Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 62/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 października 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa S.(…) Spółki z o.o. w W.
przeciwko P.(...) S.A. w B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 3 października 2008
r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 31 lipca 2007
r., sygn. akt VI ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację i rozstrzygającej o
kosztach i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powódka S.(...) sp. z o.o. [poprzednio „E.(...)” sp. z o.o.] w pozwie z dnia 28
października 2005 r. wniosła o zasądzenie od pozwanej P.(...) S.A. w B. kwoty 152
922,36 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 kwietnia 2005 r. W uzasadnieniu
2
podniosła, że otrzymała zamówienie od „A.(...)” S.A. na wykonanie przewozu towarów i
zleciła wykonanie pozwanej części tego zadania. Pozwana przyjmując zlecenie
przesłała dane samochodów i kierowców, którzy mieli wykonać ten przewóz. Wśród tych
osób byli J. M. i K. Ł. z firmy „B.(...)”, której pozwana zleciła przedmiotowy przewóz.
Towar jednak nie został dostarczony adresatowi i zaginął na skutek przywłaszczenia go
przez rzekomych kierowców firmy „B.(...)”. W toku śledztwa ustalono, że firma „B.(...)”
nigdy nie przyjęła zlecenia od pozwanej. W związku z tym powódka wypłaciła „A.(...)”
S.A. odszkodowanie za utracony towar i pozwana w związku z tym ponosi
odpowiedzialność na podstawie art. 65 ust 1 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r., Prawo
przewozowe (tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601 ze zm.).
Pozwana wniosła o oddalenie powództwa i podniosła zarzut przedawnienia
roszczenia (art. 804 k.c.), oraz, że powódka nie udowodniła ani istnienia roszczenia ani
jego wysokości, gdyż dołączone do pozwu kserokopie dokumentów nie są dowodami.
Zarzuciła także brak legitymacji czynnej powódki, skoro nie wykazała, że jest następcą
prawnym E.(...) sp. z o.o.
Sąd ustalił, że powódka otrzymała od firmy „A.(...)" S.A. zlecenie na wykonanie
przewozu towarów na trasie krajowej W. - T. Następnie powódka zleciła pozwanej
wykonanie przewozu towaru czterema samochodami. Wraz z zawiadomieniem o
przyjęciu zlecenia pozwana przesłała dane samochodów i kierowców, którzy mieli
wykonać przedmiotowy przewóz. Wśród nich byli J. M. i K. Ł., podający się za
kierowców firmy „B.(...)”, którym pozwany zlecił przewóz towarów.
W dniu 29 października 2004 r. odbył się załadunek przesyłki w siedzibie Spółki
„A.(...)”. J. M. przyjął do przewozu przesyłkę nadaną listem przewozowym nr (...)7,
natomiast K. Ł. przyjął do przewozu przesyłkę nadaną listem przewozowym nr (...)5.
Przesyłki te nie zostały dostarczone a prokuratura postanowieniem z dnia 4 kwietnia
2005 r. umorzyła w tej sprawie śledztwo wobec niewykrycia sprawców.
W związku z tym „A.(...)” SA. wezwała powódkę do zapłaty odszkodowania za
utracony towar w kwocie 159 922.36 zł, które strona powodowa uiściła w dniu
13 stycznia 2005 r. Pomimo wezwania pozwana nie uiściła powódce dochodzonej
kwoty.
Według oceny Sądu pierwszej instancji, roszczenie nie zasługiwało na
uwzględnienie gdyż uległo przedawnieniu w dniu 13 lipca 2005 r. (art. 804 k.c.).
Wskazał, że powódka w piśmie procesowym z dnia 22 grudnia 2005 r. podniosła
wprawdzie, iż zarzut przedawnienia jest nieuzasadniony, skoro w dniu 7 czerwca 2005 r.
3
w Sądzie Rejonowym w G. złożyła wniosek o wezwanie pozwanej do próby ugodowej,
niemniej nie udowodniła, że został on złożony. Powołała się bowiem na akta sprawy o
sygn. XV GCO (...), jednakże nie jest dopuszczalne przeprowadzenie dowodu z akt,
gdyż wbrew dosłownej treści art. 224 § 2 k.p.c. dowód taki nie istnieje (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 27 stycznia 1999 r., II CKN 798/97, LEX 50747, z dnia 4 lipca 1995
r., II KRN 70/95, Wokanda 1996, nr 1, poz. 16 i uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 30
września 1966, III PZP 28/66, OSNC 1967, nr 1, poz. 1), a nie został zgłoszony wniosek
o przeprowadzenie dowodu z dokumentu stanowiącego część tych akt. Ujemne skutki
nieprzedstawienia dowodu obciążają stronę, która nie dopełniła ciążącego na niej
obowiązku.
Sąd Okręgowy podzielił pogląd pozwanej, że powódka nie wykazała
dochodzonego roszczenia, skoro do pozwu dołączyła tylko kserokopie dokumentów i
zgodnie z art. 129 k.p.c. najpóźniej na rozprawie zobowiązana była okazać ich oryginały.
Tam gdzie oryginał może być zastąpiony przez odpis (np. odbitkę ksero) ustawodawca
wyraźnie to zastrzegł (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2002 r., l CKN
1280/00, LEX nr 78358). Niepoświadczona kserokopia nie jest dowodem, przy czym
niedołączenie uwierzytelnionych kopii nie stanowi braku formalnego pozwu.
W wyniku apelacji powódki Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 31 lipca 2007 r. uchylił
zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo o zapłatę kwoty 10 662 zł wraz z
ustawowymi odsetkami i w tym zakresie umorzył postępowanie oraz oddalił apelację w
dalszej części. Podniósł, że skoro powódka cofnęła pozew ze skutkiem prawnym co do
kwoty 10 622 zł, to postępowanie w tej części podlegało umorzeniu i w związku z tym
oddalenie także w tym zakresie powództwa stanowiło naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. W
dalszej części ocenił apelację jako nieuzasadnioną, odwołując się w pierwszej kolejności
do rygorów systemu prekluzyjnego (art. 47912
§ 1 k.p.c.). Podzielając argumentację
prawną Sądu pierwszej instancji wskazał, że powódka powołując się na dowody z
dokumentów dołączyła do pozwu ich kserokopie, niepotwierdzone za zgodność z
oryginałami, które nie stanowiły dowodu.
Odnosząc się do dołączonego do pozwu wydruku komputerowego dotyczącego
zlecenia przewozu przez firmę „A.(...)” i przelewu na jej rzecz kwoty 152 922,36 zł, jak i
kserokopii wezwania przekazanego za pomocą faksu podniósł, że - zgodnie z art. 309
k.p.c. - stosuje się do nich odpowiednio przepisy o dowodach z dokumentów. Wydruki
komputerowe powinny być zatem podpisane oraz zawierać oznaczenie daty ich
sporządzenia, a kserokopia faksu winna być potwierdzona za zgodność z oryginałem.
4
Dołączone do pozwu wydruki i kserokopia faksu nie spełniały tych wymagań. W
rezultacie ocenił jako chybiony zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 245 k.p.c.
Wyraził pogląd, że skoro powódka nie przedłożyła przy pozwie odpisów
dokumentów (kserokopii z podpisaną adnotacją o zgodności ich z oryginałem), to nie
można było przeprowadzić dowodu z dokumentów i innych środków dowodowych w
toku procesu. W rezultacie uznał, że twierdzenia pozwu nie zostały poparte żadnymi
dowodami.
Oceniając zarzut obrazy art. 229 i 230 k.p.c., podniósł, że z unormowania
zawartego w art. 47912
§ 1 k.p.c. wynika, że powód jest obowiązany w sprawie
gospodarczej podać w pozwie wszystkie dowody. Powołał się na okoliczność,
że w odpowiedzi na pozew pozwana Spółka, zarzuciła, iż powódka nie udowodniła faktu
istnienia roszczenia ani jego wysokości, gdyż kserokopie nie stanowią dowodu.
Wskazał, że oparcie ustaleń na oświadczeniach narusza zasadę ustności
i bezpośredniości. W świetle tych zarzutów uznał, że nie można było przyjąć,
iż pozwana przyznała fakty powołane w pozwie, z których powódka wywodziła
dochodzono roszczenie.
Uznał za nieprzyznany przez pozwaną fakt złożenia przez powódkę wniosku o
zawezwanie do próby ugodowej i w konsekwencji zarzut obrazy art. 230 k.p.c. ocenił za
bezpodstawny. Konkludując podniósł, że skoro powódka nie przedstawiła żadnych
dowodów dla wykazania faktów, z których wywodziła swe roszczenie zwrotne, to trafnie
sąd pierwszej instancji przyjął, że zgodnie z art. 6 k.c. skutki takiego stanu rzeczy
obciążają powódkę.
Wskazał, że nawet gdyby dochodzone roszczenie powstało, co nie zostało
wykazane, to uległoby przedawnieniu. Stosownie bowiem do art. 78 ust. 1 Prawa
przewozowego roszczenia przysługujące przewoźnikowi wobec innych przewoźników
przedawniają się z upływem sześciu miesięcy od dnia, w którym przewoźnik naprawił
szkodę, albo od dnia, w którym przeciwko niemu wytoczono powództwo. Skoro więc
powódka zapłaciła odszkodowanie spółce „A.(...)” w dniu 13 stycznia 2005 r., to termin
przedawnienia upłynął w dniu 13 lipca 2005 r. i wniesiony w dniu 28 października 2005 r.
pozew nie mógł w związku z tym już przerwać biegu tego sześciomiesięcznego terminu.
Odwołując się do treści pisma powódki z dnia 22 grudnia 2005 r. wskazał, że Sąd
Rejonowy mógł przyjąć, że wniosek o przeprowadzenie próby ugodowej nie przerwał
biegu przedawnienia, skoro skarżąca powołała się na ten dowód bez podania sądu do
jakiego został on skierowany.
5
Powódka w skardze kasacyjnej opartej na naruszeniu prawa procesowego
mającym istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 129 k.p.c., art. 130 k.p.c. w zw. z art.
328 § 2 k.p.c. i w zw. z art. 391 k.p.c., art. 229 k.p.c. w zw. z art. 230 k.p.c., art. 308 § 1
k.p.c. i art. 309 k.p.c., a także art. 47912
§ 1 k.p.c. wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 47912
stanowi, że powód w pozwie jest obowiązany podać twierdzenia
oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania w toku
postępowania, chyba że wykaże, iż ich powołanie w tym piśmie procesowym
wszczynającym postępowanie nie było możliwe, albo potrzeba powołania wynikła
później. Wykładnia językowa tego przepisu wskazuje, że nakłada on na stronę inicjującą
proces w sprawie gospodarczej obowiązek zgłoszenia w zasadzie już w pozwie
wszystkich dowodów. Wyrażenia „podanie” czy „powołanie dowodów nie są tożsame
znaczeniowo ze słowami „dołącza” czy „przedstawia” do akt środki dowodowe w postaci
dokumentów. Wynika to wyraźnie z treści art. 47912
§ 2 k.p.c., który normując obowiązek
powoda wniesienia wraz pozwem odpisu reklamacji lub wezwania do dobrowolnego
spełnienia żądania używa adekwatnego terminu „dołączyć”.
Wskazana interpretacja jest zgodna z charakterem przepisów o prekluzji
dowodowej, które ograniczają możliwość udowodnienia przez stronę dochodzonego
roszczenia, a w konsekwencji uzyskania wyroku sądowego realizującego jej prawo
podmiotowe. W związku z tym powinny być wykładane ściśle jako wyjątki od ogólnej
zasady wyrażonej w art. 217 § 1 k.p.c. uprawniającej stronę do przytoczenia
okoliczności faktycznych i dowodów na ich poparcie aż do zamknięcia rozprawy (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2006 r., l CSK 310/06. OSNC 2007, nr 11,
poz. 171). Podnieść należy, że ustawodawca w innych przepisach dotyczących prekluzji
dowodowej użył bądź takich samych sformułowań (por. art. 207 § 3 k.p.c. i art. 47914
§ 2
k.p.c.), bądź wyrażenia o podobnym znaczeniu „do wniosków dowodowych nie
zgłoszonych” w zarzutach (art. 495 § 3 k.p.c.), bądź w odpowiedzi na pozew (art. 5055
§
1 k.p.c.).
Dalsze argumenty natury systemowej wynikają nie tylko z powołanego art. 129
k.p.c. ale np. z art. 208 § 1 pkt 5 k.p.c., który uprawnia przewodniczącego stosownie do
okoliczności do wydania jeszcze przed rozprawą zarządzenia przygotowawczego
„przedstawienia" dokumentów.
6
Powódka w pozwie zgłosiła dowody z dokumentów, których nie dołączyła.
Złożone wraz z pozwem niepoświadczone kserokopie, jak wyjaśniono w judykaturze, nie
są dokumentami stanowiącymi środki dowodowe w rozumieniu kodeksu postępowania
cywilnego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 1994 r., III CZP 37/94,
OSNCP 1994, nr 11, poz. 206). Warunkiem uznania kserokopii za dokument urzędowy
(art. 244 k.p.c.) czy prywatny (art. 245 k.p.c.) jest umieszczenie na niej poświadczenia
jej zgodności z oryginałem zaopatrzonego podpisem. Taką kserokopię można uznać
jako odpis dokumentu (por. art. 485 § 4 k.p.c.).
W tym stanie rzeczy należało dojść do wniosku, że powódka zgłaszając w pozwie
wnioski o przeprowadzenie dowodów z dokumentów, choć nie dołączyła ich do tego
pisma procesowego to jednak nie naruszyła normy wynikającej z art. 47912
§ 1 k.p.c.
Artykuł 129 k.p.c. nakłada na stronę powołującą się w piśmie procesowym na
dokument obowiązek przedłożenia na żądanie przeciwnika jego oryginału w sądzie
nawet jeszcze przed rozprawą. Z unormowania tego wynika więc, że jeżeli strona
powołuje się w pozwie na dowód z dokumentu musi się liczyć z tym, że będzie
obowiązana złożyć w sądzie oryginał dokumentu i to nie tylko wtedy gdy nie złożyła jego
odpisu, ale także wtedy, gdy jego odpis był załącznikiem pisma. Obowiązek ten
powstaje z chwilą zgłoszenia przez stronę przeciwną żądania złożenia dokumentu w
oryginale.
Obowiązek ten może powstać także wyniku zarządzenia sądu (art. 248 § 1
k.p.c.), przy czym może ono dotyczyć nie tylko stron, ale każdego u kogo określony
dokument się znajduje. W odpowiedzi na pozew właśnie na podstawie tego
unormowania pozwana wniosła o zobowiązanie powódki do przedstawienia procedury
przewidzianej pomiędzy „A.(...)” S.A. a „E.(...)” sp. z o.o. z dnia 10 listopada 2004 r.,
która wynika z oświadczenia J. K. i B. W. z dnia 10 listopada 2004 r. i kontraktu z dnia
16 maja 2003 r. zawartego pomiędzy tymi Spółkami, wymienionego w piśmie z dnia 24
listopada 2004 r. ale nie zażądała przedłożenia dokumentów zgłoszonych jako środki
dowodowe w pozwie. Nie powstał więc obowiązek procesowy ich przedłożenia.
Pozwana wprawdzie podniosła w odpowiedzi na pozew zarzut
nieudowodnienia przez powoda roszczenia i jego wysokości, niemniej obowiązek
dowodzenia istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności powstaje wtedy gdy nie
wynikają one z okoliczności niespornych. Tymczasem P.(...) S.A. w odpowiedzi na
pozew podniosła „ponieważ spedytorem w sprawie była firma „E.(...)” sp. z o.o., która
zapłaciła firmie „A.(...)” S.A. kwotę 152 922,36 zł z tytułu zaginięcia przesyłki w dniu 13
7
stycznia 2005 r. przedawnienie roszczeń względem pozwanego upłynęło z dniem 13
lipca 2005 r. Twierdzenie to poza częścią odnoszącą się do przedawnienia roszczenia w
pełni pokrywało się ze stanowiskiem powódki. Poza tym pozwana w sposób wyraźny nie
zaprzeczyła twierdzeniom zawartym w pozwie.
W piśmie z dnia 16 lutego 2006 r. pozwana cytując stanowisko powódki
dotyczące braku podstawy do uwzględnienia zarzutu przedawnienia tj., że powódka w
dniu 7 czerwca 2005 r. złożyła w Sądzie Rejonowym w G. wniosek o zawezwanie
pozwanej do próby ugodowej nie zaprzeczyła tym okolicznościom lecz jedynie wyraziła
odmienny pogląd prawny, że wystąpienie z takim wnioskiem do niewłaściwego sądu nie
przerywa biegu przedawnienia.
W tym stanie rzeczy, mając poza tym na uwadze fakt, że pozwana nie wystąpiła z
żądaniem przedstawienia dokumentów zgłoszonych w pozwie należało przyjąć, że
twierdzenia w nim zawarte były niesporne, a w rezultacie, że doszło do istotnego, tj.
mającego wpływ na wynik sprawy, naruszenia art. 129 k.p.c., art. 229 k.p.c. w zw. z art.
230 k.p.c. i art. 47912
k.p.c.
Przy ocenie jakie twierdzenia i dowody powód jest obowiązany zawrzeć
w pozwie, a co do jakich potrzeba ich powołania może wyniknąć później, trzeba mieć na
uwadze, że nie można wymagać od strony wszczynającej proces aby zgłaszała w
pozwie także dowody wyprzedzające ewentualny sposób obrony pozwanego, a tym
samym zmuszać ją do przewidzenia jakie zarzuty on podniesie i jakie dowody mogą je
pozbawić waloru zasadności. Ustawodawca przewidując dopuszczalność późniejszego
powołania dowodów, których potrzeba zgłoszenia wynikła później wziął pod uwagę, że
proces cywilny jest zjawiskiem dynamicznym i w związku z tym istotne okoliczności
faktyczne mogą ulegać zmianom (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2006 r.,
V CSK 55/06, niepublikowany).
W piśmie procesowym z dnia 22 grudnia 2005 r. powódka była więc uprawniona
do podniesienia zarzutu braku skuteczności zarzutu przedawnienia ze względu na to, że
w dniu 7 czerwca 2005 r wystąpiła z wnioskiem o wezwanie pozwanej do próby
ugodowej. Wskazała, że sprawa ta została przekazana przez Sąd Rejonowy w G. do
Sądu w W. gdzie otrzymała sygn. akt XV GCO (...). Pomijając niesporność tej
okoliczności należy dodać, że powódka zgłosiła na tę okoliczność dowód „ww. wniosek,
akta sprawy o sygn. j.w.” Takie określenie wniosku wbrew stanowisku Sądu
Apelacyjnego pozwalało przyjąć, zgodnie z wyrażoną w art. 130 § 1 k.p.c. zasadą
umiarkowanego formalizmu procesowego, tj. możliwością pomijania oczywistych
8
niedokładności, że wniosek dowodowy dotyczył dokumentu, tj. wniosku o
przeprowadzenie próby ugodowej będącego częścią akt Sądu Rejonowego - Sądu
Gospodarczego o wyżej wskazanej sygnaturze. Nie można więc było zatem odeprzeć
także zarzutu naruszenia art. 130 § 1 k.p.c. zw. z art. 391 k.p.c.
Wykazane zarzuty uzasadniały już podstawę kasacyjną określoną w art. 3983
§ 1
pkt 2 k.p.c. i z tego względu Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak
w sentencji.