Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 51/08
POSTANOWIENIE
Dnia 9 lipca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku S. P.
przy uczestnictwie W. J., E. J., K. N., K. B., M. H., K. H., R. H., Skarbu Państwa -
Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe - Nadleśnictwa J. oraz Skarbu
Państwa - Starosty Ż.
o ustanowienie służebności drogi koniecznej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 9 lipca 2008 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania W. J.
od postanowienia Sądu Okręgowego w B. z dnia 9 października 2007 r., sygn. akt II Ca
(…),
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w B.
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w Ż. postanowieniem z dnia 9 lutego 2007 r. ustanowił dla
nieruchomości zabudowanej o nr 6510/1 o pow. 0, 1098 ha położonej w Ż., dla której
jest urządzona księga wieczysta nr B(...)/5, służebność drogi koniecznej prowadzącej
szlakiem oznaczonym literami a-b-c-d-e-i-k-l-a na planie biegłego geodety M. S. po
działce leśnej nr (...)6/1 o pow. 17.9498 ha - dla której urządzona jest księga wieczysta
2
nr BB(…)/5. O wyborze tego wariantu drogi koniecznej zdecydowało przede wszystkim
to, że nie oponował przeciwko niemu żaden z uczestników postępowania.
Apelacja uczestnika postępowania W. J. od tego orzeczenia została oddalona
postanowieniem Sądu Okręgowego w B. z dnia 9 października 2007 r. Sąd Okręgowy
kierował się także tym, że skarżący uznał żądanie wniosku przed Sądem I – ej Instancji i
jednocześnie pokreślił, że przyjęty wariant jest optymalny, gdyż stanowi dla
nieruchomości służebnej najmniejsze obciążenie. Rozważał też okoliczność, że droga
będzie wiodła przez teren rezerwatu przyrody. Uznał jednak, że nie może to stanowić
przeszkody w ustanowieniu służebności, gdyż wytyczony szlak prowadzi już istniejącą
drogą dojazdową tak, że jego przystosowanie „wymagać będzie jedynie niewielkich prac
kosmetycznych”.
Postanowienie Sądu Okręgowego zaskarżył uczestnik postępowania W. J. skargą
kasacyjną. Zarzucił naruszenie art. 145 k.c. oraz art. 15 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004
r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 ze zm.), a poza tym nieważność
postępowania przez zaniechanie wezwania do udziału w sprawie Skarbu Państwa –
Wojewody X. (względnie Ministra środowiska), jako organu zarządzającego
Rezerwatem Przyrody „G.(...)” (art. 510 § 2 w zw. z art. 379 pkt 5 k.p.c.) oraz uchybienie
art. 13 § 2 w zw. z art. 233, art. 227 i art. 230 k.p.c. przez dokonanie błędnych ustaleń
co do przebiegu drogi koniecznej. Na tych podstawach wnosił o uchylenie skarżonego
orzeczenia i przekazanie sprawy do rozpoznania Sądowi I - ej Instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nieusprawiedliwiona jest podstawa procesowa skargi kasacyjnej.
Z art. 15 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody wynika, że Minister właściwy do spraw
środowiska może zezwolić – dla potrzeb i celów tam wyszczególnionych - na
odstępstwa od zakazów obowiązujących na terenie rezerwatu przyrody, wymienionych
w ustępie 1 tego przepisu. Należy przyjąć, że zezwolenie takie wydawane jest w
postępowaniu administracyjnym na wiosek zainteresowanego inwestora, pod warunkiem
przeprowadzenia przez niego działań kompensujących utratę wartości przyrodniczych
danego obszaru. Uszło jednak uwagi skarżącego, że stosownie do art. 15 ust. 2 pkt 5 in
fine tejże ustawy, zakazy, o których mowa w ust. 1, nie dotyczą wykonywania prawa
własności, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego. Ustanowienie służebności drogi
koniecznej należy niewątpliwie do spraw z zakresu wykonywania prawa własności
nieruchomości, pozostających w wyłącznej kompetencji sądów. Stąd też trzeba przyjąć,
że organ administracyjny, upoważniony do wydawania zezwoleń inwestorom na
3
działalność, z którą łączy się niekorzystna ingerencja w stosunku do szczególnie
chronionego terenu, jakim jest rezerwat przyrody, nie ma interesu prawnego do
występowania w charakterze uczestnika w sprawie o ustanowienie służebności drogi
koniecznej, mającej przebiegać przez teren tego rezerwatu. Dlatego też chybiony jest
zarzut naruszenia art. 510 § 2 k.p.c., a zupełnie bezpodstawny zarzut nieważności
postępowania. Jest przy tym rzeczą oczywistą, że sąd prowadzący taką sprawę
powinien mieć na uwadze potrzebę ochrony przyrody i uwzględniać ją w kontekście
ogólnej normy art. 145 § 3 k.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 maja
2008 r., V CSK 570/07, niepubl.). Należy dodać, że w niniejszej sprawie Sąd zasięgał
opinii właściwych organów administracji na temat projektowanego przebiegu drogi i brał
te opinie pod rozwagę przy orzekaniu tak, iż za nieuzasadniony trzeba uznać także
zarzut naruszenia art. 15 ustawy o ochronie przyrody.
Pozostałe zarzuty procesowe, których treścią jest - zgodnie z określeniem
skarżącego - „sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału
dowodowego”, nie mogły odnieść skutku, jako niedopuszczalne (art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Nie da się natomiast odeprzeć zarzutu naruszenia art. 145 k.c.
Z akt sprawy wynika, że Sądy obu Instancji, prawdopodobnie kierując się
początkowo bezkonfliktowym i „ugodowym” przebiegiem postępowania, przeprowadziły
je w sposób mało wnikliwy, w wyniku czego nie wyjaśniono niektórych okoliczności,
mogących mieć wpływ na ocenę zasadności roszczenia objętego wnioskiem w niniejszej
sprawie. Wystarczy wskazać na prowizoryczny charakter projektu planu biegłego
opracowanego przez geodetę M. S., który, jak się wydaje, nie przedstawia całej działki
władnącej, w związku z czym nie ma na nim usytuowania wszystkich budynków
wnioskodawcy. Jest to istotne dla zobrazowania czy rzeczywiście droga, której
ustanowienia domaga się wnioskodawca ma charakter szlaku dojazdowego
koniecznego, a więc niezbędnego, czy tylko ma być ułatwieniem dla korzystania przez
wnioskodawcę z budynku gospodarczego. W orzecznictwie słusznie podkreśla się
bowiem, że w pierwszym rzędzie właściciel zobowiązany jest urządzać dojazd do działki
i stojących na niej budynków kosztem i obciążeniem własnej, a nie cudzej
nieruchomości (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1998 r., III
CKN 609/97, OSNC 1999, nr 3, poz. 55, z dnia 13 września 2000 r., II CKN 336/00, LEX
nr 52611, czy z dnia 6 października 2000 r., IV CKN 123/00, LEX nr 52519). Nie zostało
też wyjaśnione czy dokonując zabudowy własnej działki w sposób utrudniający, czy też
uniemożliwiający dojazd do niektórych zabudowań, wnioskodawca uzgadniał ich
4
usytuowanie z sąsiadami, bo w zasadzie tylko w razie uzyskania takiej zgody mógłby
żądać potem ustanowienia prowadzącej do nich drogi dojazdowej (zob. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2007 r., IV CSK 276/07, niepubl.). Wypada też
zauważyć, że zabrakło również rozważenia przez Sąd w sposób pogłębiony kwestii
dosyć szczególnego rozkładu stanowisk procesowych w niniejszej sprawie. Nietypowość
jego polega na tym, że uczestnicy uprawnieni z tytułu własności do działki przez którą
została ustanowiona służebność drogi koniecznej nie oponowali - jak się wydaje -
wnioskowi, natomiast stanowczy sprzeciw zgłosił dopiero na etapie postępowania
apelacyjnego uczestnik W. J., będący tylko dzierżawcą tej nieruchomości. Wymagało to
bardziej szczegółowego wyjaśnienia interesu prawnego tego uczestnika i oceny przez
Sąd motywów jego postawy procesowej.
Bez wyjaśnienia tych wszystkich istotnych kwestii trudno jest jednoznacznie
przesądzić o zasadności wniosku w świetle przesłanek z art. 145 k.c., co uzasadniało
uwzględnienie skargi kasacyjnej (art. 39815
k.p.c.).