Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 września 2008 r.
II PK 44/08
Jeżeli procesowi likwidacji dotychczasowego pracodawcy towarzyszy
przejęcie zakładu w trybie art. 231
k.p., nowy pracodawca nie może powoływać
się na tę likwidację i dokonywać wobec przejętych pracowników wypowiedzeń
umów o pracę (także wypowiedzeń zmieniających) z zastosowaniem art. 411
k.p. wyłączającego szczególną ochronę trwałości stosunku pracy działaczy
związkowych (art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych,
jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie: SN Zbigniew Korzeniowski,
SA Halina Kiryło (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 wrześ-
nia 2008 r. sprawy z powództwa Edwarda W. przeciwko Państwowemu Przedsiębior-
stwu Użyteczności Publicznej „Poczta Polska” w W. o odszkodowanie, przywrócenie
do pracy, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 5 listopada 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie, pozo-
stawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Edward W. w pozwie skierowanym przeciwko Przedsiębiorstwu Uży-
teczności Publicznej „Poczta Polska” w W. domagał się uznania za bezskuteczne
dokonanego przez stronę pozwaną wypowiedzenia warunków pracy i płacy, przywró-
cenia go do pracy na poprzednich warunkach i zasądzenie na jego rzecz wynagro-
dzenia za okres zatrudnienia po wejściu w życie wypowiedzenia zmieniającego. Uza-
sadniając swoje pretensje podał, iż przedmiotowe wypowiedzenie warunków pracy i
2
płacy nastąpiło z naruszeniem przepisów dotyczących szczególnej ochrony stosunku
pracy działaczy związkowych.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych dla Warszawy Śródmie-
ścia wyrokiem z dnia 14 listopada 2005 r. oddalił powództwo i zasądził od powoda na
rzecz pozwanego kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód Edward W. był zatrudniony w Centrum Ba-
dawczo-Szkoleniowym Poczty Polskiej na podstawie umowy o pracę na czas nie-
określony, (zawartej w dniu 27 października 1993 r.) na stanowisku kierownika pra-
cowni. Jednocześnie pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Zakładowej [...] NSZZ
„Solidarność”. Zarządzeniem [...] Dyrektora Generalnego Poczty Polskiej z 21
czerwca 2002r. Centrum zostało postawione w stan likwidacji, a jego pracowników
przejął w trybie art. 231
§ 1 k.p. Centralny Zarząd Poczty Polskiej, który zlecił zatrud-
nienie powoda w Rejonowym Urzędzie Poczty W.Ś. Porozumieniem z dnia 7 listopa-
da 2002 r. zawartym pomiędzy Centralnym Zarządem Poczty Polskiej a Centrum
Badawczo-Szkoleniowym w likwidacji, w uzgodnieniu z Dyrekcją Okręgową Poczty
Polskiej w W. oraz Centrum Handlu i Poligrafii w W., ustalono zasady przejęcia za-
sobów osobowych i majątkowych likwidowanej placówki. Zgodnie z ustępem 10 tego
porozumienia pracodawcom zatrudniającym pracowników Centrum przekazano etaty
wraz z funduszem na inne świadczenia pracownicze przysługujące im w 2003 r.
Pismem z daty 16 stycznia 2003 r. pozwany wypowiedział Edwardowi W.
umowę o pracę w części dotyczącej warunków pracy i płacy z uwagi na brak możli-
wości zatrudnienia powoda na stanowisku kierownika pracowni, albowiem w struktu-
rze organizacyjnej Rejonowego Urzędu Poczty W.Ś. stanowisko takie nie istnieje.
Zaproponowano więc powodowi dalsze zatrudnienie w charakterze magazyniera.
Tego samego dnia pracodawca zwrócił się do NSZZ Pracowników Łączności przy
Rejonowym Urzędzie Poczty W.Ś. oraz NSZZ Solidarność Komisji Zakładowej [...]
Rejonowego Urzędu Poczty W.Ś. z zapytaniem, czy powód korzysta z ochrony za-
kładowych organizacji związkowych. Oba wymienione związki zawodowe udzieliły
negatywnej odpowiedzi.
Przyjmując, że powód nie był członkiem władz żadnej z działających u pozwa-
nego zakładowych organizacji związkowych, Sąd Rejonowy uznał, iż nie przysługi-
wała mu ochrona przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, przewi-
dziana w art.32 ust.1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz.854 ze zm.). Z mocy art.411
§ 1 k.p. ochrona
3
ta jest zresztą wyłączona w przypadku upadłości lub likwidacji pracodawcy, a art.231
k.p. nie ustanawia wyjątku od wyrażonej w tym przepisie zasady. Konkludując Sąd
pierwszej instancji stwierdził, że wypowiedzenie przez pozwanego warunków łączą-
cej strony umowy o pracę było zgodne z obowiązującymi unormowaniami, a preten-
sje powoda są bezzasadne.
Apelację od powyższego wyroku złożył powód, zarzucając naruszenie prawa
materialnego w postaci art. 32 ust.1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach za-
wodowych, przez błędne przyjęcie, że skarżący, mimo pełnienia funkcji przewodni-
czącego zakładowej organizacji związkowej, nie korzystał z określonej w tym przepi-
sie ochrony stosunku pracy, a nadto art. 38 § 1 w związku z art. 8 k.p. w związku z
art. 316 § 1 k.p.c., przez niesłuszne uznanie, iż pozwany w prawidłowy sposób prze-
prowadził konsultację z zakładową organizacją związkową w przedmiocie zamiaru
wypowiedzenia powodowi dotychczasowych warunków pracy i płacy w sytuacji, gdy
pismo z dnia 16 stycznia 2003 r. skierowane do tej organizacji z zapytaniem, czy
skarżący korzysta z ochrony związkowej, nie wspomniało o mającym nastąpić wy-
powiedzeniu zmieniającym, a błędna początkowo informacja o braku przynależności
związkowej powoda, pomimo jej sprostowania, nie powodowała zmiany stanowiska
pracodawcy. Na tej podstawie powód wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i
uwzględnienie dochodzonych roszczeń lub uchylenie wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania w pierwszej instancji oraz zasądzenie na jego rzecz
kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem
z dnia 5 listopada 2007 r. oddalił apelację i zasądził od powoda na rzecz pozwanego
kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoław-
czej. Sąd Okręgowy podzielił ustalenia Sądu pierwszej instancji, iż powód nie był
członkiem żadnego z działających u pozwanego związków zawodowych, choć nie-
wątpliwie był nim u poprzedniego pracodawcy, pełniąc funkcję przewodniczącego
Komisji Zakładowej [...] NSZZ „Solidarność”. Za trafny uznał też pogląd wyrażony w
motywach zaskarżonego wyroku, zgodnie z którym art. 411
k.p. wyłącza stosowanie
art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych w przypadku upa-
dłości lub likwidacji pracodawcy, a art. 231
k.p. nie ustanawia wyjątku od zawartej w
tym przepisie zasady. W konsekwencji tegoż należy stwierdzić, że powód nie zacho-
wał u pozwanego uprawnień, jakie przysługiwały mu u dotychczasowego pracodaw-
4
cy, w tym także przywilejów w zakresie ochrony trwałości stosunku pracy z racji peł-
nionej funkcji związkowej.
W ocenie Sądu Okręgowego chybiony jest również zarzut naruszenia przez
pozwanego trybu konsultacji związkowej z art. 38 k.p. wskutek niewskazania w pi-
śmie skierowanym do zakładowych organizacji związkowych z pytaniem o korzysta-
nie przez powoda z ochrony tych organizacji zamiaru dokonania wypowiedzenia wa-
runków łączącej strony umowy o pracę. W sytuacji, gdy oba działające u pozwanego
związki zawodowe poinformowały pracodawcę o nieobjęciu powoda ochroną związ-
kową, pozwany nie miał obowiązku zawiadamiać tychże organizacji o planowanym
wypowiedzeniu zmieniającym.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku, opartej na obydwu podstawach
z art. 3983
§ 1 k.p.c., powód zarzucił: 1. naruszenie prawa materialnego, przez nie-
właściwe zastosowanie art. 411
§ 1 k.p. w związku z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 23
maja 1991 r. o związkach zawodowych i art. 231
k.p. polegające na błędnym uznaniu,
że skarżący nie zachował u pozwanego uprawnień w zakresie ochrony stosunku
pracy z racji pełnionej funkcji przewodniczącego Komisji Zakładowej [...] NSZZ „Soli-
darność” w dotychczasowym miejscu pracy, gdyż pracodawca ten, tj. Centrum Ba-
dawczo-Szkoleniowe został postawiony w stan likwidacji, a w myśl art. 411
§ 1 k.p. w
takim przypadku przepis art. 32 ustawy o związkach zawodowych nie ma zastoso-
wania, zaś przejście do nowego pracodawcy w trybie art. 231
k.p. nie ustanawia wy-
jątku od zasady wyrażonej w art. 411
§ 1 k.p. - w sytuacji, gdy powodowi nie wypo-
wiedziano ani nie rozwiązano z nim stosunku pracy z Centrum Badawczo-Szkole-
niowym, co sprawia, że ostatni ze wskazanych przepisów nie ma doń zastosowania
oraz 2. obrazę przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. na-
ruszenie art. 233 k.p.c. wskutek pominięcia w rozważaniach nad wyrokiem i niedoko-
nanie oceny istotnej części materiału dowodowego wskazującego jednoznacznie na
to, że powód przeszedł do pracy z Centrum Badawczo-Szkoleniowego do pozwane-
go z zachowaniem wszelkich dotychczasowych uprawnień, w tym także tych z za-
kresu szczególnej ochrony stosunku pracy z racji pełnionej funkcji związkowej. Skar-
żący wnosił o uchylenie wyroków Sądów zarówno drugiej jak i pierwszej instancji w
całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu z
pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyj-
nego.
5
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej powód podkreślił, iż mimo likwidacji dotych-
czasowego pracodawcy - Centrum Badawczo-Szkoleniowego Poczty Polskiej nie
wypowiedziano mu umowy o pracę ani nie zmieniono jej warunków. Pismem z dnia
28 listopada 2002 r. została mu natomiast złożona propozycja kontynuowania za-
trudnienia na zasadach wynikających z art. 231
k.p. w Rejonowym Urzędzie Poczty
W.Ś. lub Rejonowym Urzędzie Poczty W.P. Powód przyjął pierwszą z wymienionych
ofert.
W powołanym piśmie znalazła się także klauzula, w myśl której będąc pracow-
nikiem wybranego Rejonowego Urzędu Poczty w W. skarżący miał zachować
wszystkie dotychczasowe uprawnienia, jakie wynikały, wynikają lub będą wynikały w
przyszłości z tytułu zatrudnienia w Państwowym Przedsiębiorstwie Użyteczności Pu-
blicznej „Poczta Polska”, którego jednostkami organizacyjnymi są zarówno dotych-
czasowy jak i nowo wybrany przez powoda pracodawca. Oznacza to, iż mimo likwi-
dacji Centrum Badawczo-Szkoleniowego umowa o pracę powoda nie została wypo-
wiedziana ani rozwiązana. Tym samym nie ma doń zastosowania art. 411
k.p., a sam
skarżący zachował u kolejnego pracodawcy ochronę trwałości stosunku zatrudnienia
z racji pełnionej w poprzednim zakładzie funkcji związkowej. Gwarancją tego była
klauzula zawarta w złożonej mu pisemnej propozycji kontynuowania pracy w wybra-
nym Rejonowym Urzędzie Poczty.
Rozstrzygając spór Sądy obydwu instancji kierowały się treścią wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 10 września 1998 r., I PKN 310/98, w ramach którego sformuło-
wano tezę, że w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy przepis art. 32
ustawy o związkach zawodowych nie ma zastosowania, a art. 231
k.p. nie ustanawia
wyjątku od zasady wyrażonej w art. 411
k.p. Rzecz w tym, że wyrok ten zapadł w
odmiennym od niniejszego stanie faktycznym, gdy postawiony w stan likwidacji pra-
codawca wypowiedział pracownikowi umowę o pracę. W uzasadnieniu orzeczenia
Sąd Najwyższy zauważył, iż art. 231
k.p. określa sytuację pracowników, gdy pozo-
stają oni w stosunku pracy i jednocześnie dochodzi do przejścia zakładu lub jego
części na innego pracodawcę. Nie formułuje on jednak jakiejś szczególnej ochrony
przed wypowiedzeniem umów o pracę w fazie, która poprzedza to przejście. Tym
samym brak podstaw do twierdzenia, iż przepis ten ustanawia odstępstwa od reguł
wynikających z art. 411
k.p. Dopuszczając, iż naruszeniem prawa materialnego pole-
gającego na niewłaściwym zastosowaniu (w ustalonym stanie faktycznym) art. 411
6
k.p., Sąd Okręgowy pozbawił powoda ochrony określonej w art. 32 ust. 2 ustawy o
związkach zawodowych, co również należy oceniać jako naruszenie tego przepisu.
Zdaniem skarżącego Sąd Okręgowy dopuścił się także obrazy prawa proceso-
wego nie odnosząc się do całości zebranego w sprawie materiału dowodowego, a
zwłaszcza do wspomnianego pisma z dnia 28 listopada 2002 r. oraz do pisma likwi-
datora Centrum Badawczo-Szkoleniowego z 9 stycznia 2003r., skierowanego do dy-
rektora Biura Zarządu Kadrami CZPP informującego o składzie zarządu i komisji re-
wizyjnej funkcjonującej w Centrum organizacji związkowej [...] NSZZ „Solidarność” ze
wskazaniem imiennie powoda jako przewodniczącego tej organizacji. Pokwitowanie
przez pozwanego odbioru kopii tej ostatniej korespondencji dowodzi zaś, że nowy
pracodawca miał pełną świadomość, iż skarżący podlegał w dacie przejęcia zakładu
szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy należnej działaczom związkowym.
W ocenie powoda jego przejście do pracy w Rejonowym Urzędzie Poczty
W.Ś. na warunkach określonych w pisemnej ofercie z dnia 28 listopada 2002 r. spra-
wiło, że w przejmującym pracowników zakładzie zaczęły funkcjonować dwie organi-
zacje związkowe NSZZ „Solidarność”. Stan taki obowiązywał do dnia 13 stycznia
2003 r., kiedy to nastąpiło wyrejestrowanie Komisji Zakładowej [...] z rejestru Regionu
M. NSZZ „Solidarność”. Gdyby jednak przyjąć, że Komisja Zakładowa [...], której
skarżący był przewodniczącym, nie była nawet przejściowo organizacją związkową
działającą u nowego pracodawcy, to i tak zachowanie przez powoda szczególnej
ochrony z art. 32 ustawy o związkach zawodowych wynikało z faktu przejścia do po-
zwanego w trybie art. 231
k.p.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej zostały sformułowane w ramach obydwu podstaw
wynikających z art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. W pierwszej kolejności rozważenia wy-
maga podstawa kasacyjna z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., jako zmierzająca do zakwe-
stionowania prawidłowości dochodzonych przez Sąd drugiej instancji ustaleń fak-
tycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku. W tym zakresie skarżący
zarzucił naruszenie art. 233 k.p.c., kwestionując ustalenia faktyczne, na których Sąd
Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie i przeprowadzoną przez Sąd ocenę dowodów
zgromadzonych w sprawie. Konstruując skargę kasacyjną i nadając jej charakter
nadzwyczajnego środka zaskarżenia, ustawodawca dokonał istotnych zmian w sto-
7
sunku do kasacji, będącej wprawdzie specjalnym, ale jednak zwyczajnym środkiem
odwoławczym, przysługującym w toku instancji od orzeczeń nieprawomocnych.
Jedną z tych zmian jest wyraźne ograniczenie podstaw skargi, gdyż chociaż - zgod-
nie z art. 3983
§ 1 k.p.c. - skarga kasacyjna może być oparta na podstawie narusze-
nia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie
oraz na podstawie naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienie mogło
mieć istotny wpływ na wynik sprawy, to jednak podstawy te zostały w znaczący spo-
sób zreformowane. Wyłączono bowiem możliwość oparcia skargi na zarzutach doty-
czących ustalenia faktów lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.). W konsekwencji
tegoż, doszło do zharmonizowania podstaw kasacyjnych z charakterem postępowa-
nia kasacyjnego i zakresem rozpoznania skargi, wyrażonym w art. 39813
§ 2 k.p.c.
Treść art. 3983
k.p.c. wskazuje więc, że jakkolwiek generalnie dopuszczalne jest
oparcie skargi kasacyjnej na podstawie naruszenia przepisów postępowania, to jed-
nak z wyłączeniem zarzutów dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów,
choćby naruszenie odnośnych przepisów mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Reasumując: niedopuszczalne jest oparcie skargi kasacyjnej na podstawie, którą
wypełniają takie właśnie zarzuty. W konsekwencji ta podstawa skargi kasacyjnej
powoda nie może być uwzględniona.
Odnośnie do drugiej ze wskazanych w skardze kasacyjnej podstaw, jaką w
myśl art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. jest naruszenie prawa materialnego, sprowadza się
ona do zarzutu niewłaściwego zastosowania przez Sąd Okręgowy art. 411
§ 1 k.p. w
związku z art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych oraz art. 231
k.p., polegają-
cego na błędnym uznaniu, iż wobec likwidacji dotychczasowego pracodawcy: Cen-
trum Badawczo-Szkoleniowego Poczty Polskiej powód, przechodząc w trybie art. 231
k.p. do pozwanego Przedsiębiorstwa Użyteczności Publicznej „Poczta Polska” w W.,
został pozbawiony z mocy art. 411
§ 1 k.p. szczególnej ochrony trwałości stosunku
pracy, jaką gwarantował mu art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych z racji
pełnienia funkcji przewodniczącego Komisji Zakładowej [...] „Solidarność”, gdy tym-
czasem wspomniane Centrum Badawczo-Szkoleniowe nie rozwiązało ze skarżącym
stosunku pracy, a tym samym przepis art. 411
§ 1 k.p. nie miał zastosowania w roz-
strzygnięciu niniejszego sporu. Tak sformułowany zarzut jest w pełni uzasadniony.
Warto zauważyć, że Sądy pierwszej i drugiej instancji dla poparcia swego sta-
nowiska w kwestii niekorzystania przez Edwarda W. u nowego pracodawcy ze szcze-
gólnej ochrony trwałości stosunku pracy należnej działaczowi związkowemu przyto-
8
czyły tezę wyroku Sądu Najwyższego z 10 września 1998 r., I PKN 310/98
(OSNAPiUS 1999 nr 19, poz. 614), zgodnie z którą w razie ogłoszenia upadłości lub
likwidacji pracodawcy przepis art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach za-
wodowych nie ma zastosowania (art. 411
§ 1 k.p.), a art. 231
k.p. nie ustanawia wy-
jątku od tej zasady. Jak jednak słusznie podkreślił skarżący, dla prawidłowego zro-
zumienia wyrażonego w tejże tezie poglądu niezbędne jest zapoznanie się z całym
uzasadnieniem powołanego orzeczenia. Wyrok ten zapadł bowiem w stanie faktycz-
nym nieco odmiennym od występującego w rozpoznawanej sprawie, a zawarte w
jego motywach rozważania dotyczą szerszego problemu wzajemnych relacji pomię-
dzy art. 411
§ 1 a art. 231
k.p. Godzi się przypomnieć, że stosownie do art. 411
§ 1
k.p. w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, nie stosuje się przepisów
art. 38, art. 39 i art. 41 k.p. ani przepisów szczególnych dotyczących ochrony pra-
cowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę. Odnosi się to
także do wypowiedzenia zmieniającego z art. 42 § 1 k.p. (por. wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 15 marca 2001 r., I PKN 447/00, OSNAPiUS 2002 nr 24, poz. 593).
Jeszcze na gruncie pierwotnego brzmienia art. 411
§ 1 k.p., sprzed jego nowe-
lizacją dokonanej ustawą zmieniającą z dnia 2 lutego 1996 r. (Dz.U. Nr 24 poz.110),
Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż likwidacja zakładu pracy to całkowite, stałe i faktyczne
jego unieruchomienie jako całości, a nie likwidacja jednostki organizacyjnej zakładu
(por. wyrok z dnia 18 stycznia 1989 r., I PRN 62/88, OSPiKA 1990 nr 4, poz. 204).
Likwidacja zakładu pracy w rozumieniu tego przepisu ma zaś miejsce wówczas, gdy
zostanie przeprowadzone we właściwym trybie i przez odpowiedni organ postępo-
wanie likwidacyjne, powodujące utratę bytu prawnego zakładu jako podmiotu zatrud-
niającego pracowników (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1990 r.,
III PZP 4/90, OSP 1991 nr 9, poz. 208 z glosą H. Lewandowskiego). W judykaturze
zwraca się również uwagę na to, że likwidacja jest pewnym procesem. Nie można
zatem przyjmować, iż art. 411
k.p. ma zastosowanie dopiero wtedy, gdy dochodzi do
faktycznego i prawnego unicestwienia pracodawcy. W takiej sytuacji nie istniałby
przecież podmiot mogący rozwiązać z pracownikami stosunki pracy. Dlatego też po-
wołany przepis nie posługuje się terminem „zlikwidowania” pracodawcy a zwrotem
„likwidacja” i ma zastosowanie już w momencie zarządzenia owej likwidacji, chyba że
decyzja taka jest nieważna lub pozorna (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24
listopada 1998 r., I PKN 455/98, OSNAPiUS 2000 nr 1, poz. 24).
9
Do czasu nowelizacji Kodeksu pracy wspomnianą ustawą zmieniającą z dnia
2 lutego 1996 r. redakcja art. 411
k.p., operującego zwrotem „likwidacja zakładu
pracy”, korespondowała z ówczesnym brzmieniem art. 3 k.p., który posługiwał się
terminem „zakład pracy” zarówno w znaczeniu podmiotowym, jako jednostki organi-
zacyjnej mającej zdolność zatrudniania pracowników, jak i przedmiotowym, tj. wyod-
rębnionego zespołu składników majątkowych i niemajątkowych, służącego realizacji
określonych zadań i stanowiącego dla załogi placówkę zatrudnienia. Nowelizując art.
3 k.p. ustawodawca zastąpił dotychczasowe pojęcie „zakładu pracy” terminem „pra-
codawca” dla oznaczenia podmiotu indywidualnego i zbiorowego prawa pracy. Jed-
nocześnie w wielu przepisach Kodeksu pracy nadal wymienia się zakład pracy ale
już tylko w podanym wyżej sensie przedmiotowym. Dotyczy to także art. 231
k.p.,
regulującego instytucję przejścia pracownika od dotychczasowego do nowego pra-
codawcy w wyniku przejęcia całości lub części zakładu pracy. Przepis art. 411
k.p. w
swym nowym brzmieniu nawiązuje jednak do obecnej redakcji art. 3 k.p. i do za-
mieszczonego w nim zwrotu „pracodawca”. Zmiana terminologii, wprowadzona
ustawą nowelizującą, według której do uchylenia ochrony trwałości stosunku pracy
wystarczy likwidacja pracodawcy, a nie, jak poprzednio, likwidacja zakładu pracy,
mogłaby wskazywać na intencję ustawodawcy zrównania skutków samej utraty bytu
prawnego pracodawcy ze zniesieniem (likwidacją) zakładu pracy. W doktrynie prze-
strzegano jednakże przed bezkrytyczną akceptacją takiego wniosku (por. Z. Hajn:
Nowa regulacja przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę, PiZS 1996 nr 10, s.
19).
Po dokonaniu nowelizacji Kodeksu pracy ustawą zmieniającą z dnia 2 lutego
1996 r. jeszcze bardziej uwidocznił się sygnalizowany już w powołanej uchwale Sądu
Najwyższego z 21 września 1990 r., III PZP 4/90, problem zastosowania art. 411
k.p.
w sytuacji, gdy likwidacji pracodawcy jako podmiotu prawa pracy nie towarzyszy li-
kwidacja zakładu lecz jego przejęcie przez innego pracodawcę. Sąd Najwyższy kil-
kakrotnie wypowiadał się w tej kwestii. W uzasadnieniu wskazanego w motywach
zaskarżonego orzeczenia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 września 1998 r., I
PKN 310/98, wyrażono pogląd, iż „likwidacja” w rozumieniu art. 411
k.p. dotyczy pra-
codawcy, a więc jednostki organizacyjnej zatrudniającej pracowników (art. 3 k.p.), to
jest jednego z podmiotów (strony) stosunku pracy. Nie odnosi się ona natomiast do
zakładu pracy w znaczeniu przedmiotowym, a to oznacza, iż w przepisie tym chodzi
o prawne „zlikwidowanie” (utratę bytu prawnego) danego pracodawcy (jako jednostki
10
organizacyjnej zatrudniającej w sensie prawnym pracowników) nie zaś o likwidację
zakładu pracy (placówek zatrudnienia), który on prowadzi. Z art. 411
§ 1 k.p. wynika,
że w razie ogłoszenia upadłości lub zarządzenia likwidacji pracodawcy nie mają za-
stosowania przepisy o ochronie pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiąza-
niem umowy o pracę. Ochrona ta ustaje przy tym z chwilą rozpoczęcia procesu likwi-
dacyjnego a nie po jego zakończeniu, za czym przemawia wykładnia logiczno-języ-
kowa powołanego artykułu oraz względy natury funkcjonalnej i systemowej. Sąd
Najwyższy przyznał, iż z treści art. 231
k.p. nie można wyprowadzić wniosku, że w
przypadku przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę, wykluczo-
ne jest wcześniejsze wypowiedzenie umów o pracę. Określa on tylko sytuację pra-
cowników, gdy pozostają oni w stosunku pracy i jednocześnie dochodzi do wspo-
mnianego wyżej transferu. Nie formułuje on jakiejś szczególnej ochrony przed wypo-
wiedzeniem umów o pracę w fazie, która poprzedza przejście zakładu lub jego części
na innego pracodawcę. Tym samym brak jest podstaw do twierdzenia, że ustanawia
on jakieś odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 411
k.p. Podobne stanowisko zo-
stało zaprezentowane w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2000 r., I
PKN 57/00 (OSNAPiUS 2002 nr 9, poz. 210). Uważna lektura uzasadnienia wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 10 września 1998 r., I PKN 310/98, prowadzi do wniosku,
że w trakcie likwidacji pracodawcy połączonej z przejęciem zakładu lub jego części
przez inny podmiot mogą zaistnieć dwie, zasadniczo odmienne sytuacje faktyczne i
prawne, z których jedna, tj. rozwiązanie z pracownikami stosunków pracy w fazie
poprzedzającej transfer podlega ocenie w świetle art. 411
k.p., zaś druga, jaką jest
pozostawanie pracowników w zatrudnieniu w dacie przejęcia zakładu wyczerpuje
hipotezę normy art. 231
k.p. i implikuje przewidziane w dyspozycji tejże normy skutki.
W tym sensie obie regulacje nie kolidują ze sobą, a przepis art. 231
k.p. nie stanowi
lex specjalis w stosunku do art.411
k.p.
Przenosząc powyższe rozważania na płaszczyznę niniejszego sporu należy
zgodzić się z zarzutem skarżącego, iż niewłaściwe było oparcie zapadłego w sprawie
rozstrzygnięcia na wykładni powołanych przepisów wynikającej z tezy omawianego
wyroku Sądu Najwyższego bez dokładnego zaznajomienia się z jego uzasadnieniem.
W rozpoznawanym przypadku to nie aktualny pracodawca Edwarda W. czyli Przed-
siębiorstwo Użyteczności Publicznej „Poczta Polska” w W. lecz jego poprzednik, tj.
Centrum Badawczo-Szkoleniowe Poczty Polskiej objęty został procedurą likwida-
cyjną połączoną z przejęciem zakładu. Nie było to jednak powodem rozwiązania
11
łączącego strony stosunku pracy. Stąd też art. 411
k.p. nie miał w ogóle zastosowa-
nia we wzajemnych relacjach pomiędzy Edwardem W. a jego dotychczasowym pra-
codawcą. Wypowiedzenia warunków pracy i płacy dokonał dopiero następca Cen-
trum Badawczo-Szkoleniowego po przejęciu skarżącego w trybie art. 231
k.p. Nie
będąc zaś podmiotem, wobec którego zarządzono likwidację, nie może on skutecz-
nie powoływać się na wynikające z art. 411
k.p. wyłączenia ochrony trwałości stosun-
ków pracy zwalnianych osób.
Warto zauważyć, że wspomniane wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 wrze-
śnia 1998 r., I PKN 310/98 oraz z dnia 4 października 2000 r., I PKN 57/00, dopusz-
czające możliwość wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy w fazie poprze-
dzającej przejęcie przez inny podmiot zakładu likwidowanego pracodawcy, nie są
jedynymi, w których poruszono problematykę stosowania art. 411
i art. 231
k.p. w ta-
kich sytuacjach. W judykaturze reprezentowane jest też odmienne stanowisko w
spornej kwestii. Jeszcze na gruncie przepisów Kodeksu pracy sprzed ich nowelizacji
ustawą zmieniającą z dnia 2 lutego 1996 r. Sąd Najwyższy w wyroku z 19 lipca 1995
r., I PRN 36/95 (OSNAPiUS 1996 nr 3, poz. 47), wyraził pogląd, że przepis art. 411
§
1 k.p. nie może być stosowany w wypadkach, gdy w istocie rzeczy następuje nie li-
kwidacja zakładu pracy lecz jego przejęcie przez inny podmiot. Natomiast już po
wejściu w życie powyższego aktu nowelizującego Naczelny Sąd Administracji w
wyroku z dnia 3 września 1998 r., II SA 1438/97 (Prawo Pracy 1999 nr 2, s. 39),
stwierdził, iż prawna likwidacja pracodawcy, która prowadzi do wykorzystania jego
zorganizowanego mienia (zakładu pracy w znaczeniu przedmiotowym) w celu konty-
nuowania dotychczasowej działalności w ramach nowej struktury organizacyjnej nie
jest likwidacją, o której mowa w art. 411
k.p., lecz stanowi przejście zakładu lub jego
części na innego pracodawcę, zaś jego skutki w sferze stosunków pracy określa art.
231
§ 1 k.p. Podobnie w wyroku Sądu Najwyższego z 16 maja 2001 r., I PKN 573/00
(OSNP 2003 nr 5, poz. 124), zauważono, że proces likwidacji zakładu pracy, który
zmierza do wykorzystania majątku dotychczasowego pracodawcy do realizacji tych
samych zadań przez nowego pracodawcę i któremu towarzyszy przejęcie części
pracowników, mieści się w formule przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę
w rozumieniu art. 231
k.p. Wreszcie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia
2004 r., I PK 489/03 (OSNP 2005 nr 6, poz. 78), sformułowano tezę, że przepis art.
411
k.p. nie ma zastosowania w razie likwidacji pracodawcy, w związku z którą na-
stępuje przejście całości lub części prowadzonego przez niego zakładu na innego
12
pracodawcę, kontynuującego tę samą bądź podejmującego podobną działalność. W
uzasadnieniu tegoż orzeczenia wyrażono pogląd, iż z treści art. 411
k.p. nie wynika,
aby zarządzenie likwidacji pracodawcy wyłączało stosowanie konsekwencji praw-
nych określonych w art. 231
k.p. Celem art. 231
k.p. jest ochrona pracowników przed
utratą miejsc pracy oraz pogorszeniem warunków zatrudnienia w sytuacji, gdy na-
stępca prawny dotychczasowego pracodawcy, przejmujący zakład pracy lub jego
część, prowadzi w nich nadal taką samą bądź podobną działalność, z czego wynika
możliwość dalszego zatrudniania pracownika. Z kolei celem art. 411
k.p. jest uchyle-
nie ochrony pracowników przed utratą pracy w przypadku, gdy ich dalsze zatrudnie-
nie nie jest możliwe. Sytuacja taka nie zachodzi wtedy, gdy w toku postępowania
likwidacyjnego następuje przejście zakładu pracy lub jego części na innego praco-
dawcę, który kontynuuje działalność prowadzoną w tym zakładzie lub jego części
albo podejmuje w oparciu o nie działalność podobną. W takim przypadku art. 411
k.p.
nie znajduje zastosowania, a pracownicy podlegają nadal ochronie przed wypowie-
dzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę, wynikającej z art. 38, 39 i 41 k.p. oraz z
przepisów szczególnych. W razie wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę z
naruszeniem tej ochrony, pracownikowi przysługują stosowne roszczenia przewi-
dziane w przepisach prawa na wypadek bezprawnego rozwiązania stosunku pracy.
Po dacie transferu z roszczeniami tymi pracownik może zaś występować do nowego
pracodawcy - nabywcy zakładu lub jego części, z którą wiązały się w przeważającej
mierze jego zadania (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2001 r., I PKN
573/00, OSNP 2003 nr 5, poz.124 oraz z dnia 17 lutego 1999 r., I PKN 569/98,
OSNAPiUS 2000 nr 7, poz. 259). Sąd Najwyższy podkreślił przy tym, że zaprezento-
wane stanowisko w kwestii relacji zachodzącej między prawnym unormowaniem
przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę a regulacją prawnych
skutków likwidacji pracodawcy w prawie pracy, znajduje także potwierdzenie w nor-
mach prawa Wspólnoty Europejskiej oraz w orzecznictwie Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości. Problematykę przejścia zakładu pracy w toku postępowania upa-
dłościowego lub likwidacyjnego regulowała dawniej dyrektywa z dnia 14 lutego 1977
r. (77/187/EWG) w brzmieniu ustalonym dyrektywą z dnia 17 lipca 1998 r.
(98/50/WE, Dziennik Urzędowy L 201,17/07/1998, s.0088-0092) w sprawie zbliżania
ustawodawstwa Państw Członkowskich w zakresie ochrony praw pracowników w
razie przejścia przedsiębiorstw, zakładów pracy lub części zakładów pracy. Z art. 4a
ust. 1 tej dyrektywy wynika, że, o ile państwa członkowskie nie postanowią inaczej,
13
jej podstawowe unormowania, zawarte w art. 3 (ustalającym zasadę wstąpienia na-
bywcy zakładu w stosunki pracy nawiązane przez zbywcę) i art. 4 (zakazującym do-
konywania zwolnień z pracy uzasadnionych samym faktem transferu) nie mają za-
stosowania do przejęcia zakładu pracy lub jego części, jeżeli wobec zbywcy (dotych-
czasowego pracodawcy) toczy się postępowanie upadłościowe lub analogiczne po-
stępowanie likwidacyjne związane z jego niewypłacalnością, podjęte w celu likwidacji
jego aktywów i prowadzone pod nadzorem właściwego organu publicznego. Tak
samo zagadnienie to reguluje art. 5 obowiązującej obecnie dyrektywy z dnia 12
marca 2001 r. (2001/23/WE, Dziennik Urzędowy L 082, 22/03/2001, s.0016-0020).
Dyrektywa nie znajduje zatem zasadniczo zastosowania do przejścia zakładu pracy
lub jego części w toku postępowania upadłościowego, natomiast znajduje ona pełne
zastosowanie do przejścia zakładu pracy lub jego części w toku postępowania likwi-
dacyjnego, z wyjątkiem likwidacji związanej z niewypłacalnością pracodawcy, prowa-
dzonej w trybie analogicznym do postępowania upadłościowego. W szczególności
stosuje się ją do przejścia zakładu lub jego części w trakcie dobrowolnej likwidacji.
Podzielając w całej rozciągłości powyższe rozważania Sądu Najwyższego na
temat wzajemnych relacji art. 231
i 411
k.p. oraz odnosząc je do realiów niniejszej
sprawy należy stwierdzić, że w sytuacji, gdy procesowi likwidacji dotychczasowego
pracodawcy powoda, tj. Centrum Badawczo-Szkoleniowego Poczty Polskiej towarzy-
szyło przejęcie zakładu przez pozwanego: Przedsiębiorstwo Użyteczności Publicznej
„Poczta Polska” w W., nowy pracodawca, nie będąc sam objęty procedurą likwida-
cyjną, nie może - powołując się na fakt likwidacji swojego poprzednika - dokonywać
wobec przejętych w trybie art. 231
k.p. pracowników wypowiedzeń umów o pracę
(także wypowiedzeń zmieniających) z zastosowaniem art. 411
k.p. wyłączającego
szczególną ochronę trwałości stosunku pracy.
Pozostaje zastanowić się, czy samo przejście powoda do kolejnego praco-
dawcy w wyniku przejęcia zakładu mogło w świetle unormowań art. 231
k.p. pozba-
wić go gwarancji stabilności zatrudnienia należnych działaczom związkowym. Szu-
kając odpowiedzi na tak sformułowane pytanie trzeba przypomnieć, że unormowana
w art. 231
k.p. instytucja przejścia zakładu lub jego części na innego pracodawcę
oznacza sytuację, gdy w wyniku różnego rodzaju zdarzeń prawnych, a nawet
faktycznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 1995 r., I PRN 38/95,
OSNAPiUS 1996 nr 6, poz. 83), zakład pracy (rozumiany jako zorganizowany zespół
środków materialnych i niematerialnych, służący realizacji przez pracodawcę kon-
14
kretnej działalności i stanowiący dla związanych z nim pracowników placówkę za-
trudnienia) bądź jego część przechodzi z posiadania jednego podmiotu (dotychcza-
sowego pracodawcy) w posiadanie kolejnego, który wskutek tego staje się praco-
dawcą dla przejętych pracowników. Konsekwencją transferu jest zatem zmiana pra-
codawcy i wstąpienie nabywcy zakładu w prawa oraz obowiązki zbywcy, będącego
do tej pory stroną w stosunkach pracy z pracownikami. Skutek ten następuje w chwili
przejęcia zakładu, automatycznie, z mocy prawa, bez potrzeby dokonywania przez
strony jakichkolwiek dodatkowych czynności, zwłaszcza rozwiązywania wcześniej-
szych i nawiązywania nowych stosunków pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 28 września 1990 r., I PR 251/90, OSNCP 1992 nr 5, poz. 78). Z racji ściśle,
bezwzględnie obowiązującego charakteru unormowań art. 231
k.p. nie jest możliwe
ich wyłączenie w drodze porozumienia pracownika z pracodawcą (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 6 maja 2003 r., I PK 273/02, OSNP 2004 nr 15, poz. 265 i z dnia
24 maja 2007 r., I PK 340/06, Monitor Prawa Pracy 2007 nr 10, s. 541) lub stron
transferu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1993 r., I PRN 40/03,
OSNCP 1994 nr 4, poz. 89; z dnia 17 maja 1995 r., I PRN 9/95, OSNAPiUS 1995 nr
20, poz. 248; z dnia 1 lutego 2000 r., I PKN 508/99, OSNAPiUS 2001 nr 12, poz. 412
oraz z dnia 3 kwietnia 2007 r., II PK 245/06, niepublikowany), ani przez akty prawa
miejscowego (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2005 r., II PK 353/04,
OSNP 2006 nr 17-18, poz. 261). Konsekwencjom przejścia zakładu lub jego części
na nowego pracodawcę nie może też zapobiec niedopełnienie przez pracodawców
obowiązku informacyjnego z art. 231
§ 3 k.p. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8
stycznia 2002 r., I PKN 779/00, OSNP 2004 nr 1, poz. 7) lub trybu konsultacji związ-
kowej z art. 261
ustawy o związkach zawodowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 15 września 2006 r., I PKN 75/06, OSNP 2007 nr 17-18, poz. 250), ani brak
zgody lub sprzeciw pracownika (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia
1993 r., I PZP 70/92, OSNCP 1993 nr 6, poz.100 oraz wyrok z dnia 21 września
2001 r., I PKN 596/00, OSNP 2003 nr 16, poz. 382). Automatyzm skutków transferu
dotyczy wprawdzie tylko pracowników, którzy w dacie przejęcia zakładu pozostawali
w stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą (por. wyroki Sądu Najwyższego z
dnia 1 października 1997 r., I PKN 296/97, OSNAPiUS 1998 nr 14, poz. 422, z dnia
21 października 1999 r., I PKN 330/99 niepublikowany, z 5 kwietnia 2007 r., I PK
323/06, Monitor Prawa Pracy 2007 nr 12, s.639 i z 26 czerwca 2007 r., I PK 11/07,
niepublikowany), jednakże w razie bezprawnego rozwiązania umowy o pracę przez
15
zbywcę zakładu możliwe jest dochodzenie przez zwolnionego pracownika roszczeń z
tego tytułu wobec nabywcy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 1999 r., I
PKN 568/98, OSNAPiUS 2000 nr 7, poz. 259 i z dnia 10 września 2004 r., I PK
449/03, OSNP 2005 nr 9, poz. 127). Tym pracownikom, którzy zostali objęci transfe-
rem, art. 231
§ 1 k.p. gwarantuje zaś nie tylko ciągłość stosunku pracy ale również
jego niezmienialność co do terminowego lub bezterminowego charakteru (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 16 września 1997 r., I PKN 260/97, OSNAPiUS 1998 nr
19, poz. 560) oraz treści (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1995 r., I
PRN 60/95, OSNAPiUS 1996 nr 7, poz. 100; z dnia 27 czerwca 1996 r., I PRN 44/96,
OSNAPiUS 1997 nr 3, poz. 37 i z dnia 26 listopada 2003 r., I PK 620/02, Prawo
Pracy 2004 nr 7-8, s. 57). Dotychczasowe warunki pracy i płacy przejętego pracow-
nika wiążą nowego pracodawcę do czasu ich wypowiedzenia, przy czym sam fakt
przejścia zakładu lub jego części na nabywcę nie uzasadnia owej zmiany (por.
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 października 1997 r., III ZP 35/97, OSNAPiUS
1998 nr 16, poz. 474 oraz wyroki z dnia 7 lutego 2007 r., I PK 269/06, OSNP 2008 nr
5-6, poz. 68 i powołane wyroki z dnia 5 kwietnia 2007 r., I PK 323/06 i z dnia 26
kwietnia 2007 r., I PK 11/07).
Pozostaje rozważyć, czy wynikająca z art. 231
§ 1 k.p. zasada kontynuacji -
mimo zmiany podmiotowej po stronie pracodawcy - stosunków pracy z przejętymi
pracownikami w ich niezmienionej treści dotyczy także szczególnej ochrony trwałości
owych stosunków, unormowanej między innymi w ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych. Kwestia ta była przedmiotem wykładni dokonanej przez Sąd
Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z 29 października 1992 r., I PZP 52/92
(OSNCP 1993 nr 4, poz. 48 z glosą U. Jackowiak OSP 1993 nr 10, poz. 200). Wyra-
żono w niej pogląd, że zawarty w art. 32 ust.1 i 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych, w jego ówczesnym brzmieniu, zakaz wypowiedzenia lub
rozwiązania stosunku pracy bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej w
okresie roku po wygaśnięciu mandatu członka zarządu bądź komisji rewizyjnej tej
organizacji nie ma zastosowania u nowego pracodawcy, jeśli doszło do rozwiązania
stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą (nawet jeśli zmiana pracodawcy na-
stąpiła w drodze porozumienia stron lub pracodawców), natomiast obowiązuje on u
pracodawcy powstałego w wyniku wymienionych w pierwotnej wersji art. 231
k.p.
transferów, tj. połączenia, przejęcia i podziału zakładu pracy. W uzasadnieniu
uchwały podkreślono, iż uprawnienie do wzmożonej ochrony trwałości stosunku
16
pracy członków zarządu zakładowej organizacji związkowej stanowi element treści
danego stosunku pracy. Wprawdzie w razie połączenia, przejęcia lub podziału zakła-
du pracy nowy pracodawca staje się stroną stosunku pracy z przejętym pracowni-
kiem, jednakże zakres zmian w tym stosunku został ograniczony do elementów
podmiotowych. Regulację art. 231
k.p. należy potraktować jako swoiste uzupełnienie
unormowań przewidzianych w art. 32 ustawy o związkach zawodowych. W przepisie
tym ustawodawca stanowi, że mimo połączenia, przejęcia lub podziału zakładu
pracy, prawa i obowiązki pracownika nie ulegają zmianie, a wobec tego w tym zakre-
sie nie następuje także modyfikacja jego stosunku pracy. Skoro zatem wzmożona
ochrona trwałości stosunku pracy stanowi element jego treści, to jej zakres nie może
ulec zmianie, a zwłaszcza uszczupleniu. Mimo nowelizacji art. 231
k.p. oraz art. 32
ustawy o związkach zawodowych, aktualne jest zaprezentowane w powyższej
uchwale stanowisko Sądu Najwyższego odnośnie do zachowania przez pracownika
przechodzącego do nowego pracodawcy w trybie art. 231
k.p. szczególnej ochrony
trwałości stosunku pracy, jaką zapewnia działaczom związkowym art. 32 ustawy o
związkach zawodowych. „Konsultacja” związkowa z art. 32 ustawy o związkach za-
wodowych - jako dalej idąca - pochłania jednak obowiązek współdziałania pracodaw-
cy z zakładową organizacją związkową, o jakim mowa w art. 38 i 52 § 3 k.p. (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1999 r., I PKN 678/98, OSNAPiUS 2000 nr
13, poz. 512). Dlatego też podzielając podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut na-
ruszenia przez Sąd Okręgowy art. 411
§ 1 k.p. i art. 231
k.p. w związku art. 32 ust.2
ustawy o związkach zawodowych poprzez odmówienie powodowi szczególnej
ochrony trwałości stosunku pracy gwarantowanej w tym ostatnim przepisie, trzeba
uznać za chybiony zarzut jednoczesnego naruszenia przez ten Sąd art. 38 k.p., który
w takiej sytuacji nie ma zastosowania.
Warto zauważyć, że w dacie złożenia przez pozwanego oświadczenia woli o
wypowiedzeniu powodowi warunków pracy i płacy obowiązywał art. 32 ustawy o
związkach zawodowych w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą zmienia-
jącą z dnia 26 lipca 2002 r. (Dz.U. Nr 135, poz. 1146) z mocą wiążącą od 1 lipca
2003 r. W świetle ówczesnej redakcji przepisu szczególną ochroną przed wypowie-
dzeniem (także zmieniającym) i rozwiązaniem umowy o pracę objęci byli zaś wszy-
scy członkowie zarządu zakładowej organizacji związkowej w czasie sprawowania
mandatów oraz w okresie roku po ich wygaśnięciu. Mimo przejęcia zakładu pracy
przez nowego pracodawcę Edward W. zachował gwarancję trwałości stosunku
17
pracy, wynikającą ze wskazanego unormowania, aczkolwiek transfer niewątpliwie
miał wpływ na skrócenie jego kadencji jako przewodniczącego Komisji Zakładowej
[...] NSZZ „Solidarność” działającej w zatrudniającym go do tej pory Centrum Badaw-
czo-Szkoleniowego Poczty Polskiej i wcześniejsze rozpoczęcie biegu rocznego ter-
minu określonego w tym przepisie. Trzeba jednak pamiętać, że szczególna ochrona
działaczy związkowych przed rozwiązaniem stosunku pracy lub zmianą jego treści
jest elementem szerszego pojęcia związkowej ochrony pracowników, przewidzianej
w Kodeksie pracy oraz w innych aktach z zakresu tejże gałęzi prawa, jaka przysłu-
guje osobom wymienionym w art. 232
k.p. z racji ich członkostwa w związku zawo-
dowym lub wyrażenia zgody przez organizację związkową na reprezentowanie inte-
resów pracownika niezrzeszonego. W kontekście tego ostatniego przepisu dla sku-
tecznego zrealizowania tak powszechnej jak i szczególnej ochrony trwałości stosun-
ku pracy niezbędne jest zatem istnienie partnera związkowego, z którym pracodawca
powinien współdziałać w indywidualnych sprawach z zakresu prawa pracy. Przeno-
sząc powyższe rozważania na płaszczyznę niniejszego sporu należy zadać pytanie,
czy u nowego pracodawcy Edwarda W. działała organizacja związkowa, do której
pozwany zobowiązany był zwrócić się o zgodę na wypowiedzenie powodowi warun-
ków pracy i płacy. Brak bowiem takiej organizacji zwalniałby pracodawcę z przewi-
dzianego w art. 32 ustawy o związkach zawodowych obowiązku konsultacji zamiaru
dokonania wypowiedzenia zmieniającego. Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w
uchwale z dnia 18 marca 2008 r., II PZP 2/08 (OSNP 2008 nr 15-16, poz. 211) w od-
niesieniu do pracownic w ciąży objętych ochroną z art. 177 § 1 k.p. Przyjęcie od-
miennej koncepcji i stwierdzenie, że nieistnienie u pozwanego zakładowej organizacji
związkowej, uprawnionej do współdziałania z pracodawcą w trybie art. 32 ustawy o
związkach zawodowych, uniemożliwia w ogóle rozwiązanie z powodem stosunku
pracy lub zmianę jego treści przed upływem okresu ochronnego określonego w tym
przepisie, oznaczałoby przekształcenie względnej, warunkowej ochrony gwaranto-
wanej działaczom związkowym w ochronę bezwzględną.
Powyższe kwestie nie znalazły się jednak w polu rozważań Sądu Okręgowe-
go, który błędnie wykluczając zastosowanie art. 32 ustawy o związkach zawodowych
do stosunku pracy powoda uznał, iż wobec negatywnej odpowiedzi działających w
Rejonowym Urzędzie Poczty W.Ś. zakładowych organizacji związkowych na posta-
wione przez pozwanego pytanie o korzystaniu przez Edwarda W. z ochrony tychże
organizacji, pracodawca wyczerpał obowiązujący go tryb konsultacji z art. 38 k.p. w
18
związku z art. 30 § 21
ustawy o związkach zawodowych. Tymczasem stosunek pracy
powoda podlegał szczególnej ochronie z mocy art. 32 ustawy o związkach zawodo-
wych, a zagadnienie zbiegu tego przepisu z art. 30 § 21
tej ustawy było przedmiotem
analizy Sądu Najwyższego i rozbieżnych orzeczeń w tej materii. W wyroku z dnia 19
sierpnia 1999 r., I PKN 199/99 (OSNAPiUS 2000 nr 23, poz. 851), stwierdzono bo-
wiem, że przepis art. 30 ust. 21
ustawy o związkach zawodowych, zgodnie z którym
pracodawca ma obowiązek zwrócić się do organizacji związkowej z zapytaniem o
pracownikach korzystających z jej ochrony, nie ma zastosowania do szczególnej
ochrony trwałości stosunku pracy członków zarządu zakładowej organizacji związ-
kowej (art. 32 ustawy o związkach zawodowych). Natomiast w wyroku z 20 lipca
2000 r., I PKN 748/99 (OSNAPiUS 2002 nr 3, poz. 76), sformułowano tezę, iż nie-
udzielanie przez zakładową organizację związkową informacji o pracownikach obję-
tych jej ochroną (art. 30 § 21
ustawy o związkach zawodowych) zwalnia pracodawcę
z obowiązku współdziałania z tą organizacją także w zakresie wyrażania przez jej
zarząd zgody na rozwiązanie stosunku pracy z członkiem zarządu lub komisji rewi-
zyjnej zakładowej organizacji związkowej (art. 32 ust. 1 powołanej ustawy).
Niezależnie od potrzeby i prawidłowości zrealizowania przez pozwanego obo-
wiązku informacyjnego z art. 30 § 21
ustawy o związkach zawodowych, nie można
zapominać, że w rozpoznawanej sprawie mamy do czynienia ze specyficzną sytu-
acją, gdy przejęciu przez pozwanego zakładu pracy w trybie art. 231
k.p. towarzy-
szyło wykreślenie Komisji Zakładowej [...], której powód był przewodniczącym, z reje-
stru NSZZ „Solidarność” i przejście Edwarda W. z jednej zakładowej organizacji
związkowej do drugiej, funkcjonującej w tym samym podmiocie jakim jest Przedsię-
biorstwo Użyteczności Publicznej „Poczta Polska” i będącej częścią składową jed-
nego, ogólnopolskiego związku zawodowego, którego powód jest członkiem od 1989
r. Okoliczności te należy wziąć pod uwagę przy ustalaniu sposobu, w jaki pozwany
powinien był zrealizować ciążący na nim wobec powoda obowiązek konsultacji
związkowej zamiaru wypowiedzenia warunków pracy i płacy.
Wobec zasadności zarzutu skargi kasacyjnej naruszenia przez Sąd Okręgowy
prawa materialnego, Sąd Najwyższy z mocy art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2
k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================