Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 8 lipca 2008 r.
II PZ 12/08
Na postanowienie sądu apelacyjnego-sądu pracy i ubezpieczeń społecz-
nych odrzucające odwołanie od orzeczenia Wyższej Komisji Dyscyplinarnej
Służby Cywilnej przysługuje zażalenie do Sądu Najwyższego.
Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Beata Gudowska, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 8 lipca
2008 r. sprawy z odwołania Grzegorza N. od orzeczenia Wyższej Komisji Dyscypli-
narnej Służby Cywilnej z dnia 7 listopada 2007r. [...] na skutek zażalenia powoda na
postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 30 stycznia 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżone postanowienie.
U z a s a d n i e n i e
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Apelacyjny w Gdańsku odrzucił odwołanie
obwinionego Grzegorza N. od orzeczenia Wyższej Komisji Dyscyplinarnej Służby
Cywilnej wobec nieopłacenia odwołania opłatą podstawową przez jego pełnomocnika
(adwokata). Wskazał, iż zgodnie z art. 93 ust. 3 ustawy z 24 sierpnia 2006 r. o służ-
bie cywilnej do rozpoznania odwołania stosuje się przepisy Kodeksu postępowania
cywilnego o apelacji. W konsekwencji również przepisy ustawy z 28 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w szczególności jej art. 35 ust. 1 o opła-
cie podstawowej od apelacji w sprawach z zakresu prawa pracy. Skoro fachowy peł-
nomocnik nie opłacił odwołania opłatą podstawową, to podlegało ona odrzuceniu na
podstawie art. 1303
§ 3 k.p.c. i art. 373 k.p.c. w związku z art. 93 ust. 3 ustawy o
służbie cywilnej i art. 35 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
W zażaleniu pełnomocnik obwinionego wniósł o uchylenie postanowienia i
przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w celu nadania dalszego biegu. Zarzucił
bezzasadne odrzucenie odwołania, gdyż wniesione zostało w sprawie dyscyplinar-
2
nej, a nie w sprawie z zakresu prawa pracy. Nie podlegało dlatego opłacie zgodnie z
ustawą o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Dwie zasadnicze kwestie mają znaczenie dla rozstrzygnięcia zażalenia.
Pierwsza to pytanie, czy zażalenie jest w ogóle dopuszczalne, a druga to, czy zasad-
nie wymagano opłaty od odwołania. W zakresie pierwszej, w ocenie składu orzekają-
cego, nie można rozstrzygnąć tak jak Sąd Najwyższy w postanowieniu z 20 maja
2008 r. (II PZ 6/08), w którym stwierdził, że odwołanie od orzeczenia dyscyplinarnego
nie przysługuje. Ściślej, iż nie przysługuje zażalenie na postanowienie o odrzuceniu
przez Sąd Apelacyjny odwołania od orzeczenia Odwoławczej Komisji Dyscyplinarnej
dla Nauczycieli przy Ministrze Edukacji Narodowej, z tego względu, że w takiej spra-
wie nie przysługuje skarga kasacyjna. Na podstawie art. 3941
§ 2 k.p.c. nie przysłu-
guje zatem zażalenie na odrzucenie przez sąd odwołania od orzeczenia drugoin-
stancyjnego organu dyscyplinarnego. Takie stanowisko nie budziłoby wątpliwości,
gdyby odwoławcze postępowanie dyscyplinarne na etapie sądowym było dwuinstan-
cyjne. Tymczasem sądowe postępowanie odwoławcze od orzeczeń dyscyplinarnych
zamyka się w jednej instancji. Nieuprawnione jest więc stosowanie rozwiązania (na-
wet odpowiednio) o niedopuszczalności zażalenia, które akceptowane jest w dwuin-
stancyjnym postępowaniu sądowym, w którym nie przysługuje zażalenie na posta-
nowienie sądu drugiej instancji, gdy sprawa nie jest sprawą kasacyjną. Kwestii do-
puszczalności zażalenia na odrzucenie odwołania od orzeczenia dyscyplinarnego nie
można ograniczyć do norm art. 3941
§ 2 i 3 k.p.c. Mylne jest tu proste przenoszenie
tego rozwiązania, gdyż odwołanie od orzeczenia dyscyplinarnego i jego rozpoznanie
nie stanowi apelacji w rozumieniu procedury cywilnej (k.p.c.). Przepis art. 93 ust. 3
ustawy z 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej stanowi jedynie, iż „do rozpoznania
odwołania stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o apelacji. Od
orzeczenia sądu apelacyjnego kasacja nie przysługuje”. Taka sama regulacja jest w
art. 77 ust. 5a Karty Nauczyciela (sprawa II PZ 6/08). Nie pozwala ona stosować
wszystkich przepisów o odrzuceniu apelacji, gdyż nie jest to typowe postępowanie
apelacyjne z rozpoznaniem apelacji. Zachodzi tu szereg wątpliwości, w tym przede
wszystkim czy cywilny reżim procesowy dotyczący środków odwoławczych może być
stosowany wprost, skoro sprawa dyscyplinarna nie jest sprawą cywilną, a jedynie
3
podlega rozpoznaniu przez sąd powszechny z mocy szczególnej regulacji (art. 1 i 2
k.p.c.). Wydaje się, że ostatecznie utrwalone prawo do sądu w sprawach dyscypli-
narnych nie ma jednak jeszcze należytej regulacji w prawie procesowym, czego do-
wodem jest choćby rozpoznawane zaskarżenie odrzucenia wniesionego do sądu
odwołania od orzeczenia dyscyplinarnego. Początkowo ustawodawca w ogóle nie
przewidywał odwołań do sądu od orzeczeń dyscyplinarnych w pragmatykach służ-
bowych. Z czasem w niektórych pragmatykach dopuścił takie odwołanie, początkowo
do Sądu Najwyższego, co potem zmienił i obecnie odwołania rozpoznają sądy ape-
lacyjne - sądy pracy i ubezpieczeń społecznych stosując przepisy o apelacji. Stanowi
to szczególną kompetencję tych sądów, gdyż sprawa, którą rozpoznają, nie jest
sprawą z zakresu prawa pracy ani ubezpieczeń społecznych.
W kwestii zasadniczej należy stwierdzić, że na postanowienie sądu apelacyj-
nego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych o odrzuceniu odwołania od orzeczenia
Wyższej Komisji Dyscyplinarnej (art. 93 ustawy z 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywil-
nej) przysługuje zażalenie do Sądu Najwyższego. Podstawy prawne zażalenia wyni-
kają z ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz z Konstytucji. Łączy je prawo do
sądu, które nie jest kwestionowane, wszak odwołanie do sądu ma już wyraźną pod-
stawę prawną w ustawie o służbie cywilnej (podobnie w innych pragmatykach). Gwa-
rancja prawa do sądu jest pełna, gdy oparta jest na mechanizmie kontroli tego
prawa. Istotę prawa do sądu realizuje możliwość uzyskania merytorycznego rozpo-
znania sprawy. Mechanizm kontroli tego prawa winien obejmować ocenę decyzji
(orzeczeń) formalnych, które zamykają drogę do merytorycznego rozpoznania
sprawy w postępowaniu sądowym. Po wtóre, właśnie dlatego, że sądowe postępo-
wanie dyscyplinarne jest jednoinstancyjne, to również i z tej przyczyny ważne znacz-
nie ma kontrola odrzucenia odwołania od orzeczenia dyscyplinarnego.
Przepis, iż od orzeczenia sądu apelacyjnego- sądu pracy i ubezpieczeń spo-
łecznych w sprawie dyscyplinarnej nie przysługuje kasacja (skarga kasacyjna) - art.
93 ust. 3 ustawy o służbie cywilnej, wcale nie uzasadnia wniosku o braku zażalenia
na odrzucenie odwołania. Jest całkiem przeciwnie, gdy dostrzeże się przepis art.
3981
§ 1 k.p.c., zgodnie z którym skarga kasacyjna przysługuje od orzeczenia w
przedmiocie odrzucenia pozwu, czyli nawet w sprawie, w której skarga kasacyjna
byłaby niedopuszczalna. Z tego rozwiązania wynika wniosek, że prawodawca za
ważne uznaje rozstrzygnięcia, w których sądy nie rozpoznają sprawy lecz odrzucają
pozew (odpowiednio odwołanie). Przy powszechnym prawie do sądu i domniemaniu
4
drogi sądowej strona ma prawo do oceny przez Sąd Najwyższy czy zasadnie sąd po-
wszechny nie rozpoznaje jej sprawy merytorycznie. Tym bardziej prawa do takiej
kontroli nie można odmówić w sytuacji, gdyż ustawodawca wyraźnie ustanawia okre-
ślony tryb sądowej kontroli orzeczeń dyscyplinarnych i zamyka go w postępowaniu
jednoinstancyjnym. Brak dwuinstancyjnego postępowania wynika tu z aprobowanego
stanowiska (w tym orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego), że sądowe postępo-
wanie dyscyplinarne może być jednoinstancyjne. Jednakże przy takiej ocenie prawo
do kontroli sądowej odrzucenia odwołania nie powinno być słabsze niż odrzucenia
pozwu w postępowaniu dwuinstancyjnym.
Realizacja prawa do sądu jest niestopniowalna, co oznacza, że musi mieć w
każdym wypadku charakter zupełny. Gwarantujące prawo do sądu przepisy Konsty-
tucji (art. 45 ust.1, art. 77 ust. 2, art. 78) stosuje się bezpośrednio, chyba że stanowi
ona inaczej (art. 8 ust. 2). Wyraźna pozytywna odpowiedź na postawione pytanie nie
musi więc wynikać bezpośrednio z prawa procesowego. Konstytucja zapewnia są-
dową kontrolę spraw dyscyplinarnych (zob. uchwała Sądu Najwyższego z 18 stycz-
nia 2001 r., III ZP 28/00, OSNAPiUS 2001 nr 7 poz. 210; wyroki Trybunału Konstytu-
cyjnego z 11 września 2001 r., SK 17/00, OTK 2001 nr 6, poz. 165 i z 8 grudnia 1998
r., K 41/97, OTK 1998 nr 7, poz. 117). Kontrola ta jest pełna tylko wtedy, gdy strona
ma zapewnione prawo do kontroli orzeczenia o odrzuceniu odwołania zamykającego
drogę do gwarantowanego już ustawą merytorycznego rozpoznania sprawy. Tylko
tak rozumiane postępowanie, czyli nie tylko główne rozpoznanie odwołania lecz rów-
nież kontrola odrzucenia odwołania, zapewniają realizację prawa do sądu. Prócz ar-
gumentacji wynikającej z prawa do rozpoznania sprawy przez sąd (prawa do sądu z
art. 45 ust. 1 Konstytucji), odmowa kontroli odrzucenia odwołania byłaby sprzeczną z
prawem do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji (art. 78
Konstytucji). Ustawa procesowa cywilna w zakresie zaskarżalności orzeczeń nie sta-
nowi systemu zamkniętego (por. wyroki Trybunału Konstytucyjnego z 27 marca 2007
r., SK 3/05, OTK-A 2007 nr 3, poz. 32; z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK-A 2004
nr 1, poz. 2; z 3 lipca 2002 r., SK 31/01, OTK-A 2002 nr 4, poz. 49; z 12 czerwca
2002 r., P 13/01, OTK-A 2002 nr 4, poz. 42; z 12 kwietnia 2002 r., P 9/01, OTK-A
2002 nr 2, poz. 14). Konstytucyjna kwalifikacja konkretnych środków zaskarżenia,
pozostawionych przez prawodawcę do dyspozycji strony, uwzględniać musi cało-
kształt unormowań, determinujących przebieg danego postępowania, a konstytucyj-
ne prawo zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji stanowi
5
bardzo istotny czynnik urzeczywistniania tzw. sprawiedliwości proceduralnej (por.
wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 16 listopada 1999 r., SK 11/99, OTK 1999 nr 7,
poz. 158). Przyczyny odrzucenia odwołania od orzeczenia dyscyplinarnego mogą
być różne, zwłaszcza że sama regulacja, iż „do rozpoznania odwołania stosuje się
przepisy k.p.c. o apelacji” w stosowaniu może rodzić wątpliwości. Nie jest to zwykłe
dwuinstancyjne postępowanie przed sądem powszechnym i na samym przejściu do
postępowania sądowego różnej ocenie może podlegać spełnienie warunków przyję-
cia sprawy do rozpoznania przed sąd. Nie można też wykluczyć ocen błędnych lub
nawet arbitralnych. Niezależnie od przyczyny odrzucenia, skutek dla odwołującego
się jest taki, że jego odwołanie nie podlega rozpoznaniu i w efekcie prawo do sądu, o
zapewnienie którego chodzi, nie jest realizowane, Właśnie aby wyeliminować nie-
uprawnione sytuacje odmowy rozpoznania odwołania od orzeczenia dyscyplinarnego
uzasadnione jest stwierdzenie, że konieczna jest kontrola orzeczeń odrzucających
odwołanie, tak aby gwarancja prawa do sądu była rzeczywista i pełna.
W drugiej kwestii Sąd Apelacyjny niezasadnie ocenił, iż odwołanie winno być
opłacone zgodnie z art. 35 ust. 1 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych. Ustawa ta odnosi się do kosztów w sprawach cywilnych (art. 1).
Sprawa sądowa z odwołania od orzeczenia dyscyplinarnego (Wyższej Komisji Dys-
cyplinarnej Służby Cywilnej) nie jest sprawą cywilną w znaczeniu materialnym. Po-
stępowanie wszak zbudowane jest na obwinieniu z możliwością stosowania sankcji.
Jest to więc sprawa cywilna tylko w szczególnym ujęciu formalnym i na użytek wpro-
wadzonego rozwiązania o funkcjonalnym rozpoznawaniu odwołań przez sądy apela-
cyjne - sądy pracy i ubezpieczeń społecznych. W takim też tylko znaczeniu można
mówić o sprawie cywilnej, której tylko procesowo cywilny charakter nadaje przepis
szczególny (art. 93 ust. 2 i 3 ustawy o służbie cywilnej w związku z art. 1 in fine
k.p.c.). Nie jest to sprawa z zakresu prawa pracy. Przepis art. 1 k.p.c. wyraźnie wy-
różnia wśród spraw cywilnych sprawy z zakresu prawa pracy oraz inne, do których
przepisy kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych. Nawet gdyby przyjąć zało-
żenie takie jak Sąd Apelacyjny - do czego brak podstaw- to według art. 35 ust. 1
ustawy o kosztach opłatę podstawową pobiera się od apelacji, a więc od zaskarżenia
orzeczenia sądowego pierwszej instancji. W sprawie takiego sądowego orzeczenia
nie było. Odwołanie od orzeczenia dyscyplinarnego było pierwszym odwołaniem do
sądu, które nie podlegałoby opłacie (art. 35 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy o kosz-
tach). Jednakże rozwiązanie kwestii kosztów należy właściwe rozpatrywać poprzez
6
sedno sprawy dyscyplinarnej. Postępowanie to oparte jest na udowodnieniu spraw-
stwa i winy (podobnie jak w postępowaniach wykroczeniowych lub karnych). Obwi-
nionemu gwarantuje się zwykłe prawo do odwołania, które nie może być ograniczane
koniecznością uiszczenia opłaty. Przeciwne założenie byłoby sprzeczne z zasadą
domniemania niewinności i powodowałoby ograniczenie prawa do obrony.
Z tych motywów Sąd Najwyższy na podstawie wskazanych wyżej przepisów
oraz art. 3981
§ 3 k.p.c. i art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================