Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 235/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 października 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSA Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa P. S. prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą
Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Handlowo - Usługowe "F.(...)" w K.
przeciwko "G." Spółce jawnej w Ł. oraz R. K. i Z. P. - wspólnikom spółki cywilnej
Przedsiębiorstwa Produkcyjno - Handlowo - Usługowego "O.(...)" w P. o zaniechanie
naruszania prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, po rozpoznaniu na posiedzeniu
niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 10 października 2008 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 10 grudnia 2007 r.,
sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powód P. S. prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą Przedsiębiorstwo
Produkcyjno-Handlowo-Usługowe „F.(...)” w K. wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu
2
Apelacyjnego z dnia 10 grudnia 2007 r., którym oddalono apelację powoda od wyroku
Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 28 maja 2007 r.
W sprawie, w której wniesiono skargę kasacyjną, powód wniósł pozew
o zaniechanie naruszania prawa z rejestracji wzoru przemysłowego pt.: „R.(...)” Rp-(...)
pozywając spółkę jawną „G.(…)” w Ł.. Sąd Okręgowy w Ł. na podstawie art. 194 § 1
k.p.c. wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanych także R. K. i Z. P. -
wspólników spółki cywilnej Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe „O.(...)”
w P.. Wyrokiem z dnia 28 maja 2007 r. Sąd Okręgowy w Ł. oddalił powództwo.
Sąd Okręgowy przyjął, że pozwanych łączyło współuczestnictwo procesowe F.(...). Obie
pozwane spółki: spółka „O.(...)” produkując - zgodnie zresztą z zarejestrowanym na
rzecz jej wspólników wzorem użytkowym - znaczniki rozmiarowe, a spółka „G.”
dystrybuując te znaczniki, naruszyły co do zasady prawa powoda wynikające z
rejestracji wzoru przemysłowego Rp-(...), opisanego jako „R.(...)”. Ochroną z rejestracji
wzoru użytkowego na rzecz wspólników spółki „O.(...)” objęte było rozwiązanie
techniczne produkowanych przez nich znaczników, natomiast ochroną z
zarejestrowanego przez powoda wzoru przemysłowego objęty był wygląd produktu, w
szczególności - stałe przyporządkowanie rozmiarów określonym kolorom. Spółka
„O.(...)” produkowała swoje znaczniki stosując własne rozwiązanie techniczne, ale od
początku, tj. od chwili powstania w 2001 r. i nadal w kolorystyce przyporządkowanej
poszczególnym rozmiarom, która objęta została w 2004 r. ochroną z zarejestrowanego
na rzecz powoda wzoru przemysłowego, spółka „G.(…)” zaś była ich dystrybutorem.
Zostały jednak spełnione wszystkie przesłanki pozwalające uznać pozwanych za
tzw. „używaczy uprzednich” w rozumieniu art. 71 ust. 1 w związku z art. 118 ustawy
Prawo własności przemysłowej (Dz. U. Nr 119 z 2003 r., poz. 1117), który daje
korzystającemu w dobrej wierze z wzoru przemysłowego na obszarze RP, w chwili
stanowiącej o pierwszeństwie do uzyskania rejestracji, prawo do dalszego bezpłatnego
korzystania z niego w swoim przedsiębiorstwie w zakresie, w jakim korzystał
dotychczas. Spółka „O.(...)” rozpoczęła produkcję znaczników już w roku 2001 i od
początku nie zmieniła przyporządkowania kolorystycznego znaczników poszczególnym
rozmiarom, w tym samym roku spółka „G.(…)” nawiązała współpracę ze spółką „O.(...)”
jako dystrybutor tych znaczników, a dopiero w dniu 16 września 2004 r. powód zgłosił do
rejestracji swój wzór przemysłowy i od tej daty objęty jest on ochroną. Jednocześnie
pozwani pozostawali w dobrej wierze - żaden z nich nie utrzymywał kontaktów
handlowych z powodem. Zgodnie z art. 7 k.c., jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od
3
dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary, powód zaś nie podjął
dowodu zmierzającego do obalenia tego domniemania.
Wyrokiem z dnia 10 grudnia 2007 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda
wniesioną od wyroku Sądu Okręgowego w Ł. Za nieuzasadniony uznał zarzut apelacji
naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisu art. 194 § 3 k.p.c. Wniosek o wezwanie, na
podstawie art. 194 § 1 k.p.c., do udziału w sprawie wspólników spółki „O.(...)” został
zgłoszony w odpowiedzi na pozew pozwanej spółki „G.(…)”. Na rozprawie w dniu 14
lutego 2007 r. powód przyłączył się do tego wniosku i Sąd postanowił wspólników spółki
„O.(...)” wezwać do udziału w sprawie na podstawie tego przepisu. W dalszym toku
postępowania, po złożeniu już przez wspólników spółki „O.(...)” odpowiedzi na pozew,
powód - w piśmie z dnia 14 maja 2007 r. - złożył wniosek o wezwanie ich do udziału w
sprawie na podstawie art. 194 § 3 k.p.c. i sformułował przeciwko nim swoje żądania:
zaniechania produkcji według zarejestrowanego przez niego wzoru przemysłowego,
zniszczenia posiadanych znaczników wyprodukowanych według tego wzoru i
opublikowania w „G.(…)” wydanego w sprawie niniejszej wyroku. Wobec
zaawansowanej już obecności wspólników spółki „O.(...)” w procesie, ten wniosek
powoda Sąd musiał uznać za spóźniony, a wywołany zaniedbaniem powoda problem
charakteru ich uczestnictwa rozwiązał w ten sposób, że rozpoznał dwa powództwa
skierowane przez powoda przeciwko dwóm stronom pozwanym - każdej z osobna.
Rozwiązanie to Sąd Apelacyjny, zaakceptował ponieważ nie zrodziło ono żadnych
negatywnych skutków dla powoda i pozostało bez istotnego wpływu na rozstrzygnięcie.
Za nieuzasadniony Sąd Apelacyjny uznał zarzut naruszenia art. 71 ustawy Prawo
własności przemysłowej, gdyż zasadnicze przesłanki tego przepisu zostały przez Sąd
Okręgowy przeanalizowane. Ustalenie, że spółka „O.(...)” od początku swego powstania
w 2001 r. oraz w chwili stanowiącej o pierwszeństwie do uzyskania rejestracji wzoru
przemysłowego tj. w dniu 16 września 2004 r. – dacie zgłoszenia przez powoda wzoru
przemysłowego do rejestracji - produkowała znaczniki rozmiarowe w stałej, określonej
kolorystyce przyporządkowanej określonym rozmiarom, zbieżnej z zarejestrowanym
przez powoda wzorem przemysłowym, spółka „G.(…)” zaś od początku zajmowała się
dystrybucją wyprodukowanych przez spółkę „O.(...)” znaczników, Sąd Okręgowy
dokonał na podstawie złożonych do akt oświadczeń kontrahentów spółki „O.(...)” i
wyjaśnień samych pozwanych wspólników obu spółek. Wobec nie zakwestionowania
przez powoda w toku procesu tych dowodów, a także nie przedstawienia dowodów
przeciwnych, Sąd poprzestał na tych dowodach, którymi dysponował, a co do faktów
4
podnoszonych przez pozwanych, a przez powoda nie zakwestionowanych - uznał je za
przyznane, na co pozwalał art. 230 k.p.c. Powód nie podjął nawet próby obalenia
domniemania pozostawania przez pozwanych w dobrej wierze, choć ciężar dowodu w
tej kwestii na nim spoczywał z mocy art. 7 k.c. Zarzuty pozwanego zawarte w apelacji –
zdaniem Sadu Apelacyjnego - mają charakter hipotez bez powołania jakichkolwiek
dowodów dla ich wykazania, których prawo powoływania przed sądem drugiej instancji
powód utracił ze względu na przepis art. 47912
§ 1 k.p.c. Uzasadniało to oddalenie
apelacji powoda jako bezzasadnej.
Wyrok Sądu Apelacyjnego powód zaskarżył w całości skargą kasacyjną opartą
na podstawie naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na
wynik sprawy: - art. 378 k.p.c. w zw. z art. 368 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. w zw. z art.
382 k.p.c. oraz art. 385 i 386 § 1 k.p.c., w następstwie nieprzestrzegania kompetencji
sądu odwoławczego i niespełnienia jego procesowej funkcji doszło do pominięcia części
materiału zebranego w postępowaniu i braku wyczerpujących ustaleń, jak również
pominięcia rozpoznania części zarzutów zawartych w apelacji. Powód ponadto
powołując się na treść art. 39813
§ 1 k.p.c. podniósł zarzut nieważności postępowania na
podstawie art. 379 pkt 5 k.p.c. Jako podstawę skargi kasacyjnej powód wskazał także
naruszenie prawa materialnego: - art. 6 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie
polegające na odwróceniu w przedmiotowej sprawie ciężaru dowodu; - art. 7 k.c.
poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na rozszerzeniu
przewidzianego w nim domniemania dotyczącego dobrej wiary także na inne przesłanki
zastosowania art. 71 w związku z art. 118 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo
własności przemysłowej (Dz. U. z 2003 r., Nr 119, poz. 1117 z późn. zm.); - art. 71 w
związku z art. 118 Prawa własności przemysłowej przez jego błędne zastosowanie
polegające na pominięciu szeregu przesłanek zastosowania tego przepisu oraz
bezpodstawnym przyjęciu, iż pozwanym przysługują prawa „używaczy uprzednich” do
wzoru przemysłowego pt.: „R.(...)” Rp-(...). Powód wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego w Ł. i przekazanie sprawy
temu Sądowi Okręgowemu do ponownego jej rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Postępowaniem kasacyjnym, z uwagi na treść art. 3981
§ 1 k.p.c., objęta jest
kontrola orzeczenia sądu drugiej instancji. Granice kognicji Sądu Najwyższego
określone są przepisem art. 39813
k.p.c., według którego Sąd Najwyższy rozpoznaje
skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw; w granicach
5
zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania. Ze
względu na to, że postępowanie kasacyjne obejmuje kontrolę orzeczenia sądu drugiej
instancji, nieważność postępowania, o której mowa w przepisie art. 39813
§ 1 k.p.c.,
dotyczy jedynie postępowania przed sądem drugiej instancji (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 21 listopada 1997 r. I CKN 825/97, OSNC z 1998 r., nr 5, poz. 81).
Badanie nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji objęte jest kognicją
sądu drugiej instancji, co wynika z przepisu art. 378 § 1 k.p.c., według którego sąd
drugiej instancji powinien z urzędu uwzględnić w granicach zaskarżenia wyroku sądu
pierwszej instancji nieważność postępowania. W razie naruszenia przez sąd drugiej
instancji obowiązku uwzględnienia przy rozpoznaniu apelacji nieważności postępowania
przed sądem pierwszej instancji w skardze kasacyjnej w ramach podstawy określonej w
art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. powinien być wskazany przepis art. 378 § 1 k.p.c., którego
naruszenie przez sąd drugiej instancji mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2004 r., III CK 38/04, niepubl., wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 1 lutego 1998 r., II CKN 600/97, OSP z 1999 r., nr 3, poz. 58).
Mając powyższe na uwadze za nieuzasadniony należy uznać zawarty w skardze
kasacyjnej zarzut nieważności postępowania z przyczyny określonej w art. 379 pkt 5
k.p.c., gdyż żadna ze stron postępowania nie została pozbawiona możności obrony
swych praw przed sądem drugiej instancji, a uzasadnienie podniesionego w skardze
zarzutu nieważności postępowania odnosi się do postępowania przed sądem pierwszej
instancji. Podniesiony przez powoda w skardze kasacyjnej zarzut nieważności
postępowania ze wskazaniem na przepis art. 39813
§ 1 k.p.c. był więc nieadekwatny do
uzasadnienia tego zarzutu dotyczącego uchybień sądu pierwszej instancji.
W skardze kasacyjnej zawarty jest także zarzut naruszenia przez sąd drugiej
instancji przepisu art. 378 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. na skutek nieuwzględnienia
przez Sąd Apelacyjny nieważności postępowania, która miała miejsce przed Sądem
Okręgowym na skutek pozbawienia powoda prawa do obrony, co było następstwem
nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji wniosku powoda o dopozwanie R. K. i Z.
P. na podstawie art. 194 § 3 k.p.c. zamiast na podstawie art. 194 § 1 k.p.c. W
następstwie tego uchybienia –zdaniem powoda - nie zostało rozpoznane przez sąd
pierwszej instancji wobec tych pozwanych [wspólników spółki „O.(...)”] jedno z żądań
powoda – o zakazanie produkcji rozmiarówki według wzoru Rp-(...). Żądanie to było
oparte na innej podstawie faktycznej niż żądania w stosunku do pozwanej spółki
„G.(…)”. Odnosząc się do tak umotywowanego zarzutu należy mieć na uwadze dwa
6
aspekty - dotyczący przekształcenia podmiotowego powództwa, czego dotyczą przepisy
art. 194 § 1 i 3 k.p.c., oraz przekształcenia przedmiotowego powództwa, czego dotyczy
przepis art. 193 k.p.c.
Przepisy zawarte w art. 194 § 1 i 3 k.p.c. odnoszące się do podmiotowej zmiany
powództwa obejmują dwie różne sytuacje procesowe. Hipoteza art. 194 § 1 k.p.c.
dotyczy powództwa obejmującego określone żądanie, które może być uwzględnione
tylko przeciwko jednemu z pozwanych (wskazanemu w pozwie albo wezwanemu do
udziału w sprawie), pomiędzy którymi do czasu wydania orzeczenia w sprawie zachodzi
tzw. współuczestnictwo konkurencyjne. Natomiast przepis art. 194 § 3 k.p.c. ma
zastosowanie wówczas, gdy powództwo o to samo roszczenie może być dochodzone
przeciwko kilku pozwanym. Wspólnym elementem obu przepisów zawartych w art. 194
§ 1 i 3 k.p.c. jest to, że mają zastosowanie do zmian podmiotowych po stronie pozwanej
przy jednoczesnej tożsamości dochodzonego roszczenia. Przepisy te nie mają
zastosowania wówczas, gdy powód występuje z nowym, nie zawartym w pozwie,
roszczeniem przeciwko pozwanemu wezwanemu już do sprawy. Skierowanie przeciwko
występującemu już w sprawie pozwanemu nowego roszczenia oznacza przedmiotową
zmianę powództwa (rozszerzenie żądania) w trybie przewidzianym w art. 193 k.p.c.
Wezwanie do udziału w sprawie pozwanych R. K. i Z. P. nastąpiło na podstawie
postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 14 lutego 2007 r. wydanego w oparciu o art.
194 § 1 k.p.c. na wniosek pozwanej spółki, do którego to wniosku dołączył się powód,
kiedy powód nie dokonał jeszcze modyfikacji powództwa zawartego w pozwie. Powód
sformułował nowe żądanie przeciwko pozwanym R. K. i Z. P. w piśmie procesowym z
dnia 14 maja 2007 r. Nie mogło to uzasadniać zmiany postanowienia Sądu
Okręgowego, które zostało wydane wcześniej w dniu 14 lutego 2007 r. Wezwanie
postanowieniem sądu kolejnego pozwanego do udziału w sprawie na podstawie art. 194
§ 1 k.p.c. zamiast na podstawie art. 194 § 3 k.p.c. nie było przeszkodą do zmiany
powództwa przez powoda przez żądanie uwzględnienia wniesionego powództwa w
stosunku do obu pozwanych. Warunkiem takiej zmiany żądania nie było wydanie przez
sąd pierwszej instancji postanowienia zmieniającego wcześniejsze postanowienie tego
sądu o wezwaniu do udziału w sprawie pozwanych na podstawie art. 194 § 1 k.p.c.
Z chwilą bowiem wezwania do udziału w sprawie nowych pozwanych następują
w stosunku do nich skutki procesowe określone w art. 198 k.p.c. Skutki te miał na
uwadze Sąd Okręgowy skoro przyjął, że pomiędzy pozwanymi zachodziło
współuczestnictwo F.(...), a w konsekwencji rozpoznał żądania zawarte w pozwie
7
odrębnie w stosunku do pozwanej spółki wskazanej w pozwie, jak również w stosunku
do pozwanych: R. K. i Z. P., którzy zostali wezwani do udziału w sprawie w charakterze
pozwanych na podstawie art. 194 § 1 k.p.c.
Zważywszy na powyższe nierozpoznanie przez sąd pierwszej instancji wniosku
powoda zawartego w piśmie z dnia 14 maja 2007 r. o dopozwanie wspólników spółki
„O.(...)” na podstawie art. 194 § 3 k.p.c. zamiast na podstawie art. 194 § 1 k.p.c., nie
miało wpływu na treść rozstrzygnięcia, tym bardziej nie spowodowało nieważności
postępowania przed sądem pierwszej instancji, gdyż mimo nierozpoznania tego wniosku
Sąd Okręgowy rozpoznał powództwo przeciwko spółce jawnej „G.(…)” oraz
dopozwanym R. K. i Z. P. Podniesione przez powoda okoliczności nie uzasadniały więc
zarzutu nieważności postępowania z przyczyny określonej w art. 379 pkt 5 k.p.c. – z
powodu pozbawienia powoda możności obrony praw. Ponadto zarzutu nieważności
postępowania przed sądem pierwszej instancji nie uzasadnia pominięcie przez sąd
pierwszej instancji jednego z żądań zgłoszonych przez powoda, gdyż w takim wypadku
sprawa w zakresie pominiętego w orzeczeniu sądu pierwszej instancji żądania w ogóle
nie zostaje osądzona, co powoduje, że strona może wystąpić do sądu ponownie z tym
samym żądaniem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 1966 r., II PR
436/66, OSNCP z 1967 r., nr 4, poz. 79). Zaniechania wydania rozstrzygnięcia co do
zgłoszonego przed sądem pierwszej instancji żądania nie można skutecznie
kwestionować w apelacji z uwagi na brak rozstrzygnięcia w tym zakresie w zaskarżonym
wyroku sądu pierwszej instancji, a w konsekwencji brak tzw. substratu zaskarżenia (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 1990 r. IV CR 16/90, OSP z 1991 r.,
nr 4, poz. 104). Apelacja dotycząca żądania, o którym sąd nie orzekł, jest
niedopuszczalna, co powinno być przedmiotem oceny sądu drugiej instancji przed jej
dalszym merytorycznym rozpoznaniem. Brak rozstrzygnięcia o zgłoszonym żądaniu
może być skutecznie podnoszony w trybie złożenia przez stronę wniosku o uzupełnienie
wyroku (art. 351 § 1 k.p.c.). Skoro postępowanie przed sądem pierwszej instancji nie
było dotknięte nieważnością, to tym samym bezzasadnie zarzucono w skardze
kasacyjnej naruszenie przez Sąd Apelacyjny przepisu art. 378 § 1 k.p.c. z powodu
nieuwzględnienia przez ten Sąd z urzędu nieważności postępowania, które toczyło się
przed sądem pierwszej instancji.
Za częściowo uzasadniony należy uznać zarzut naruszenia przepisów
postępowania: art. 378 k.p.c. w związku z art. 368 k.p.c. w zakresie, w jakim w skardze
kasacyjnej zarzucono, że Sąd Apelacyjny nie rozpoznał wszystkich zarzutów zawartych
8
w apelacji. Przepis art. 378 k.p.c. określa granice apelacji, w ramach których – jak to
wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 31 stycznia 2008 r. III CZP 49/07 (OSNC z
2008 r., z. 6, poz. 55) – sąd drugiej instancji powinien dokonać własnych ustaleń
faktycznych, prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestając na materiale
zabranym w pierwszej instancji, ustalić podstawę prawną orzeczenia niezależnie od
zarzutów dotyczących naruszenia prawa materialnego podniesionych w apelacji,
rozważyć zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego, którymi jest związany a z
urzędu w granicach zaskarżenia, ocenić, czy nie doszło do nieważności postępowania.
Nakaz rozpoznania przez sąd drugiej instancji sprawy w granicach apelacji należy także
rozumieć jako obowiązek rozważenia wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2006 r., III CSK 5/05, niepubl. oraz
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2007 r., I PK 222/06, OSNP z 2008 r., nr 11-
12, poz. 159, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2007 r., II CSK 122/07,
niepubl.). W ten sposób realizowana jest przez sąd drugiej instancji funkcja kontrolna
tego sądu. Nierozpoznanie przez sąd drugiej instancji zarzutów podniesionych w
apelacji narusza funkcję kontrolną tego sądu. Rozpoznając apelację powoda Sąd
Apelacyjny nie rozważył wszystkich zarzutów zawartych w apelacji, co uzasadnia zarzut
naruszenia przepisu art. 378 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny nie odniósł się bowiem do
zarzutu naruszenia przez sąd pierwszej instancji przepisów art. 233 § 1 k.p.c., jak
również szczegółowo umotywowanego zarzutu naruszenia przez sąd pierwszej instancji
art. 71 w związku z art. 118 ustawy Prawo własności przemysłowej. Przepis art. 233 § 1
k.p.c. dotyczy oceny dowodów, co nie jest przedmiotem kontroli w postępowaniu
kasacyjnym z uwagi na treść przepisu art. 3983
§ 3 k.p.c. Jednakże w skardze
kasacyjnej dopuszczalne jest podniesienie innych zarzutów dotyczących naruszenia
prawa procesowego, których uchybienie, miało wpływ na ocenę dowodów, czy też
dokonane w sprawie ustalenia faktyczne. W przypadku, gdy w apelacji podniesiono
zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., poprzez błędną ocenę konkretnie wskazanych
dowodów obowiązkiem sądu odwoławczego było odniesienie się do tego zarzutu
poprzez ocenę, czy sąd pierwszej instancji dokonał w ogóle oceny tych dowodów, a
jeżeli tak, czy ocena ta nie przekraczała granic swobodnej oceny dowodów określonej
przepisem art. 233 § 1 k.p.c. Nie spełnia tego wymogu odniesienie się sądu
odwoławczego tylko do jednego ze wskazanych w apelacji dowodów [oświadczeń
kontrahentów spółki „O.(...)”] z pominięciem analizy treści pozostałych dowodów
wskazanych w apelacji. Wskazane w apelacji, a pominięte przez Sąd Apelacyjny
9
dowody: dokumentacja fotograficzna załączona przez powoda do pozwu, faktury
załączone przez pozwanych do odpowiedzi na pozew oraz pisma procesowego z dnia
19 marca 2007 r., oświadczenia D. G. oraz Z. S. załączone do pisma procesowego z
dnia 19 marca 2007 r. oraz opis wzoru użytkowego W-(…), nie uzasadniały, w ocenie
powoda, dokonanie w sprawie wskazanych w apelacji konkretnych ustaleń faktycznych
istotnych dla ustalenia możliwości zastosowania w sprawie przepisu art. 71 ust. 1 w
związku z art. 118 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. - Prawo własności przemysłowej
(Dz. U. z 2001 r. Nr 49, poz. 508). W związku z powyższych uchybienie sądu polegające
na zaniechaniu odniesienia się do podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia art. 233
§ 1 k.p.c. mogło mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego skargą kasacyjną wyroku.
Odniesienie się przez sąd drugiej instancji tylko do części dowodów wskazanych
w apelacji z pominięciem pozostałych dowodów nie pozwala także na odparcie zarzutu
naruszenia art. 382 k.p.c., według którego sąd drugiej instancji orzeka na podstawie
materiału zebranego w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji oraz w
postępowaniu apelacyjnym. Z przepisu tego wynika nakaz uwzględnienia przez sąd
drugiej instancji całego materiału dowodowego zgromadzonego w postępowaniu przed
sądem pierwszej i drugiej instancji. W sprawie, w której zapadł zaskarżony skargą
kasacyjną wyrok, nie były przeprowadzone dowody przed sądem drugiej instancji, co
oznacza, że sąd odwoławczy powinien mieć na uwadze dowody przeprowadzone przed
sądem pierwszej instancji. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika natomiast, że
sąd drugiej instancji wziął pod uwagę tylko część dowodów przeprowadzonych przed
sądem pierwszej instancji z pominięciem większości dowodów wskazanych w apelacji
powoda, do których w ogóle sąd odwoławczy nie odniósł się.
Zasadnie zarzucono także w skardze kasacyjnej w ramach naruszenia art. 378 §
1 k.p.c. w związku z art. 368 k.p.c., że w sytuacji podniesienia w apelacji zarzutu
dotyczącego błędnego zastosowania w sprawie przepisu art. 71 w związku z art. 118
ustawy Prawo własności przemysłowej obowiązkiem Sądu Apelacyjnego było
odniesienie się do tego zarzutu. Nie spełnia tego wymogu argumentacja Sądu
Apelacyjnego, że zarzut ten jest bezpodstawny dlatego, że „zasadnicze przesłanki tego
przepisu przez Sąd zostały przeanalizowane” (...), zaś powód nie kwestionował także
„pozostałych twierdzeń pozwanych dotyczących dalszych przesłanek art. 71 ustawy -
Prawo własności przemysłowej”. Po pierwsze, przepis art. 71 ust. 1 ustawy Prawo
własności przemysłowej nie posługuje się pojęciem „zasadniczych przesłanek”
zastosowania tego przepisu. Wszystkie przesłanki określone w tym przepisie muszą
10
wystąpić kumulatywnie, aby przepis mógł mieć zastosowanie, a brak jakiejkolwiek
przesłanki uniemożliwia zastosowanie tego przepisu. Dlatego obowiązkiem sądu było
dokonanie oceny wszystkich przesłanek zastosowania w sprawie przepisu prawa
materialnego, w tym wypadku art. 71 ust. 1 w związku z art. 118 ustawy - Prawo
własności przemysłowej, a nie tylko części z nich, określonych w sposób dowolny przez
sąd, jako przesłanki zasadnicze. W szczególności obowiązkiem Sądu Apelacyjnego było
odniesienie się do podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia przepisu art. 71 ust. 1 w
związku z art. 118 ustawy Prawo własności przemysłowej uzasadnionego tym, że
pozwani nie korzystali z wzoru przemysłowego Rp-(...) w dacie stanowiącej
o pierwszeństwie do uzyskania prawa z rejestracji wzoru przemysłowego tj. w dniu 16
września 2004 r. oraz że pozwani korzystali z tego wzoru przemysłowego w okresie
objętym pozwem w tym samym zakresie, co w dacie stanowiącej o pierwszeństwie do
uzyskania prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. Według art. 71 ust. 1 w związku z
art. 118 ustawy - Prawo własności przemysłowej dla przyjęcia istnienia prawa używacza
uprzedniego bez znaczenia jest jak podmiot powołujący się na to prawo korzystał z
wzoru przemysłowego przed datą zgłoszenia wniosku o rejestrację wzoru
przemysłowego, gdyż ustawa rozstrzyga, że liczy się sposób korzystania w dacie
stanowiącej o pierwszeństwie do uzyskania prawa z rejestracji wzoru przemysłowego.
Ponadto nawet jeżeli w tej dacie używacz uprzedni korzystał z określonego wzoru
przemysłowego to istotną okolicznością jest również zakres, w jakim korzystał z tego
wzoru (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 1967 r., III CR 415/66, OSNC z
1967 r., nr 10, poz. 180, wydany na tle art. 9 rozporządzenia Prezydenta RP z dn. 22
marca 1928 r. o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych - Dz. U. Nr 39,
poz. 384). Ograniczenie korzystania z prawa używacza uprzedniego ma bowiem dwa
aspekty: funkcjonalny (co do sposobu i zakresu ilościowego korzystania z wzoru
przemysłowego) i organizacyjny (tylko w swoim przedsiębiorstwie). W uzasadnieniu
zaskarżonego skargą kasacyjną wyroku sądu drugiej instancji brak jest odniesienia się
do zarzutów sformułowanych w apelacji odnoszących się do wskazanych przesłanek
zastosowania art. 71 ust. 1 w związku z art. 118 ustawy - Prawo własności
przemysłowej. Po drugie, kwestionowane mogą być jedynie twierdzenia faktyczne strony
przeciwnej, a nie kwestia istnienia bądź braku przesłanek do zastosowania w sprawie
określonej normy prawa materialnego. Stanowiska stron dotyczące możliwości, bądź
braku możliwości zastosowania w sprawie określonej normy prawa materialnego nie są
wiążące dla sądu, nie mają takiego waloru procesowego jak stanowiska stron co do
11
twierdzeń faktycznych strony przeciwnej i nie mogą stanowić podstawy do przyjęcia
przez sąd zastosowania w sprawie określonej normy prawa materialnego. Niezależnie
od stanowiska stron co do wykładni i możliwości zastosowania w sprawie określonego
przepisu prawa materialnego obowiązkiem sądu jest dokonanie z urzędu subsumcji
ustalonego w sprawie stanu faktycznego pod określoną normę prawa materialnego
mającą zastosowanie do oceny zgłoszonego w pozwie żądania. Powyższe mieści się
w ramach obowiązków sądu odwoławczego zakreślonych przepisem art. 378 § 1 k.p.c.
Przytoczona argumentacja Sądu Apelacyjnego uzasadniająca zastosowanie w sprawie
art. 71 w związku z art. 118 ustawy Prawo własności przemysłowej z uwagi na to, że
strona powodowa nie kwestionowała części przesłanek zastosowania tego przepisu
oznacza uchylenie się Sądu od obowiązku oceny, czy ustalony stan faktyczny
uzasadniał spełnienie wszystkich przesłanek, o których mowa w wymienionym wyżej
przepisie.
Niezasadnie podniesiono natomiast naruszenie art. 378 § 1 k.p.c. w związku z
art. 368 k.p.c. poprzez zaniechanie odniesienia się Sądu Apelacyjnego do zarzutu
naruszenia przez sąd pierwszej instancji art. 224 § 1 k.p.c. Mimo, że w uzasadnieniu
wyroku Sądu Apelacyjnego nie odniesiono się wprost do zarzutu naruszenia przepisu
art. 224 § 1 k.p.c., to jednak Sąd ten odniósł się do tego zarzutu poprzez ocenę
znaczenia pisma procesowego powoda z dnia 14 maja 2007 r., w którym zawarty był
wniosek o wezwanie do udziału w sprawie pozwanych wspólników spółki cywilnej
„O.(...)” na podstawie art. 194 § 3 k.p.c. zamiast art. 194 § 1 k.p.c. Ponadto w związku z
zarzutem apelacji naruszenia art. 224 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny ocenił, że w piśmie
procesowym powoda z dnia 14 maja 2007 r. nie było wniosków dowodowych. W tej
sytuacji nie zachodziła potrzeba oddalenia niezgłoszonych wniosków dowodowych
przez sąd pierwszej instancji. Nie była więc to przeszkoda do zamknięcia rozprawy.
Niezasadnie podniesiono także w skardze kasacyjnej naruszenie przepisów art. 385
k.p.c. i art. 386 § 1 k.p.c., które to przepisy określają poszczególne rodzaje rozstrzygnięć
sądu drugiej instancji. Naruszenie tych przepisów może być uzasadnione wówczas, gdy
istnieje rozbieżność pomiędzy wyrokiem sądu drugiej instancji a jego uzasadnieniem tj.
gdy z wywodu zawartego w uzasadnieniu orzeczenia sądu wynika, że apelacja jest
uzasadniona a mimo tego podlegała ona oddaleniu względnie została uwzględniona,
gdy z uzasadnienia orzeczenia sądu wynika, że apelacja była bezzasadna. Taka
sytuacja nie ma miejsca w sprawie, gdzie uzasadnienie zaskarżonego wyroku jest
skorelowane z rozstrzygnięciem zawartym w sentencji wyroku Sądu Apelacyjnego.
12
Wadliwe rozstrzygnięcie zawarte w wyroku sądu drugiej instancji może być natomiast
następstwem innych uchybień przez sąd drugiej instancji przepisów prawa procesowego
bądź prawa materialnego.
Zarzuty naruszenia prawa materialnego co do zasady aktualizują się wówczas,
gdy nie budzi wątpliwości stan faktyczny sprawy. Nie jest bowiem możliwe prawidłowe
zastosowanie prawa materialnego, bez zgodnego z prawem procesowym ustalenia
podstawy faktycznej rozstrzygnięcia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia
2006 r. I PK 164/05, Monitor Prawniczy 2006, nr 10, poz. 541). Stan faktyczny sprawy
nie został ustalony w sposób prawidłowy skoro uzasadniony okazał się zarzut
naruszenia przez sąd pierwszej instancji przepisu art. 378 § 1 k.p.c. w związku z art. 368
k.p.c. w zakresie pominięcia przez Sąd Apelacyjny odniesienia się do zarzutu
naruszenia przez sąd pierwszej instancji przepisu art. 233 § 1 k.p.c. co rzutuje także na
ustalony stan faktyczny sprawy. Zważywszy na brak pewnych ustaleń faktycznych
odpadła możliwość oceny podniesionego zarzutu naruszenia prawa materialnego – art.
71 w związku z art. 118 ustawy - Prawo własności przemysłowej poprzez jego
niewłaściwe zastosowanie. Z tej samej przyczyny odpadła możliwość dokonania kontroli
kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 6 k.c. polegającego na jego błędnym zastosowaniu
wskutek odwrócenia w sprawie ciężaru dowodu. Dopiero bowiem pewne i niewadliwe
ustalenia faktyczne dokonane przez sąd drugiej instancji, jak również ocena skutków
prawnych niewykazania określonych faktów, pozwalają dokonać oceny, czy nie został
naruszony przepis art. 6 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2007 r.,
II CSK 23/07, niepubl.).
Mimo braku pewnych ustaleń faktycznych nie ma przeszkód do dokonania oceny
naruszeń prawa materialnego w postępowaniu kasacyjnym w takim zakresie, w jakim
ocena ta nie jest zależna od konkretnych, nadal spornych, ustaleń faktycznych sprawy.
W szczególności dotyczy to wykładni przepisów prawa materialnego, których
zastosowanie w sprawie ze względu na treść żądania, podstawę faktyczna pozwu, czy
też podniesione zarzuty, nie budzi wątpliwości. Mając na uwadze to ograniczenie nie
było przeszkód do oceny pozostałych, podniesionych w skardze kasacyjnej, zarzutów
naruszenia prawa materialnego. Obrona pozwanych opiera się na podstawie art. 71 ust.
1 w związku z art. 118 ustawy Prawo własności przemysłowej. Zważywszy na treść tego
przepisu na powodzie spoczywa ciężar dowodu tego, że w okresie objętym żądaniem
przysługiwało mu prawo z rejestracji wzoru przemysłowego. Na pozwanych – w związku
z podniesieniem zarzutu posiadania praw używacza uprzedniego - spoczywał ciężar
13
dowodu wszystkich okoliczności faktycznych uzasadniających zastosowanie przepisu
art. 71 ust. 1 w związku z art. 118 ustawy Prawo własności przemysłowej. Prawo
wynikające z rejestracji wzoru przemysłowego jest prawem wyłączności o charakterze
bezwzględnym. Prawu temu może osoba trzecia przeciwstawić własne, skuteczne erga
omnes, w tym wobec uprawnionego z rejestracji wzoru przemysłowego, uprawnienie
tzw. używacza uprzedniego, przewidziane w art. 71 ust. 1 w związku z art. 118 ustawy
Prawo własności przemysłowej. Prawo to używacz uprzedni nabywa ex lege, jeżeli
korzystał w dobrej wierze z wzoru przemysłowego, w dacie stanowiącej o
pierwszeństwie do uzyskania prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. Zgodnie z art. 7
k.c., jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się
istnienie dobrej wiary. W przepisie tym ustanowiono domniemanie prawne, które –
jak stanowi przepis art. 234 k.p.c. – wiąże sąd dopóki strona związana ciężarem dowodu
udowodni złą wiarę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 1994 r. I CRN
44/94, OSNC z 1994 r., nr 12, poz. 245). W myśl bowiem tego przepisu domniemania
ustanowione przez prawo mogą być obalone, jeżeli ustawa tego nie wyłącza. Ciężar
obalenia domniemania dobrej wiary, zgodnie z regułą zawartą w art. 6 k.c., spoczywa na
podmiocie, który z faktu przypisania innemu podmiotowi złej wiary, wywodzi skutki
prawne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2005 r., V CK 48/05, niepubl.).
Regulacja zawarta w art. 7 k.c. odnosi się także do „dobrej wiary” używacza
uprzedniego, o którym mowa w art. 71 ust. 1 ustawy - Prawo własności przemysłowej.
Pojęcie „ustawy”, o której mowa w art. 7 k.c., nie dotyczy tylko kodeksu cywilnego, ale
także innych ustaw regulujących stosunki cywilnoprawne. Domniemanie dobrej wiary z
art. 7 k.c. nie zostało wyłączone przepisem szczególnym w stosunku do używacza
uprzedniego, o którym mowa w art. 71 ust. 1 ustawy Prawo własności przemysłowej.
Wyłączenia domniemania dobrej wiary nie można także wyprowadzić z treści art. 71
ustawy Prawo własności przemysłowej przez to, że dotyczy on stanu świadomości
używacza uprzedniego, gdyż zakwestionowanie domniemania dobrej wiary możliwe jest
na podstawie wykazania okoliczności zewnętrznych podważających jej istnienie.
Zastosowanie tego domniemania w sprawie aktualizuje się dopiero wówczas, gdy
podmiot powołujący się na posiadanie prawa, o którym mowa w art. 71 ust. 1 tej ustawy,
wykaże wszystkie pozostałe przesłanki uzasadniające zastosowanie tego przepisu.
Ustanowienie przez prawo domniemania prawnego, w tym dobrej wiary, wiąże się
z przejściem ciężaru obalenia tego domniemania na stronę przeciwną, w tym wypadku
na powoda, jak zasadnie przyjął Sąd Apelacyjny. Ustanowienie domniemania dobrej
14
wiary i co się z tym wiąże przejście ciężaru dowodu złej wiary na stronę, która z faktu
tego wywodzi skutki prawne, nie zwalnia jednak sądu od oceny przy uwzględnieniu
wszystkich ustalonych okoliczności faktycznych sprawy, czy jest podstawa do obalenia
dobrej wiary. Nie jest to możliwe bez wcześniejszego dokonania wykładni pojęcia dobrej
wiary na tle konkretnie stosowanej instytucji prawa materialnego. Pojęcie dobrej wiary
mimo że wiąże się zawsze ze sferą świadomości podmiotu powołującego się na dobrą
wiarę, nie jest pojęciem jednorodnym, lecz jego treść zależy od konkretnej instytucji
prawa materialnego, w której pojęcie to występuje. W uzasadnieniu zaskarżonego
skargą kasacyjną wyroku Sądu Apelacyjnego brak jest wykładni pojęcia - budzącego
kontrowersje w doktrynie - dobrej wiary korzystającego z wzoru przemysłowego, mimo
że wykładni tego pojęcia nie dokonał także sąd pierwszej instancji. Uzasadnia to zarzut
naruszenia art. 7 k.c. w związku z art. 71 ust. 1 i art. 118 ustawy - Prawo własności
przemysłowej. Skoro naruszeniem prawa materialnego jest błędna wykładnia przepisu
prawa materialnego, to tym bardziej naruszeniem prawa materialnego jest brak wykładni
budzącego wątpliwości interpretacyjne przepisu prawa materialnego. Proces wykładni
przepisu prawa musi poprzedzać proces jego stosowania. Brak wykładni przepisu prawa
nie pozwala na ocenę poprawności zastosowania określonej normy prawa materialnego
w ustalonym stanie faktycznym.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.