Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 167/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 września 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Helena Ciepła (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie z powództwa K. W.
przeciwko Rolniczej Korporacji Spółdzielczej w C.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 30 września 2008 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 15 listopada 2007 r.,
sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 15 listopada 2007 r. oddalił apelację powoda od
wyroku Sądu Okręgowego oddalającego powództwo o zapłatę 2.450.000 zł tytułem
zwrotu wpłat dokonanych na udziały ponadobowiązkowe.
Aprobując ustalenia faktyczne i ocenę jurydyczną Sądu Okręgowego, Sąd
Apelacyjny oparł rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach i wnioskach.
2
Powód w dniu 22 listopada 2001 r. zawarł z firmą „K.(...)” S.A. z siedzibą w
Poznaniu umowę odnowienia zobowiązania, na podstawie której miał nabyć własność
przysługujących tej Spółce udziałów w Rolniczej Korporacji Spółdzielczej w C. o
wartości 2.450.000 zł. Natomiast Spółka jako dłużnik miała uzyskać umorzenie części
wierzytelności jaką miał powód wobec niej do wysokości 2.450.000 zł.
Spółkę Akcyjną „ K.(…)” przy umowie jako dłużnika reprezentował Prezes
Zarządu M. U. i Wiceprezes Zarządu W. S. Następnie Spółka pismem z dnia 19
listopada 2001 r. złożyła rezygnację z członkostwa w Rolniczej Korporacji Spółdzielczej
w C. i wniosła o zarachowanie udziałów w kwocie 2.450.000 zł na poczet udziału
członkowskiego powoda. Pismo to w imieniu Spółki podpisały te same osoby Prezes M.
U. i Viceprezes W.S.
W dniu zawierania umowy odnowienia (22 listopada 2001 r.), powód figurował w
KRS-ie, jako prezes Spółki, został wykreślony z rejestru 11 września 2002 r. Natomiast
M. U. nigdy nie był wpisany do KRS-u ani jako członek zarządu, ani jako członek rady
nadzorczej.
Powód w dniu 22 listopada 2001 r. złożył deklarację członkowską i zadeklarował
wniesienie 4900 udziałów po 500 zł tj., łącznie 2.450.000 zł. Pozwana uchwałą z dnia 22
listopada 2001 r. przyjęła rezygnację Spółki „K.(...)” z członkostwa i przypadające jej
udziały zarachowała na rzecz powoda.
Zarząd tej Spółki uchwałą z dnia 14 maja 2007 r. potwierdził w trybie art.103 § 1
k.c. ważność i skuteczność umowy odnowienia z dnia 22 listopada 2001 r.
W tym stanie faktycznym, Sąd Apelacyjny podzielił ocenę jurydyczną Sądu
Okręgowego, że zawarta przez strony umowa odnowienia jest nieważna, ponieważ
wymieniona Spółka Akcyjna przy zawieraniu umowy nie była, jak tego wymaga art. 379
k.s.h. reprezentowana przez radę nadzorczą lub pełnomocnika powołanego uchwałą
zgromadzenia wspólników. Powód bowiem w dniu zawierania umowy był prezesem
Spółki, zatem stosownie do tego przepisu w umowie między nim jako członkiem zarządu
a spółką akcyjną, spółkę winna reprezentować rada nadzorcza. Art. 379 k.s.h. ma
charakter bezwzględnie obowiązujący, co oznacza, że czynności dokonane z jego
naruszeniem są nieważne. W konsekwencji nieważna jest umowa odnowienia z dnia 22
listopada 2001 r., jak też oświadczenie Spółki o rezygnacji z członkostwa w pozwanej
Korporacji. Zdaniem Sądu Apelacyjnego przy wymienionych czynnościach nie doszło w
ogóle do działania osoby prawnej, bowiem przepis art.39 k.c. dotyczący „działania
fałszywego organu” nie przewiduje możliwości sanowania czynności prawnej dokonanej
3
przez osobę, która nie była organem. W konsekwencji, odwołując się do orzecznictwa
Sądu Najwyższego, uznał, że nie doszło do skutecznej rezygnacji wymienionej Spółki
z członkostwa w pozwanej Korporacji i do przejścia jej udziałów na rzecz powoda.
Zgłoszone przez powoda dowody w postępowaniu apelacyjnym między innymi z
uchwały Rady Nadzorczej „K.(...)” o odwołaniu powoda z funkcji prezesa zarządu z
dniem 9 września 2001 r. i powołaniu na prezesa zarządu M. U. z dniem 10 września
2001 r. uznał za spóźnione.
Powód w skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach wymienionych w art.
3983
§ 1 k.p.c. zarzucił naruszenie:
- art. 506 w związku z art. 60 k.c., art. 9211
– 9215
k.c. i art. 21 prawa
spółdzielczego przez ich niezastosowanie.
Z przepisów procesowych zarzucił naruszenie art. 381 k.p.c. przez jego
zastosowanie” w sposób redukujący wymiar sprawiedliwości do procesu formułkowego”.
W konkluzji wniósł o zmianę wyroków Sądów obu instancji przez uwzględnienie
powództwa, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzutowi naruszenia art. 381 k.p.c. nie można odmówić słuszności. Celem tego
przepisu i wprowadzenia w art. 207 § 3 k.p.c. reguł prekluzyjnych, określających ramy
czasowe uprawnień stron w zakresie powoływania dowodów, jest dążenie do realizacji
zasady koncentracji materiału procesowego. Z tego punktu widzenia nie ma jednak
podstaw do pomijania przez sądy zasady procesu sprawiedliwego, opartego na
wszechstronnym badaniu okoliczności sprawy. Skoro bowiem art. 381 stanowi, że sąd
apelacyjny może pominąć nowe fakty i dowody, to tym samym przyjmuje jako zasadę,
że nowe fakty i dowody są dopuszczalne, a jedynie wyjątkowo wykluczone. Mogą być
pominięte przez sąd II instancji przede wszystkim wtedy, gdy strona ponosi winę za ich
nieprzytoczenie wcześniej. Prawidłowe osądzenie sprawy wymaga, by sąd nie pominął
istotnych faktów i dowodów, których uwzględnienie miałoby znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy. Z obowiązywania norm o prekluzji dowodowej nie można
bowiem wyprowadzać wniosku o ograniczeniu dopuszczenia w postępowaniu
apelacyjnym przez sąd z urzędu istotnego dowodu nawet sprekludowanego, jak i
niepowołanego przez strony. Takiemu stanowisku dał wyraz Sąd Najwyższy między
innymi w orzeczeniu z dnia 22 lutego 2006 r., III CK 241/05 (OSNC 2006, nr 10, poz.174
i w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 19 maja 2000 r., III CZP 4/00, OSNC 2000,
4
nr 11, poz.195). Tymczasem Sąd Apelacyjny pominął powołane w postępowaniu
apelacyjnym dowody dotyczące istotnej okoliczności, potwierdzające bowiem, że w
dacie zawarcia umowy odnowienia prezesem Spółki „K.(...)” był M. U., zaś powód nie był
już członkiem zarządu. Ponieważ przepisy kodeksu spółek handlowych nie uzależniają
skuteczności powołania członka zarządu od jego wpisu do rejestru, zatem pominięte
dowody rzutują tak na ważność umowy odnowienia z dnia 22 listopada 2001 r. jak i na
ważność oświadczenia woli Spółki „ K.(...)” z dnia 19 listopada 2001 r. o rezygnacji z
członkostwa w pozwanej Spółdzielni i o zarachowaniu kwoty 2.450.000 zł z tytułu
wycofania udziałów na poczet udziału powoda.
Niezasadne pominięcie przez Sąd Apelacyjny powołanych dowodów
doprowadziło w konsekwencji Sąd Apelacyjny do wniosku, że powołane w skardze
kasacyjnej jako naruszone przepisy prawa materialnego nie mają w sprawie
zastosowania. Jednakże jeśli w wyniku przeprowadzenia pominiętych dowodów Sąd
dojdzie do wniosku, że reprezentacja Spółki „K.(...)” tak przy zawieraniu umowy w dniu
22 listopada 2001 r., jak i przy składaniu oświadczenia o rezygnacji z członkostwa w
pozwanej Korporacji była prawidłowa, a więc może się okazać, że czynności te zostały
ważnie dokonane, to powołane przepisy prawa materialnego będą miały wówczas
zastosowanie, a to mogłoby przesądzać o zasadności powództwa.
Z tych przyczyn zaskarżony wyrok podlega uchyleniu, a sprawa przekazaniu do
ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c.).