Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 2 lipca 2008 r.
II UK 334/07
Dopuszczalna jest zmiana tytułu ubezpieczenia osoby współpracującej z
prowadzącym działalność pozarolniczą, na ubezpieczenie z tytułu umowy o
pracę.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 2 lipca
2008 r. sprawy z wniosku Barbary L. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w T. z udziałem zainteresowanego Przedsiębiorstwa Wielobranżo-
wego Ryszard L. & Leszek K. o ubezpieczenie społeczne, na skutek skargi kasacyj-
nej wnioskodawczyni oraz zainteresowanego od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Gdańsku z dnia 2 sierpnia 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Gdańsku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 2 sierpnia 2006 r. [...] Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił
apelację wnioskodawczyni Barbary L. i zainteresowanego Przedsiębiorstwa
Wielobranżowego Handel-Usługi spółka cywilna Ryszard L. & Leszek K. w M.P.
od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu z dnia 1
marca 2005 r. w sprawie przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w T. o ubezpieczenie społeczne, podzielając ustalenia faktyczne poczy-
nione przez Sąd pierwszej instancji oraz ich ocenę prawną, w myśl której zawarta
pomiędzy stronami w dniu 15 stycznia 2004 r. umowa o pracę zmierzała do obejścia
prawa (art. 58 § 1 k.c.), co powoduje jej nieważność, a zatem wnioskodawczyni nie
spełniła ustawowych przesłanek do objęcia obowiązkowym pracowniczym ubezpiecze-
2
niem społecznym, wynikających z art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r.
Nr 11, poz. 74 ze zm.).
W świetle ustaleń faktycznych, decyzją z dnia 11 października 2004 r. pozwa-
ny organ rentowy przyjął, że wnioskodawczyni nie podlegała ubezpieczeniom spo-
łecznym z tytułu zawartej z PWHU s.c. Ryszard L. & Leszek K. umowy o pracę, pod-
legała natomiast w okresie od 15 stycznia 2004 r. obowiązkowym ubezpieczeniom
społecznym z tytułu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności z mężem
Ryszardem L. W okresie od 1 kwietnia 1991 r. do 14 stycznia 2004 r. Barbara L. była
zgłoszona do ubezpieczeń z tytułu wykonywania współpracy z mężem prowadzącym
działalność gospodarczą w spółce cywilnej z Leszkiem K., natomiast od 15 stycznia
2004 r. została zgłoszona do ubezpieczeń jako pracownik zatrudniony przez spółkę
cywilną na podstawie umowy o pracę. Według tej umowy, wnioskodawczyni została za-
trudniona w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku sprzedawcy z wynagrodze-
niem 800 zł brutto. Umowa została zawarta na czas nieokreślony, a w dniu 30 lipca 2004
r. została rozwiązana. W dniu ustania zatrudnienia 31 lipca 2004 r. wnioskodawczyni
zgłosiła się w Powiatowym Urzędzie Pracy celem rejestracji i uzyskania świadczenia
przedemerytalnego. W ocenie organu rentowego, podzielonej następnie przez Sądy,
zmiana tytułu ubezpieczenia żon wspólników miała podłoże finansowe i była podykto-
wana trudnościami finansowymi spółki, gdyż wynagrodzenia wypłacane pracowni-
kom są uznawane za koszty działalności Spółki. W ocenie Sądu Okręgowego, podzielo-
nej w całości przez Sąd Apelacyjny, zawarcie umowy o pracę zmierzało do obejścia
prawa, a zmiana statusu wnioskodawczyni nastąpiła z przyczyn finansowych, skoro wy-
nagrodzenie pracownicze i składki ubezpieczeniowe są wliczane w koszty firmy, inaczej niż
w przypadku osób współpracujących. Zmiana tytułu ubezpieczenia mająca na celu
jedynie względy finansowe (obniżenie kosztów działalności gospodarczej), świadczy o
zawarciu umowy o pracę w celu obejścia prawa, a ponadto - jak wskazał Sąd drugiej in-
stancji - nie zasługuje na ochronę prawa jako czynność sprzeczna z zasadami współżycia
społecznego (art. 58 § 2 k.c.).
Powyższy wyrok zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik wniosko-
dawczyni oraz zainteresowanego i zarzucając naruszenie prawa materialnego - art.
2, art. 10 § 1 i art. 22 § 11
k.p. w związku z art. 58 § 1 k.c. i art. 300 k.p., przez uzna-
nie, że umowa o pracę została zawarta w celu obejścia prawa, art. 6 ust. 1 pkt 1, art.
8 ust. 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
3
o systemie ubezpieczeń społecznych, przez uznanie, że wnioskodawczyni nie była
objęta ubezpieczeniem społecznym z tytułu umowy o pracę, oraz przepisów postępo-
wania - art. 231 i 233 § 1 k.p.c., wniósł o jego uchylenie i orzeczenie, że wniosko-
dawczyni podlegała ubezpieczeniom społecznym emerytalnemu, rentowym, choro-
bowemu i wypadkowemu z tytułu umowy o pracę, wraz z orzeczeniem o kosztach.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona. W ocenie Sądu Najwyższego, w rozpa-
trywanej sprawie Sądy błędnie zastosowały prawo do niewadliwie ustalonego stanu
faktycznego. W świetle tych ustaleń strony zawarły umowę o pracę, a to, że moty-
wem jej zawarcia były względy finansowe, nie oznacza jeszcze, że umowa taka
zmierzała do obejścia prawa (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.), co powoduje jej
nieważność. Fakt wykonywania pracy przez Barbarę L. w charakterze sprzedawcy w skle-
pie został potwierdzony w trakcie postępowania sądowego. Zatrudnienie odwołującej się
było konieczne z uwagi na rozwiązanie umów o pracę z dotychczasowymi pracownikami
oraz potrzebę zapewnienia obsługi sklepu. Okoliczności sprawy wyraźnie wskazują, że
celem zawarcia umowy było realizowanie stosunku pracy, a intencją stron nie było obej-
ście prawa w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego. W świetle art. 58 §
1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu jej obejście jest
nieważna. O czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy można mówić wów-
czas, gdy czynność taka pozwala na uniknięcie zakazów, nakazów lub obciążeń wy-
nikających z przepisu ustawy i tylko z takim zamiarem została dokonana. Nie jest
natomiast obejściem prawa dokonanie czynności prawnej w celu osiągnięcia skut-
ków, jakie ustawa wiąże z tą czynnością prawną. Skoro z zawarciem umowy o pracę
ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych wiąże obowiązek ubezpieczenia eme-
rytalno-rentowego, chorobowego i wypadkowego, podjęcie zatrudnienia w celu obję-
cia ubezpieczeniem i ewentualnego korzystania ze świadczeń z tego ubezpieczenia
nie może być kwalifikowana jako obejście prawa. W wyroku z dnia 28 kwietnia 2005
r., I UK 236/04 (OSNP 2006 nr 1-2, poz. 28), Sąd Najwyższy stwierdził, że sama
chęć uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego jako motywacja do podjęcia
zatrudnienia nie świadczy o zamiarze obejścia prawa. Podobny pogląd został wyra-
żony w wyroku z dnia 25 stycznia 2005 r., II UK 141/04 (OSNP 2005 nr 15, poz.
235). Przyjęto w nim, że stronom umowy o pracę, na podstawie której rzeczywiście
4
były wykonywane obowiązki i prawa płynące z tej umowy, nie można przypisać
działania w celu obejścia ustawy i stanowisko to można uznać za ugruntowane, gdyż
zostało powtórzone w innych jeszcze orzeczeniach (por. np. wyroki z dnia 14 lutego
2006 r., III UK 150/05 oraz z dnia 2 czerwca 2006 r., I UK 337/05, niepublikowane).
Na tle tych orzeczeń należy uznać, że w sytuacji, gdy wolą stron zawierających
umowę było faktyczne nawiązanie stosunku pracy i doszło do świadczenia pracy za
wynagrodzeniem, sama świadomość jednej ze stron umowy, a nawet obu stron, co
do wystąpienia w przyszłości zdarzenia uprawniającego do świadczeń z ubezpiecze-
nia społecznego, nie daje podstawy do uznania, że umowa miała na celu obejście
prawa. W stanie faktycznym niniejszej sprawy należy stwierdzić, że umowa o pracę
wiążąca strony nie została zawarta dla pozoru, gdyż nie stwierdzono, by strony za-
wierając ją miały zamiar wywołania innych skutków prawnych niż te, które wynikają z
umowy o pracę, oraz by jednocześnie próbowały przez jej zawarcie wprowadzić ko-
gokolwiek w błąd co do dokonania tej a nie innej czynności. Przeciwnie, nie pozoro-
wały zawarcia umowy o pracę i były zgodne co do tego, aby ich oświadczenia woli
wywołały odpowiadający im skutek. Skutkiem tym było między innymi objęcie ubez-
pieczeniem społecznym, co orzekające w sprawie Sądy niesłusznie oceniły jako za-
miar obejścia prawa, prowadzący do nieważności umowy (art. 58 § 1 k.c.). Przepisy
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie zakazują zmiany formy świadczenia
pracy i wynikającej z niej zmiany tytułu ubezpieczenia, z osoby współpracującej na ubezpie-
czenie z tytułu zawartej umowy o pracę. Fakt, że w wyniku zwolnienia pracowników oraz
zatrudnienia żon wspólników, w tym wnioskodawczyni, obniżeniu uległy koszty działalności
spółki nie oznacza, że doszło do obejścia prawa. Zawarciu umowy o pracę, nawet jeżeli
pozwalało to na możliwość zaliczenia wypłaconego wynagrodzenia w koszty działalności
spółki, czego nie można dokonać w przypadku osoby współpracującej, nie można zarzucić
obejścia przepisów dotyczących składek na ubezpieczenie społeczne, albowiem w jednym i
w drugim przypadku składki były odprowadzane. Różnica polega jedynie na możliwości
zaliczenia składek z tytułu umowy o pracę w koszty działalności spółki cywilnej jako zakładu
pracy. Osiągnięcie z tego tytułu oszczędności ekonomicznych przez spółkę nie jest
sprzeczne z ustawą i nie stanowi obejścia prawa.
Podobny pogląd został wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 paździer-
nika 2007 r., II UK 53/07 (OSNP 2008 nr 23-24, poz. 358).
W tym stanie rzeczy na podstawie art. 398 15
§ 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji. O
kosztach orzeczono po myśli art. 108 § 2 k.p.c.
5
========================================