Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 212/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 października 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. N.
przeciwko Bankowi P.(…) Spółce Akcyjnej w W.
o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, po rozpoznaniu na posiedzeniu
niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 2 października 2008 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia 13 listopada 2007
r., sygn. akt II Ca (…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
M. N. wniósł pozew przeciwko Bankowi P.(…) Spółce Akcyjnej w W. o
pozbawienie wykonalności bankowego tytułu egzekucyjnego wystawionego przez
pozwaną dnia 18 września 2003 r.
W uzasadnieniu powództwa podnosił, że stwierdzony tytułem egzekucyjnym
obowiązek nie istnieje albowiem zobowiązanie uległo przedawnieniu, zanim pozwana
spółka podjęła kroki celem dochodzenia roszczenia na drodze sądowej.
Wyrokiem z dnia 23 lipca 2007 r. Sąd Rejonowy w S. oddalił w całości
powództwo. Według ustaleń tego sądu strony, zawarły dnia 2 listopada 2000 r. umowę
rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego „s.(...)”, na której podstawie powód był
zobowiązany do systematycznych wpłat na rachunek 3 listopada 2000 r. pozwany bank
udzielił powodowi kredytu odnawialnego na bieżące potrzeby w kwocie 60.000 złotych,
2
którego zabezpieczeniem miały być systematyczne wpłaty na rachunek „s.(...)”
przekształcony później na rachunek „złote konto”. Wobec braku systematycznych wpłat
na rachunek oraz z uwagi na przekroczenie limitu kredytu odnawialnego pozwany bank
wypowiedział umowę kredytu odnawialnego i zobowiązał powoda do spłacenia w
terminie 30 dni zadłużenia z tytułu tego kredytu w wysokości ponad 60.000 złotych.
Roszczenie banku stało się wymagalne 19 września 2001 r. Pozwany wystawił dnia 18
września 2003 r. bankowy tytuł egzekucyjny i wystąpił do Sądu Rejonowego
w Goleniowie o nadanie klauzuli wykonalności. Po uzyskaniu klauzuli wykonalności
pozwany złożył w lutym 2007 r. wniosek do komornika o wszczęcie egzekucji.
Na podstawie tych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że strony łączyły dwie umowy: o
prowadzenie rachunku bankowego uregulowana w art. 725 i nast. k.c. oraz umowa
kredytowa. Art. 731 k.c. przewiduje dwuletni termin przedawnienia roszczeń
wynikających z umowy rachunku bankowego. Bankowy tytuł egzekucyjny dotyczy
jednak roszczeń wynikających z umowy kredytowej, które stosownie do zasad ogólnych
przedawniają się w terminie trzech lat (art. 118 k.c.). Roszczenie banku z tego tytułu nie
przedawniło się do chwili wystąpienia o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu
tytułowi egzekucyjnego.
Wyrokiem z dnia 13 listopada 2007 r. Sąd Okręgowy w S. oddalił apelację
wniesioną przez powoda od wyroku Sądu Rejonowego w S.
Sąd odwoławczy uznał za prawidłowe przyjęcie, że strony łączyły dwie umowy:
umowa kredytu odnawialnego oraz umowa rachunku oszczędnościowo rozliczeniowego.
Bez znaczenia w tym zakresie było powiązanie obu umów polegające na tym, że
przedmiotowa umowa kredytu odnawialnego mogła być zawarta tylko z posiadaczem
określonego rachunku a także to, że wypowiedzenie umowy kredytu odnawialnego było
równoznaczne z wypowiedzeniem umowy rachunku oszczędnościowo rozliczeniowego.
Według umowy rachunku bankowego, uregulowanej w art. 725 k.c., pozwany
bank zobowiązał się do otworzenia i prowadzenia dla powoda rachunku
z oprocentowaniem 7,5% w stosunku rocznym oraz przyjmowania i realizowania jego
dyspozycji a powód zobowiązał się do systematycznych wpłat na ten rachunek z tytułu
wynagrodzenia za pracę. W treści tej umowy nie było mowy o kredycie bankowym.
Umowę kredytu strony zawarły później 3 września 2001 r.
Przyczyny wypowiedzenia obu umów były różne. Odnośnie umowy rachunku
bankowego był to brak wpłat na rachunek. Wypowiedzenie umowy kredytowej wiązało
się z przekroczeniem limitu przyznanego kredytu.
3
Jak wskazał ponadto Sąd Okręgowy, art. 731 k.c. ma charakter wyjątku od reguł
dotyczących przedawnienia zawartych w przepisach art. 118 i nast. k.c. i jako taki nie
może być interpretowany rozszerzająco. Jeśli przepis ten nie ma zastosowania w
sprawie, do przedawnienia roszczenia z kredytu odnawialnego ma zastosowanie ogólny
przepis art. 118 k.c.
Powód wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego. Zarzucił w niej
naruszenie prawa materialnego przez niezastosowanie art. 731 k.c. do roszczeń o
zapłatę z tytułu kredytu odnawialnego, podczas gdy hipoteza tego przepisu dotyczy
wszystkich stosunków związanych ze stosunkiem rachunku bankowego a nie tylko
roszczeń z umowy rachunku bankowego. Na tej podstawie powód wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa ewentualnie przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w S.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 725 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 maja 2004 r.
a zatem w czasie zawarcia ocenianych umów (art. 2 i 22 ustawy z dnia 1 kwietnia 2004
r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw Dz. U. Nr 4, poz.
870), istota umowy rachunku bankowego wyrażała się w obowiązku banku,
ograniczonym lub nieograniczonym w czasie, do przechowywania środków pieniężnych
posiadacza rachunku oraz przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. W
art. 726 k.c. zostało ponadto zastrzeżone prawo banku do rozporządzania środkami
pieniężnymi, co według zgodnych poglądów doktryny i judykatury uzasadniało przyjęcie,
że umowa rachunku bankowego została oparta na konstrukcji depozytu
nieprawidłowego (art. 845 k.c.).
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 stycznia 2001 r. (II CKN 344/00,
nie publ.), stylizacja art. 725 k.c. pozwalała wyodrębnić dwie różne ze swej istoty funkcje
umowy rachunku bankowego. Pierwsza z nich polega na zobowiązaniu banku do
przechowywania środków pieniężnych posiadacza rachunku. Druga zaś to
zobowiązanie banku do przeprowadzania rozliczeń pieniężnych na zlecenie posiadacza
rachunku. Wspomniana nowelizacja art. 725 k.c. usunęła występujące w literaturze
wątpliwości, co do przeprowadzania rozliczeń pieniężnych, jako elementu przedmiotowo
istotnego umowy rachunku bankowego. Według art. 725 k.c. w obecnym brzmieniu
zobowiązanie banku do przeprowadzania rozliczeń pieniężnych stanowi element
podmiotowo istotny umowy rachunku bankowego.
4
Do zawartej przez strony umowy kredytu bankowego mają zastosowanie art. 69 i
nast. ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo Bankowe (t.j. Dz. U. z 2002 r., Nr 72, poz.
665 ze zm. – dalej, jako Prawo bankowe por. też art. 21 i 22 ustawy z dnia 20 lipca 2001
r. o kredycie konsumenckim Dz. U. Nr 100, poz. 1081 ze zm.). Istota tej umowy
sprowadza się do zobowiązania banku do oddania do dyspozycji kredytobiorcy na czas
oznaczony w umowie środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel a
kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z tych środków na warunkach określonych
w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych
terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.
Porównanie umowy rachunku bankowego oraz umowy kredytu bankowego
wskazuje zatem, że są to dwie, różniące się zasadniczo umowy zarówno, co do
elementów przedmiotowo istotnych jak i co do celów i skutków ich zawarcia. Jak w
umowie rachunku bankowego jego posiadacz oddaje bankowi do przechowywania
własne środki pieniężne z prawem banku do obrotu wolnymi środkami i obowiązkiem
zwrotu na każde żądanie posiadacza rachunku, tak odwrotnie, na podstawie umowy
kredytowej, bank oddaje kredytobiorcy do wykorzystania własne środki pieniężne z
obowiązkiem ich zwrotu w umówionym terminie.
W doktrynie przeważa stanowisko, że umowa rachunku bankowego nie
przewiduje możliwości powstania na rzecz posiadacza rachunku salda ujemnego i
zakłada jedynie saldo dodatnie lub zerowe. Wynika to z natury stosunku rachunku
bankowego i nawiązania w art. 726 k.c. do konstrukcji depozytu nieprawidłowego (art.
845 k.c.). Posiadacz rachunku powierza bankowi swoje pieniądze a uzyskuje w zamian
za to wierzytelność do banku o zwrot tej samej wartości, lecz tylko do wysokości
zgromadzonych na rachunku środków, powiększonych ewentualnie o umowne odsetki.
Przekroczenie stanu środków na rachunku bez zgody banku jako rezultat wadliwych
dyspozycji posiadacza rachunku stanowić będzie naruszenie postanowień umowy.
Może także polegać na uzgodnionym w drodze oddzielnej umowy kredytowej,
wykorzystaniu środków pieniężnych przekraczających wysokość środków powierzonych
bankowi przez posiadacza rachunku.
Występowanie przez pozwany bank jednocześnie, jako kredytodawca i strona
umowy rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego nie uprawnia do przyjęcia, że
udzielenie kredytu stanowiło jedynie dodatkowy element umowy rachunkowego, jako
przywilej łączący się z jego prowadzeniem. Poza podnoszonymi już istotnymi różnicami
pomiędzy wymienionymi umowami podkreślić należy, że prowadzenie rachunku
5
kredytobiorcy przez bank udzielający kredytu ułatwiało wykonanie zobowiązań z umowy
kredytu bankowego zarówno kredytodawcy, co do oddania do dyspozycji kredytobiorcy
określonej kwoty środków pieniężnych, jak i kredytobiorcy, co do zwrotu kwoty kredytu
wykorzystanego. Udzielenie kredytu odnawialnego w rachunku bankowym doprowadziło
jedynie do funkcjonalnego powiązania dwóch odrębnych umów, obejmujących dwie
różne czynności bankowe. Prawną podstawę udzielenia powodowi kredytu była
odrębna, samodzielna umowa, zawarta obok umowy rachunku oszczędnościowo-
rozliczeniowego.
Nie ma uzasadnionych podstaw do przypisywania szczególnego znaczenia
użytemu w art. 731 k.c. sformułowaniu, iż ulegające dwuletniemu przedawnieniu
roszczenia wynikają ze stosunku rachunku bankowego nie zaś z umowy rachunku
bankowego, jak w przypadku innych przepisów regulujących terminy przedawnienia z
poszczególnych umów (np. art. 646 k.c.). Stosunek prawny rachunku bankowego
powstaje na podstawie umowy rachunku bankowego i tylko naruszenie postanowień
umowy, do której mają zastosowanie przepisy tytułu XX księgi trzeciej kodeksu
cywilnego a także przepisy Rozdziału 3 Prawa bankowego, może stanowić podstawę
dochodzenia roszczeń, o których mowa w art. 731 k.c., przez każdą ze stron tego
stosunku prawnego.
Słuszne jest zatem stanowisko sądu drugiej, że strony łączyły dwie umowy, przy
czym do umowy kredytu bankowego i przedawnienia wynikających z tej umowy
roszczeń miał zastosowanie art. 118 k.c. nie zaś art. 731 k.c. właściwy do roszczeń
wynikających ze stosunku rachunku bankowego. Oznacza to, że roszczenie pozwanego
banku, jako związane z prowadzeniem działalności gospodarczej ulegało trzyletniemu
przedawnieniu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2003 r., II CK
113/02, OSP 2004/11/141 oraz z dnia 30 stycznia 2007 r., IV CSK 356/06 nie publ.), a
przerwało jego bieg złożenie przez pozwany bank wniosku o nadanie klauzuli
wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu (tak Sąd Najwyższy w uchwale z
dnia 16 stycznia 2004 r., III CZP 101/03, OSNC 2005/4/58 oraz w wyroku z dnia 5
listopada 2004 r., II CK 478/03, nie publ.).
Z tych względów, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną.