I CSK 158/08
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 17 października 2008 r., I CSK 158/08
Spadkobierca powołany w testamencie późniejszym obowiązany jest
wykonać zapis ustanowiony w testamencie wcześniejszym, jeżeli nic innego
nie wynika z woli spadkodawcy.
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Grzegorz Misiurek
Sędzia SN Kazimierz Zawada
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Doroty W. przeciwko Stanisławie K. o
wykonanie zapisu, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 17
października 2008 r. skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Rzeszowie z dnia 13 grudnia 2007 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Rzeszowie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
(...) Pozwana nabyła w całości spadek po Władysławie K. na podstawie
testamentu z dnia 2 września 2002 r. Wcześniej, w dniu 1 września 2000 r.,
Władysław K. sporządził testament notarialny, w którym przeznaczył powódce
określone nieruchomości, będące przedmiotem żądania w sprawie niniejszej. Sąd
Okręgowy przyjął, że na mocy testamentu z dnia 1 września 2000 r. powódka
została powołana do dziedziczenia w ułamku wynikającym z wyliczenia
matematycznego. Z treści testamentu sporządzonego w dniu 2 września 2002 r.
wynika, że spadkodawca odwołał nim testament sporządzony wcześniej, a zatem
powództwo jest bezzasadne.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódki, jednak inaczej ocenił treść
testamentu sporządzonego w dniu 1 września 2000 r. Uznał za trafne
prezentowane w apelacji stanowisko, że testament z dnia 1 września 2000 r.
ustanawiał na rzecz powódki zapis określonych tam nieruchomości. Ze względu na
to, że wymienione w tym testamencie przedmioty nie wyczerpują prawie całego
spadku, nie jest możliwe zastosowanie reguły określonej w art. 961 k.c., jednak
powództwo jest bezzasadne, gdyż pozwana byłaby zobowiązana do wykonania
zapisu zawartego w testamencie z dnia 1 września 2000 r. tylko wówczas, gdyby
spadkodawca zobowiązał ją do tego w testamencie z dnia 2 września 2002 r. albo
też gdyby nie pozostawił testamentu, a Stanisława K. dziedziczyłaby na podstawie
ustawy. Powołanie pozwanej do całego spadku spowodowało ustanie skutków
prawnych testamentu z dnia 1 września 2000 r.
Skarga kasacyjna powódki oparta została na obu podstawach kasacyjnych. W
ramach podstawy naruszenia prawa materialnego wskazano obrazę art. 946, 947 i
968 k.c., a w ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania – art. 233 § 1
k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 968 k.c., spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe
zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia
określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby. Oczywiście,
możliwe jest zawarcie w jednym testamencie jedynie rozrządzenia zawierającego
zapis, a w innym testamencie ustanowienie spadkobiercy; spadkodawca Władysław
K. w testamencie z dnia 1 września 2000 r. ustanowił zapis na rzecz powódki, a
testamentem z dnia 2 września 2002 r. powołał do dziedziczenia po sobie pozwaną.
W takim stanie faktycznym oba testamenty zachowują swoją moc, zgodnie
bowiem z art. 947 k.c., jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament, nie
zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te
postanowienia wcześniejszego testamentu, których nie można pogodzić z treścią
nowego testamentu. Ustanowienie spadkobiercy w nowym testamencie daje się
pogodzić z ustanowieniem zapisu w testamencie wcześniejszym.
Powołanie spadkobiercy w późniejszym testamencie powoduje, że wcześniej
ustanowiony zapis nie traci skuteczności, a obowiązek jego wykonania ciąży na
ustanowionym spadkobiercy testamentowym. Wprawdzie w ustawie brak
wyraźnego unormowania tej kwestii, ale zasada ta wynika z uregulowań
dotyczących zapisu (art. 968 k.c.), skuteczności sporządzanych kolejno
testamentów, gdy w testamencie nowym brak klauzuli odwołującej testament
wcześniejszy (art. 947 k.c.), a także skuteczności zapisów w sytuacji, w której
spadkobierca testamentowy nie chce lub nie może być spadkobiercą i jego udział
przypada innej osobie (art. 967 § 1 k.c.), bądź też gdy następuje przyrost lub do
dziedziczenia dochodzi spadkobierca podstawiony (art. 967 § 2 k.c.). Zwłaszcza z
art. 967 k.c. jednoznacznie wynika, że zasadą jest przejście na kolejnych
spadkobierców obowiązku wykonania zapisów (także poleceń i innych rozrządzeń).
Odstępstwo od tej zasady wynika jedynie z odmiennej woli spadkodawcy. Sąd
Apelacyjny dokonał swoistego „odwrócenia" przedstawionej reguły, błędnie
przyjmując, że to utrzymanie zapisu w mocy wymaga wyraźnego rozrządzenia
spadkodawcy.
Z tych względów skarga kasacyjna powódki jest uzasadniona, więc Sąd
Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
Spadkobierca powołany w testamencie późniejszym obowiązany jest
wykonać zapis ustanowiony w testamencie wcześniejszym, jeżeli nic innego
nie wynika z woli spadkodawcy.
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Grzegorz Misiurek
Sędzia SN Kazimierz Zawada
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Doroty W. przeciwko Stanisławie K. o
wykonanie zapisu, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 17
października 2008 r. skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Rzeszowie z dnia 13 grudnia 2007 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Rzeszowie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
(...) Pozwana nabyła w całości spadek po Władysławie K. na podstawie
testamentu z dnia 2 września 2002 r. Wcześniej, w dniu 1 września 2000 r.,
Władysław K. sporządził testament notarialny, w którym przeznaczył powódce
określone nieruchomości, będące przedmiotem żądania w sprawie niniejszej. Sąd
Okręgowy przyjął, że na mocy testamentu z dnia 1 września 2000 r. powódka
została powołana do dziedziczenia w ułamku wynikającym z wyliczenia
matematycznego. Z treści testamentu sporządzonego w dniu 2 września 2002 r.
wynika, że spadkodawca odwołał nim testament sporządzony wcześniej, a zatem
powództwo jest bezzasadne.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódki, jednak inaczej ocenił treść
testamentu sporządzonego w dniu 1 września 2000 r. Uznał za trafne
prezentowane w apelacji stanowisko, że testament z dnia 1 września 2000 r.
ustanawiał na rzecz powódki zapis określonych tam nieruchomości. Ze względu na
to, że wymienione w tym testamencie przedmioty nie wyczerpują prawie całego
spadku, nie jest możliwe zastosowanie reguły określonej w art. 961 k.c., jednak
powództwo jest bezzasadne, gdyż pozwana byłaby zobowiązana do wykonania
zapisu zawartego w testamencie z dnia 1 września 2000 r. tylko wówczas, gdyby
spadkodawca zobowiązał ją do tego w testamencie z dnia 2 września 2002 r. albo
też gdyby nie pozostawił testamentu, a Stanisława K. dziedziczyłaby na podstawie
ustawy. Powołanie pozwanej do całego spadku spowodowało ustanie skutków
prawnych testamentu z dnia 1 września 2000 r.
Skarga kasacyjna powódki oparta została na obu podstawach kasacyjnych. W
ramach podstawy naruszenia prawa materialnego wskazano obrazę art. 946, 947 i
968 k.c., a w ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania – art. 233 § 1
k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 968 k.c., spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe
zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia
określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby. Oczywiście,
możliwe jest zawarcie w jednym testamencie jedynie rozrządzenia zawierającego
zapis, a w innym testamencie ustanowienie spadkobiercy; spadkodawca Władysław
K. w testamencie z dnia 1 września 2000 r. ustanowił zapis na rzecz powódki, a
testamentem z dnia 2 września 2002 r. powołał do dziedziczenia po sobie pozwaną.
W takim stanie faktycznym oba testamenty zachowują swoją moc, zgodnie
bowiem z art. 947 k.c., jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament, nie
zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te
postanowienia wcześniejszego testamentu, których nie można pogodzić z treścią
nowego testamentu. Ustanowienie spadkobiercy w nowym testamencie daje się
pogodzić z ustanowieniem zapisu w testamencie wcześniejszym.
Powołanie spadkobiercy w późniejszym testamencie powoduje, że wcześniej
ustanowiony zapis nie traci skuteczności, a obowiązek jego wykonania ciąży na
ustanowionym spadkobiercy testamentowym. Wprawdzie w ustawie brak
wyraźnego unormowania tej kwestii, ale zasada ta wynika z uregulowań
dotyczących zapisu (art. 968 k.c.), skuteczności sporządzanych kolejno
testamentów, gdy w testamencie nowym brak klauzuli odwołującej testament
wcześniejszy (art. 947 k.c.), a także skuteczności zapisów w sytuacji, w której
spadkobierca testamentowy nie chce lub nie może być spadkobiercą i jego udział
przypada innej osobie (art. 967 § 1 k.c.), bądź też gdy następuje przyrost lub do
dziedziczenia dochodzi spadkobierca podstawiony (art. 967 § 2 k.c.). Zwłaszcza z
art. 967 k.c. jednoznacznie wynika, że zasadą jest przejście na kolejnych
spadkobierców obowiązku wykonania zapisów (także poleceń i innych rozrządzeń).
Odstępstwo od tej zasady wynika jedynie z odmiennej woli spadkodawcy. Sąd
Apelacyjny dokonał swoistego „odwrócenia" przedstawionej reguły, błędnie
przyjmując, że to utrzymanie zapisu w mocy wymaga wyraźnego rozrządzenia
spadkodawcy.
Z tych względów skarga kasacyjna powódki jest uzasadniona, więc Sąd
Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c.).