Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 189/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 września 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa V.(...) Spółki z o.o. w W. poprzednio W.(...) Spółki z o.o. w K.
przeciwko (…) Zakładowi Ubezpieczeń SA w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 4 września 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 7 grudnia
2007 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok oraz znosi postępowanie objęte protokołem rozprawy z
dnia 7 grudnia 2007 r. i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 27 lutego 2006 r. uchylił wydany wcześniej
wyrok zaoczny i oddalił powództwo o zapłatę 434611,80 zł z należnościami ubocznymi
wniesione przez W.(...) [obecnie V.(...) sp. z o.o. w K.] przeciwko (…) Zakładowi
Ubezpieczeń S.A. w W.
2
Sąd ten ustalił, że strony w dniu 6 listopada 2000 r. zawarły umowę
ubezpieczenia kredytu kupieckiego z limitem w wysokości 700 000 zł. Udział własny
powoda wynosił 15% wierzytelności podlegającej ubezpieczeniu. W 2002 r. powód
wystawił swojemu dłużnikowi spółce G.(...) dwie faktury, które zostały zapłacone po
upływie 50 dni od terminu ich płatności, o czym powód nie zawiadomił strony pozwanej.
W 2003 r. powód wystawił 5 kolejnych faktur, które nie zostały zapłacone a należność
powoda z tego tytułu wynosi łącznie 442 774,60 zł.
Sąd Okręgowy uznał powództwo za bezzasadne w świetle warunków umowy
ubezpieczenia, która przewidywała, że po upływie terminu 50 dni liczonego od dnia
wymagalności świadczenia dla dłużnika, ochrona ubezpieczeniowa ustaje co do
wierzytelności później powstałych, jeżeli strona pozwana nie wyraziła zgody na ich
objęcie ochroną ubezpieczeniową. Taka sytuacja miała miejsce w 2002 r. i później
powstałe wierzytelności powoda nie były już objęte ochroną na podstawie umowy
ubezpieczenia.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 7 listopada 2006 r. oddalił apelację powoda. W
wyniku wniesionej przez niego skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony
wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Po
ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd drugiej instancji również oddalił apelację powoda.
Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że powód nie
wykazał, aby udzielił swojemu kontrahentowi rabatu co do jednej z faktur wystawionych
w 2002 r. lub zwolnił go częściowo z długu objętego tą fakturą. Uznał również, że strony
w umowie ubezpieczenia przyjęły, że ochrona ubezpieczeniowa nie powstaje w
odniesieniu do wierzytelności powstałych w późniejszym okresie, w razie przekroczenia
maksymalnego okresu ubezpieczenia kredytu określonego w umowie. Nie miała
znaczenia wysokość kwoty niezapłaconej przez dłużnika w terminie 50 dni od daty
wymagalności ubezpieczonej wierzytelności. Powód nie miał podstaw do zarachowania
na poczet swojej wierzytelności powstałej w 2002 r. zaliczki wpłaconej później przez
G.(...) SA. Dłużnik wskazał bowiem z jakiego tytułu dokonuje wpłaty. Nie miał w tym
wypadku zastosowania art. 451 k.c., gdyż umowa ubezpieczenia nie mogła zmieniać
zasady zarachowania przez powoda świadczeń spełnianych przez jego dłużnika.
Wobec stwierdzonych opóźnień po stronie dłużnika powoda w zapłacie faktur
wystawionych w 2002 r. nie były objęte umową ubezpieczenia wierzytelności, których
dotyczył pozew i w związku z tym nie miało podstaw żądanie dochodzone przez
powoda.
3
Skarga kasacyjna powoda została oparta o obie podstawy określone w art. 3983
k.p.c. W ramach podstawy naruszenia prawa materialnego skarżący zarzucił obrazę art.
65 § 1 i k.c., art. 12 ust. 3 i 4 w zw. z art. 247 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o
działalności ubezpieczeniowej, art. 75 § 1 k.c., 815 § 2 i 3 k.c. oraz art. 5 k.c. W ramach
zaś podstawy naruszenia przepisów postępowania zarzucił obrazę art. 387 § 3 w zw. z
art. 39821
k.p.c., art. 214 § 1 k.p.c. w zw. z art. 224 § 1, 225, 210 § 1 i 391 § 1 k.p.c., a
także art. 328 § 2 k.p.c. W oparciu o te zarzuty wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności, z uwagi na swoje znaczenie procesowe, podlegały
rozpoznaniu zarzuty naruszenia przepisów postępowania, które zdaniem skarżącego
spowodowały pozbawienie powoda możliwości obrony jego praw. Tego rodzaju sytuacja
powoduje nieważność postępowania (art. 379 pkt 5).
Nie można podzielić stanowiska skarżącego, że tego rodzaju skutek
spowodowało zaniechanie doręczenia powodowi przez Sąd Apelacyjny odpisu wyroku
Sądu Najwyższego. Mogło to wpłynąć na sposób zapoznania się z motywami wyroku
Sądu Najwyższego, ale nie na pozbawienie takiej możliwości, a tym samym
pozbawienie z tego powodu możliwości obrony praw, skoro wyrok znajdował się w
aktach sprawy, a strona powodowa miała świadomość, że takie orzeczenie zapadło.
Skarżący podniósł natomiast zasadnie, że Sąd Apelacyjny wadliwie oddalił
wniosek o odroczenie rozprawy, na której strona powodowa nie była reprezentowana
przez żadnego ze swoich pełnomocników. W motywach uzasadnienia zaskarżonego
wyroku Sąd drugiej instancji odniósł się do tego wniosku i stwierdził, że nie było podstaw
do jego uwzględnienia w sytuacji, gdy był on uzasadniany chorobą jedynie jednego z
pełnomocników powoda, a zawiadomienie o terminie rozprawy powoda było prawidłowe.
Powyższe stanowisko oraz treść protokołu rozprawy z dnia 7 grudnia 2007 r. wskazują,
że Sąd Apelacyjny oddalając wniosek powoda pominął ocenę pisma drugiego
z pełnomocników powoda, który już w piśmie noszącym datę wcześniejszą niż wniosek
o odroczenie rozprawy, usprawiedliwił swoje niestawiennictwo na rozprawie w dniu 7
grudnia 2007 r. Faktycznie zatem usprawiedliwione zostało niestawiennictwo na tej
rozprawie obojga pełnomocników powoda, czego Sąd Apelacyjny nie uwzględnił.
Rozprawa w dniu 7 grudnia 2007 r. poprzedzała bezpośrednio wydanie zaskarżonego
wyroku. W tej sytuacji wadliwe rozpoznanie i związane z tym oddalenie wniosku o
odroczenie rozprawy spowodowało istotnie pozbawienie powoda możliwości obrony
4
praw. Z tego też względu skarga kasacyjna podlegała uwzględnieniu na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c., co spowodowało także konieczność zniesienia postępowania
przeprowadzonego przez Sąd Apelacyjny przy ponownym rozpoznaniu sprawy (art. 386
§ 2 w zw. z art. 39821
k.p.c.). W tej sytuacji bezprzedmiotowe stało się rozpoznanie
pozostałych zarzutów zawartych w skardze kasacyjnej, dotyczących zarówno
naruszenia innych przepisów postępowania, jak i przepisów prawa materialnego.