Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 sierpnia 2008 r.
II BU 42/07
Podmioty zobowiązane do opłacania składek na ubezpieczenia zdro-
wotne powinny bez uprzedniego wezwania i bez potrzeby wydawania decyzji,
opłacać i rozliczać składki na to ubezpieczenie za każdy miesiąc kalendarzowy
w trybie i na zasadach oraz w terminie przewidzianych dla składek na ubezpie-
czenia społeczne (por. aktualnie art. 87 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r.
o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych,
Dz.U. Nr 210, poz. 2135 ze zm.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka (spra-
wozdawca), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 sierpnia
2008 r. sprawy z wniosku Jarosława B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w P. o umorzenie postępowania restrukturyzacyjnego, na skutek
skargi wnioskodawcy o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku
Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 11 lipca 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu oddalił
apelację wnioskodawcy Jarosława B. od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z
dnia 7 października 2005 r. oddalającego odwołanie wnioskodawcy od decyzji Zakła-
du Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w P. z dnia 30 kwietnia 2004 r. umarzającej
postępowanie restrukturyzacyjne z powodu nieopłaconych składek należnych od
czerwca 2002 r.
W sprawie tej ustalono, że wnioskiem z dnia 15 listopada 2002 r. wniosko-
dawca wystąpił o restrukturyzację należności publicznoprawnych wobec Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (FUS), Funduszu Pracy (FP) oraz Funduszu Gwaranto-
2
wanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP) za okres do 31 grudnia 2001 r. Decyzją z
dnia 17 lutego 2003 r., uchylającą wcześniejszą decyzję z dnia 24 grudnia 2002 r.,
organ ubezpieczeń społecznych stwierdził, że restrukturyzacji podlegają zaległe
składki z odsetkami za zwłokę należne FUS (z wyłączeniem składek na ubezpiecze-
nie emerytalne, ubezpieczenie rentowe w części finansowanej przez ubezpieczone-
go, ubezpieczenie chorobowe), FP oraz FGŚP za okres do 31 grudnia 2001 r., usta-
lając wysokość opłaty restrukturyzacyjnej w kwocie 997,81 zł oraz stwierdzając, że
należności na FUS, FP i FGŚP oraz powszechne ubezpieczenie zdrowotne nieobjęte
restrukturyzacją należy uregulować wraz z odsetkami. Pismem z dnia 28 lutego 2003
r. wnioskodawca zwrócił się o umorzenie zadłużenia powstałego z tytułu odsetek od
składek na ubezpieczenia niepodlegających restrukturyzacji oraz opłaty dodatkowej.
W odpowiedzi z dnia 1 kwietnia 2003 r. organ ubezpieczeń społecznych wyjaśnił, że
opłata dodatkowa nie podlega restrukturyzacji i można jedynie wystąpić o rozłożenie
jej na raty. Natomiast pismem z dnia 14 kwietnia 2003 r. odmówił wnioskodawcy
umorzenia odsetek od składek nieobjętych restrukturyzacją. Pismem z dnia 31 paź-
dziernika 2003 r. wnioskodawca zwrócił się z zapytaniem, w jaki sposób zostały zali-
czone dokonane przez niego wpłaty, na co otrzymał odpowiedź w dniu 6 stycznia
2004 r. wraz z wezwaniem do złożenia korekt rozliczeniowych za okres od maja do
listopada 2002 r. z naliczeniem składek na osobę prowadzącą działalność gospodar-
czą. Ponownie pismem z dnia 24 lutego 2004 r. wezwano wnioskodawcę do złożenia
korekt deklaracji rozliczeniowych z naliczeniem i odprowadzeniem, wraz z odsetka-
mi, składki na ubezpieczenie zdrowotne za okres od 28 maja 2002 r. do 24 listopada
2004 r. W dniu 4 czerwca 2004 r. NFZ wydał decyzję stwierdzającą, że wnioskodaw-
ca z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej podlega obowiązkowi ubezpie-
czenia zdrowotnego od dnia 20 maja 2002 r., której to decyzji wnioskodawca nie za-
skarżył. Decyzją z dnia 30 kwietnia 2004 r. organ ubezpieczeń społecznych umorzył
postępowanie restrukturyzacyjne wskazując, że wnioskodawca nie opłacił tych skła-
dek należnych od czerwca 2002 r., a tym samym nie spełnił warunków restrukturyza-
cji.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy stwierdził, że w dacie wy-
dania decyzji restrukturyzacyjnej wnioskodawca nie spełniał zarówno warunków wy-
mienionych w art. 10a ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych
należności publicznoprawnych od przedsiębiorców (Dz.U. Nr 155, poz. 1287 ze zm.,
zwanej dalej ustawą o restruktyryzacji lub restrukturyzacyjną), ponieważ nie opłacił
3
składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od maja 2002 r. do listopada 2002 r.,
jak i wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 3 tej ustawy, ponieważ przed wydaniem decy-
zji o zakończeniu restrukturyzacji zaległości z tytułu składek nie zostały wnioskodaw-
cy rozłożone na raty, ani nie odroczono mu terminów ich zapłaty. W ocenie Sądu,
samo przekonanie wnioskodawcy, że nie powinien podlegać ubezpieczeniu zdrowot-
nemu w sytuacji, gdy faktycznie nie przestał prowadzić działalności gospodarczej, nie
powoduje ustania tego ubezpieczenia, zaś obowiązek podlegania temu ubezpiecze-
niu wynikał z ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, a nie z decyzji
NFZ. W konsekwencji Sąd oddalił odwołanie wnioskodawcy.
W apelacji od tego wyroku wnioskodawca podniósł, że na dzień wydania de-
cyzji restrukturyzacyjnej, tj. 30 kwietnia 2004 r. nie posiadał żadnych zaległości z ty-
tułu składek, przyznając, że zgadza się z decyzją NFZ o podleganiu ubezpieczeniu
zdrowotnemu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej od dnia 20 maja 2002
r., lecz nie zgadza się z pismami organu ubezpieczeń społecznych z dnia 6 stycznia
2004 r. oraz z dnia 24 lutego 2004 r. wzywającymi do złożenia korekt deklaracji rozli-
czeniowych z naliczeniem i odprowadzeniem wraz z odsetkami składki na ubezpie-
czenie zdrowotne za okres od 28 maja 2002 r. do 24 listopada 2002 r., ponieważ
jego zdaniem, pisma te nie są decyzjami ani protokołami w rozumieniu ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych i tym samym nie mogą być wiążące.
Sąd Apelacyjny uznał apelację za bezzasadną w pełni podzielając ustalenia i
rozważania Sądu pierwszej instancji. Z przeprowadzonego postępowania dowodo-
wego wynika bowiem jednoznacznie, że na dzień wydania decyzji o zakończeniu
restrukturyzacji wnioskodawca posiadał zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie
zdrowotne za okres od 28 maja 2002 r. do 24 listopada 2002 r., a podważanie obo-
wiązku opłacania składki na to ubezpieczenie w sytuacji bezspornego istnienia tegoż
obowiązku jest całkowicie bezzasadne w świetle art. 8a obowiązującej wówczas
ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz.U. Nr
28, poz. 153 ze zm.). W ocenie Sądu drugiej instancji, pomimo niewydania przez or-
gan rentowy formalnej decyzji w przedmiocie wymierzenia i pobierania składek obo-
wiązek ich zapłaty istniał, co wynika z pism organu rentowego z dnia 6 stycznia 2004
r. i z dnia 24 lutego 2004 r. kierowanych do wnioskodawcy, których on sam nie kwe-
stionował, nie skarżył się na bezczynność organu ani nie domagał się wydania decy-
zji w tym przedmiocie. Przy ocenie zaś, czy spełnione zostały warunki umorzenia
należności podlegających restrukturyzacji miarodajny jest rzeczywisty stan rzeczy
4
istniejący w chwili wydania decyzji o zakończeniu postępowania restrukturyzacyjne-
go, a nie subiektywne przekonania wnioskodawcy. Pomimo informacji o konieczności
opłacenia zaległych składek z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego, do dnia wydania
decyzji o zakończeniu restrukturyzacji wnioskodawca nie uregulował powyższych
zaległości, które nie zostały mu również rozłożone na raty ani nie został odroczony
termin ich płatności, zatem wnioskodawca nie spełnił warunków umożliwiających
umorzenie restrukturyzowanych należności, wobec czego postępowanie restruktury-
zacyjne zostało prawidłowo umorzone stosownie do art. 21 ust. 1 pkt 2 ustawy re-
strukturyzacyjnej.
Pełnomocnik wnioskodawcy złożył w trybie art. 4241
§ 1 k.p.c. do Sądu Naj-
wyższego skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu Apelacyjnego
w całości, zarzucając mu rażące naruszenie prawa materialnego przez błędną wy-
kładnię i niewłaściwe zastosowanie: 1) art. 4, art. 6 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 6 ust.
3 w związku z art. 11 ustawy restrukturyzacyjnej; 2) art. 8 ust. 1, art. 9 i art. 103
ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173,
poz. 1807 ze zm.); 3) art. 10 ust. 1 pkt 1 i 3 i art. 10 ust. 1 i 2, art. 10a, art. 11 ust. 1
pkt 2 i art. 11 ust. 3, art. 18 ust. 1, art. 21 ust. 1 pkt 1 i 2 w związku z art. 21 ust. 1a
ustawy restrukturyzacyjnej. Wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania skarżący
uzasadnił niezgodnością zaskarżonego wyroku z art. 6, art. 10 ust. 1 pkt 1 i 3 i art. 21
ust. 1 pkt 2 ustawy o restrukturyzacyjnej oraz z art. 8 ust. 1, art. 9 i art. 103 ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej, a także koniecznością zapewnienia należytego
przeprowadzenia restrukturyzacji należności publicznoprawnych od przedsiębiorców
oraz poszanowania zasady zaufania obywateli do państwa i elementarnych zasad
prawa naruszonych w sprawie, koniecznością wspierania zasady rzetelności postę-
powania ZUS i kompletności gromadzonych przezeń informacji oraz udzielania przez
państwo pomocy przedsiębiorcy i działania z poszanowaniem jego uzasadnionego
interesu. Naruszenie wskazanych przepisów spowodowało szkodę w postaci
niezgodnej z prawem odmowy udzielenia skarżącemu pomocy polegającej na umo-
rzeniu zobowiązań finansowych, które w istniejącym stanie faktycznym zmuszony
będzie spłacać z odsetkami za kolejne 24 miesiące zwłoki, co w sposób oczywisty
doprowadzi „do bankructwa jego przedsiębiorstwa, zamknięcia działalności gospo-
darczej, tj. kolejnego przykładu zdławienia inicjatywy mikroprzedsiębiorcy, finanso-
wego obciążenia samego Jarosława B. przekraczającego jego możliwości finansowe
co doprowadzi z jednej strony do bezskuteczności egzekucji a z drugiej do całkowitej
5
degradacji społecznej skarżącego ze wszystkimi skutkami społeczno socjologicznymi
z tego faktu płynącymi, zasilenia przez skarżącego licznej armii bezrobotnych oraz
obciążenia budżetu Państwa, tj. zaakceptowania kolejnej błędnej decyzji Państwa
Polskiego skutkujących dalszą pauperyzacją społeczeństwa”. Wzruszenie zaskarżo-
nego orzeczenia w drodze innych środków prawnych, tj. skargi kasacyjnej nie było
możliwe wobec wartości przedmiotu zaskarżenia niższej niż 10.000 zł.
Skarżący wskazał, że z art. 6 ustawy restrukturyzacyjnej wynika, że restruktu-
ryzacją - na warunkach określonych w ustawie - objęte są należności w postaci zale-
głości znanych na dzień 31 grudnia 2001 r., czyli dotyczące okresu kończącego się
31 grudnia 2001 r., opisane szczegółowo w tym przepisie. Inne należności - wymie-
nione częściowo również w art. 6 tej ustawy - nie podlegają restrukturyzacji, a przed-
siębiorca powinien je spłacić. W tej kwestii treść art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy restruktu-
ryzacyjnej nie jest, zdaniem skarżącego, jednoznaczna. Można na jej podstawie wy-
razić pogląd, że skoro chodzi o stwierdzenie, że przedsiębiorca „nie posiada zaległo-
ści z tytułu należności wymienionych w art. 6 ustawy", a ten ostatni przepis precyzu-
je, o jakie należności chodzi („znane na dzień 31 grudnia 2001 r.”), to warunkiem
umorzenia należności podlegających restrukturyzacji - znanych na dzień 31 grudnia
2001 r., jest niezaleganie przez przedsiębiorcę z zapłatą należności niepodlegają-
cych restrukturyzacji, ale też tych znanych na dzień 31 grudnia 2001 r. Taka sytuacja
dotyczy przykładowo należności podatkowych (wyrok Wojewódzkiego Sądu Admini-
stracyjnego w Warszawie z 16 marca 2005 r., III SA/Wa 2224/04). Wobec tego zda-
niem skarżącego, przedsiębiorca, który złożył wniosek o restrukturyzację, może po-
siadać, bez konsekwencji płynących z art. 21 ust. 1 pkt 2 ustawy restrukturyzacyjnej,
zaległości dotyczące „należności nieznanych" w tej dacie, np. z tytułu bieżących za-
ległości. Nawet przy przyjęciu odmiennego poglądu, tj. gdyby jakoby z analizy art. 10
ust. 1 pkt 3 w powiązaniu z art. 10a i art. 11 ust. 1 pkt 2 ustawy restrukturyzacyjnej
wynikało, że znane na dzień 30 czerwca 2002 r. zaległości we wpłatach składek, o
których mowa w art. 10a tej ustawy, należnych za okres od dnia 1 stycznia 1999 r. do
dnia 30 czerwca 2002 r., wraz z odsetkami za zwłokę, niepodlegających restruktury-
zacji - podlegały spłacie w terminie do dnia 28 lutego 2005 r. przez przedsiębiorcę,
który złożył wniosek o restrukturyzację - skarżący wskazał, że w niniejszej sprawie
najistotniejszą kwestią było bez wątpienia to, czy posiadał on zaległości z tytułu skła-
dek na datę wydania decyzji o umorzeniu postępowania restrukturyzacyjnego. Skar-
żący podkreślił, że w każdym etapie postępowania wskazywał, że nie kwestionuje
6
stwierdzonego decyzją NFZ obowiązku podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu z
tytułu prowadzonej działalności gospodarczej od dnia 20 maja 2002 r., a jedynie nie
zgadza się z pismami pozwanego z dnia 6 stycznia 2004 r. i z dnia 24 lutego 2004 r.
wzywającymi do złożenia korekt deklaracji rozliczeniowych z naliczeniem i odprowa-
dzeniem wraz z odsetkami składki na ubezpieczenie zdrowotne za sporny okres, po-
nieważ nie były one decyzjami. Bez ustalenia w drodze decyzji obowiązku uiszczenia
składki i jej wymiaru, pisma te nie mogą skutkować dla skarżącego żadnymi nega-
tywnymi konsekwencjami. W konsekwencji skarżący wniósł o stwierdzenie niezgod-
ności z prawem zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga nie ma usprawiedliwionych podstaw prawnych i dlatego podlegała od-
daleniu. Z wiążących ustaleń w sprawie wynikało, że skarżący posiadał zaległości w
opłacaniu składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od 28 maja do 24 listopada
2004 r., zważywszy już na uprawomocnienie się decyzji stwierdzającej ustawowy
obowiązek podlegania temu ubezpieczeniu. Oznaczało to, że w dniu wydania za-
skarżonej decyzji o umorzeniu postępowania restrukturyzacyjnego skarżący nie
opłacił tych należnych składek. Skoro zatem skarżący miał zaległości składkowe, to
nie podlegało kwestii, iż nie wypełnił warunku koniecznego do pozytywnego zakoń-
czenia postępowania restrukturyzacji zaległości składkowych.
Przedłożona w skardze potrzeba wykładni art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o re-
strukturyzacji została już rozstrzygnięta w judykaturze Sądy Najwyższego, który
uznał, że wprawdzie postępowanie restrukturyzacyjne nie dotyczyło zaległości w
spłacie należności powstałych po 30 czerwca 2002 r., jednak przedsiębiorca nie
mógł mieć w dniu 30 kwietnia 2004 r. (art. 21 ust. 1 ustawy) zaległości nieobjętych
restrukturyzacją innych niż wymienione w art. 11 ust. 1 pkt 2 i ust. 3 (art. 10 ust. 1 pkt
3 i art. 10a ustawy), co oznaczało konieczność braku zaległości w opłacaniu składek
należnych za okres po 30 czerwca 2002 r. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30
maja 2006 r., I UK 321/05, OSNP 2007 nr 11-12, poz. 171). Jest to uzasadnione tym,
że z ustawowego przywileju możliwości wyjątkowej, bo jednorazowej ustawowej do-
puszczalności umorzenia należności składkowych podlegających procesowi restruk-
turyzacji (tj. zaległych składek należnych za okres od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia
30 czerwca 2002 r., wraz z odsetkami za zwłokę, znanych na dzień 30 czerwca 2002
7
r.), mogli korzystać dłużnicy, którzy nie tylko wywiązali się z warunków ustalonych w
decyzji o restrukturyzacji składek zaległych, ale którzy równocześnie gwarantowali
należyte i terminowe opłacanie składek należnych na bieżąco (por. wyrok Sądu Naj-
wyższego z dnia 3 kwietnia 2008 r., II UK 181/07, niepublikowany). Trafnie zatem
Sądy pierwszej i drugiej instancji argumentowały, że koniecznym warunkiem pozy-
tywnego zakończenia procesu restrukturyzacji był obowiązek uregulowania także
należnych składek za „bieżące” ubezpieczenie zdrowotne, co nie wymagało wyda-
wania każdorazowo decyzji „w przedmiocie wymierzania i pobierania” składek w wy-
sokości ustawowo określonej, bo podmioty zobowiązane do opłacania składek na
ubezpieczenia zdrowotne powinny bez uprzedniego wezwania, tj. bez potrzeby wy-
dawania decyzji składkowych, opłacać i rozliczać składki na ubezpieczenie zdrowot-
ne za każdy miesiąc kalendarzowy w trybie i na zasadach oraz w terminie przewi-
dzianych dla składek na ubezpieczenie społeczne (por. aktualnie art. 87 ust. 1
ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze
środków publicznych, Dz.U. Nr 210, poz. 2135 ze zm.).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji w zgo-
dzie z art. 42411
§ 1 k.p.c.
========================================