma uzasadnienia do wybiórczego stosowania tylko niektórych przepi-
sów Ordynacji, wręcz przeciwnie, taka interpretacja pozostawałaby w sprzeczności z
wykładnią systemową.
Nie byłaby trafna argumentacja, że zawarte w art. 32 ustawy systemowej ode-
słanie do odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących składek na ubezpie-
czenie społeczne zostało ograniczone do przepisów o składkach, jednak z wyłącze-
niem przepisu art. 31, odsyłającego do niektórych przepisów Ordynacji podatkowej,
zważywszy na to, iż niektóre przepisy o składkach odsyłają wprost do Ordynacji po-
datkowej. Otóż, gdyby dopuścić możliwość stosowania do składek na Fundusz
Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na ubezpieczenie
zdrowotne przepisów Ordynacji podatkowej jedynie w takim zakresie, w jakim szcze-
gólne przepisy ustawy systemowej odsyłają do Ordynacji podatkowej (jak np. art. 27
7
ustawy systemowej dotyczący zabezpieczenia należności z tytułu składek ustawo-
wym prawem zastawu), to w niektórych sprawach unormowania ustawy systemowej
okazałyby się niepełne. Na przykład zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy systemowej od
nieopłaconych w terminie składek należne są od płatnika składek odsetki za zwłokę,
na zasadach i w wysokości określonych w Ordynacji podatkowej. Przepis art. 23 nie
określa jednak początku/końca biegu terminu. Te elementy określa natomiast art. 12
Ordynacji podatkowej, do którego odsyła art. 31 ustawy systemowej. Osobno należy
podkreślić, że art. 31 tej ustawy odsyła do Ordynacji podatkowej w sprawach, które w
ogóle nie zostały uregulowane ustawą systemową, jak np. w sprawie nadpłaty (skła-
dek). Przepisy art. 31 i 32 ustawy systemowej należy więc postrzegać łącznie, ina-
czej mówiąc, odesłanie zawarte w art. 32 ustawy systemowej obejmuje odesłanie do
przepisów dotyczących składek na ubezpieczenie społeczne łącznie z przepisem art.
31, zwierającym odesłanie do wymienionych w nim przepisów Ordynacji podatkowej.
Wykładnia językowo-logiczna i systemowa pozostają w zgodzie wykładnią
funkcjonalną art. 32 ustawy systemowej. Celem wymienionego przepisu jest zabez-
pieczenie uzyskiwania składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świad-
czeń Pracowniczych oraz na ubezpieczenie społeczne na poziomie analogicznym,
co w przypadku składek na ubezpieczenia społeczne. Składki te, podobnie jak
składki na ubezpieczenie społeczne, służą gromadzeniu dochodów, z których są na-
stępnie pokrywane świadczenia socjalne w postaci odpowiednich zasiłków bądź też
świadczeń w naturze w razie zaistnienia ryzyka socjalnego w postaci utraty zarobków
z powodu ogłoszenia upadłości pracodawcy, braku pracy czy też konieczności le-
czenia. Wyłączenie bądź też ograniczenie zakresu ściągalności składek wymagałoby
w tej sytuacji wyraźnej szczególnej regulacji prawnej, której analizowane unormowa-
nia nie zawierają
Z przytoczonych motywów, Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji po-
stanowienia.
========================================