Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 42/08
POSTANOWIENIE
Dnia 12 czerwca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie egzekucyjnej wierzyciela Banku P. S.A. z siedzibą
w W. - Oddział w T.
przeciwko dłużnikom K. B. i B. B.
przy uczestnictwie skarżących: R. M., H. M. i CMS G. D. sp. z o.o. z siedzibą w K.
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 12 czerwca 2008 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w T.
postanowieniem z dnia 22 stycznia 2008 r., sygn. akt [...],:
"1. Co decyduje o przyłączeniu się wierzyciela do egzekucji
z nieruchomości w warunkach art. 927 k.p.c., a w szczególności czy
dla jego zaistnienia zachodzi konieczność dokonania ponownego
zajęcia nieruchomości na rzecz tego wierzyciela, czy też zajęcie
pierwotnie dokonane jest skuteczne także wobec wierzyciela
przyłączającego się do egzekucji ?
2. Jeżeli wymogiem przyłączenia się do egzekucji
z nieruchomości jest jej ponowne zajęcie na rzecz wierzyciela
2
przyłączającego się, to czy warunkiem koniecznym zajęcia jest
dokonanie w księdze wieczystej kolejnego wpisu o wszczęciu
egzekucji (wpisu o przyłączeniu się kolejnego wierzyciela), o którym
mowa w art. 924 k.p.c., czy też wystarczające dla bytu zajęcia
jest skierowanie do dłużnika wezwania, na które wskazuje art. 923
k.p.c. ?
3. Czy - w przypadku istnienia wymogu ponownego zajęcia
nieruchomości na rzecz wierzyciela przyłączającego się -
o dopuszczalności skierowania egzekucji do nieruchomości, a tym
samym o ocenie formalnej poprawności zajęcia, decyduje stan
własności rzeczy ujawniony w księdze wieczystej na chwilę zajęcia
nieruchomości w stosunku do dłużnika w następstwie doręczenia mu
wezwania, o którym mowa w art. 923 k.p.c., czy też rozstrzygające
jest to, kto jest właścicielem rzeczy w dacie powzięcia wiadomości
o zajęciu przez osobę nabywającą nieruchomość od dłużnika, tj.
osobę trzecią w rozumieniu art. 925 § 2 k.p.c. ?
4. Czy rozporządzenie nieruchomością po jej zajęciu
w następstwie przyłączenia się do egzekucji kolejnego wierzyciela
w trybie art. 927 k.p.c. jest bezskuteczne w rozumieniu art. 930 § 1
k.p.c. w stosunku do wierzyciela przyłączającego się, jeżeli
przyłączenie się do egzekucji z nieruchomości nie było ujawnione
w księdze wieczystej i nabywca rzeczy o nim nie wiedział ?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
3
Przedstawione zagadnienie prawne nasunęło się Sądowi Okręgowemu w T.
przy rozpoznawaniu zażalenia wierzyciela na postanowienie Sądu Rejonowego w
B. z dnia 26 października 2007 r. Postanowieniem tym Sąd Rejonowy w wyniku
rozpoznania trzech skarg na czynności komornika, wniesionych przez dłużników K.
B. i B. B. oraz osoby trzecie - CMS G. D. spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością
w K. oraz H. M. i R. M. m. in. polecił komornikowi sądowemu przy Sądzie
Rejonowym w B. umorzenie części postępowania egzekucyjnego prowadzonego w
sprawie Km […] - w zakresie egzekucji z nieruchomości położonej w B. przy ul.
B., składającej się z działki nr 6925/22, z nieruchomości składającej się z działek nr
6925/21 i nr 6925/19 oraz z nieruchomości położonej w B. – P., składającej się z
działek o nr 6925/14 i nr 6925/30. Sąd ten uznał, że wobec nabywców tych
nieruchomości CMS G. D. spółki z o.o. oraz małżonków M., wnioskodawca nie
może powołać się na skuteczne zajęcie tych nieruchomości, dokonane wcześniej
na rzecz innych wierzycieli, skoro w księdze wieczystej nie został dokonany wpis
o przyłączeniu się wnioskodawcy do egzekucji. Sąd Rejonowy uznał, że zajęcie
ważne jest tylko dla tych wierzytelności, dla których go dokonano. W przypadku
przyłączenia się do egzekucji z nieruchomości kolejnego wierzyciela - na rzecz
przyłączającego się wierzyciela konieczne jest dokonanie nowego zajęcia.
Komornik realizuje ten obowiązek przez złożenie wniosku o dokonanie wpisu
o przyłączeniu się tego wierzyciela do toczącej się egzekucji z nieruchomości.
Wpis do księgi wieczystej wzmianki o wszczęciu egzekucji (przyłączeniu się do niej)
przez określonego wierzyciela zgodny jest z treścią art. 925 § 1 k.p.c. i ujawnia nie
tylko fakt wszczęcia postępowania egzekucyjnego z nieruchomości, lecz także
zakres przedmiotowy i podmiotowy prowadzonej egzekucji. Dopiero odnotowanie
wszystkich wierzycieli uczestniczących w egzekucji i wszystkich egzekwowanych
roszczeń zapewnia odzwierciedlenie w księdze wieczystej rzeczywistego stanu
nieruchomości.
Sąd pierwszej instancji odrzucił koncepcję przyjmującą, że pierwsze
ostrzeżenie o wszczęciu egzekucji z nieruchomości, ujawnione w księdze
wieczystej, jest skuteczne dla kolejnych, przyłączających się do egzekucji
wierzycieli. Zaznaczył, że słabości tego poglądu ukazały się w rozpoznawanej
sprawie - pierwsze postępowanie egzekucyjne zostało umorzone i na podstawie
4
postanowienia komornika doszło do wykreślenia wpisu ostrzeżenia o wszczęciu
egzekucji, co umożliwiło dłużnikowi zbycie nieruchomości. W rezultacie Sąd
Rejonowy uznał skargi nabywców nieruchomości za zasadne. Nieskuteczność
zajęcia nieruchomości względem aktualnych jej właścicieli wyłącza zastosowanie
art. 930 § 1 k.p.c. i kontynuowanie egzekucji. Ponowne wszczęcie egzekucji może
nastąpić dopiero po uznaniu przez sąd odrębnym postępowaniu bezskuteczności
zbycia nieruchomości w stosunku do wierzyciela – Banku P. S.A., bądź po
ustaleniu skuteczności zajęcia w stosunku do nabywców.
Wierzyciel zaskarżył postanowienie Sądu Rejonowego zażaleniem
w omówionej wyżej części, zarzucając naruszenie przepisów, polegające na
wydaniu orzeczenia niezgodnie z treścią skargi, niewyjaśnienie wszystkich
okoliczności sprawy, a w szczególności treści wzmianki nr 3753-7/04 z 2004 r.,
wpisanej do ksiąg wieczystych nr 71685, 71686 i 85554 oraz rozpoznanie skargi
wniesionej po terminie. We wnioskach domagał się o uchylenie zaskarżonego
postanowienia w części nakazującej organowi egzekucyjnemu umorzenie egzekucji
z nieruchomości.
Sąd Okręgowy w T., przedstawiając powołane na wstępie zagadnienie
prawne, wskazał, że w doktrynie prawa i orzecznictwie prezentowane są rozbieżne
stanowiska co do istoty przyłączenia się wierzyciela do egzekucji z nieruchomości,
momentu, w którym przyłączenie następuje, formy przyłączenia i koniecznych
czynności wierzyciela oraz organu egzekucyjnego, a wreszcie skutków
przyłączenia w stosunku do osób trzecich. Wypowiedzi te nie zawierają, zdaniem
sądu pytającego, gruntowej analizy instytucji przyłączenia się wierzyciela do
toczącej się egzekucji z nieruchomości. Sąd Okręgowy w obszernym
i szczegółowym wywodzie przedstawił swój punkt widzenia, opowiadając się
zdecydowanie za koncepcją skuteczności pierwszego zajęcia połączonego
z dokonaniem wpisu ostrzeżenia do ksiąg wieczystych również w stosunku do
wierzyciela przyłączającego się i podważając potrzebę dokonywania kolejnych
wpisów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Zasada niezawisłości sądów, wyrażona w art. 178 ust. 1 Konstytucji RP,
zakłada podległość sędziów tylko Konstytucji i ustawom. Jak wyjaśnił Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 30 kwietnia
1999 r., III CZP 62/98 (OSNC 1999, nr 10, poz. 166), instytucja pytań prawnych
przewidziana w art. 390 § 1 k.p.c. stanowi odstępstwo od powyższej zasady,
zgodnie bowiem z art. 390 § 2 k.p.c. sądy związane są w danej sprawie poglądem
prawnym Sądu Najwyższego wyrażonym w podjętej uchwale. Nakazuje to
stosowanie przy wykładni art. 390 § 1 k.p.c. reguły wykładni ścisłej, bez sięgania do
argumentów celowościowych.
Na podstawie omawianego przepisu sąd drugiej instancji uprawniony jest do
przedstawienia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego, jeżeli stwierdzi
występowanie w sprawie poważnych wątpliwości prawnych, których wyjaśnienie
niezbędne jest dla rozstrzygnięcia sprawy. Wykazanie, że wątpliwości takie ujawniły
się w przedkładanej sprawie jest obowiązkiem sądu formułującego pytanie
i wymaga przeprowadzenia analizy dotychczasowego orzecznictwa i judykatury.
Dopiero ustalenie, że nauka i orzecznictwo nie wyjaśniają należycie występujących
kontrowersji prawnych, uzasadnia podjęcie się ich rozwiązania przez Sąd
Najwyższy w drodze uchwały.
Argumentem przemawiającym za udzieleniem odpowiedzi nie jest dążenie
do uzyskanie wsparcia Sądu Najwyższego dla jednoznacznie sformułowanego
przez sąd drugiej instancji stanowiska co do właściwej wykładni przepisów
stosowanych przy rozpoznawaniu zażalenia (por. np. w uzasadnienie
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2002 r., III CZP 30/02, nie publ.,
postanowienia z dnia 29 listopada 2005 r., III CZP 102/05, nie publ. oraz
postanowienia z dnia 28 lutego 2008 r., III CZP 156/07, nie publ.).
Podjęcia uchwały nie uzasadnia także sam fakt rozbieżności między
przyjmowanymi w orzecznictwie i piśmiennictwie koncepcjami rozwiązania
przedstawionego problemu, jeżeli w wyniku stosowania procedur ujednolicających
orzecznictwo można uznać, że jeden z poglądów stał się dominujący, a przeciwko
jego zasadności sąd pytający ani glosatorzy nie przytoczyli nowych,
nieuwzględnionych przy jego rozstrzyganiu i zarazem istotnych argumentów
6
prawnych, podważających jego trafność (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 27 lutego 2008 r., III CZP 103/07, nie publ.).
Zagadnienie prawne, które przedstawił Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie
sprowadza się do podnoszonych od dawna w piśmiennictwie i znajdujących odbicie
w orzecznictwie wątpliwości w interpretacji art. 927 k.p.c. w zw. z art. 930 § 1 k.p.c.
związanych z potrzebą i znaczeniem dokonania w księdze wieczystej wpisu
o przyłączeniu się kolejnego wierzyciela do toczącego się postępowania
egzekucyjnego z nieruchomości. Rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego
w tej materii doprowadziły do przedstawienia przez skład zwykły składowi
powiększonemu tego Sądu zagadnienia następującej treści: Czy dla wywołania
skutków prawnych wobec osoby trzeciej, wynikających z art. 925 § 1 k.p.c. i art.
930 k.p.c. w związku z art. 927 k.p.c. w stosunku do kolejnego wierzyciela, który
skierował egzekucję do nieruchomości po jej zajęciu, niezbędne jest ujawnienie
w dziale III księgi wieczystej, prowadzonej dla zajętej nieruchomości, wzmianki
o przyłączeniu się tego wierzyciela do toczącej się egzekucji z nieruchomości,
o której mowa w § 42 ust. 1 pkt rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17
września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbioru dokumentów
(Dz.U. Nr 102, poz. 1122 ze zm.)? W uchwale z dnia 6 listopada 2007 r. (III CZP
93/07, Biul. SN 2007, nr 11, poz. 7) skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
przyjął, że wierzyciel, który przyłączył się do postępowania egzekucyjnego, może
powołać się wobec osoby trzeciej na skutki zajęcia nieruchomości tylko wtedy, gdy
dokonano w księdze wieczystej wpisu o przyłączeniu lub złożono wniosek do zbioru
dokumentów, chyba ze osoba trzecia wiedziała o przyłączeniu. Uchwale nie
nadano wprawdzie rangi zasady prawnej, niemniej z uwagi na jej podjęcie przez
powiększony skład wyrażony w niej pogląd, należy uznać za akceptowany przez
Sąd Najwyższy kierunek wykładni omawianych przepisów.
Sąd Okręgowy zaznaczył w uzasadnieniu przedstawianego zagadnienia,
że stanowisko wyrażone w powołanej uchwale jest mu znane, jednak niesłusznie
ocenił, iż nie rozwiązuje ono wszystkich problemów istotnych dla rozstrzygnięcia
niniejszej sprawy. Uchwała zawiera kompleksową ocenę przepisów mających
zastosowanie w tej sprawie, natomiast rozważanie zagadnień o naturze
teoretycznej, jeżeli nie jest niezbędne do zajęcia stanowiska w kwestii wykładni
7
określonego przepisu, nie należy do zadań Sądu Najwyższego, lecz jest domeną
nauki prawa.
W konsekwencji nie zachodzą podstawy do podjęcia uchwały w trybie art.
390 § 1 k.p.c., bowiem przedstawione zagadnienie w zakresie, w jakim niezbędne
jest do rozstrzygnięcia sprawy przez sąd pytający, zostało już jednoznacznie
wyjaśnione w dotychczasowym orzecznictwie, a ponadto treść uzasadnienia Sądu
Okręgowego wskazuje, że ma on w tej sprawie i wyrobiony pogląd co do kierunku
interpretacji wskazanych w pytaniu przepisów. Fakt, że kierunek ten jest niezgodny
z koncepcją wykształcona w orzecznictwie Sądu Najwyższego, nie stanowi
dostatecznego motywu podjęcia uchwały. Zasadą jest bowiem, że sąd drugiej
instancji samodzielnie dokonuje wykładni przepisów prawa stosowanych przy
rozpoznawaniu przedstawionego mu środka odwoławczego.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji.