Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 września 2008 r.
III PK 17/08
Uprawnienie do wydania regulaminu organizacyjnego nie jest tożsame z
umocowaniem do ustalenia regulaminu wynagradzania jako autonomicznego
źródła prawa pracy.
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Herbert Szurgacz,
Małgorzata Gersdorf (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 września
2008 r. sprawy z powództwa Bożeny G. przeciwko Stowarzyszeniu Twórców Ludo-
wych w L. o dodatkowe wynagrodzenie roczne, na skutek skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z
dnia 29 listopada 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
W pozwie z dnia 29 marca 2005 r. powód Alfred G. wnosił o zasądzenie od
pozwanego należności z tytułu dodatkowego wynagrodzenia rocznego za lata 2001-
2004 w kwocie 11.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu. Pozwa-
ne Stowarzyszenie Twórczości Ludowej w L. nie uznało powództwa i wnosiło o jego
oddalenie. W listopadzie 2005 r. zmarł Alfred G. Stosownie do art. 631
k.p., wdowa
po nim - Bożena G. wstąpiła do procesu, jako jedyna osoba uprawniona do otrzyma-
nia po zmarłym pracowniku należności ze stosunku pracy.
Wyrokiem z dnia 19 czerwca 2007 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie zasądził od Stowarzyszenia Twórców Ludowych w L. na
rzecz Bożeny G. kwotę 10.968,60 zł brutto tytułem dodatkowego wynagrodzenia
rocznego z ustawowymi odsetkami od kwot i dat w wyroku określonych, w pozostałej
części powództwo oddalił, nie obciążył pozwanego kosztami procesu, nieuiszczone
2
wydatki przejął na rachunek Skarbu Państwa, wyrokowi do kwoty 3.000 zł nadał ry-
gor natychmiastowej wykonalności.
Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny w sprawie. Stowarzyszenie
Twórczości Ludowej w L. funkcjonuje od początku swego istnienia jako stowarzysze-
nie zarejestrowane na podstawie ustawy - Prawo o stowarzyszeniach. Strona pozwa-
na nigdy nie była jednostką budżetową Skarbu Państwa. Pod koniec 1995 r. pozwa-
ne Stowarzyszenie utworzyło Krajowy Dom Twórczości Ludowej (KDTL). KDTL nigdy
nie był tzw. wewnętrznym pracodawcą w rozumieniu art. 3 k.p. Pracodawcą dla osób
pracujących w Krajowym Domu Twórczości Ludowej, w tym dyrektora tej jednostki
było Stowarzyszenie. Dnia 1 stycznia 1997 r. Pozwane Stowarzyszenie zatrudniło na
stanowisku dyrektora Krajowego Domu Twórczości Ludowej - Alfreda G. Posiadał on
dużą samodzielność i swobodę w zakresie prowadzenia Krajowego Domu Twórczo-
ści Ludowej. W latach 1996-1999 KDTL otrzymywał znaczące środki na prowadzenie
swej działalności z Ministerstwa Kultury i Sztuki. Środki te przeznaczano także na
wynagrodzenia pracowników. Na podstawie § 11 statutu Krajowego Domu Twórczo-
ści Ludowej, w myśl którego do obowiązków dyrektora Krajowego Domu Twórczości
Ludowej należało między innymi określenie w porozumieniu z Radą Stowarzyszenia
struktur, regulaminów organizacyjnych i zakresów działania, Alfred G. jako dyrektor
opracował regulamin dodatkowego wynagrodzenia rocznego dla pracowników Kra-
jowego Domu Twórczości Ludowej. Regulamin wprowadzono w życie 1 stycznia
1998 r. Od tej daty wypłacano świadczenie roczne. Alfred G. pobierał też taką należ-
ność. Świadczenie było wypłacane z funduszu nagród KDTL, utworzonego ze środ-
ków uzyskiwanych z Ministerstwa Kultury i Sztuki. Od roku 1999 wypłata nagrody
rocznej była akceptowana przez dyrektora Biura Zarządu Głównego Stowarzyszenia
Twórców Ludowych. Od 1999 r. środki na nagrody znajdowały się na koncie Stowa-
rzyszenia. Po raz ostatni wypłacono nagrody roczne w 2000 r. A zatem roczne na-
grody wypłacono trzy razy. W lipcu 2003 r. wypowiedziano pracownikom warunki
wynagradzania, proponując niższe wynagrodzenie wynikające z nowego systemu
wynagradzania, który miał wejść w życie w październiku 2003 r. Nowy regulamin
wynagradzania wszedł w życie dopiero 1 stycznia 2006 r. Regulamin dodatkowego
wynagrodzenia rocznego nie został w ogóle uchylony. W marcu 2006 r. zawieszono
działalność Krajowego Domu Twórczości Ludowej.
Ferując orzeczenie Sąd pierwszej instancji uznał, iż Alfred G. był umocowany
do tworzenia regulaminu wynagradzania pracowników Krajowego Domu Twórczości
3
Ludowej i mógł temu regulaminowi sam podlegać. Wypowiedzenie warunków umowy
o pracę dokonane w 2003 r. przez Stowarzyszenie w zakresie świadczeń objętych
regulaminem było nieskuteczne ponieważ ów regulamin nie został wcześniej wypo-
wiedziany
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego- Sądu Pracy w Lublinie złożyło pozwa-
ne Stowarzyszenie, zaskarżając wyrok w części zasądzającej dodatkowe wynagro-
dzenia roczne, zarzucając mu: 1) naruszenie prawa materialnego, przez bezpod-
stawne przyjęcie, że regulamin dodatkowego wynagrodzenia rocznego dla pracowni-
ków Krajowego Domu Twórczości Ludowej stanowi regulamin wynagradzania w ro-
zumieniu art. 772
k.p.; 2) przyjęcie w wyroku jako podstawy wyliczenia zasądzonej na
rzecz powódki nagrody rocznej dowolnych kwot, niewynikających z wynagrodzenia
należnego w tym czasie jej mężowi. Wskazując na powyższe pozwane Stowarzy-
szenie wnosiło o zmianę wyroku i oddalenie powództwa w całości.
Sąd Okręgowy w Lublinie przychylając się do apelacji strony pozwanej zmienił
zaskarżony wyrok, oddalając powództwo. W motywach orzeczenia wskazał, iż prze-
prowadzona analiza statutu Stowarzyszenia oraz statutu KDTL prowadzi do przeko-
nania, że Alfred G. nie miał kompetencji w zakresie tworzenia regulaminu wynagra-
dzania. Mógł bowiem tworzyć jedynie regulamin organizacyjny. Wydając regulamin
wynagrodzenia rocznego dla pracowników KDTL Alfred G. przekroczył swoje upraw-
nienia, skutkiem czego regulamin został wydany bez podstawy prawnej. Zdaniem
Sądu Okręgowego „to, że Alfred G. wbrew przepisom opracował taki regulamin i
przez pewien czas niezasadnie było wynagrodzenie roczne wypłacane, nie stanowi
podstawy do uznania, że w ramach kontynuacji uprawnienie do wynagrodzenia rocz-
nego zostaje zachowane i należne”.
W skardze kasacyjnej od tego wyroku powódka zarzuciła: 1) naruszenie
prawa materialnego, tj. art. 772
k.p., przez błędną jego wykładnię, która doprowadziła
do uznania przez Sąd Okręgowy w Lublinie, że u strony pozwanej w okresie od 1998
r. do 2006 r. nie obowiązywał regulamin wynagradzania, który mógł być legalną pod-
stawą wypłaty dodatkowego wynagrodzenia rocznego; 2) naruszenie prawa mate-
rialnego - art. 18 § 1 k.p. w związku z art. 9 § 1 k.p., przez ich niezastosowanie, bo-
wiem mimo nieuchylenia regulaminu wypłacania dodatkowego rocznego wynagro-
dzenia dla pracowników Krajowego Domu Twórczości Ludowej z dnia 1 stycznia
1998 r. Sąd Okręgowy uznał, że korzystniejsze postanowienia w nim zawarte nie
mają zastosowania wobec powódki.
4
Biorąc powyższe zarzuty pod uwagę powódka wnosiła o: 1) uchylenie i
zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie apelacji strony pozwanej oraz
zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie apelacyjne od strony
pozwanej na rzecz powódki według norm prawem przewidzianych; 2) zasądzenie od
strony pozwanej na rzecz powódki kosztów procesu ze skargi kasacyjnej według
norm prawem przewidzianych
Przedstawiając skargę kasacyjną do rozpoznania powódka wskazała na poja-
wiające się - jej zdaniem - zagadnienie prawne o istotnym znaczeniu, wymagające
rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy, a mianowicie, czy ogólne określenie zakresu
kompetencji dyrektora jednostki stowarzyszenia dające uprawnienie do wydania re-
gulaminów organizacyjnych jest wystarczające do wydania regulaminu wynagradza-
nia, czy też dla legalności wydania takiego regulaminu dyrektor jednostki powinien
legitymować się szczególną delegacją zawartą w statucie stowarzyszenia, wskazu-
jącą konkretnie uprawnienie do wydania regulaminu wynagrodzenia pracowników
jednostki.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna została oparta wyłącznie na zarzutach naruszenia przepi-
sów prawa materialnego, co sprawia, że Sąd Najwyższy był związany ustaleniami
faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2 k.p.c.).
Należy także podkreślić, że Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną jedynie w
granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw prawnych tego zaskarżenia (art.
39813
§ 1 k.p.c.). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pod pojęciem podstawy
skargi kasacyjnej rozumie się konkretne przepisy prawa, które zostały w niej wska-
zane z jednoczesnym zawarciem w niej stwierdzenia, że w wyniku wydania zaskar-
żonego wyroku doszło do ich obrazy. Sąd Najwyższy w niniejszej sprawie nie oceniał
zatem generalnie - poza zarzutami skargi kasacyjnej - charakteru wypłat dokonanych
przez pracodawcę z funduszu nagród w latach 1998, 1999, 2000.
Biorąc powyższe pod uwagę należy stwierdzić, że skarga kasacyjna nie za-
sługuje na uwzględnienie. W ramach określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. podstawy
naruszenia prawa materialnego skarżąca powołała: 1) art. 772
k.p. przez błędną jego
wykładnię i ocenę, iż u pozwanej nie obowiązywał regulamin wynagradzania oraz w
konsekwencji; 2) art. 18 k.p. w związku z art. 9 k.p., przez ich niezastosowanie, mimo
5
iż u pozwanego obowiązywał regulamin wynagradzania korzystniejszy w swej treści
od umów o pracę.
Zarzut sprowadza się zatem do twierdzenia, iż Sąd drugiej instancji błędnie
ocenił, że u pozwanego, a ściślej w jednostce organizacyjnej pozwanego Stowarzy-
szenia, w Krajowym Domu Twórczości Ludowej, która to jednostka nie korzystała z
przymiotu pracodawcy nie obowiązywał regulamin dodatkowego wynagradzania
rocznego, jako źródło prawa, mimo iż dokument o takiej nazwie został wydany w
1998 r. przez jej dyrektora i nie został uchylony do roku 2006. Zarzut skargi kasacyj-
nej nie znajduje podstaw prawnych.
W stanie faktycznym sprawy Alfred G. - dyrektor jednostki organizacyjnej Sto-
warzyszenia - Krajowego Domu Twórczości Ludowej - wydał regulamin dodatkowego
wynagrodzenia rocznego dla pracowników tej jednostki, jako podstawę prawną dla
swych kompetencji w tym zakresie, uznając § 11 statutu tej jednostki (a nie statutu
Stowarzyszenia jak podnosi w skardze kasacyjnej skarżąca), w którym upoważniono
dyrektora między innymi do określenia w porozumieniu z Radą struktur, regulaminów
organizacyjnych i zakresów działania. Regulamin dodatkowego wynagrodzenia rocz-
nego został wydany bez porozumienia z Radą, a jako podstawę prawną powołano w
tekście dokumentu ustawę z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu
rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz.U. Nr 160, poz. 1080), a
nie statut KDTL. Ani Stowarzyszenie, ani jego jednostka organizacyjna - Krajowy
Dom Twórczości Ludowej nie były jednostkami budżetowymi, do których miałaby
zastosowanie powołana ustawa.
W sprawie powstało pytanie, czy dyrektor Krajowego Domu Twórczości Ludo-
wej był umocowany przez § 11 statutu Krajowego Domu Twórczości Ludowej do wy-
dania regulaminu wynagradzania. Powołany paragraf statutu KDTL upoważniał dy-
rektora Krajowego Domu Twórczości Ludowej jedynie do wydania regulaminów orga-
nizacyjnych i to w porozumieniu (a zatem za zgodą) z radą stowarzyszenia. Innymi
słowy w sprawie powstało zagadnienie, czy pojęcie „regulaminy organizacyjne”, któ-
rym posługuje się § 11 statutu KDTL obejmuje także regulamin wynagradzania, czy
też pojęcia regulamin wynagradzania i regulaminy organizacyjne są pojęciami nale-
żącymi do języka prawnego zupełnie odrębnymi, niezazębiającymi się.
W tym kontekście trzeba podnieść, iż regulamin wynagradzania jest autono-
micznym źródłem prawa pracy, wymienionym expressis verbis w art. 9 k.p. i jako taki
musi być ustalony w szczególnym trybie, ściśle określonym przepisami prawa. Re-
6
gulamin wynagradzania ma określoną treść. Ustala warunki wynagradzania za pracę
lub ewentualnie inne świadczenia związane z pracą. Postanowienia regulaminu wy-
nagradzania są przepisami prawa i jako takie z mocy art. 9 k.p. muszą być respekto-
wane. W art. 9 k.p. nie ma mowy o regulaminach organizacyjnych pracodawców,
jako o autonomicznych źródłach prawa pracy. Artykuł 9 k.p. nie może zaś być inter-
pretowany rozszerzająco, zawiera bowiem definicje prawa pracy. Regulamin organi-
zacyjny nie stanowi zatem źródła prawa pracy i nie może być utożsamiany z regula-
minem wynagradzania, czy też nie może być traktowany jako pojęcie zbiorcze dla
wszystkich regulaminów, w tym także wymienionych w art. 9 k.p. Regulamin organi-
zacyjny odgrywa istotne znaczenie w organizacji struktury i odpowiedzialności pra-
codawcy. Ustalany jest zwykle na podstawie statutu jednostki, nie ma zatem przy-
miotu źródła prawa pracy. Określa strukturę organizacyjną, zakres działania po-
szczególnych komórek organizacyjnych i podstawowe obowiązki służbowe pracowni-
ków na stanowiskach kierowniczych i samodzielnych. Zazwyczaj integralnymi czę-
ściami takich regulaminów są: graficzny schemat organizacyjny, wykaz podstawo-
wych spraw zastrzeżonych do osobistej decyzji dyrektora. Regulamin wynagradzania
wprowadzany jest w życie - jak już wskazano - na podstawie ustawy (art. 772
k.p.).
Może być ustalony u danego pracodawcy albo samodzielnie przez tego pracodawcę,
albo w porozumieniu ze związkami zawodowymi. Za pracodawcę czynności w spra-
wach z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający tą jednostką
albo inna wyznaczona do tego osoba ( art. 31
§ 1 k.p.). Zgodnie z art. 24126
k.p. w
związku z art. 772
k.p. regulamin wynagradzania nie może określać zasad wynagra-
dzania osób zarządzających jednostką. Ratio legis tego postanowienia polega na
uniemożliwieniu osobom, od których zależy treść regulaminu wynagradzania ustale-
nia pośrednio wynagrodzenia dla siebie, a zatem działania we własnej sprawie. Bio-
rąc pod uwagę moc wiążącą regulaminu wynagradzania, jego treść i znaczenie jako
źródła prawa pracy, a także szczególny tryb jego uchwalania oraz ustawową podsta-
wę prawną dla jego wydania brakuje możliwości dla dokonania oceny, iż umocowa-
nie do wydania regulaminów organizacyjnych zawarte w § 11 statutu Krajowego
Domu Twórczości Ludowej obejmowało także upoważnienie do ustalenia regulaminu
wynagrodzenia.
Termin prawny „regulamin wynagradzania” nie jest - powtórzmy to raz jeszcze
- pojęciem wchodzącym w zakres zbiorczego pojęcia regulaminów organizacyjnych
lecz nazwą własną, terminem prawnym autonomicznego źródła prawa pracy o
7
szczególnym znaczeniu. Nie może być zatem utożsamiany z jakimikolwiek innymi
regulaminami funkcjonującymi u pracodawców. Umocowanie do wydania regulami-
nów organizacyjnych nie jest zatem tożsame z umocowaniem do ustalenia regula-
minu wynagradzania.
Biorąc powyższe pod uwagę należy stwierdzić, iż Sąd Okręgowy w Lublinie
zaskarżonym wyrokiem nie obraził ani art. 772
k.p., ani też art. 9 k.p. i art. 18 k.p., co
stanowiło podstawę skargi kasacyjnej.
Z powyższych względów skarga kasacyjna na podstawie art. 39814
k.p.c.
podlega oddaleniu.
========================================