Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 12 września 2008 r.
I UZP 5/08
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie: SN
Herbert Szurgacz, SA Halina Kiryło.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 września 2008 r.
sprawy z odwołania Tomasza I. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
dział w Ł. z siedzibą w Z.W. o zasiłek chorobowy, na skutek zagadnienia prawnego
przekazanego postanowieniem Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Łodzi z dnia 13 maja 2008 r. [...]
„Czy przy ustaleniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego
ubezpieczonemu nie będącemu pracownikiem - do wymienionego w art. 48 ust. 1
ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (j. t. Dz.U. z 2005 r., Nr 31, poz. 267
ze zm.) „okresu 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym
powstała niezdolność do pracy" - wlicza się także przychód z poprzednich okresów
ubezpieczenia chorobowego, jeśli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni okre-
ślonych w treści art. 4 ust. 2 powołanej ustawy ?"
p o d j ą ł uchwałę:
Jeżeli przerwy w podleganiu ubezpieczeniu chorobowemu nie przekra-
czały 30 dni, to przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przy-
sługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem, którą stanowi przy-
chód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w któ-
rym powstała niezdolność do pracy (art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca
1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie cho-
roby i macierzyństwa, jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm.)
uwzględnia się przychód z tego okresu nieprzerwanego ubezpieczenia choro-
bowego w rozumieniu art. 4 ust. 2 tej ustawy.
2
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
ujawniło się w następującym stanie faktycznym. Ubezpieczony Tomasz I. od wielu lat
prowadzi działalność gospodarczą i z tego tytułu podlega ubezpieczeniom społecz-
nym, w tym dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. W prowadzonej działalno-
ści gospodarczej występowały przerwy, które jednak nie przekraczały 30 dni. W 2007
r. ubezpieczony podlegał ubezpieczeniom od 3 do 31 stycznia, od 9 do 14 lutego, po
czym 15 lutego 2007 r. wyrejestrował się z ubezpieczeń społecznych, a następnie
ponownie zgłosił się do ubezpieczeń, w tym dobrowolnego ubezpieczenia chorobo-
wego od dnia 28 lutego 2007 r., zaś w dniu 12 marca wystąpiła u niego spowodo-
wana chorobą niezdolność do prowadzenia pozarolniczej działalności, uzasadniająca
nabycie prawa do zasiłku chorobowego. Ubezpieczony legitymował się bowiem 180-
dniowym okresem ubezpieczenia chorobowego, a przerwy pomiędzy okresami ubez-
pieczenia nie przekraczały 30 dni.
Decyzją z dnia 10 sierpnia 2007 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w Ł. z siedzibą w Z.W. przyznał ubezpieczonemu prawo do wypłaty zasiłku choro-
bowego za okres niezdolności do prowadzenia działalności w kwocie 8,26 zł netto,
ustalonej od podstawy wymiaru wynoszącej 42,93 zł, przyjmując za podstawę
wymiaru składek przychód z pierwszego, niepełnego kalendarzowego miesiąca
ubezpieczenia za jeden dzień, tj. 28 lutego 2007 r.
Wyrokiem z dnia 4 grudnia 2007 r. Sąd Rejonowy oddalił odwołanie ubezpie-
czonego, wskazując, że zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca
1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm. zwanej dalej
ustawą zasiłkową lub ustawą) ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego
po upływie 180 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, jeżeli jest ubezpie-
czony dobrowolnie. Do okresów ubezpieczenia chorobowego, o których mowa w ust.
1 tej ustawy wlicza się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa
między nimi nie przekroczyła 30 dni. Natomiast stosownie do art. 48 ust. 1 i 2 tej ustawy,
podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu
pracownikiem stanowi przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających
miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Przy ustaleniu podstawy wymiaru zasił-
ku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem stosuje
3
się odpowiednio przepisy art. 36 ust. 2-4, art. 38 ust. 1, art. 42, art. 43, art. 46, z zastrzeże-
niem art. 49 i art. 50. Zgodnie z art. 36 ust. 4 ustawy zasiłkowej, podstawę wymiaru zasiłku
chorobowego ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia uzyskanego u płatnika składek
w okresie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, w trakcie którego powstała nie-
zdolność do pracy. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, ubezpieczony podlegał nieprze-
rwanie kolejnemu ubezpieczeniu chorobowemu od dnia 28 lutego 2007 r., a zatem
przychód z tego miesiąca, poprzedzającego niezdolność do prowadzenia działalności
stanowi kwota 42,93 zł, a podstawa wymiaru należnego zasiłku chorobowego to 1/30
tej kwoty. Oddalając odwołanie Sąd Rejonowy uznał, iż zarzut wnioskodawcy, jakoby
organ rentowy powinien wyliczyć zasiłek chorobowy w oparciu o przepis art. 37 ustawy
zasiłkowej jest niezasadny, ponieważ art. 48 ust. 2 tej ustawy zawiera enumeratywne
wyliczenie przepisów, które stosuje się do wyliczenia zasiłku chorobowego osobom pro-
wadzącym działalność gospodarczą i wśród nich nie wymienia art. 37.
W apelacji ubezpieczony zakwestionował rozstrzygnięcie w części dotyczącej
sposobu i wysokości obliczenia zasiłku chorobowego, podnosząc, że cały okres prowa-
dzonej przez niego działalności gospodarczej od 15 stycznia 1996 r. do dnia wystą-
pienia zdarzenia, tj. do dnia 12 marca 2007 r., stanowi okres nieprzerwanego ubezpie-
czenia chorobowego. W ostatnich 12 miesiącach poprzedzających miesiąc, w którym po-
wstała niezdolność na 365 dni za 267 odprowadził składki, co stanowi 73% składki rocznej i
taki przychód z 12 miesięcy poprzedzających miesiąc niezdolności do prowadzenia
pozarolniczej działalności powinien stanowić podstawę wymiaru należnego mu zasił-
ku chorobowego. Dopiero tak wyliczony zasiłek chorobowy jest zgodny z zasadami
sprawiedliwości społecznej, gdyż jego wysokość jest proporcjonalna do wysokości od-
prowadzonych składek na ubezpieczenie chorobowe za ostatnie 12 miesięcy oraz
stanowi zabezpieczenie środków finansowych w okresie choroby. Podstawa wymiaru na-
leżnego mu zasiłku powinna wynosić 23,60 zł brutto za każdy dzień choroby, co daje
łącznie 212,40 zł za 9 dni niezdolności do prowadzenia pozarolniczej działalności w
marcu 2007 r.
W takim stanie sprawy, przy rozpoznawaniu apelacji Sąd Okręgowy powziął
istotne wątpliwości co do sposobu i wysokości obliczenia zasiłku chorobowego dla
osób niebędących pracownikami w sytuacji, gdy niezdolność do pracy ubezpieczo-
nego powstała w drugim miesiącu kalendarzowym trwania ubezpieczenia chorobo-
wego, kiedy nie obowiązuje okres wyczekiwania, a pierwszy miesiąc nie był objęty
ubezpieczeniem chorobowym w całości. W świetle art. 4 ustawy zasiłkowej, powsta-
4
nie niezdolności do pracy w czasie trwania ubezpieczenia jest warunkiem koniecz-
nym, ale niewystarczającym do nabycia prawa do świadczenia z ubezpieczenia
społecznego. Ustawodawca wymaga bowiem, aby ubezpieczenie trwało przez okre-
ślony czas. Warunek posiadania okresu wyczekiwania jest spełniony, jeśli ubezpie-
czenie będzie trwało nieprzerwanie przez wymagany w art. 4 ust. 1 okres, przy czym
do tego okresu wlicza się poprzednie okresy ubezpieczenia, jeśli przerwa między
nimi nie przekroczyła 30 dni. Natomiast każda dłuższa przerwa powoduje „utratę po-
siadania okresu wyczekiwania i konieczność przepracowania go od początku”. Zasi-
łek chorobowy wymierza się od tzw. podstawy wymiaru, którą stanowi kwota przy-
chodów ubezpieczonego ustalona zgodnie z określonymi zasadami. Zasady te różnią
się nieco w zależności od tego, czy tytułem do ubezpieczenia jest stosunek pracy,
czy inna działalność. W ujęciu art. 36 ust. 1 i 2 ustawy zasiłkowej, podstawę wymiaru
zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem
stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone pracownikowi za okres 12
miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność
do pracy, przy czym jeśli niezdolność do pracy powstała przed upływem tego okresu
podstawę wymiaru zasiłku stanowi przeciętne wynagrodzenie za pełne miesiące ka-
lendarzowe. Z mocy art. 36 ust. 4 ustawy, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego
ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia uzyskanego u płatnika składek w okre-
sie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, w trakcie którego powstała nie-
zdolność do pracy. Natomiast stosownie do art. 38 ust. 1 ustawy, przeciętne mie-
sięczne wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru zasiłku chorobowego ustala
się poprzez podzielenie wynagrodzenia osiągniętego przez ubezpieczonego będą-
cego pracownikiem za okres, o którym mowa w art. 36 ust. 1 i 2, przez liczbę miesię-
cy, w których wynagrodzenie to zostało osiągnięte. Jednocześnie w stosunku do
ubezpieczonych będących pracownikami ustawodawca w art. 37 ustawy zasiłkowej
określił wysokość podstawy wymiaru w sytuacji nieprzepracowania pełnego wyma-
ganego okresu, przyjmując, że jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem
pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru
stanowi wynagrodzenie, które ubezpieczony będący pracownikiem osiągnąłby, gdyby
pracował pełny miesiąc kalendarzowy. Zdaniem Sądu Okręgowego, ta szczegółowa
regulacja jest niewątpliwie konsekwencją przyjętego założenia, że zasiłek chorobowy
zastępuje utracony zarobek. Zasiłek ten stanowi bowiem świadczenie z ubezpiecze-
5
nia społecznego zabezpieczające środki utrzymania na wypadek czasowej niezdol-
ności do pracy z powodu choroby.
Z kolei w odniesieniu do osób niebędących pracownikami ustawodawca w art.
48 ust. 1 ustawy zasiłkowej przyjął zasadę ustalenia podstawy wymiaru zasiłku cho-
robowego z uwzględnieniem przychodu z okresu 12 miesięcy kalendarzowych po-
przedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Do tej kategorii
ubezpieczonych przy ustalaniu podstawy wymiaru ustawodawca nakazał odpowied-
nio stosować przepisy dotyczące pracowników, enumeratywnie wymienione w art. 48
ust. 2, a mianowicie art. 36 ust. 2-4, art. 38 ust. 1, art. 42, art. 43 i art. 46 - z zastrze-
żeniem art. 49 i 50. Przy czym art. 49 dotyczy okresu ubezpieczenia krótszego niż
miesiąc określając podstawę wymiaru zasiłku w przypadku, gdy niezdolność do
pracy powstała w pierwszym miesiącu kalendarzowym ubezpieczenia chorobowego,
a art. 50 określa zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłku chorobowego w razie
niewykonywania działalności przez część okresu obliczeniowego, kiedy przychód
ubezpieczonego niebędącego pracownikiem uległ zmniejszeniu wskutek niewykony-
wania pracy lub działalności w okresie pobierania zasiłku chorobowego, macierzyń-
skiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego albo odbywania ćwiczeń woj-
skowych (art. 50 ust. 1). Jednakże z mocy art. 50 ust. 2, jeżeli w okresie, o którym
mowa w art. 48, przychód ubezpieczonego w każdym miesiącu uległ zmniejszeniu z
przyczyn wymienionych w ust. 1, przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobo-
wego przyjmuje się przychód za wszystkie miesiące. Równocześnie ustawodawca
nie unormował wobec osób niebędących pracownikami sytuacji, gdy niezdolność do
pracy (prowadzenia pozarolniczej działalności) powstała „w drugim miesiącu trwania
ubezpieczenia chorobowego, kiedy nie obowiązuje okres wyczekiwania, ale pierwszy
miesiąc nie był objęty ubezpieczeniem chorobowym w całości”.
W ocenie Sądu Okręgowego, na gruncie przedstawionego stanu prawnego możliwe
są dwa rozwiązania kwestii będącej przedmiotem zagadnienia prawnego. Zgodnie z
pierwszym poglądem, prezentowanym przez organ rentowy i Sąd pierwszej instancji,
w przedstawionej sytuacji podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przychód
z pierwszego, choć niepełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia. Stanowi-
sko to wynika z założenia, że przerwa w opłacaniu składek na dobrowolne ubezpie-
czenie chorobowe związana z czasowym zaprzestaniem prowadzenia działalności
gospodarczej, nawet jeśli nie przekracza 30 dni i nie powoduje utraty okresu wycze-
kiwania, o którym mowa w art. 4 ust. 1 ustawy zasiłkowej, to równocześnie nie jest
6
okresem, który podlega uwzględnieniu przy obliczeniu podstawy wymiaru zasiłku
chorobowego. W tym okresie ubezpieczony nie uzyskuje przychodu, brak jest zatem
podstawy do wyliczenia składki i nie powstaje obowiązek jej opłacenia. Podobne sta-
nowisko, aczkolwiek w odniesieniu do okresu urlopu bezpłatnego zajął Sąd Najwyż-
szy w uchwale z dnia 12 czerwca 2002 r., III UZP 4/02, (OSNAPiUS 2002 nr 24, poz.
601) oraz w wyroku z dnia 27 września 2006 r., I UK 54/06 (niepublikowanym). Dla-
tego nawet po kilkudniowym okresie przerwy w opłacaniu składek na ubezpieczenie
chorobowe rozpoczyna się nowy okres trwania ubezpieczenia chorobowego, z które-
go wyłącznie ustala się przychód ubezpieczonego, stanowiący podstawę wymiaru
zasiłku chorobowego. Bez znaczenia pozostaje okoliczność wieloletniego opłacania
składek w okresie poprzedzającym przerwę i fakt, jaki jest jej czasokres, tzn. czy
przekracza 30 dni, o których mowa w art. 4 ust. 2 ustawy zasiłkowej. Przepis art. 36
ust. 4 ustawy, który ma wówczas odpowiednie zastosowanie (art. 48 ust. 2 ustawy),
nakazuje bowiem ustalać podstawę wymiaru z okresu „nieprzerwanego ubezpiecze-
nia chorobowego, w trakcie którego powstała niezdolność do pracy". Z kolei z mocy
art. 36 ust. 2 i 3 ustawy, jeśli okres ubezpieczenia po przerwie był krótszy niż 12 mie-
sięcy - podstawę wymiaru stanowi przychód za „pełne miesiące kalendarzowe ubez-
pieczenia", zaś podstawę wymiaru zasiłku chorobowego za jeden dzień niezdolności
do pracy - jedna trzydziesta część przychodu ubezpieczonego, stanowiącego pod-
stawę wymiaru tego zasiłku. W zaistniałej sytuacji „pełen miesiąc kalendarzowy" dla
ubezpieczonych niebędących pracownikami ustala się dopiero od dnia następujące-
go po przerwie w ubezpieczeniu i „faktycznie może on obejmować mniejszą liczbę
dni, niż wynika to z kalendarza danego miesiąca”. W stanie faktycznym rozpoznawa-
nej sprawy oznaczałoby to aprobatę dla wyliczenia podstawy wymiaru za „pełny mie-
siąc" w istocie z jednego dnia (28 lutego 2007 r.), gdyż nowy okres ubezpieczenia
chorobowego rozpoczął się w tym dniu miesiąca kalendarzowego, zaś niezdolność
do pracy powstała w drugim miesiącu kalendarzowym (tj. w marcu 2007 r.), co w
efekcie dla ubezpieczonego oznacza „symboliczną" kwotę zasiłku, obliczoną przez
organ rentowy.
Równocześnie Sąd Okręgowy wskazał, że gdyby niezdolność do pracy po-
wstała w pierwszym, po okresie przerwy, miesiącu kalendarzowym ubezpieczenia
chorobowego, to wówczas podstawę wymiaru mogłaby stanowić - stosownie do art.
49 pkt 1 ustawy zasiłkowej - najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie
chorobowe określona dla danej grupy ubezpieczonych, obowiązująca w miesiącu, w
7
którym powstało prawo do zasiłku, „co w konsekwencji dla wnioskodawcy skutkowa-
łoby zdecydowanie wyższym zasiłkiem”. Przepis art. 49 ustawy „odrywa" bowiem
podstawę wymiaru zasiłku od podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie choro-
bowe, ale dotyczy on - na co wskazuje jego wykładnia językowa - tylko „niezdolności
do pracy powstałej w pierwszym miesiącu kalendarzowym ubezpieczenia chorobo-
wego".
Sąd Okręgowy zwrócił przy tym uwagę na to, że pracownikowi niezdolnemu
do pracy z powodu choroby ustawa zapewnia środki na zaspokojenie podstawowych
potrzeb na minimalnym poziomie. Taką gwarancję przewiduje art. 45 ust. 1 ustawy,
dając osobom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy możliwość przyjęcia
podstawy wymiaru zasiłku na poziomie kwoty najniższego wynagrodzenia pracowni-
ków ustalonej zgodnie z art. 774
k.p., po odliczeniu kwoty odpowiadającej 18,71%
tego wynagrodzenia, nawet jeśli pracodawca nie wypłaca pracownikowi wynagro-
dzenia (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 września 2005 r., II UK 20/05, OSNAP
z 2006 nr 13-14, poz. 222). Taki gwarancyjny charakter dla ustalenia podstawy wy-
miaru zasiłku chorobowego nie ma jednak zastosowania do ubezpieczonych niebę-
dących pracownikami.
W ocenie Sądu Okręgowego, przy rozpatrywaniu zasadności przedstawionego
poglądu, należy również rozważyć, czy taka regulacja jako pozbawiająca osoby nie-
będące pracownikami zasiłku chorobowego na „odpowiednim" poziomie - nie jest
sprzeczna z zasadą równości przyjętą w art. 2a ustawy z dnia 13 października 1998
r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.). Niewyczer-
pujące wyliczenie tego, czego dotyczy zasada równości wynikająca z powołanego
przepisu, oznacza jedynie to, że w sprawach związanych z regulacją zawartą w
ustawie, nie ma podstaw prawnych do czynienia między ubezpieczonymi różnic
związanych z płcią, stanem cywilnym, czy stanem rodzinnym. Nie oznacza to jednak,
że wyłączone są różnice w rodzajach i sposobach obliczania świadczeń, różnych w
odmiennych ubezpieczeniach. Z przepisu tego nie da się wywieść zakazu wprowa-
dzania zróżnicowanych systemów ubezpieczenia społecznego dla pracowników i dla
osób prowadzących działalność gospodarczą, a w konsekwencji różnicowania
świadczeń przysługujących ubezpieczonym należącym do różnych systemów ubez-
pieczenia. Sąd Okręgowy podkreślił, że swoboda ustawodawcy do kształtowania
systemów ubezpieczenia społecznego, w tym określania świadczeń w ramach po-
szczególnych systemów ubezpieczenia, jest szeroka, kwestia zaś celowości i słusz-
8
ności wprowadzenia odrębnej regulacji w ubezpieczeniu osób prowadzących działal-
ność gospodarczą nie podlega ocenie sądów powszechnych rozpoznających sprawy
z zakresu zabezpieczenia społecznego. Niewątpliwie zatem ustawodawca różnicuje
sytuację ubezpieczonych w zakresie minimalnej wysokości podstawy wymiaru zasił-
ku chorobowego i w efekcie nie gwarantuje ubezpieczonym niebędącym pracowni-
kami, których niezdolność do pracy powstała w drugim miesiącu ubezpieczenia, po-
równywalnej wysokości świadczenia w razie wystąpienia ryzyka ubezpieczeniowego
w postaci niezdolności do pracy z powodu choroby. Zważywszy że, podstawa zarob-
kowania, a w konsekwencji tytuł ubezpieczenia, mogą stanowić uzasadnione kryte-
rium dyferencjacji statusu ubezpieczonych w zakresie prawa do świadczeń i oblicze-
nia podstawy jego wymiaru, ustawa zasiłkowa nie wprowadza w odniesieniu do osób
niebędących pracownikami lub członkami rolniczych spółdzielni albo kółek rolniczych
przymusu ubezpieczenia chorobowego (por. wyrok Sadu Najwyższego z 7 listopada
2001 r. II UKN 567/00, OSNAP z 2003 nr 14, poz.341).
Według drugiego poglądu, za którym opowiedział się Sąd Okręgowy, wykład-
nia art. 48 ustawy zasiłkowej powinna uwzględniać fakt, że celem przepisów normu-
jących zasady ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego jest zapewnienie
ubezpieczonemu świadczenia rekompensującego zarobek (przychód) utracony
wskutek niezdolności do pracy w zamian za składkę finansowaną w całości przez
pracownika (ubezpieczonego). Zarówno bowiem osoby objęte obowiązkowo ubezpie-
czeniem chorobowym, jak i osoby objęte nim dobrowolnie stanowią jedną grupę, po-
siadającą wspólną relewantną cechę, jaką jest status ubezpieczonego objętego
ubezpieczeniem w razie choroby i macierzyństwa. Zróżnicowanie uprawnień w za-
kresie prawa do świadczeń i sposobu ich wyliczenia z tytułu tego ubezpieczenia, w
oparciu o kryterium związane z obowiązkowym bądź dobrowolnym ubezpieczeniem
chorobowym, jest zatem dowolne i przypadkowe. Natomiast decydującą jest okolicz-
ność, iż zarówno osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniem chorobowym, jak i
osoby prowadzące pozarolniczą działalność - objęte dobrowolnie ubezpieczeniem
chorobowym - uiszczają składkę. Wysokość składek na ubezpieczenie chorobowe,
wyrażona w stopach procentowych, jest jednakowa dla wszystkich ubezpieczonych.
Sam fakt, że pewna grupa ubezpieczonych - osoby prowadzące pozarolniczą dzia-
łalność - podlega ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie, nie powinien zatem
przesądzać o prawie do zasiłku i braku gwarancji minimalnej wysokości podstawy
jego wymiaru. Istotną cechą wszystkich tych osób, do której odnosi się ustawa zasił-
9
kowa, jest objęcie ubezpieczeniem chorobowym, co ma miejsce zarówno w wypadku
osób objętych tym ubezpieczeniem obowiązkowo jak i dobrowolnie, a wszystkie
podmioty charakteryzujące się w równym stopniu daną cechą istotną (relewantną)
powinny być traktowane równo, bez zróżnicowań zarówno dyskryminujących, jak i
faworyzujących. Podobny pogląd wyraził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 6
marca 2007 r., P 45/06 (OTK 2007 nr 3, poz. 22), analizując prawo do zasiłku opie-
kuńczego w aspekcie formy ubezpieczenia i zasad wyrażonych w art. 2 i art. 32 ust.
1 Konstytucji RP. Zdaniem Sądu Okręgowego, dokonując wykładni przedstawionego
zagadnienia prawnego istotne powinno być odwołanie się do funkcji i celu prawa do
zasiłku chorobowego. Prawo do tego świadczenia dyktowane jest koniecznością
ochrony wywołanej przez chorobę w zarobkowaniu. Ryzyko z tego tytułu, które
„ustawodawca zdecydował się finansować ma ekwiwalent w składce, co w konse-
kwencji wskazuje na nieracjonalność, przyjętego na gruncie pierwszego stanowiska,
dyskryminowania ubezpieczonych niebędących pracownikami, których niezdolność
do pracy powstała w drugim miesiącu kalendarzowym - w zakresie obliczenia pod-
stawy wymiaru zasiłku. Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa mają na celu pokrycie szkody spowodowanej zajściem da-
nego rodzaju ryzyka, tj. określonej sytuacji życiowej, z której wystąpieniem wiąże się
opłacenie składki. Jednocześnie mają stanowić ekwiwalent za brak możności uzy-
skiwania przychodu z powodu zaistnienia ryzyka ubezpieczeniowego”.
Nie bez znaczenia jest przy tym okoliczność, że finansowanie składki na
ubezpieczenie chorobowe osób objętych tym ubezpieczeniem obowiązkowo, jak i
dobrowolnie, następuje w całości ze środków samych ubezpieczonych (art. 16 ust. 2 i art.
16 ust. 4 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Wysokość składki na ubez-
pieczenie chorobowe wyrażona jest w formie stopy procentowej, jednakowej dla
wszystkich ubezpieczonych bez względu na to, czy dotyczy ubezpieczenia obowiązkowe-
go, czy dobrowolnego, wynosi 2,45 % podstawy wymiaru (art. 15 ust. 1 w związku z art. 22
ust. 1 pkt 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenie chorobowe osób objętych obowiązkowo tym ubezpieczeniem (poza
osobami odbywającymi służbę zastępczą), stosownie do art. 18 ust. 1 w związku z
art. 20 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, stanowi przychód w rozu-
mieniu art. 4 pkt 9 i 10 tej ustawy. W przypadku osób prowadzących pozarolniczą dzia-
łalność objętych dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym podstawę wymiaru składek
stanowi, co do zasady, stosownie do art. 18 ust. 8 w związku z art. 20 ust. 1 ustawy o
10
systemie ubezpieczeń społecznych, zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60%
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Biorąc pod uwagę, że
„składki uiszczane zarówno przez osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu
obowiązkowo, jak i dobrowolnie - obliczane są według tej samej stopy procentowej,
nie jest uzasadnione, zdaniem Sądu Okręgowego, zróżnicowanie zakresu świadczeń
z tytułu tego ubezpieczenia. Co więcej, osoby prowadzące pozarolniczą działalność
uiszczają składkę na ubezpieczenie chorobowe od podstawy wymiaru, która nie
może być niższa od 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim
kwartale, podczas gdy osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniem chorobowym
uiszczają składkę na to ubezpieczenie od podstawy wymiaru, którą stanowi przy-
chód, co np. w przypadku pracownika oznacza możliwość uiszczania składki na
ubezpieczenie chorobowe od przychodu odpowiadającego minimalnemu wynagro-
dzeniu, określonemu w ustawie z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wyna-
grodzeniu za pracę (Dz.U. Nr 200, poz. 1679, ze zm.)”.
W świetle tych wywodów wykładnia zaakceptowana przez organ rentowy po-
zwalająca w zakresie przyjętej podstawy wymiaru zasiłku - na uzyskiwanie większych
korzyści przez osoby objęte ubezpieczeniem obowiązkowo - budzi istotne wątpliwo-
ści. W ocenie Sądu, wysokość podstawy wymiaru zasiłku chorobowego należy ściśle
wiązać z zasadą proporcjonalności, co oznaczać powinno ekwiwalentność otrzymy-
wanego zasiłku do wysokości opłacanej składki oraz „niedopuszczalność różnicowa-
nia sytuacji ubezpieczonych przy obliczaniu wysokości tego świadczenia”. W konse-
kwencji, podstawę wymiaru zasiłku w przypadku zaistnienia przerwy w ubezpiecze-
niu chorobowym, która nie przekroczyła 30 dni i która na zasadzie art. 4 ust. 2
ustawy zasiłkowej pozwala na wliczenie poprzedniego okresu tego ubezpieczenia,
powinien stanowić przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających
miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Taka przerwa jedynie zawiesza
bieg okresu ubezpieczenia chorobowego, ale go nie przerywa i nie powoduje rozpo-
częcia nowego okresu trwania ubezpieczenia chorobowego. W zaistniałej sytuacji
należy stosować zasadę wyrażoną w art. 48 ust. 1 ustawy zasiłkowej, ustalając pod-
stawę wymiaru zasiłku chorobowego ubezpieczonego niebędącego pracownikiem z
okresu 12 miesięcy, „a nie z pierwszego po krótkiej przerwie, nawet niepełnego mie-
siąca”. Tylko przyjęcie tego rodzaju „zdroworozsądkowej” interpretacji, wzmocnionej
wykładnią funkcjonalną przepisów normujących zasady ustalenia podstawy wymiaru
zasiłku chorobowego - pozwoli uniknąć obliczania zasiłku chorobowego dla osób,
11
które nie są pracownikami „na absurdalnym i komicznym poziomie”. Wobec tych
wątpliwości Sąd Okręgowy w uznał, że przedstawiona kwestia jest zagadnieniem
prawnym w rozumieniu art. 390 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wstępnie należy podkreślić, że również na gruncie bezwzględnie obowiązują-
cej natury prawnej norm prawa ubezpieczeń społecznych niedopuszczalna jest wy-
kładnia przepisów tego prawa prowadząca ad absurdum, której rezultaty, tak jak w
rozpoznawanej sprawie w postaci niedopuszczalnego uznania za legalne praktyk
ustalania i wypłaty zasiłku chorobowego w symbolicznej wysokości (w rozpoznawa-
nej sprawie w kwocie 1,14 zł brutto za każdy dzień niezdolności do prowadzenia
działalności gospodarczej), są racjonalnie bulwersujące, a ponadto sprzeczne z
przepisami prawa, z zasadami sprawiedliwości, a nawet z poczuciem elementarnej
przyzwoitości. Wykładnia, której nie podzielił Sąd Najwyższy, oparta jest na założe-
niu, że pojęcie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego jest inna dla nabycia
prawa do zasiłku chorobowego a inne dla ustalenia podstawy jego wymiaru, oraz w
konsekwencji dla wyliczenia wysokości należnego zasiłku chorobowego. Organ
ubezpieczeń społecznych zdaje się przyjmować, że jedynie przy ocenie przysługiwa-
nia prawa do zasiłku chorobowego, które zostało uzależnione - co do zasady - od
posiadania tzw. okresu wyczekiwania, do okresów nieprzerwanego ubezpieczenia
chorobowego wlicza się poprzednie okresy tego ubezpieczenia, jeżeli przerwa mię-
dzy nimi nie przekroczyła 30 dni (art. 4 ust. 2 ustawy zasiłkowej). Natomiast taką
możliwość wykluczył przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, która w
każdym przypadku, a zatem także w razie nieprzekraczających 30 dni przerw w
podleganiu ubezpieczeniu chorobowemu, liczy się jakoby zawsze od nowa (od po-
czątku) każdego wznowionego okresu ubezpieczenia chorobowego z tytułu pozarol-
niczej działalności. Tymczasem, w ocenie Sądu Najwyższego, nie ma uzasadnienia
takie różnicowanie kategorii nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, które
powinno być jednolite dla każdego celu wynikającego z przepisów ustawy zasiłkowej.
Gdyby było inaczej, to ustawa zasiłkowa powinna określać jednoznacznie i wyraźnie
zakresy różnego rozumienia lub odniesienia pojęcia nieprzerwanego ubezpieczenia
chorobowego dla określonych celów, np. odmiennego dla nabycia prawa, a innego
dla ustalenia wysokości przysługujących świadczeń z tego ubezpieczenia. Jeżeli ta-
12
kiego ustawowego zróżnicowania nie można jednoznacznie i bez jakichkolwiek wąt-
pliwości ustalić i uzasadnić, to pojęcie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego
musi być rozumiane i wykładane jednolicie na gruncie przepisów ustawy zasiłkowej.
Dlatego Sąd Najwyższy uznał, iż nieprzekraczające 30 dni przerwy w podleganiu
ubezpieczeniu chorobowemu nie prowadzą do rozpoczynania na nowo (lub od po-
czątku) nowego ubezpieczenia chorobowego, bo okresy takich przerw (uznane za
legalne i usprawiedliwione w konkretnych okolicznościach danej sprawy), nie przery-
wają tego ubezpieczenia w rozumieniu przepisów ustawy zasiłkowej, które jest nie-
przerwanym ubezpieczeniem chorobowym w rozumieniu art. 4 ust. 2 i art. 36 ust. 4 w
związku z art. 48 ust. 1 i 2 ustawy zasiłkowej.
Skoro w rozpoznawanej sprawie ubezpieczony od wielu lat (od 1996 r.) podle-
gał między innymi dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, z nieprzekraczają-
cymi 30 dni przerwami w podleganiu temu ubezpieczeniu, to należało uznać je za
nieprzerwane dla celów wynikających z przepisów ustawy zasiłkowej. W konsekwen-
cji, wysokość podstawy należnego mu zasiłku chorobowego poddawała się regułom
określonym w art. 48 ust. 1 ustawy, co oznaczało, iż wymagała ona ustalenia od
przychodu za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym
powstała u ubezpieczonego niezdolność do prowadzenia pozarolniczej działalności z
powodu choroby, trwającej od 12 do 20 marca 2007 r. W ramach takich reguł ustala-
nia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego ubezpieczony uzyska to świadczenie w
wysokości proporcjonalnej do okresu niezdolności do prowadzenia pozarolniczej
działalności, która zrekompensuje mu utracony przeciętny przychód, obliczony od
podstawy wymiaru z 12 miesięcy kalendarzowych, poprzedzających miesiąc powsta-
nia niezdolności do prowadzenia pozarolniczej działalności z powodu choroby, za
które opłacił składki w systemie dobrowolnych ubezpieczeń chorobowych. Rozstrzy-
gnięcie takie zapewni równe traktowanie osób ubezpieczonych objętych obowiązko-
wymi i dobrowolnymi ubezpieczeniami chorobowymi, które z tytułu opłacania składek
na te ubezpieczenia w takiej samej procentowo stawce powinny być równo traktowa-
ne, bez zróżnicowań dyskryminujących lub faworyzujących, tak aby zasiłek chorobo-
wy spełniał funkcję ustawowego świadczenia gwarantującego uzyskanie proporcjo-
nalnych - do przychodu stanowiącego podstawę pobranych składek na ubezpiecze-
nie chorobowe - środków utrzymania na wypadek wystąpienia ryzyka ubezpiecze-
niowego (choroby wykluczającej uzyskiwanie przychodów z pracy lub prowadzenia
pozarolniczej działalności gospodarczej).
13
Mając na uwadze przedstawione i uwzględnione zasady wykładni gramatycz-
nej, celowościowej i systemowej Sąd Najwyższy uznał, że jeżeli przerwy w podlega-
niu ubezpieczeniu chorobowemu nie przekraczały 30 dni, to przy ustalaniu podstawy
wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pra-
cownikiem, którą stanowi przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprze-
dzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy (art. 48 ust. 1 ustawy
zasiłkowej), uwzględnia się przeciętny miesięczny przychód z tych 12 miesięcy nie-
przerwanego ubezpieczenia chorobowego w rozumieniu art. 4 ust. 2 tej ustawy. I
takie stanowisko zawiera podjęta uchwała.
========================================