Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 69/08
POSTANOWIENIE
Dnia 4 września 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie ze skargi powódki
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia
Sądu Rejonowego Sądu Gospodarczego w S. z dnia 26 września 2006 r., sygn. akt VI
GC (…),
w sprawie z powództwa K. S.
przeciwko Skarbowi Państwa - Powiatowi S. Starostwu Powiatowemu w S.
o ustalenie nieistnienia zobowiązań,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 4 września 2008 r.,
zażalenia powódki na postanowienie Sądu Rejonowego w S. z dnia 25 lipca 2007 r.,
sygn. akt VI WSC (…),
oddala zażalenie oraz zasądza od powódki K. S. na rzecz pozwanego Skarbu
Państwa - Starosty S. kwotę 135 zł (sto trzydzieści pięć) tytułem kosztów
postępowania zażaleniowego.
Uzasadnienie
Powódka K. S. złożyła skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego postanowienia odrzucającego jej pozew, wydanego przez Sąd
Rejonowy w S. w dniu 26 września 2006 r. Wartość przedmiotu zaskarżenia skargą
skarżąca określiła na 940,77 zł i opłaciła ją opłatą sądową w wysokości 47 zł.
2
Sąd Rejonowy w S. odrzucił skargę postanowieniem z dnia 16 maja 2007 r.,
wskazując na nieuiszczenie przez skarżącą opłaty.
W zażaleniu na to postanowienie powódka zarzuciła, że wniosła opłatę od skargi.
Zażalenie zostało jednak odrzucone postanowieniem z dnia 18 czerwca 2007 r., jako
nieopłacone.
W kolejnym zażaleniu, skierowanym przeciwko postanowieniu z 18 czerwca 2007
r., powódka argumentowała, że w sytuacji kiedy uiściła opłatę od skargi wszczynającej
postępowanie, a sąd tego nie dostrzegł, jej zażalenie na postanowienie o odrzuceniu
skargi - jako oczywiście uzasadnione - nie wymagało opłaty, podobnie jak zażalenie na
postanowienie o odrzuceniu tego zażalenia.
Postanowieniem z dnia 25 lipca 2007 r. Sąd Rejonowy w S. odrzucił także to
zażalenie na podstawie art. 1302
§ 3 w zw. z art. 370 k.p.c. i w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.,
wyjaśniając w uzasadnieniu, że powódka opłaciła skargę zbyt niską opłatą, uiściła
bowiem 47 zł, podczas gdy prawidłowo obliczona opłata od wartości przedmiotu
zaskarżenia 941 zł wynosiła 48 zł. Zażalenia powódki nie mogły zatem być uznane za
oczywiście uzasadnione, a w konsekwencji na skarżącej ciążył obowiązek uiszczenia
opłat od każdego z nich, nie znajdował bowiem zastosowania w art. 99 ustawy z dnia 28
lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398 z
późn. zm., dalej powoływana jako „u.k.s.c.").
Sądowi Najwyższemu przedstawione zostało zażalenie powódki na
postanowienie z 25 lipca 2007 r., w którym skarżąca domaga się uchylenia tego
postanowienia i wydania uchwały w składzie trzech sędziów w kwestii, czy końcówka
opłaty sądowej w wysokości 3 gr, podlega zaokrągleniu w górę do pełnego złotego, czy
też się ją pomija. Zdaniem powódki Sąd Rejonowy w S. nadużył swoich uprawnień,
wartość przedmiotu zaskarżenia wynosi bowiem 940 zł 77 gr, a należna opłata sądowa
wynosi 47,03 zł, a nie 47,05 zł - w zaokrągleniu 48 zł. Art. 21 u.k.s.c. stanowi wprawdzie,
że końcówkę opłaty zaokrągla się w górę do pełnego złotego, ale takie rozwiązanie -
według powódki - nie jest spójne z przepisami prawa podatkowego, które nakazują
pomijać przy zaokrąglaniu kwotę poniżej 5 gr, a w konsekwencji „wydaje się nie tylko
problematyczne, ale i nieuzasadnione".
W odpowiedzi na zażalenie pozwany Skarb Państwa - Starosta S. wniósł o jego
odrzucenie, jako niedopuszczalnego i zasądzenie na rzecz Skarbu Państwa - Starosty
S. kosztów postępowania według norm prawem przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
W pierwszej kolejności rozważyć należy, czy zażalenie wniesione przez powódkę
jest dopuszczalne. Skierowane jest bowiem, na co zwraca uwagę pozwany, przeciwko
postanowieniu nie wymienionemu w art. 3941
§ 1 i 2 k.p.c., który przewiduje możliwość
zaskarżania do Sądu Najwyższego jedynie postanowień sądu drugiej instancji,
odrzucających skargę kasacyjną oraz skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia, a nadto – w sprawach, w których przysługuje skarga
kasacyjna - postanowień sądu drugiej instancji kończących postępowanie w sprawie, z
wyjątkiem postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie
sądu pierwszej instancji. Powódka tymczasem zaskarża postanowienie o odrzuceniu jej
zażalenia na postanowienie o odrzuceniu skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia, które wydane zostało przez sąd pierwszej instancji.
W orzecznictwie przedmiotem rozważań była już kwestia dopuszczalności
zaskarżania do Sądu Najwyższego postanowienia o odrzuceniu skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, wydanego przez sąd pierwszej
instancji w sprawie, w której przedmiotem skargi było orzeczenie tego sądu (art. 4241
§ 2
k.p.c.). W postanowieniu z dnia 17 czerwca 2005 r. (III CZ 49/05, OSNC z 2005, nr 10,
poz. 180) Sąd Najwyższy wskazał, że wykładnia celowościowa i funkcjonalna art. 3941
§
1 k.p.c. nakazuje interpretować go jako podstawę zaskarżania zażaleniem postanowień
sądu drugiej instancji o odrzuceniu skargi kasacyjnej. Wymaganie, aby przedmiotem
zaskarżenia było postanowienie sądu drugiej instancji nie odnosi się natomiast do
postanowień o odrzuceniu skargi o stwierdzenie niezgodności prawomocnego
orzeczenia z prawem. Te ostatnie postanowienia mogą być zaskarżane do Sądu
Najwyższego niezależnie od tego, czy wydane zostały przez sąd pierwszej czy drugiej
instancji, tylko bowiem Sąd Najwyższy jest organem właściwym do rozpoznania skargi o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, co rozciąga się także
na kontrolę prawidłowości odrzucenia tego szczególnego środka zaskarżenia przez sąd,
od orzeczenia którego skarga została złożona. Takie wnioski Sąd Najwyższy wysnuł z
zestawienia postanowień zawartych w art. 4246
§ 3 k.p.c. i w art. 4248
k.p.c., a
konkretnie z przyznania w szerokim zakresie włącznie Sądowi Najwyższemu
kompetencji do oceny dopuszczalności skargi. W ocenie Sądu Najwyższego,
kompetencje te zostałyby naruszone, gdyby zażalenie na postanowienie sądu pierwszej
instancji miał rozpatrywać sąd drugiej instancji.
Powyższą argumentację i wyznaczony w jej wyniku tryb zaskarżania
postanowienia o odrzuceniu skargi, wydanego przez sąd pierwszej instancji, należy
4
uznać za przekonujące. Rozważyć jednak należy, czy wynikają z nich wskazówki
pomocne przy ocenie dopuszczalności zaskarżenia postanowień, które nie dotyczą
odrzucenia skargi lecz orzekają o odrzuceniu zażalenia na takie postanowienie, lub - jak
w rozpatrywanej sprawie - o odrzucenia zażalenia na postanowienie o odrzuceniu
zażalenia na postanowienie o odrzuceniu skargi.
Zaskarżalność postanowień tego rodzaju, wydanych przez sąd pierwszej
instancji, wynika z art. 394 § 1 pkt 11 k.p.c., a właściwy do ich rozpoznania jest sąd
drugiej instancji. Powstaje jednak pytanie, czy można przyjąć dwutorowy tryb
rozpatrywania zażaleń, w zależności od tego, jakiego zagadnienia dotyczą oraz od
orzeczenie jakiego sądu zostały złożone. W stanowiącym regułę wypadku wniesienia
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia sądu drugiej instancji i
odrzucenia zażalenia na postanowienie o odrzuceniu takiej skargi - art. 394 k.p.c. nie
mógłby znaleźć zastosowania. Jednolitość konstrukcyjna postępowania przewidzianego
w art. 4241
i nast. k.p.c., polegająca na powierzeniu sądowi, którego orzeczenie zostaje
zaskarżone jedynie podstawowych, niemerytorycznych czynności związanych z kontrolą
warunków formalnych skargi (art. 4246
§ 2 i 3 w zw. z art. 4245
§ 2 k.p.c.) i
pozostawieniu zasadniczej oceny tej skargi wyłącznie Sądowi Najwyższemu, zarówno w
wypadku zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej, jak i orzeczenia sądu drugiej instancji,
przemawia za przyjęciem tego samego trybu postępowania także w zakresie
zaskarżania postanowień, których treścią nie jest bezpośrednio odrzucenie skargi o
stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia, lecz odrzucenie zażalenia na takie
postanowienie lub odrzucenie kolejnego zażalenia w ciągu zapoczątkowanym
odrzuceniem skargi. Orzeczenia te wprawdzie nie dotyczą wprost odrzucenia skargi,
lecz odnoszą się do tej czynności pośrednio, decydując o losie wniesionych przez stronę
środków zaskarżenia, których ostatecznym celem jest podważenie postanowienia o
odrzuceniu skargi. Także więc w tym wypadku adresatem wniesionych zażaleń powinien
być Sąd Najwyższy, a w konsekwencji -podstawę oceny ich dopuszczalności stanowi
art. 3941
k.p.c.
Postanowienie, którego dotyczy zażalenie nie jest wprost wymienione w art. 3941
§ 1 k.p.c. Jest to wprawdzie niewątpliwie postanowienia kończące postępowanie w
sprawie zapoczątkowanej skargą o stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem,
lecz nie spełnia kryteriów, od jakich art. 3941
§ 2 k.p.c. uzależnia dopuszczalność
wniesienia zażalenia, nie zostało bowiem wydane w sprawie, w której przysługuje
skarga kasacyjna. W postępowaniu ze skargi o stwierdzenie niezgodności
5
prawomocnego orzeczenia z prawem skarga kasacyjna z zasady jest wyłączona, gdyby
natomiast dokonywać oceny dopuszczalności skargi kasacyjnej odwołując się do
przedmiotu pierwotnego postępowania - żądania ustalenia nieistnienia zobowiązań
czynszowych powódki o wartości przedmiotu sporu 940,77 zł - złożenie skargi
kasacyjnej było także niedopuszczalne z uwagi na treść art. 3982
§ 1 i § 2 pkt 1 k.p.c.
Prima facie nasuwa się więc wniosek, że wniesione przez powódkę zażalenie
skierowane jest przeciwko postanowieniu spoza ustanowionego przez ustawodawcę
kręgu orzeczeń zaskarżalnych, a w konsekwencji jest niedopuszczalne. Taka wykładnia
art. 3941
k.p.c. byłaby jednak niezgodna z zasadą dwuinstancyjności postępowania
sądowego wynikającą z art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji. W wyrokach z dnia 12
września 2006 r. (SK 21/05, OTK-A 2006/8/103) oraz z dnia 27 marca 2007 r. (SK 3/05,
OTK-A 2007/3/32) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że konstytucyjna zasada
dwuinstancyjności postępowania sądowego zakłada w szczególności:
a) dostęp do sądu drugiej instancji, a co za tym idzie - przyznanie stronom
odpowiednich środków zaskarżenia;
b) powierzenie rozpoznania sprawy w drugiej instancji - co do zasady -sądowi
wyższego szczebla, a w konsekwencji nadanie środkowi zaskarżenia charakteru
dewolutywnego;
c) odpowiednie ukształtowanie procedury przed sądem drugiej instancji, tak aby
sąd ten mógł wszechstronnie zbadać rozpoznawaną sprawę i wydać rozstrzygnięcie
merytoryczne.
Przy tym ustawodawca ma pewien zakres swobody regulacyjnej przy
normowaniu postępowania przed sądem drugiej instancji, jednakże w sytuacjach
objętych zakresem gwarancji określonych w art. 176 ust. 1 Konstytucji ustawa nie może
całkowicie zamykać dostępu do sądu drugiej instancji, ani też ustanawiać
nieuzasadnionych ograniczeń, które nie odpowiadałyby wymogom określonym w art. 31
ust. 3 Konstytucji.
Przyjęcie, że art. 3941
k.p.c. usuwa możliwość jakiejkolwiek kontroli wydanego po
raz pierwszy orzeczenia odrzucającego przysługujący stronie środek zaskarżenia w tak
ważnym dla niej postępowaniu, jakim jest postępowanie ze skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem orzeczenia, musiałoby wywołać wątpliwości co do
konstytucyjności tego przepisu. Zawarte w art. 3941
§ 1 k.p.c. precyzyjne określenie
przedmiotu postanowienia, od którego przysługuje zażalenie wyłącza możliwość
rozszerzającej interpretacji i rozciągnięcie pojęcia „postanowienie odrzucające skargę o
6
stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia" także na postanowienie odrzucające
zażalenie na taką skargę, bądź kolejne zażalenie na postanowienie o odrzuceniu
zażalenia na postanowienie o odrzuceniu skargi. Postanowienie takie mieści się
natomiast pojęciowo w art. 3941
§ 2 k.p.c., stanowi bowiem postanowienie kończące
postępowanie w sprawie. Wprowadzone w tym przepisie kryterium „sprawy w której
przysługuje skarga kasacyjna" nie może być traktowane jako podstawa rozróżnienia
wypadków, kiedy zażalenie przysługuje i kiedy nie przysługuje, bowiem brak możliwości
zaskarżenia skargą kasacyjną orzeczenia wydanego w postępowaniu ze skargi o
stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem, pozbawia tą cechę waloru
różnicującego, a ponadto skarga, adresowana do Sądu Najwyższego, jest środkiem
prawnym o wartości zrównanej ze skargą kasacyjną, co wynika z art. 4241
§ 3 k.p.c.,
według którego od orzeczeń sądu drugiej instancji, od których wniesiono skargę
kasacyjną, oraz od orzeczeń Sądu Najwyższego skarga nie przysługuje. W takich
wypadkach orzeczenie Sądu Najwyższego traktuje się jak orzeczenie wydane w
postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi.
Odwoływanie się do charakteru, jaki sprawa miała w trakcie postępowania
zakończonego wydaniem zaskarżanego skargą orzeczenia byłoby natomiast
nieuzasadnione, skoro w nauce i orzecznictwie przeważa pogląd o odrębnym
i samodzielnym charakterze postępowania zapoczątkowanego skargą o stwierdzenie
niezgodności z prawem orzeczenia (np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14
czerwca 2005 r., V CZ 61/05, nie publ. i z dnia 18 kwietnia 2007 r., V CZ 27/07, nie
publ.).
Z tych przyczyn uznać należy, że postanowienie o odrzuceniu zażalenia na
postanowienie o odrzuceniu zażalenia, którym strona zaskarżyła postanowienie
o odrzuceniu jej skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia podlega
zaskarżeniu do Sądu Najwyższego na podstawie art. 3941
§ 2 k.p.c. niezależnie od
tego, czy zostało wydane przez sąd pierwszej, czy też przez sąd drugiej instancji.
Założenie o zaskarżalności postanowienia o odrzuceniu zażalenia na
postanowienie o odrzuceniu skargi Sąd Najwyższy przyjął także w postanowieniu z dnia
12 września 2007 r. (l CZ 79/07, nie publ.).
Przystępując do merytorycznego rozpoznania zażalenia powódki stwierdzić
należy, że jest ono nieuzasadnione. Sposób określania wartości przedmiotu sporu został
na potrzeby postępowania cywilnego uregulowany w przepisach art. 19 i nast. k.p.c.,
zaś obowiązek podania wartości przedmiotu sporu w pełnych złotych poprzez
7
zaokrąglenie w górę wynika z art. 1261
§ 3 k.p.c. Wartość przedmiotu sporu, wskazana
przez powódkę w wysokości 940,77 zł, w rzeczywistości wynosi więc, jak słusznie
stwierdził Sąd Rejonowy, 941 zł. Sposób obliczania należnej opłaty określa ustawa z
dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, nakazując w art. 13
wyliczyć ją jako 5% wartości przedmiotu sporu lub zaskarżenia, a w art. 21 -
zobowiązując do zaokrąglenia końcówki opłaty do pełnego złotego w górę.
Autonomiczna i szczegółowa regulacja wprowadzona w powyższych przepisach
uniemożliwia sięganie po rozwiązania przyjęte w innych dziedzinach prawa, np. w
prawie podatkowym, co postuluje powódka.
Wykładni przepisów obu ustaw, a w szczególności podnoszonej przez skarżącą
kwestii skutków uiszczania opłaty nienależycie obliczonej, Sąd Najwyższy dokonał w
szeregu orzeczeń. Najpełniejsze stanowisko prezentuje uchwała z dnia 22 listopada
2006 r. (III CZP 83/06, OSNC 2007/7-8/106), a wyrażony w niej pogląd jest
konsekwentnie podtrzymywany (np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 maja
2007 r., l CZ 57/07, nie publ.) i akceptowany także przez skład rozpoznający niniejszą
sprawę. Z art. 21 u.k.s.c. wynika ustawowy obowiązek dopłaty o nieznacznej wysokości,
prowadzący do ukształtowania opłaty w pełnych złotych. W każdym wypadku, kiedy
opłata stosunkowa obliczona od podanej przez stronę wartości przedmiotu sporu
(zaskarżenia) nie jest wyrażona w pełnych złotych, ulega zaokrągleniu w górę. W ten
sposób konkretyzuje się fiskalny obowiązek strony wnoszącej opłatę stosunkową.
Pismo, od którego strona uiściła opłatę stosunkową bez spełnienia obowiązku
zaokrąglenia jej w górę do pełnego złotego, nie jest opłacone należycie i podlega
odrzuceniu (art. 1302
§ 3 k.p.c. w związku z art. 21 u.k.s.c.).
Powódka nie ma zatem racji twierdząc, że prawidłowo opłaciła skargę
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia i że z tego powodu
jej zażalenia były oczywiście uzasadnione, co uwalniało ją od obowiązku ich opłacania i
powodowało, że Sąd Rejonowy niesłusznie odrzucił obydwa zażalenia, w tym zażalenie
na postanowienie z 18 czerwca 2008 r. Ponieważ art. 99 u.k.s.c. zwalnia od obowiązku
uiszczenia opłaty jedynie wówczas, kiedy zażalenie na postanowienie o odrzuceniu
środka zaskarżenia jest oczywiście uzasadnione, a zażalenie skarżącej, kwestionujące
postanowienie o odrzuceniu jej zażalenia na postanowienie o odrzuceniu skargi o
stwierdzenie niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem, nie było uzasadnione,
podlegało opłacie. Nieuiszczenie przez powódkę tej opłaty uzasadniało odrzucenie
zażalenia na powołanej przez Sąd Rejonowy postawie art. 1302
§ 3 w zw. z art. 370
8
k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. W rezultacie zażalenie na postanowienie o odrzuceniu
tego zażalenia należało oddalić na podstawie art. 39814
k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c.
Orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego uzasadnia art. 98 § 1 i 3 w
zw. z art. 99 i art. 3941
§ 3, art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c.