Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 120/08
POSTANOWIENIE
Dnia 17 października 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z wniosku A. K.
przy uczestnictwie E. B., D. B. i Ł. B.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 17 października 2008
r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w W. z dnia 22
października 2007 r., sygn. akt V Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w W.
do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 22 października 2007 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił
apelację wnioskodawcy A. K. od postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 4 maja 2007
r., którym odmówiono wpisu hipoteki, gdyż w dacie złożenia wniosku o dokonanie wpisu
właściciel nieruchomości składający oświadczenie o ustanowieniu hipoteki (G. B.) już
nie żył. Sąd drugiej instancji podzielił pogląd Sądu Rejonowego, że w sytuacji
występującej w sprawie tylko spadkobiercy G. B. są uprawnieni do złożenia stosownego
oświadczenia mogącego stanowić podstawę wpisu.
2
Skarga kasacyjna wnioskodawcy oparta została na podstawie naruszenia prawa
materialnego. Skarżący wskazuje naruszenie art. 922 § 1 k.c. przez jego
niezastosowanie, art.140 k.c. i art. 67 u.k.w.h.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest zasadna. Trafnie podkreśla skarżący, że rozstrzygnięcie
wniosku o dokonanie wpisu hipoteki w rozpoznawanej sprawie musi zostać dokonane z
uwzględnieniem faktu, że G. B. zmarł już po złożeniu oświadczenia o ustanowieniu
hipoteki na nieruchomości stanowiącej jego własność oraz w oparciu o przepisy
normujące nabycie praw i obowiązków w drodze sukcesji generalnej (spadkobranie).
Powstanie ograniczonego prawa rzeczowego, jakim jest hipoteka (por. art. 244 §
1 k.c.) uzależnione jest od: złożenia w formie aktu notarialnego przez właściciela
nieruchomości, którą hipoteka ma obciążać, oświadczenia o jej ustanowieniu (art. 245
k.c.) oraz dokonania wpisu hipoteki w księdze wieczystej (art. 67 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, tekst jedn. Dz. U z 2001 r. Nr 124, poz. 1361
ze zm.; dalej: u.k.w.h.). Złożenie oświadczenia o ustanowieniu hipoteki nie prowadzi do
powstania prawa rzeczowego, jednak powoduje powstanie sytuacji prawnej określanej
jako ekspektatywa prawa. W prawa i obowiązki składające się na taką ekspektatywę co
do zasady wchodzą spadkobiercy zarówno spadkobiercy właściciela nieruchomości
składającego oświadczenie o ustanowieniu hipoteki (o taką sytuację chodzi w
rozpoznawanej sprawie), jak i spadkobiercy wierzyciela, którego wierzytelność ma
zostać zabezpieczona przyszłą hipoteką (art. 922 § 1 k.c.).
Śmierć właściciela nieruchomości, który złożył w formie aktu notarialnego
oświadczenie o ustanowieniu na swojej nieruchomości hipoteki, nie eliminuje skutków
prawnych związanych z takim oświadczeniem. Powstałe na skutek takiego
oświadczenia obowiązki właściciela nieruchomości związane z ekspektatywą hipoteki,
przechodzą na jego następców prawnych pod tytułem ogólnym. Sama zmiana
właściciela nieruchomości, która ma zostać obciążona hipoteką, następująca w drodze
spadkobrania, nie wyklucza możliwości dokonania wpisu takiej hipoteki. Spadkobiercy
składającego oświadczenie o ustanowieniu hipoteki właściciela nieruchomości wchodzą
bowiem w jego sytuację prawną, a zatem w taką sytuację, jaka istnieje w okresie między
złożeniem oświadczenia o ustanowieniu hipoteki a dokonaniem wpisu do księgi
wieczystej. Nie występuje zatem, wbrew stanowisku prezentowanemu przez Sądy
orzekające, potrzeba ponownego składania oświadczenia o ustanowieniu hipoteki przez
spadkobierców osoby. Która takie oświadczenie złożyła.
3
Powyższy pogląd znajduje oparcie w treści art. 922 k.c., jak również w istocie
spadkobrania wyrażającej się w nabyciu przez spadkobiercę ogółu praw i obowiązków
majątkowych zmarłego (wejściu przez spadkobiercę w sytuację prawną, w jakiej
pozostawał spadkodawca w chwili śmierci). Stąd nie sposób podzielić stanowiska Sądu
Okręgowego, że dokonanie wpisu hipoteki w sytuacji, gdy właściciel nieruchomości
mającej zostać obciążoną zmarł przez złożeniem wniosku, narusza art. 140 k.c. Sąd nie
wziął pod uwagę okoliczności, że spadkobiercy takiego właściciela nabyli w drodze
dziedziczenia nieruchomość, której własność już została ograniczona istniejącą
ekspektatywą hipoteki.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c.).