Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CNP 27/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 września 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek (sprawozdawca)
SSA Dariusz Dończyk
w sprawie ze skargi K. P. o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku
Sądu Apelacyjnego z dnia 12 stycznia 2006 r., sygn. akt I ACa (…), wydanego w
sprawie z powództwa K. P.
przeciwko M. K.
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 5 września 2008 r.,
oddala skargę.
Uzasadnienie
Powódka wniosła o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w postaci
nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym w dniu 28.02.2003 r.,
zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, w którym zasądzono od niej na rzecz
pozwanego określoną należność pieniężną. Jako podstawę prawną wskazała art. 840 §
1 pkt 1 i art. 843 § 4 k.p.c. i uzasadniała żądanie tym, że nakaz zapłaty nie został jej
2
doręczony, co uniemożliwiało wniesienie sprzeciwu, a nadto należność objęta nakazem
została spłacona przed wydaniem nakazu zapłaty. Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia
21.12.2004 r. powództwo oddalił podnosząc, że okoliczności powołane w uzasadnieniu
powództwa nie wchodzą w krąg przyczyn, na podstawie których można żądać
pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego. Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia
12.01.2006 r. oddalił apelację powódki. Sąd ten wskazał, że w świetle art. 840 § 1 pkt 1
k.p.c. oraz art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. powódka nie może w tej sprawie powoływać się na
zdarzenie poprzedzające wydanie tytułu tj. wykonanie zobowiązania przed wydaniem
nakazu zapłaty, gdyż zmierzałoby to do wzruszenia prawomocnego rozstrzygnięcia
sądu stanowiącego tytuł egzekucyjny.
Powódka wniosła skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 12.01.2006 r. zarzucając rażące naruszenie art. 840 §
1 pkt 2 k.p.c. przez uznanie, że zarzut spełnienia świadczenia przed wydaniem nakazu
zapłaty nie stanowi podstawy do pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w
sytuacji, gdy na skutek nieprawidłowego doręczenia nakazu zapłaty skarżąca nie mogła
wnieść sprzeciwu. Wskazując na powyższe wniosła o stwierdzenie, że wskazany wyrok
Sądu Apelacyjnego jest niezgodny z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądu II
instancji została wprowadzona do kodeksu postępowania cywilnego ustawą z dnia
22.12.2004 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy prawa o
ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98). Źródeł tej skargi oraz
motywów jej ustanowienia należy poszukiwać w art. 77 ust. 1 Konstytucji,
przewidującym odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez
niezgodne z prawem działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej
oraz w uchwaleniu art. 417 – 4172
i 421 k.c. Z art. 4171
§ 2 k.c. wynika, że jeżeli szkoda
została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia, można żądać jej
naprawienia po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu jego niezgodności z prawem.
Przepisy konstytuujące skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia, nie określają pojęcia „niezgodności z prawem”.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego zgodnie przyjmuje, że objaśnienia tego pojęcia należy
poszukiwać w całokształcie tej instytucji, przy uwzględnieniu istoty i sensu
odpowiedzialności państwa przewidzianej w art. 4171
§ 2 k.c. w związku z art. 77 ust. 1
3
Konstytucji. Przyjęto, że w odniesieniu do jurysdykcyjnej działalności sądu konieczne
jest stosowanie autonomicznej, swoistej definicji bezprawności, korygowanej specyfiką
władzy sądowniczej oraz jej ustrojem. Korekta ta nakazuje przyjąć, że orzeczenie
niezgodne z prawem w rozumieniu art. 4241
§ 1 k.p.c., to orzeczenie, które jest
niewątpliwie sprzeczne z bezzasadnymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami,
z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo niewłaściwego zastosowania
prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej analizy prawniczej. Innymi słowy,
niezgodność z prawem powodująca powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej
Skarbu Państwa musi mieć charakter kwalifikowany, elementarny i oczywisty, tylko
bowiem w takim przypadku orzeczeniu sądu można przypisać cechy bezprawności.
Powstaje pytanie, czy z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie.
Żądanie stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 12.01.2006 r., wydanego w sprawie I ACa (…) uzasadnia się tym,
że oddalenie powództwa i apelacji o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w
postaci nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, pozostaje w rażącej, oczywistej
sprzeczności z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., gdyż świadczenie objęte tym nakazem zostało
spełnione przed jego wydaniem. Wnosząca skargę nie mogła przedstawić tego zarzutu
merytorycznie, gdyż wniosek o przywrócenie terminu do złożenia sprzeciwu został
oddalony. W konsekwencji zarzut ten nie był podniesiony i tym samym nie był
rozpatrzony przez sąd.
Podejmując merytoryczne rozważania w tym względzie należy przede wszystkim
zauważyć, że przed nowelizacją kodeksu postępowania cywilnego dokonaną ustawą z
dnia 2.07.2004 r. (Dz. U. Nr 172, poz. 1804) zasadą było, że skorzystanie z powództwa
przeciwegzekucyjnego określonego w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. w przypadku tytułu
wykonawczego będącego orzeczeniem sądowym wchodziło w rachubę wówczas, gdy
zdarzenie powodujące wygaśnięcie lub niemożliwość prowadzenia egzekucji nastąpiło
po zamknięciu rozprawy. Taką też wykładnię przyjął Sąd Apelacyjny podnosząc, że
skarżąca nie może powoływać się na zdarzenie poprzedzające wydanie tytułu
egzekucyjnego, czyli spełnienie świadczenia przed wydaniem nakazu zapłaty, gdyż
zmierzałoby to do naruszenia prawomocnego rozstrzygnięcia sądu stanowiącego tytuł
egzekucyjny. Nie jest więc tak, jak twierdzi się w uzasadnieniu skargi, że Sąd
Apelacyjny skupił się jedynie na podstawie z art.840 § 1 pkt 1 k.p.c., nie rozważał
zastosowania art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., jak również i to, że zarzut spełnienia świadczenia
4
przed wydaniem nakazu zapłaty nie był podniesiony i rozpatrzony. Przytoczone wyżej
stanowisko Sądu Apelacyjnego stanowczo prowadzi do odmiennych wniosków.
Kontynuując wątek dotyczący art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. wskazać należy, że
w wyniku wspomnianej wyżej nowelizacji dodano do tego przepisu, sformułowanie „a
także zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem
rozpoznania w sprawie”. Ta zmiana spotkała się z krytyczną oceną piśmiennictwa (por.
J. Jankowski: Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego część III, Monitor
Prawniczy 2004, nr 22). Zwraca się uwagę, że wprowadzenie tego przepisu było o tyle
zbędne, iż nikt nie miał wątpliwości, iż zarzut spełnienia świadczenia mieści się w
pojęciu zdarzenia, wskutek którego zobowiązanie wygasło. To stanowisko pozostawało
w zgodzie z treścią art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., że chodzi o zdarzenie, które nastąpiło po
powstaniu tytułu egzekucyjnego (lub po zamknięciu rozprawy). Takie też – w istocie -
zajął stanowisko Sąd Apelacyjny.
W piśmiennictwie wskazuje się przy tym, że ustawodawca dopuszczając
możliwość oparcia powództwa przeciwegzekucyjnego także na zarzucie spełnienia
świadczenia, jeżeli nie był on przedmiotem rozpoznania w postępowaniu
rozpoznawczym, nie precyzuje, czy w rachubę wchodzi niepodniesienie tego zarzutu
przez dłużnika w każdym przypadku, czy tylko o niepodniesienie go bez winy dłużnika;
nie jest też jasne, czy sytuacja nierozpoznania zarzutu dotyczy również przypadku,
kiedy zarzut jest przez dłużnika zgłaszany, ale sąd nie bierze go pod uwagę.
W niniejszej sprawie nie zachodzi potrzeba bliższego roztrząsania tych
wątpliwości. Jeśli na nie wskazano, to z określonych powodów. Chodzi mianowicie o to,
iż w tych okolicznościach nie można w każdym razie uznać, by skarżony wyrok Sądu
Apelacyjnego zapadł z rażącym i oczywistym naruszeniem art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd
ten przyjął jedną z możliwych wykładni tego przepisu, wykładni, która także
prezentowana była w piśmiennictwie. Uzasadnienie wątpliwości, jakie wzbudza
nowelizacja art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. w pełni potwierdzają, że Sąd Apelacyjny władny był
tak odczytać i zastosować art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. W tych okolicznościach – mając także
na uwadze wcześniejsze rozważania – nie można skarżonemu orzeczeniu przypisać
cech bezprawności.
Z tych względów, na podstawie art. 42411
k.p.c., skargę należało oddalić.