Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 182/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 października 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Helena Ciepła (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Handlowo - Usługowego "F.(...)" Spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością w Ł.
przeciwko Skarbowi Państwa - Urzędowi Skarbowemu w Ł.
o zapłatę kwoty 515.831 zł,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 2 października 2008
r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 28 listopada
2007 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanego Skarbu Państwa - Urzędu
Skarbowego na rzecz strony powodowej koszty postępowania kasacyjnego w
kwocie 3.600 zł.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 28 listopada 2008 r. oddalił apelację pozwanego
Skarbu Państwa od wyroku Sądu Okręgowego w Ł. zasądzającego od pozwanego na
2
rzecz powodowej Spółki kwotę 515.831,33 zł tytułem odszkodowania, z ustawowymi
odsetkami i kosztami sporu.
Aprobując ustalenia faktyczne i ocenę jurydyczną Sądu Okręgowego, oparł
rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach i wnioskach:
Strona powodowa prowadziła handel oryginalnymi częściami samochodowymi do
wszystkich modeli samochodu marki „Ł.(...)” i z tego tytułu opłacała podatek dochodowy.
Przeprowadzona w powodowej Spółce w kwietniu 1996 r. kontrola skarbowa
wykazała zaległość w podatku dochodowym za roku 1994 w kwocie 74.220 zł.
Powodowa Spółka w dniu 11 kwietnia 1996 r. odwołała się od tej decyzji do
Urzędu Skarbowego, który w dniu 28 grudnia 2000 r. wydał dwie decyzje, jedną
określającą wymiar podatku dochodowego za rok 1994 na kwotę 82.550,80 zł, a
zaległość na kwotę 74.220 zł, drugą ustalającą odsetki karne za zwłokę na kwotę
190.536 zł.
W dniu 29 grudnia 2000 r. wymieniony Urząd Skarbowy wydał przeciwko Spółce
tytuł wykonawczy i wszczął postępowanie egzekucyjne w trakcie którego zajął i
zablokował jej rachunek bankowy, wyposażenie i wierzytelności. Łączną należność
podatkowa za rok 1994 według stanu na dzień 30 grudnia 2000 r. określono na
295.832,50 zł.
Powodowa Spółka w dniu 3 stycznia 2001 r. odwołała się od obu decyzji,
domagając się stwierdzenia ich nieważności, 5 stycznia 2001 r., złożyła zażalenie na
uciążliwość postępowania egzekucyjnego, a 8 stycznia 2001 r. zwróciła się o rozłożenie
zaległości na raty, lecz bezskutecznie.
Pozwany w okresie od 3 stycznia 2001 r do dnia 13 lutego 2001 r. pobrał
z rachunku bankowego powodowej Spółki kwotę 204.677 zł. Spowodowało to brak
środków obrotowych na finansowanie bieżącej działalności gospodarczej Spółki. W tej
sytuacji wspólnicy pożyczyli Spółce „F.(...)” jedynie 100.000 zł i Spółka w celu uzyskania
pieniędzy na zapłatę zobowiązań i nienarastania odsetek karnych, w połowie lutego
2001 r. zaczęła sprzedawać nieobjęte zajęciem towary z magazynów, po cenie zakupu
powiększonej o marzę. Po ich sprzedaży z końcem marca 2001 r., wypowiedziała
umowę najmu magazynów i w maju 2001 r. przekazała je właścicielowi.
Izba Skarbowa decyzją z dnia 5 kwietnia 2001 r. uchyliła zaskarżone decyzje z
dnia 28 grudnia 2000 r. i określiła należny podatek za rok 1994 r. w kwocie 10.722,40 zł,
a zaległość w podatku na kwotę 2.391,60 zł, a sprawę w przedmiocie odsetek karnych
przekazała do ponownego rozpoznania.
3
Urząd Skarbowy ostatecznie umorzył jako bezprzedmiotowe postępowanie w
sprawie odsetek karnych, przyjmując że nie występuje ani zaległość w podatku za 1994
r., ani nie należą się odsetki za zwłokę.
Decyzja powodowej Spółki o zaprzestaniu działalności gospodarczej była
spowodowana wydanymi przez Urząd Skarbowy decyzjami podatkowymi i wszczętym
postępowaniem egzekucyjnym, a nie zmianą koniunktury na rynku, bowiem sytuacja
Spółki była stabilna i jej byt nie był zagrożony.
W dniu 27 września 2001 r. powodowa Spółka zażądała od pozwanego zapłaty
kwoty 16.746,60 zł wraz z odsetkami zgodnie z art. 56 § 3 Ordynacji Podatkowej tytułem
szkody poniesionej w związku z wydaniem obu decyzji.
Izba Skarbowa w Ł. decyzja z dnia 26 listopada 2001 r. odmówiła zapłaty,
podnosząc że nie zachodzą przesłanki z art. 260 Ordynacji Podatkowej.
Pozwany zwrócił powodowej Spółce nadpłacony podatek, odsetki, koszty
egzekucyjne w łącznej kwocie 202.285,40 zł wraz z oprocentowaniem nadpłaty
w kwocie 25.829,90 zł.
Stan zapasów magazynowych według podzielonej opinii biegłego na koniec 2000
r. wynosił 602.521,99 zł, a uzyskana z ich sprzedaży, po możliwej do uzyskania jak
najwyższej cenie, kwota wyniosła 75.531,46 zł, zatem strata stanowi po ostatecznym
sprecyzowaniu kwotę dochodzoną.
Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Apelacyjny podzielił ocenę jurydyczną
Sądu Okręgowego przyjmującą, że zostały spełnione wszystkie przesłanki z art. 417 k.c.
do przypisania pozwanemu odpowiedzialności za dochodzoną przez powodową Spółkę
szkodę.
Postępowanie podatkowe było prowadzone wyjątkowo opieszale (bezczynność
od kwietnia 1996 r. do 28 grudnia 2000 r.). Decyzje z dnia 28 grudnia 2000 r. w
postępowaniu odwoławczym wydane ze znacznym przekroczeniem terminu
przewidzianego w art. 35 § 3 k.p.a. i art. 125 Ordynacji podatkowej i ustalające rzekome
zaległości podatkowe oraz odsetki karne ostatecznie zostały uchylone. Pozbawiły
jednak powodową Spółkę w wyniku wdrożonego postępowania egzekucyjnego środków
obrotowych i możliwości prowadzenia działalności gospodarczej oraz wywiązania się z
zobowiązań, co zmusiło ją do sprzedaży pełnowartościowych towarów z upustami.
Decyzja o wyprzedaży towarów podjęta w celu zapobieżenia naliczaniu odsetek karnych
była słuszna i pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z wydanymi w dniu 28
grudnia 2000 r. decyzjami Urzędu Skarbowego.
4
Obowiązująca w sprawach podatkowych zasada natychmiastowej wykonalności
nieostatecznych decyzji podatkowych w ocenie Sądu nie wyłącza w ustalonych
okolicznościach bezprawności działania funkcjonariuszy pozwanego prowadzących
wymiarowe postępowanie podatkowe.
Sąd Apelacyjny podzielając pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w orzeczeniach
z dnia 6 lutego 2002 r. V CKN 1248/01 i z dnia 30 maja 2003 r., III CZP 34/03 stwierdził,
że nie ma podstaw do zaliczenia wypłaconej przez pozwanego kwoty 25.829,90 zł z
tytułu oprocentowania nadpłaty na poczet dochodzonego odszkodowania, ponieważ jest
ono niezależne od szkody spowodowanej opóźnionym zwrotem nadpłaty podatku z
oprocentowaniem. Gdyby bowiem powodowa Spółka pobraną nadpłatę miała na swoim
rachunku bankowym, to byłaby ona oprocentowana. W konsekwencji uzupełniając
argumentację, podzielił pogląd Sądu Okręgowego że dochodzone odszkodowanie nie
zostało zaspokojone dokonanymi zwrotami nadpłaty i jej oprocentowania, a tym samym,
że nie naruszył on przepisów art. 77 i 78 Ordynacji podatkowej.
Pozwany Skarb Państwa w skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach z art.
3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. zarzucił naruszenie:
- art. 361 § 1 i 2 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu,
że pomiędzy wydaniem i wykonaniem decyzji Urzędu Skarbowego a dokonaną przez
powodową Spółkę wyprzedażą magazynu zachodzi adekwatny związek przyczynowy,
że przyjęta dla celów ustalenia wysokości szkody wartość towarów w magazynie
powinna być ustalona według cen ewidencyjnych, cen nabycia, a nie ich rzeczywistej
wartości z dnia ustalenia odszkodowania;
- art. 361 § 2 k.c. w związku z art. 6 k.c. przez błędną wykładnię prowadząca do
odwrócenia ciężaru dowodu;
- art. 362 przez jego niezastosowanie i nieprzyjęcie przyczynienia się
powodowej Spółki do powstania lub zwiększenia szkody;
- art. 361 § 1 k.c. w związku z art. 77 ust. 1 Ordynacji podatkowej w brzmieniu
obowiązującym do dnia 5 czerwca 2001 r. przez niewłaściwe zastosowanie, polegające
na niezaliczeniu na poczet odszkodowania wypłaconego oprocentowania nadpłaty;
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej zarzucił naruszenie:
- art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez niepowołanie podstawy
prawnej rozstrzygnięcia;
5
- art. 227 w zw. z art. 278 § 1, 382 i 386 § 4 k.p.c. przez oparcie orzeczenia na
opinii biegłego wydanej na okoliczność abstrakcyjną nieistotną dla rozstrzygnięcia
sprawy.
W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty dotyczące naruszenia przepisów prawa materialnego są bezzasadne.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego, przyjmujące w ślad za Sądem Okręgowym, że
spełnione zostały wszystkie przesłanki warunkujące odpowiedzialność pozwanego na
podstawie art. 417 k.c. nie może być skutecznie zwalczane.
Odnosząc się do naruszenia art. 361 § 1 k.c., należy zauważyć, że skarżący
kwestionując przyjęcie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy treścią wydanych
przez Urząd Skarbowy w dniu 28 grudnia 2000 r. decyzji określających zaległość
podatkową i naliczone od niej odsetki karne oraz sposobem ich wykonania, a
koniecznością wyprzedaży zapasów magazynowych, dowolnie zakłada, bo nie wynika to
z poczynionych ustaleń, że gdyby zapasy magazynowe nie zostały sprzedane, to byłyby
złomowane. Powołując się w uzasadnieniu tego zarzutu na zeznania powoda, przytacza
własną ocenę dowodów, a więc w istocie kwestionuje poczynione ustalenia, jednakże z
uwagi na regulację zawartą w art. 3983
§ 3 k.p.c. nie może to uzasadniać podstawy
kasacyjnej, bowiem poczynione przez Sąd ustalenia nie mogą podlegać weryfikacji
w postępowaniu kasacyjnym. W tym zakresie skarżący pomija ustalenia, że przed
wydaniem zaskarżonych przez stronę powodową decyzji z 28 grudnia 2000 r. strona
powodowa funkcjonowała na rynku motoryzacyjnym i nie miała żadnych istotnych
powodów do likwidacji swojego magazynu. Do obniżenia koniunktury na rynku na
modele Ł.(...) i jego oryginalne części zamienne, strona powodowa była przygotowana i
w związku z tym zredukowała zatrudnienia już w 1999 r.
Chybiony jest też zarzut naruszenia art. 361 § 2 k.c. w związku z art. 6 k.c.
Skarżący dopatruje się naruszenia tych przepisów w przyjęciu innego rozkładu ciężaru
dowodu, niż wyznaczony żądaniem powoda. Odnosząc się do zagadnienia ciężaru
dowodu należy stwierdzić, że obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na
stronach procesu (art. 3 k.p.c.), z ciężar udowodnienia faktów mających dla sprawy
istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.), spoczywa na tej stronie, która z tych faktów wywodzi
skutki prawne (art. 6 k.c.). Jeśli chodzi o rozkład ciężaru dowodu w przedmiotowej
sprawie, to strona powodowa powinna udowodnić fakty pozytywne, które stanowią
6
podstawę jej powództwa, a na pozwanym spoczywa ciężar udowodnienia okoliczności
niweczących prawo strony powodowej. Tej reguły dowodzenia, wbrew stanowisku
skarżącego Sądy obu instancji nie naruszyły. Sąd Apelacyjny słusznie za Sądem
Okręgowym uznał, że podnoszone przez pozwanego zarzuty oparte były wyłącznie na
sugestiach i domniemaniach niepopartych żadnym weryfikowalnym dowodem.
Nie naruszył też Sąd Apelacyjny art. 363 § 2 k.c. ustalając wysokość poniesionej
przez powoda szkody według cen z daty wyrokowania. Skarżący zarzucając, że szkoda
powinna być ustalona według cen z daty nabycia towarów, nie wykazał, wymaganych
tym przepisem szczególnych okoliczności dla przyjęcia do ustalenia wysokości
odszkodowania cen towarów z daty ich nabycia, a nie z daty wyrokowania. Sąd
Apelacyjny w kwestii wysokości szkody zajął konkretne stanowisko, oparte na podstawie
opinii biegłego i zeznań świadków, należycie je umotywował na s. 18-19 uzasadnienia.
W tej sytuacji w konfrontacji z treścią uzasadnienia nie może się ostać zarzut naruszenia
powołanego przepisu.
Niezasadny okazał się również zarzut naruszenia art. 361 § 2 k.c. w związku z
art. 77 ust. 1 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym do dnia 5 czerwca 2001
r. przez niezaliczenie kwoty 25.829,90 zł wypłaconej tytułem oprocentowania nadpłaty.
Nie ma racji skarżący zarzucając Sądowi Apelacyjnemu niezrozumienie powołanego w
apelacji orzecznictwa Sądu Najwyższego. Przeciwnie Sąd Apelacyjny prawidłowo
rozumie i nie kwestionuje poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w powołanych
orzeczeniach, z których wyraźnie wynika, że oprocentowanie nadpłaty ma charakter
odszkodowawczy i może nie pokrywać całej szkody poniesionej przez podatnika w
wyniku natychmiastowego wykonania nieostatecznej decyzji podatkowej, następnie
uchylonej. Skarżący obowiązany jest do wynagrodzenia powodowi szkody w rozumieniu
art. 362 § 2 k.c., która nie została pokryta zwrotem nadpłaty wraz z oprocentowaniem
wypłaconym na podstawie Ordynacji podatkowej. Rzecz jednak w tym, że w stanach
faktycznych na tle których zostały wydane powołane orzeczenia Sądu Najwyższego,
powodowie dochodzili szkody wyrządzonej przez opóźnienie w zwrocie nadwyżki
podatku, natomiast w przedmiotowej sprawie, co słusznie zaakcentował Sąd Apelacyjny,
powodowa Spółka nie dochodzi szkody wyrządzonej wyegzekwowaną nadpłatą podatku
z odsetkami, bo ta została naprawiona dokonanymi zwrotami wraz z oprocentowaniem,
jakie Spółka miałaby gdyby tę nadpłatę miała na swoim rachunku bankowym. Natomiast
w sprawie dochodzi szkody wyrządzonej konieczną likwidacją zapasów magazynowych
spowodowaną decyzjami z dnia 28 grudnia 2000 r. i ich egzekucyjnym wykonaniem. Nie
7
ma więc podstaw, jak słusznie przyjął Sąd Apelacyjny, do zaliczania wypłaconego
oprocentowania na poczet tej szkody.
Nie ma też racji skarżący zarzucając naruszenie art. 362 k.c. Z poczynionych
ustaleń wynika bowiem, że jedyną przyczyną decyzji powodowej Spółki o wyprzedaży
zapasów towarowych była sytuacja wytworzona bezzasadnym wymiarem podatku i
prowadzonym postępowaniem egzekucyjnym. Bez podważenia tych ustaleń, które nie
podlegają weryfikacji w postępowaniu kasacyjnym nie sposób przyjąć, że wyprzedaż ta
została spowodowana też innymi przyczynami.
Niezasadne okazały się również podniesione w ramach drugiej podstawy
kasacyjnej zarzuty naruszenia przepisów procesowych.
Przepis art. 328 § 2 w związku z art. 391 k.p.c. zastosowany odpowiednio do
uzasadnienia orzeczenia Sądu drugiej instancji oznacza, że uzasadnienie to nie musi
zawierać wszystkich elementów uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji, ale takie
elementy, które ze względu na treść apelacji i na zakres rozpoznania sprawy
wyznaczony przepisami ustawy są potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy przez sąd
drugiej instancji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 1998 r. I CKN
899/98, niepubl.). Uzasadnienie zaskarżonego wyroku odpowiada tak określonym
wymaganiom, bowiem Sąd Apelacyjny jasno i w sposób nie budzący wątpliwości
zaaprobował pogląd Sądu Okręgowego o spełnieniu przesłanek z art. 417 k.c. do
przyjęcia odpowiedzialności pozwanego.
Weryfikując zarzut naruszenia art. 227 w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. należy
stwierdzić jego bezzasadność. Wbrew stanowisku skarżącego opinia biegłego mgr. R.
Marcoli, na podstawie której między innymi oparł Sąd rozstrzygnięcie, dotyczy
okoliczności jak najbardziej istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Opinia ta nie została
podważona przez skarżącego ani co do ilości zapasów, ani polityki cenowej
zastosowanej przez powodową Spółkę. Nie sposób przyjąć, jak zarzuca skarżący, by
wnioski opinii stwierdzające między innymi, „że powodowa Spółka zgodnie
z oczekiwaniami rynku i warunkami rozwoju z uwzględnieniem zasady racjonalnego
gospodarowania elastycznie kształtowała ceny zbywanych w 2001 r. części zamiennych
zgromadzonych w magazynach. Za uzasadnione i uprawnione uznać należy
zastosowanie w Spółce w 2001 r. obniżki cen sprzedawanych części” nie stanowiły
okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.
8
Z tych przyczyn skargę kasacyjną, jako pozbawioną uzasadnionych podstaw,
oddalono (art. 39814
k.p.c.) i orzeczono o kosztach postępowania na podstawie art. 98 §
1 w związku z art. 391 i 39821
k.p.c.).