Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 105/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 sierpnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Gerard Bieniek
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
Protokolant Anna Wasiak
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Lasów Państwowych -
Nadleśnictwo G. w Z.
przeciwko W. M., S. M.,
J.M. i M. S.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 27 sierpnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 15 października 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz
pozwanych kwotę 3600 (trzy tysiące sześćset) złotych tytułem
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 15 października 2007 r. po rozpoznaniu sprawy
na skutek apelacji powoda Skarbu Państwa – Lasów Państwowych, Nadleśnictwa
G. w Z. oddalił apelację i zasądził od powoda na rzecz pozwanych […]
kwotę 5400 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.
Rozstrzygnięcie uwzględniało następujące okoliczności :
1. Powód domagał się ustalenia, że Skarb Państwa nabył prawo własności
nieruchomości opuszczonej na podstawie art. 34 ust. 1 lit.a dekretu z dnia 8 marca
1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. nr 13, poz. 87)
stanowiącej użytki leśne o pow. 11,1963 ha (Kw nr […], nry działek 452/1 i 277/2)
oraz nieruchomości stanowiącej użytki leśne o pow. 11,1663 ha (Kw nr […], nry
działek 452/2, 452/3 i 277/3). Twierdził, że objął je we władanie przed dniem 5
kwietnia 1958 r. i w związku z tym podstawę nabycia stanowi również art. 9 ustawy
z 12 marca 1958 r. o uporządkowaniu niektórych spraw związanych z
przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa rolnego, (Dz.U. nr 17, poz. 71 ze
zm.). Przepis ten został oznaczony jako art. 16 wymienionej wyżej ustawy według
tekstu jednolitego (Dz. U. 1989 r., nr 58, poz. 348 z późn. zm.) i pod tym nrem
będzie dalej wskazywany. W stosunku do spornej nieruchomości toczyło się
postępowanie o zasiedzenie z wniosku Skarbu Państwa – Państwowego
Gospodarstwa Leśnego Lasów Państwowych, Nadleśnictwa G. zakończone
prawomocnie oddaleniem wniosku.
Sąd Okręgowy w rozpoznawanej sprawie oddalił powództwo. Ustalił, że po
zakończeniu wojny pełnoletni właściciele tych nieruchomości nie mogli z przyczyn
politycznych ubiegać się o ich zwrot przed „odwilżą Gomułkowską„ (październik
1956 r.). Nadleśnictwo G. powstało w 1945 roku i obejmowało lasy państwowe
oraz lasy upaństwowione po wojnie (dekrety o przeprowadzeniu reformy rolnej oraz
o przejęciu niektórych lasów na własność Państwa). Obszary należące do rodziny
M., nabyte przed wojną, od 1948 r. były zalesiane przez Nadleśnictwo G. i
ujmowane w planach gospodarczych urządzenia lasów tego nadleśnictwa do 2003
3
r. W zbiorach archiwalnych nie ma dokumentów dotyczących objęcia
nieruchomości w posiadanie, a Skarbu Państwa nie wpisano również jako
właściciela w księdze wieczystej.
W 1999 r. założono natomiast księgi wieczyste dla nieruchomości
pochodzącej ze zbioru hipotecznego rep. hip. nr 413 Parcela – M. 1 i 2, w którym
jako właściciel działki nr 1 wpisany był J. M. a działki nr 2 T. M. Po odłączeniu z
tego zbioru działek nr 452/2 i 452/3, 277/3 o łącznej pow. 111 663 m kw w księdze
wieczystej Kw […] (Sąd Rejonowy w Z.) wpisano pozwanych jako współwłaścicieli
po ¼ części, natomiast w księdze wieczystej Kw nr […] (Sąd Rejonowy w Z.) dla
działek nr 452/1 i 277/2 o łącznej pow. 112 044 m kw wpisano J. M. i M. S. po ¼
części.
Oddalając powództwo o ustalenie oparte na art. 189 k.p.c. Sąd Okręgowy
wskazał jako właściwe, postępowanie o uzgodnienie stanu prawnego wynikającego
z księgi wieczystej ze stanem rzeczywistym, wskazane w art. 10 kwh.
Sąd Okręgowy wykluczył możliwość nabycia przez Skarb Państwa
nieruchomości na podstawie art. 34 ust. 1 dekretu o majątkach opuszczonych
i poniemieckich, ponieważ pozwani byli jej posiadaczami do 1948 r., a nie zachodzi
wypadek przewidziany w art. 1 ust. 1 dekretu z 8 marca 1946 r. Utrata majątku nie
miała związku z drugą wojną światową, gdyż w tym czasie nieruchomość była
wydzierżawiona, a wywiezienie dzierżawcy ks. S. W. przez okupanta do obozu
koncentracyjnego w Dachau, w 1941 r., gdzie poniósł śmierć, nie była zdarzeniem
wyczerpującym hipotezę wskazanego przepisu. Utrata posiadania wynikała „raczej”
z systemu politycznego narzuconego Polsce po drugiej wojnie światowej. Sąd
zwrócił również uwagę na niedopuszczalność uznania nieruchomości za mienie
opuszczone, gdyby zostało rzeczywiście przejęte na rzecz państwa w trybie
dekretów o przeprowadzenia reformy rolnej lub nacjonalizacji lasów. Oceniając
równoległe żądanie stwierdzenia nabycia przez powoda własności na podstawie
art. 16 ustawy z 12 marca 1958 r. o sprzedaży nieruchomości rolnych oraz
uporządkowaniu niektórych spraw związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i
osadnictwa rolnego Sąd Okręgowy stwierdził, że przepis ten nie obowiązywał w dacie
orzekania w rozpoznawanej sprawie, ponieważ utracił moc zgodnie z art. 58 pkt 2
4
ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi
Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw.
Sąd Apelacyjny oddalając apelację Skarbu Państwa, aprobował pogląd, że
spór między osobami roszczącymi prawo do tej samej nieruchomości (spór
o własność) powinien być rozstrzygany na podstawie art. 10 ustawy o księgach
wieczystych i hipotece, ponieważ wyrok uwzględniający powództwo o uzgodnienie
wpisu z rzeczywistym stanem prawnym wywiera skutki dalej idące niż wyrok
ustalający, zarówno w zakresie powagi rzeczy osądzonej jak i w zakresie
skuteczności. Zgodził się z ustaleniami dotyczącymi przyczyny utraty posiadania
spornej nieruchomości przez właścicieli wskazującymi okoliczności powstałe po
zakończeniu drugiej wojny światowej. Sąd odrzucił możliwość stosowania
przemilczenia (art. 34 ust. 1 lit.a dekretu z 8 marca 1946 r.), ze względu na przejęcie
nieruchomości przez państwo o charakterze nacjonalizacyjnym, uznając, że byłoby
to sprzeczne z intencją tego aktu prawnego oraz wyłączył dopuszczalność
stosowania uchylonej ustawy z 12 marca 1958 roku wobec braku podstawy do
orzekania w przedmiocie, dla którego zastrzeżony był tryb administracyjny.
Skarga kasacyjna Skarbu Państwa zastąpionego przez Prokuratorię
Generalną Skarbu Państwa oparta została na pierwszej podstawie kasacyjnej (art.
3981
§ 1 pkt 1 k.p.c.) i zarzuciła :
 naruszenie art. 189 k.p.c. w związku z art. 34 ust. 1 pkt a dekretu z 8 marca
1946 r. i art. 9 ustawy z 12 marca 1958 r. przez odrzucenie istnienia interesu
prawnego Skarbu Państwa,
 naruszenie art. 9 ustawy z 12 marca 1958 r. (art. 16 według tekstu jednolitego)
przez jego niezastosowanie,
 naruszenie art. 1 ust. 1 w zw. z art. 34 ust. 1 pkt a dekretu z 8 marca 1946 r.
przez odmowę uznania nieruchomości składającej się z wymienionych działek
zapisanych w księgach wieczystych Kw […] za nieruchomości opuszczone.
Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i zmianę wyroku Sądu
Okręgowego przez uwzględnienie powództwa, ewentualnie o uchylenie
5
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania oraz o zasądzenie na rzecz powoda kosztów procesu.
Odpowiadając na skargę kasacyjną pełnomocnik pozwanych domagał się
m.in. jej oddalenia i zasądzenia na rzecz pozwanych kosztów procesu według norm
przepisanych.
Rozpoznając skargę kasacyjną w granicach jej podstaw Sąd Najwyższy
zważył, co następuje:
Konsekwencją przytoczenia w skardze kasacyjnej wyłącznie pierwszej
podstawy jest związanie Sądu Najwyższego stanem faktycznym, na którym oparty
został zaskarżony wyrok (art. 39813
§ 2 k.p.c.). W związku z tym rozpoznając
skargę kasacyjną należy przyjąć ustalone okoliczności odnośnie do utraty
posiadania spornych nieruchomości przez pozwanych bądź ich poprzedników
prawnych, w szczególności ustalenie, że nastąpiło to po zakończeniu drugiej wojny
światowej wskutek ukształtowania systemu politycznego wrogiego patriotycznej
działalności właścicieli, stwarzającego dla nich realne zagrożenie. W skardze
pojawiają się pewne twierdzenia, które pośrednio godzą w dokonane ustalenia oraz
ich kwalifikację prawną, lecz zostały powiązane z art. 1 ust. 1 dekretu o majątkach
opuszczonych i poniemieckich. Przyjmując zatem, że nie naruszają zakazu
wynikającego z art. 3983
§ 3 k.p.c. ani art. art. 39813
§ 2 k.p.c., wypada zauważyć,
że pojęcie posiadania w rozumieniu art. 1 ust. 1 dekretu było zgodne
z obowiązującym (na co skarżący również zwraca uwagę) art. 2228 Kodeksu
Napoleona, który nie zamykał posiadania wyłącznie w postaci faktycznego
i aktywnego władania. Potwierdza to jego treść „Posiadanie jest utrzymywanie lub
używanie rzeczy, albo prawa, które mamy, lub go używamy przez nas samych, albo
przez kogo innego /.../”. Jeżeli uwzględni się rodzaj gruntów (do zalesienia)
niezrozumiałe stają się wymagania pod adresem właścicieli dokonywania
niesprecyzowanych aktów władztwa, skoro ustawa dopuszczała nie tylko
„używanie” ale i „utrzymywanie” rzeczy jako stan wystarczający do przyjęcia stanu
posiadania przez poprzedników prawnych pozwanych. Tymczasem konieczną
przesłankę uznania majątku za opuszczony i następnie nabycia jego własności
6
przez Skarb Państwa wskutek przemilczenia (art. 34 ust. 1 lit.a) stanowiła utrata
posiadania w związku z wojną rozpoczętą 1 września 1939 r.
Dodać należy, że wykonywanie dekretu z 8 marca 1946 r. nie odbywało się
żywiołowo, ponieważ już w pierwotnej jego wersji przewidziano utworzenie urzędów
likwidacyjnych, na obszarach województw, do których zakresu działania, zgodnie
z art. 7 ust. 3, należało:
- a) zabezpieczanie majątków opuszczonych do czasu objęcia ich w zarząd przez
właściwe władze,
- b) kontrola i sporządzanie inwentarza takich majątków.
Ponieważ przepisy dekretu miały charakter zabezpieczający, a nie nacjonalizacyjny
przewidziano kontrolę sądową przywracania posiadania (art. 20 i 25), ujawnianie
stanów prawnych w księgach wieczystych oraz – co szczególnie ważne - tryb
postępowania sądowego w sprawach o stwierdzenia nabycia własności przez
Skarb Państwa wskutek przemilczenia (por. uchwała Sądu Najwyższego w składzie
Izby Cywilnej z 24 maja 1956 r., I CO 9/56, OSNCK1957/1/1).
Okoliczności faktyczne przytoczone przez sądy orzekające w tej sprawie oraz brak
jakichkolwiek dowodów zaliczenia nieruchomości do majątku opuszczonego
wyklucza istnienie zasadniczej podstawy żądania ustalenia, że nieruchomości te
stały się przedmiotem własności Skarbu Państwa.
Alternatywną podstawę uzyskania prawa własności, Skarb Państwa
upatrywał w art. 16 ust. 1 wymienionej już ustawy z dnia 12 marca 1958 r.
o sprzedaży nieruchomości Państwowego Funduszu Ziemi /.../. Niewłaściwe
zastosowanie tego przepisu, według argumentacji przedstawionej w uzasadnieniu
tej podstawy polega na odmowie uznania skutków w postaci nabycia prawa
własności, które nastąpiło z mocy prawa. Skarżący powołuje się na wypowiedzi
przedstawicieli doktryny zgodne z jego zapatrywaniem. Nie można zaprzeczyć
istnieniu usprawiedliwionych wątpliwości odnośnie do charakteru nabycia na
podstawie powołanego przepisu (art. 16), jednak uwzględnienie wniosków skargi
kasacyjnej wymaga uznania, że wykładnia (w istocie chodzi wszak o wykładnię, bez
której nie można ocenić zastosowania) dokonana przez sąd była błędna.
7
Sugerowana przez skarżącego interpretacja art. 16 ust. 1 ustawy z 12 marca
1958 r. ograniczona do brzmienia tekstu, prowadzi do wniosku, że przepis wyrażał
normę nacjonalizacyjną opartą tylko na przesłance władania (niebędącego nawet
posiadaniem) ustanowionego w dowolnym czasie przed jej wejściem w życie.
Taki kierunek wykładni zdaje się również wynikać z uchwały Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 20 lutego 1991 r., W 5/90, OTK 1991/1/18, stwierdzającej,
że w świetle art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. /.../ o przejęciu na
własność Państwa nieruchomości rolnych i leśnych (z wyjątkiem określonych w art.
16 ust. 2 ustawy) decydują wyłącznie przesłanki wymienione w powołanym
przepisie, a mianowicie:
a) objęcie nieruchomości we władanie Państwa do dnia wejścia w życie ustawy,
czyli do dnia 5 kwietnia 1958 r., oraz
b) pozostawanie tych nieruchomości nadal we władaniu Państwa lub
przekazanie ich w użytkowanie innym osobom fizycznym lub prawnym, bez
względu na okoliczności, w jakich doszło do objęcia nieruchomości przez Państwo.
Trybunał uznał, że przejęciu na własność Państwa podlegają także te
nieruchomości, których właściciele do dnia 5 kwietnia 1958 r. dawali wyraz woli
odzyskania swej nieruchomości, względnie z przyczyn obiektywnych od siebie
niezależnych nie mieli możliwości dochodzenia swoich praw.
Przytoczona na końcu uwaga wyrażała istotę pytania Rzecznika Praw
Obywatelskich, stanowiąc przeciwieństwo pierwszej jego części obejmującej
zdania spod pkt a i b.
W rozpoznawanej sprawie kwestia ta ma znaczenie ze względu na ustalenia
sądów meriti co do przyczyn określonego zachowania się strony pozwanej.
Uchwała Trybunału nie daje natomiast odpowiedzi na pytanie o znaczenie decyzji,
o której mowa w obowiązującym wówczas art. 16 ust. 3 ustawy. Kwestia ta
podnoszona była natomiast przez RPO i Prokuratora Generalnego wyrażających
zapatrywanie, że przejęcie nieruchomości na własność Państwa nie następuje
z mocy prawa, lecz na podstawie decyzji właściwego organu administracji
państwowej (art. 16 ust. 3).
8
W związku ze zmianą stanu prawnego i uchyleniem instytucji wiążącej
wykładni przepisów ustaw, wymieniona uchwała Trybunału Konstytucyjnego ma
znaczenie jurysprudencyjne w zakresie możliwym do pogodzenia z zasadami
wykładni przepisów nacjonalizacyjnych dokonywanej pod rządem przepisów
Konstytucji RP z 1997 r. W szczególności nie można w pełni podzielić wyrażonych
wówczas zapatrywań odrzucających znaczenie obiektywnych przyczyn
uniemożliwiających właścicielom dochodzenia swoich praw. Od takiego ściśle
formalnego rozumowania prawniczego Sąd Najwyższy odstępował wielokrotnie,
dając ostatnio temu wyraz w zdaniu drugim uchwały z dnia 26 października 2007 r.
III CZP 30/07, OSNC 2008/5/43.
Wykładnia językowa oderwana od funkcji ustawy wyrażonej już w tytule
odzwierciedlającym treść unormowań oraz w przepisach przejściowych nie mogła
być wystarczająca już w chwili jej ogłoszenia (wiązała jednak z mocy ustawy), gdyż
prowadziłaby do wniosków niemożliwych do zaakceptowania. Zaprzeczałaby
racjonalności ustawodawcy interpretacja przepisu uwzględniająca tylko stan
władania jako przesłankę upaństwowienia nieruchomości, skoro w ustawie
o zasadach wywłaszczania nieruchomości uchwalonej i ogłoszonej w tym samym
dniu, odjęcie własności zostało poddane regułom prawnym dotyczącym zawarcia
umowy i określenia odszkodowania. Trzeba zatem uwzględnić, że celem ustawy
było uporządkowanie „niektórych” spraw związanych z przeprowadzeniem reformy
rolnej i osadnictwa rolnego i tego kręgu przedmiotowego dotyczyła uchwała
Trybunału Konstytucyjnego. Również wnioskodawca w sprawie W 5/90 ograniczył
zakres rozważań do zasadniczych aktów regulujących przeprowadzenie reformy
rolnej, tj. dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej,
dekretu z dnia 28 listopada 1945 r. o przejęciu niektórych nieruchomości ziemskich
na cele reformy rolnej i osadnictwa (Dz. U. Nr 57, poz. 321) oraz dekretu z dnia
27 lipca 1949 r. o przejęciu na własność Państwa nie pozostających w faktycznym
władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich położonych w niektórych powiatach
województwa białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego (Dz. U. Nr
46, poz. 339). Za takim ograniczeniem przemawiała również treść art. 9 ust. 2
ustawy z 12 marca 1958 r.
9
Ustawa z 12 marca 1958 r. była kolejną próbą porządkowania stanów prawnych
nieruchomości objętych zmianami stanu posiadania i własności w trakcie
przeprowadzania reformy rolnej (por. art. 17 ust. 1 ustawy) i funkcja ta nie może
być obojętna przy rozstrzyganiu skutków uchylenia art. 16. Okoliczności
rozpoznawanej sprawy nakazują w szczególności powrócić jeszcze do ust. 3
omawianego przepisu przyznającego organowi administracji państwowej orzekanie
o przejęciu nieruchomości na własność Państwa. Ustawodawca ówczesny nie użył
zwrotów wskazujących na przejście własności wskutek jej wejścia w życie, dlatego
można zasadnie twierdzić, że derogacja art. 16 po niemal 30 latach obowiązywania
oznacza wyczerpanie uprawnień Skarbu Państwa wynikających z przeprowadzenia
reformy rolnej w związku ze „skonsumowaniem” – jak określono to w języku
prawniczym – przepisu, tzn. wyczerpania się stanów faktycznych uzasadniających
orzekanie o przejęciu własności, co było usprawiedliwione tym bardziej, że na
Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa nałożono obowiązki sprzedaży gruntów
rolnych pozostałych po państwowych gospodarstwach rolnych. Zrozumiałym staje
się zatem, dlaczego z obowiązującego systemu prawnego wyeliminowano przepis
określający drogę prawną do aktów ekspropriacyjnych związanych
z przeprowadzeniem reformy rolnej w latach 40 ubiegłego wieku.
Do chwili uchylenia mocy wiążącej art. 16 ustawy z 12 marca 1958 r. przepis ten
zawierał stosowaną niejednokrotnie (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z 9 października 2007 r. III CZP 46/07, OSNC
2008/3/30) konstrukcję postanawiającą o nabyciu z mocy ustawy lecz połączoną
z wydaniem aktu administracyjnego stwierdzającego nabycie. Znaczenie takiego
aktu wynika z jego legitymującego charakteru, umożliwiającego wykonywanie
prawa rozporządzania rzeczą będącego istotnym atrybutem prawa własności.
Nieusprawiedliwione byłoby deprecjonowanie wagi takiego aktu, skoro organ
decyzyjny orzekał w nim o istnieniu przesłanek wynikających z przedmiotowego
ograniczenia art. 16 zawartego w porządkującej funkcji ustawy.
Postulując orzekanie przez sąd powszechny o przejęciu własności na
podstawie określonej w art. 16. skarżący powołuje się na analogię z sytuacją
powstałą po uchyleniu dekretu z 8 marca 1946 r. Zgodnie z uchwałą Sądu
Najwyższego, z dnia 25 lutego 1987 r. III CZP 2/87, OSNC 1988/4/46, prawo
10
własności nabyte przez Skarb Państwa bądź niepaństwową instytucję lub
organizację na podstawie art. 34 ust. 1 lit. a lub ust. 3 dekretu z dnia 8 marca
1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich pozostało w mocy i może być
stwierdzone przez sąd również po uchyleniu powyższego dekretu /.../ w trybie art.
189 k.p.c. Między tymi unormowaniami zachodzi jednak różnica polegająca na
tym, że droga sądowa do stwierdzenia nabycia majątku opuszczonego nie była
nigdy kwestionowana, podczas gdy w odniesieniu do ustawy z 12 marca 1958 r. jej
epizodyczny charakter wynikał z tytułu, był to już drugi akt normatywny
porządkujący przeprowadzenie reformy rolnej a po zmianach ustrojowych 1989 r.
własność państwowa nieruchomości rolnych ulegała stopniowemu ograniczaniu.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 8 maja 2002 r., III CKN 762/00, (OSNC
2003/3/4) sąd rozpoznający sprawę z powództwa o uzgodnienie treści księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie mógł samodzielnie stwierdzić
spełnienia przesłanek określonych w art. 16 ust. 1. Nie ma uzasadnionej podstawy,
aby uznać, że uchylenie tego przepisu zmieniło stan prawny i przyznało sądom
powszechnym kompetencję do orzekania o przejęciu nieruchomości na rzecz
państwa. Domniemanie drogi sądowej dla wszelkich roszczeń nieprzekazanych do
rozpoznania w innym postępowaniu oznacza również ryzyko powoda, że jego
powództwo będzie oddalone ze względu na brak legitymacji materialnoprawnej,
usprawiedliwiającej roszczenie.
Trzeci zarzut dotyczy naruszenia art. 189 k.p.c. przez odmowę ochrony
prawa powoda domagającego się ustalenia, że przysługuje mu prawo własności.
Skarga kasacyjna nie może być uznana w tym fragmencie za uzasadnioną mimo
trafnych stwierdzeń o potrzebie szerokiej interpretacji interesu prawnego
i poszanowania autonomii powoda w wyborze środka ochrony swego interesu.
Zagadnienie to, analizowane ogólnie, nakazywałoby uznać interes skarżącego
w uzyskaniu wyroku potwierdzającego jego prawo własności, skoro nie ma
żadnego tytułu poza domniemaniem wynikającym z posiadania (art. 341 k.c.).
Każdy bowiem właściciel jest prawnie zainteresowany w dysponowaniu tytułem
własności, niezbędnym do wykonywania swego prawa i jego ochrony lub tylko
w celu zażegnania możliwego sporu. Jeżeli żądanie ustalenia dotyczy prawa
własności nieruchomości mającej urządzoną księgę wieczystą, w której jako
11
właściciel wpisany jest pozwany, art. 10 ustawy o księgach wieczystych jest
przepisem szczególnym, pozwalającym przy braku ograniczeń dowodowych
uzyskać wyrok będący podstawą wpisu stanu prawnego zgodnego ze stanem
rzeczywistym. Spór o prawo własności odmienne od ujawnionego w księdze
wieczystej musi być oparte na normie ustawowej pozwalającej na odstępstwo od
art. 365 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Została ona zawarta w przepisie szczególnym art.
10 ust. 1 u.k.w.h., dlatego trafnie sąd odwoławczy orzekł, że wyrok wydany na
podstawie art. 189 k.p.c. nie realizuje interesu prawnego powoda związanego
z przedmiotem sporu, a innych okoliczności wykazujących taki interes powód nie
zgłosił. Nie sposób przeto uznać za trafną argumentacji skarżącego odwołującego
się do swobody w określaniu własnego interesu prawnego. Odmowa uwzględnienia
żądania nie stanowi w tym wypadku ograniczenia prawa do sądu lecz realizację
normy prawnej dopuszczającej roszczenie procesowe o wydanie wyroku
uwzględniającego powództwo tylko w razie spełnienia się przesłanki zawartej w art.
189 k.p.c.
Brak usprawiedliwionej podstawy skargi wymagał jej oddalenia (art. 39814
k.p.c.) wraz z zasądzeniem na rzecz pozwanych części kosztów procesu
w postępowaniu kasacyjnym (art. 98 § 3 w zw. z art. 102 k.p.c.).