Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 54/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 października 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
w sprawie z powództwa I. B.
przeciwko Szkole Podstawowej Nr [...] w J.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 października 2008 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w G. z dnia 29 listopada 2007 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w G. - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy – Sąd Pracy wyrokiem z 6 września 2007 r., oddalił
powództwo I. B. przeciwko Szkole Podstawowej nr [...] w J. o zasądzenie kwoty
13.562,52 zł tytułem odprawy w związku z uzyskaniem prawa do renty.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka była zatrudniona na stanowisku
nauczyciela od 3 marca 1986 r. do 31 sierpnia 2005 r. W pozwanej szkole
pracowała od 1 września 1993 r. do 31 sierpnia 2005 r. W 2000 r. uzyskała stopień
nauczyciela mianowanego. W dniu 10 maja 2005 r. pozwana złożyła powódce
oświadczenie o rozwiązaniu stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia ze skutkiem
rozwiązania stosunku pracy z dniem 31 sierpnia 2005 r. Przyczyną rozwiązania
stosunku pracy były zmiany organizacyjne powodujące redukcję etatów
pedagogicznych. Z tytułu rozwiązania stosunku pracy powódka otrzymała odprawę
w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia. Od dnia 17 maja 2005 r.
powódka przebywała na zwolnieniu lekarskim - była niezdolna do pracy do końca
okresu wypowiedzenia, a po wyczerpaniu zasiłku chorobowego uzyskała prawo do
świadczeń rentowych z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Wysokość
sześciomiesięcznego wynagrodzenia powódki Sąd ustalił na kwotę 13.562,52 zł.
Sąd Rejonowy uznał, że roszczenie powódki jest pozbawione podstaw
prawnych. Art. 87 ust. 1 Karty Nauczyciela przyznaje prawo do odprawy rentowej
nauczycielowi, spełniającemu warunki uprawniające do emerytury lub renty z tytułu
niezdolności do pracy, o stażu pracy poniżej 20 lat w wysokości dwumiesięcznego
wynagrodzenia, jeżeli stosunek jego pracy ustał w związku z przejściem na
emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy. Ustanie stosunku pracy
powódki nastąpiło z innych przyczyn niż wymienione w art. 87 ust. 1 Karty
Nauczyciela, a mianowicie z przyczyny zmian organizacyjnych w Szkole.
Od wyroku Sądu Rejonowego apelację wniosła powódka, wnosząc o jego
zmianę. W uzasadnieniu apelacji podała, że przysługuje jej, jako mianowanemu
nauczycielowi, sześciomiesięczna odprawa pieniężna na podstawie art. 23 i 28
Karty Nauczyciela, niezależnie od odprawy, którą otrzymała od pracodawcy z
innego tytułu.
Sąd Okręgowy wyrokiem z 29 listopada 2007 r., oddalił apelację powódki,
zmieniając wyrok tylko co do kosztów procesu .
3
Sąd drugiej instancji stwierdził, że apelacja powódki była nieuzasadniona w
zakresie dotyczącym prawa do odprawy pieniężnej. Art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (tekst jednolity: Dz. U. z 2003 r. Nr 118, poz.
1112 ze zm.) przewiduje, że prawo do odprawy w wysokości sześciomiesięcznego
wynagrodzenia przysługuje nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie
mianowania, z którym rozwiązano stosunek pracy z przyczyny określonej w art. 23
ust. 1 pkt 3 ustawy, czyli w sytuacji orzeczenia przez lekarza przeprowadzającego
badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do dotychczas
wykonywanej pracy. Odprawa ta nie przysługuje w razie rozwiązania stosunku
pracy z przyczyn określonych w art. 23 ust. 1 pkt 2 ustawy, a mianowicie w sytuacji
czasowej niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, jeżeli okres tej
niezdolności przekracza 182 dni. Zdaniem Sądu Okręgowego bezsporne w sprawie
było, że rozwiązanie stosunku pracy z powódką nie nastąpiło z powodu
stwierdzenia niezdolności do pracy nauczyciela podczas badań okresowych lub
kontrolnych, zatem brak było podstaw do przyznania jej prawa do odprawy na
podstawie art. 28 ust. 1 Karty Nauczyciela.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że Sąd Rejonowy słusznie analizował prawo
powódki do odprawy rentowej w świetle art. 87 ust. 1 Karty Nauczyciela, który
przewiduje prawo do takiej odprawy osób, które nie otrzymały odprawy
przewidzianej w art. 28 ustawy. Sąd Okręgowy stwierdził, że warunkiem uzyskania
takiej odprawy jest ustanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę
lub rentę z tytułu niezdolności do pracy. W przypadku powódki ustanie stosunku
pracy nastąpiło z innych przyczyn - określonych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela,
dlatego powódka nabyła prawo do odprawy pieniężnej określonej w art. 20 ust. 2 tej
ustawy. W przypadku odprawy rentowej konieczne jest istnienie związku między
ustaniem stosunku pracy a decyzją organu rentowego o ustaleniu uprawnień do
świadczeń rentowych. Sąd Okręgowy stwierdził, że pomiędzy rozwiązaniem
stosunku pracy z powódką a późniejszym nabyciem przez nią uprawnień do renty
brak jest takiego związku, ponieważ rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło z innych
przyczyn, niedotyczących stanu jej zdrowia.
4
Sąd Okręgowy uwzględnił apelację powódki w zakresie rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania z powodu trudnej sytuacji materialnej - na podstawie art.
102 k.p.c. odstąpił od obciążania jej kosztami.
Powyższy wyrok zaskarżył skargą kasacyjną pełnomocnik powódki w części
dotyczącej oddalenia apelacji. Skargę kasacyjną oparto na zarzutach naruszenia
prawa materialnego, a mianowicie art. 87 ust. 1, art. 28 ust. 1 i art. 23 ust. 1 pkt 3
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, przez niewłaściwe ustalenie
przez Sądy pierwszej i drugiej instancji, że powódce nie przysługuje prawo do
odprawy rentowej, mimo że w dniu rozwiązania "umowy o pracę" z powódką z
przyczyn leżących po stronie pracodawcy spełniała wszystkie warunki do
otrzymania odprawy, gdyż w dniu rozwiązania stosunku pracy, tj. 31 sierpnia 2005
r., była niezdolna do pracy i tym samym nabyła prawo do renty, które powstaje z
mocy ustawy, a nie decyzji organu rentowego, a więc zgodnie z ustalonym
orzecznictwem żądanie powódki powinno być uwzględnione, gdyż w momencie
rozwiązania stosunku pracy była niezdolna do pracy.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w
części oddalającej apelację oraz o uchylenie w całości poprzedzającego go wyroku
Sądu Rejonowego z 6 września 2007 r., i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za
wszystkie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonych wyroków i orzeczenie
co do istoty sprawy poprzez uwzględnienie powództwa i zasądzenie od pozwanej
na rzecz powódki kosztów postępowania.
Skarżąca wniosła o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, powołując
się na potrzebę wyjaśnienia przez Sąd Najwyższy, „czy dla uprawnienia do
otrzymania odprawy rentowej w momencie rozwiązanie stosunku pracy istotna jest
kwestia niezdolności do pracy, czy kwestia przyczyn, dla których rozwiązano
stosunek pracy”.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżąca podniosła, że w dniu
rozwiązania z nią stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, tj. w
dniu 31 sierpnia 2005 r., spełniała wszystkie warunki do otrzymania odprawy
rentowej, gdyż w dniu rozwiązania stosunku pracy była niezdolna do pracy i tym
samym nabyła prawo do renty, a zatem roszczenie powódki o zasądzenie odprawy
5
rentowej było zasadne. Zgodnie z ustalonym orzecznictwem prawo do renty
powstaje z dniem spełnienia warunków wymaganych do nabycia tego prawa, zatem
powódka będąc na zwolnieniu lekarskim od 17 maja 2005 r., w dniu ustania
stosunku pracy spełniała warunek do otrzymania odprawy rentowej. Zdaniem
pełnomocnika skarżącej powstanie prawa do świadczenia rentowego nie jest
uzależnione od decyzji organu rentowego, albowiem w przypadku prawa do renty
powstaje ono w dniu niezdolności do pracy. Pełnomocnik skarżącej stwierdził, że
orzecznictwo Sądu Najwyższego stoi na stanowisku, iż pracownik, który zaczął
pobierać zasiłek chorobowy w czasie trwania stosunku pracy, spełnia warunek
niezdolności do pracy w dacie przyznania mu zasiłku, jeżeli choroba okazała się
długotrwała a po upływie okresu zasiłkowego przyznano mu prawo do renty.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma częściowo usprawiedliwione podstawy.
Skargę oparto na zarzutach naruszenia art. 87 ust. 1, art. 28 ust. 1 i art. 23
ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (według stanu
prawnego obowiązującego w chwili rozwiązania stosunku pracy z powódką, czyli na
dzień 31 sierpnia 2005 r.) w związku z uznaniem przez Sąd drugiej instancji, że
powódce nie przysługuje prawo do odprawy rentowej, chociaż w dniu rozwiązania
stosunku pracy, tj. 31 sierpnia 2005 r., była niezdolna do pracy, a po wyczerpaniu
okresu zasiłkowego, w czasie którego pobierała zasiłek chorobowy, uzyskała prawo
do świadczeń rentowych z tytułu częściowej niezdolności do pracy.
Zgodnie z art. 87 ust. 1 Karty Nauczyciela, nauczycielowi spełniającemu
warunki uprawniające do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, którego
stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu
niezdolności do pracy, jeżeli nie uzyskał z tego tytułu odprawy przewidzianej w art.
28, przyznaje się odprawę w wysokości d w u m i e s i ę c z n e g o ostatnio
pobieranego wynagrodzenia w szkole będącej podstawowym miejscem jego pracy.
Z kolei art. 28 ust. 1 Karty Nauczyciela stanowi, że nauczycielowi zatrudnionemu na
podstawie mianowania, z którym rozwiązano stosunek pracy z przyczyny
określonej w art. 23 ust. 1 pkt 3, przyznaje się odprawę pieniężną w wysokości
6
j e d n o m i e s i ę c z n e g o wynagrodzenia zasadniczego ostatnio pobieranego
w czasie trwania stosunku pracy - za każdy pełny rok pracy na stanowisku
nauczyciela, w jednostkach organizacyjnych, o których mowa w art. 1 ust. 1 i 1a
oraz ust. 2 pkt 1 i 1a, nieprzekraczającą jednak s z e ś c i o m i e s i ę c z n e g o
wynagrodzenia zasadniczego. Wreszcie w myśl art. 23 ust. 1 pkt 3 Karty
Nauczyciela, stosunek pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie
mianowania ulega rozwiązaniu w razie orzeczenia przez lekarza
przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela
do wykonywania dotychczasowej pracy.
Powódka domaga się zasądzenia na jej rzecz odprawy w wysokości
sześciomiesięcznego wynagrodzenia na podstawie art. 87 ust. 1, art. 28 ust. 1 i art.
23 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, co jest pewnym
nieporozumieniem. Nie może być bowiem "zbiegu" tych podstaw prawnych przy
domaganiu się przez nauczyciela mianowanego odprawy z tytułu przejścia na rentę
w związku z niezdolnością do pracy. W uchwale z 7 lutego 2006 r., I PZP 4/05,
OSNP 2006 nr 11-12, poz. 169, Sąd Najwyższy przyjął, że nauczycielowi
zatrudnionemu na podstawie mianowania, z którym rozwiązano stosunek pracy w
związku z jego niezdolnością do dotychczasowej pracy i który z tego tytułu otrzymał
odprawę pieniężną na podstawie art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. -
Karta Nauczyciela, nie przysługuje odprawa na podstawie art. 87 Karty
Nauczyciela, jeżeli nauczyciel przechodzi następnie na emeryturę lub rentę z tytułu
niezdolności do pracy. Z uchwały tej wynika, że nauczyciel mianowany może
domagać się odprawy albo na podstawie art. 28 ust. 1 w związku z art. 23 ust. 1 pkt
3 Karty Nauczyciela, albo na podstawie art. 87 ust. 1 tej ustawy (powódka w
skardze kasacyjnej nie zarzuciła naruszenia art. 87 ust. 2). Te podstawy prawne
przyznania odprawy wykluczają się wzajemnie, nie można zatem przyjmować, jak
czyni to pełnomocnik skarżącej, że odprawa należy się w warunkach opisanych w
art. 87 ust. 1 (gdy stosunek pracy nauczyciela mianowanego ustał w związku z jego
przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy), ale w wysokości
wynikającej z art. 28 ust. 1 Karty Nauczyciela (odpowiadającej
sześciomiesięcznemu wynagrodzeniu).
7
Poza sporem jest, że powódka była nauczycielem mianowanym. Mają więc
do niej zastosowanie przepisy rozdziału 4 Karty Nauczyciela (nawiązanie, zmiana i
rozwiązanie stosunku pracy). Stosunek pracy nauczyciela mianowanego
charakteryzuje się pewnymi cechami odróżniającymi go od umownego stosunku
pracy nauczyciela, które dotyczą w szczególności ochrony trwałości stosunku pracy
na podstawie mianowania i szczególnych świadczeń przysługujących w razie
niemożności kontynuowania tego rodzaju stosunku pracy. Tak więc, w razie
rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie
mianowania z powodu całkowitej likwidacji szkoły lub częściowej likwidacji albo w
razie zmian organizacyjnych powodujących niemożliwość dalszego zatrudnienia
nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć (art. 20 ust. 1 pkt 1 i 2 Karty Nauczyciela),
nauczycielowi przysługuje odprawa w wysokości sześciomiesięcznego
wynagrodzenia zasadniczego. Wysokość tej odprawy nie jest uzależniona od stażu
pracy nauczyciela w szkole. Odprawę taką powódka otrzymała.
Utrata zatrudnienia z powodu likwidacji miejsca pracy (lub zmian
organizacyjnych uniemożliwiających dalsze zatrudnienie na dotychczasowym
stanowisku) w razie zbiegu z nabyciem uprawnień emerytalnych lub rentowych nie
pozbawia nauczyciela mianowanego prawa do odprawy emerytalnej lub rentowej z
art. 87 Karty Nauczyciela, ponieważ przepis ten nie przewiduje możliwości
zaliczenia odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem
mianowanym z powodu likwidacji szkoły na poczet odprawy emerytalnej (por. wyrok
Sądu Najwyższego z 4 lipca 2001 r., I PKN 565/00, OSNP 2003 nr 10, poz. 251).
Inaczej przedstawia się kwestia zbiegu prawa do odpraw w przypadku
rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie
mianowania w razie orzeczenia lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub
kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy (art.
23 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela). W takim przypadku, zgodnie z art. 28 ust. 1
Karty Nauczyciela, nauczycielowi mianowanemu przysługuje odprawa pieniężna w
wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego ostatnio pobieranego
w czasie trwania stosunku pracy za każdy pełny rok pracy na stanowisku
nauczyciela, nieprzekraczająca jednak sześciomiesięcznego wynagrodzenia
8
zasadniczego. Tego rodzaju odprawa jest wymieniona w art. 87 ust. 1 Karty
Nauczyciela.
Odprawa pieniężna w razie rozwiązania stosunku pracy z powodu przejścia
na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy (art. 87 Karty Nauczyciela)
przysługuje każdemu nauczycielowi i jest przewidziana w rozdziale 11 Karty
Nauczyciela (uprawnienia emerytalne). Pierwotnie przepis ten przewidywał prawo
do odprawy wyłącznie w razie "przejścia" na emeryturę. Jeżeli zatem obecna
redakcja tego przepisu umożliwia nabycie prawa do odprawy także z powodu
spełnienia warunków do renty z tytułu niezdolności do pracy, to jednocześnie
wyraźnie wyłączone jest prawo do odprawy, gdy nauczyciel (w tym nauczyciel
mianowany) uzyskał odprawę przewidzianą w art. 28 Karty Nauczyciela. Przyczyna
ustania zatrudnienia nauczyciela - niezdolność do wykonywania dotychczasowej
pracy - jest bowiem tożsama dla nabycia prawa zarówno do odprawy z art. 28 Karty
Nauczyciela dla nauczyciela mianowanego odpowiadającej wysokością
(maksymalnie) sześciomiesięcznemu wynagrodzeniu, jak i do odprawy z tytułu
renty spowodowanej tą niezdolnością odpowiadającej dwumiesięcznemu (albo
trzymiesięcznemu z racji co najmniej 20-letniego zatrudnienia - art. 87 ust. 2
ustawy) wynagrodzeniu za pracę. Odprawa emerytalna lub rentowa dla każdego
nauczyciela (zatrudnionego tak na podstawie umowy o pracę, jak i mianowania)
przysługująca także osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy,
została jednak, przez odwołanie się w art. 87 ust. 1 do art. 28, pochłonięta przez
przysługującą nauczycielowi mianowanemu (maksymalnie) sześciomiesięczną
odprawę przewidzianą w tym ostatnim przepisie. Dlatego należy przyjąć, że
nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania, z którym rozwiązano
stosunek pracy w związku z niezdolnością do dotychczasowej pracy i który z tego
powodu otrzymał odprawę pieniężną na podstawie art. 28 Karty Nauczyciela, nie
przysługuje już odprawa na podstawie art. 87 tej Karty, jeżeli nauczyciel przechodzi
następnie na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Odprawa przewidziana w art. 28 ust. 1 Karty Nauczyciela przysługuje
nauczycielowi mianowanemu tylko wtedy, gdy stosunek pracy z nim ulega
rozwiązaniu z powodu orzeczenia przez lekarza przeprowadzającego badanie
okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania
9
dotychczasowej pracy. Do tej pory powódka nie twierdziła, a Sądy obu instancji nie
ustaliły, że stosunek pracy z nią uległ rozwiązaniu w następstwie orzeczenia przez
lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności
nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy, co wyklucza możliwość
przyjęcia w postępowaniu kasacyjnym, że uzasadnione jest roszczenie powódki
wyprowadzane z art. 28 ust. 1 w związku z art. 23 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela,
ponieważ brak po temu podstaw faktycznych. Okoliczności faktyczne
przedstawione dotychczas przez powódkę i ustalone przez Sądy pozwalają
natomiast na stwierdzenie, że przysługuje jej odprawa na podstawie art. 87 ust. 1
Karty Nauczyciela, ponieważ bezpośrednio po wyczerpaniu okresu zasiłkowego
spełniła warunki uprawniające ją do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy
i uzyskała prawo do świadczeń rentowych z tego tytułu.
Pozostaje do rozważenia kwestia, czy można przyjąć, że stosunek pracy
powódki "ustał w związku z przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy" w
rozumieniu art. 87 ust. 1 Karty Nauczyciela.
Kwestię tę Sąd Okręgowy rozstrzygnął wadliwie. Przyjął bowiem, że
rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem mianowanym z powodu zmian
organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian
planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym
wymiarze zajęć (art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela) wyklucza jednoczesne
przyjęcie, że doszło do ustania stosunku pracy w związku z przejściem nauczyciela
na rentę z tytułu niezdolności do pracy (art. 87 ust. 1 tej ustawy). Jest to błędny
pogląd.
W orzecznictwie przyjmuje się, że w celu skutecznego nabycia przez
pracownika prawa do odprawy emerytalnej lub rentowej nie jest konieczne
rozwiązanie z nim stosunku pracy z powodu przejścia na emeryturę lub rentę (z
powodu uzyskania uprawnień do pobierania świadczeń emerytalnych lub
rentowych), ani nie jest konieczne, aby przejście na emeryturę lub rentę nastąpiło
równocześnie z rozwiązaniem z tego powodu stosunku pracy. Przepisy szczególne
przewidujące prawo do tego rodzaju odpraw pieniężnych nie zawierają
zastrzeżenia dotyczącego jednego określonego sposobu rozumienia związku
między ustaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę lub rentę
10
warunkującego prawo do odprawy, w szczególności przepisy te nie przewidują
możliwości pozbawienia prawa do tego świadczenia tylko z tego powodu, że
rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło z innej przyczyny (na przykład z przyczyn
leżących po stronie pracodawcy, w tym zmian organizacyjnych powodujących
ograniczenie zatrudnienia), jeżeli po ustaniu stosunku pracy z tej przyczyny
pracownik przeszedł na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy,
ponieważ spełniał warunki uprawniające do emerytury lub renty. Związek ustania
stosunku pracy z przejściem na emeryturę lub rentę - o jakim stanowi art. 87 ust. 1
Karty Nauczyciela (podobnie jak art. 92 1
k.p.) - nie musi być przyczynowo-
skutkowy, może być tylko funkcjonalny albo czasowy. Prawo do pieniężnej odprawy
emerytalnej lub rentowej należy do płacowych uprawnień pracowniczych, których
można pozbawić pracownika wyłącznie w razie wystąpienia normatywnie
określonej przeszkody (przesłanki negatywnej) jego nabycia; może nią być na
przykład zakaz ponownego nabycia tego prawa przez pracownika, który wcześniej
otrzymał odprawę z tego samego tytułu (art. 92 1
k.p.), a w przypadku nauczyciela
mianowanego - otrzymanie przez niego odprawy przewidzianej w art. 28 Karty
Nauczyciela (art. 87 ust. 1 tej ustawy). Inaczej mówiąc, dla uzyskania prawa do
odprawy emerytalnej lub rentowej decydujące znaczenie ma fakt przejścia na
emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy połączony z definitywnym
ustaniem stosunku pracy, czyli utrata pracowniczego statusu prawnego na rzecz
statusu wyłącznie emeryta lub rencisty (por. wyrok Sądu Najwyższego z 6 czerwca
2000 r., I PKN 700/99, OSNAPiUS 2001 nr 15, poz. 486).
W orzecznictwie i piśmiennictwie przyjmuje się, że nauczycielowi
zatrudnionemu na podstawie mianowania, z którym rozwiązano stosunek pracy na
podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela (a taka była podstawa rozwiązania
stosunku pracy z powódką), przechodzącemu na emeryturę lub rentę (powódka
bezpośrednio po wyczerpaniu okresu pobierania zasiłku chorobowego "przeszła"
na rentę) przysługują dwie odprawy: jedna na podstawie art. 20 ust. 2 Karty
Nauczyciela w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia za pracę (i tę
odprawę powódka dostała), druga na podstawie art. 87 ust. 1 lub ust. 2 w
wysokości dwu- lub trzymiesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia (i o tę
odprawę powódka się ubiega w niniejszej sprawie), gdyż Karta Nauczyciela nie
11
zawiera przepisu wyłączającego prawo do jednej z tych odpraw (por. wyrok z 4
lipca 2001 r., I PKN 565/00, OSNAPiUS 2003 nr 10, poz. 251). W uzasadnieniu
tego wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że oba rodzaje odpraw (z art. 20 ust. 2 i z
art. 87 Karty Nauczyciela) są niezależnymi od siebie świadczeniami
przysługującymi w razie spełnienia odmiennego typu warunków, a brak jest
przepisów przewidujących zaliczenie jednego świadczenia na poczet drugiego.
Jeżeli pracownik spełnia warunki do uzyskania dwóch różnych świadczeń, to
nabywa prawo do nich obydwu, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej, na
przykład przewiduje uzyskanie tylko jednego, zwykle wyższego, świadczenia.
Wynika z tego, że nabycie przez nauczyciela mianowanego prawa do odprawy z
tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn organizacyjnych leżących po stronie
szkoły nie wyłącza uzyskania przez niego odprawy emerytalnej lub rentowej (art. 87
oraz art. 20 ust. 1 i ust. 2 Karty Nauczyciela). Karta Nauczyciela nie zawiera
uregulowań, które ograniczałyby prawo nauczyciela mianowanego do odprawy
emerytalnej lub rentowej w sytuacji, gdy nauczyciel zwolniony w trybie art. 20 ust. 1
Karty Nauczyciela wystąpi z wnioskiem o przejście na emeryturę lub rentę z tytułu
niezdolności do pracy i zostanie stwierdzone przez organ rentowy, że spełnia
warunki uprawniające do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy.
Oznacza to, że w takiej sytuacji nauczycielowi mianowanemu przysługuje zarówno
odprawa przewidziana w art. 20 ust. 2, jak i odprawa emerytalna lub rentowa
określona w art. 87 Karty Nauczyciela.
W następstwie stwierdzenia, że zaskarżony wyrok narusza art. 87 ust. 1
Karty Nauczyciela, Sąd Najwyższy uwzględnił skargę kasacyjną i orzekł na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. Zgromadzony materiał dowodowy jest wystarczający
do wydania orzeczenia przez Sąd Okręgowy jako Sąd drugiej instancji.
/tp/