Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 października 2008 r.
III UK 47/08
1. W postępowaniu z odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych w przedmiocie podlegania ubezpieczeniom społecznym osób prowa-
dzących działalność gospodarczą co do zasady niedopuszczalne jest wzrusze-
nie poprzedzającej tę decyzję ostatecznej decyzji Kasy Rolniczego Ubezpiecze-
nia Społecznego stwierdzającej ustanie ubezpieczenia społecznego rolników.
2. Rolnik podlegający ubezpieczeniu rolniczemu w warunkach określo-
nych w art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.), który utracił
tytuł do dalszego pozostawania w tym ubezpieczeniu na skutek objęcia go obo-
wiązkiem ubezpieczenia społecznego z innych tytułów, nie ma możliwości "po-
wrotu" do ubezpieczenia rolniczego po zaprzestaniu działalności rodzącej obo-
wiązek innego niż rolnicze ubezpieczenia społecznego (art. 7 ust. 1 in fine i art.
16 ust. 3 w związku z art. 5a tej ustawy w brzmieniu obowiązującym przed
dniem 2 maja 2004 r.).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Małgorzata
Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 paź-
dziernika 2008 r. sprawy z odwołania Andrzeja K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w B. o objęcie ubezpieczeniem społecznym, na skutek skargi
kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 15 listo-
pada 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 27 marca 2007 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Zamościu oddalił odwołanie Andrzeja K. od decyzji Zakładu Ubezpie-
2
czeń Społecznych-Oddziału w B. (zwanego dalej Zakładem) z dnia 17 maja 2004 r.
ustalającej, że wnioskodawca podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i
wypadkowemu w okresach od 5 października 2000 r. do 2 stycznia 2002 r., od 16
kwietnia do 14 października 2002 r. i od 1 maja do 31 lipca 2003 r. z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia.
Wnioskodawca prowadzi gospodarstwo rolne położone w Kolonii T. o powierzchni
8,65 ha i od 1 stycznia 1985 r. podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników. W dniu
20 kwietnia 1999 r. wnioskodawca rozpoczął prowadzenie pozarolniczej działalności
gospodarczej jako wspólnik spółki cywilnej B.K. Andrzej K. i Stanisław B. i był zareje-
strowany w ewidencji działalności gospodarczej do 31 marca 2003 r. W okresie od 1
stycznia 2002 r. do 31 grudnia 2003 r. wnioskodawca figurował w ewidencji jako
osoba samodzielnie prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą. W tych
okresach nadal podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników w związku z oświad-
czeniem złożonym Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o wyborze rodzaju
ubezpieczenia. W dniu 17 listopada 2003 r. wnioskodawca powiadomił rolniczy organ
rentowy, że był zatrudniony w Zarządzie Dróg Powiatowych w B. w ramach umów
zlecenia w okresach od 29 września do 4 października 2000 r., od 3 stycznia do 15
kwietnia 2002 r., od 15 października 2002 r. do 30 kwietnia 2003 r. oraz od 1 sierpnia
do 31 grudnia 2003 r., podlegając z tego tytułu ubezpieczeniu społecznemu. Za te
okresy zostały odprowadzone składki na ubezpieczenie społeczne do Zakładu. Decy-
zją z dnia 22 stycznia 2004 r. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Rolników
(zwana dalej Kasą) stwierdziła ustanie rolniczego ubezpieczenia społecznego wnio-
skodawcy w zakresie ubezpieczeń emerytalno-rentowego, wypadkowego, chorobo-
wego i macierzyńskiego od 1 października 2000 r. Zaskarżoną decyzją Zakład ustalił
podleganie wnioskodawcy ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowe-
mu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w okresach, w których nie podlegał
on ubezpieczeniu społecznemu z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zle-
cenia. W dniu 23 czerwca 2004 r. wnioskodawca złożył do Sądu Okręgowego odwo-
łanie od obu decyzji z wnioskiem o przywrócenie terminu do wniesienia odwołania od
decyzji Kasy. Postanowieniem z dnia 13 września 2004 r. Sąd Okręgowy w Zamościu
odrzucił odwołanie od decyzji Kasy z uwagi na jego wniesienie po upływie terminu.
Zażalenie wnioskodawcy na to postanowienie zostało oddalone postanowieniem Sądu
Apelacyjnego w Lublinie z dnia 15 listopada 2004 r. Postępowanie w sprawie niniejszej
było zawieszone z uwagi na toczące się postępowanie wszczęte odwołaniem od de-
3
cyzji Kasy, a następnie z powodu działań wnioskodawcy zmierzających do uchylenia
tej decyzji w trybie postępowania administracyjnego. Decyzją z dnia 26 lipca 2006 r.
Prezes Kasy odmówił wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności
decyzji i stała się ona ostateczna.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że skoro zostało pra-
womocnie ustalone, iż wnioskodawca nie spełnił warunków do wyboru ubezpieczenia
społecznego rolników, to zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 12 ust. 1
i art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm., zwanej dalej ustawą syste-
mową) podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działal-
ności gospodarczej od dnia podjęcia działalności do dnia jej zaprzestania, z wyłącze-
niem okresów, kiedy wykonywał pracę w ramach zawartych umów zlecenia i wówczas
podlegał ubezpieczeniu z tego tytułu.
Wyrokiem z dnia 15 listopada 2007 r. Sąd Apelacyjny w Lublinie oddalił apelację
wnioskodawcy od powyższego wyroku, podzielając poczynione w sprawie ustalenia oraz
dokonaną przez Sąd pierwszej instancji ocenę prawną. W ocenie Sądu Apelacyjnego, w
niniejszej sprawie nie znajdują zastosowania przepisy ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze
zm.), gdyż spór co do spełnienia przez wnioskodawcę warunków do wyboru ubezpiecze-
nia rolniczego został ostatecznie rozstrzygnięty „prawomocną” decyzją Kasy z dnia 22
stycznia 2004 r., wydaną w trybie art. 36 ust. 1 pkt 1 powołanej wyżej ustawy. Wniosko-
dawca, nie kwestionując poczynionych przez Sąd pierwszej instancji ustaleń, zmierza do
podważenia zasadności decyzji Kasy w sytuacji, gdy przedmiotem aktualnego postępo-
wania nie jest kwestia spełnienia przez wnioskodawcę warunków do wyboru rolniczego
ubezpieczenia społecznego z mocy art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników,
ale rozstrzygnięcie, czy podlegał on ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia
pozarolniczej działalności gospodarczej na podstawie przepisów ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku wnioskodawca zaskarżył go w
całości i zarzucił naruszenie prawa materialnego, to jest: 1) art. 5a, art. 7 ust. 1 pkt 1
oraz art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 maja 2004 r. w związku z art. 6 pkt 1 i
art. 38 pkt 1 tej ustawy „oraz zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym w postaci
dokumentów ubezpieczeniowych (...), zeznań wnioskodawcy (...) poprzez błędną wy-
4
kładnię wskazanych przepisów przejawiającą się uznaniem, że przepisy tej ustawy nie
znajdują w sprawie zastosowania mimo, że wnioskodawca podlegał w pełnym zakresie z
mocy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników ubezpieczeniu społecznemu rolni-
czemu nieprzerwanie od 1 stycznia 1985 r. i w chwili podjęcia działalności gospodar-
czej 20 kwietnia 1999 r. i że mógł zostać wyłączony z tego ubezpieczenia bez rozważe-
nia zasadności tego wyłączenia w sytuacji, gdy w świetle wyżej wymienionego materiału
dowodowego wynikało, że wnioskodawca nie złożył (...) oświadczenia, że chce podlegać
innemu ubezpieczeniu o społecznemu z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej
i gdy podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu rolniczemu od 1 stycznia 1985 r. do
rozpoczęcia i nieprzerwanie do zakończenia działalności gospodarczej z dniem 31
grudnia 2003 r. i dalej, gdyż spełnione zostały przesłanki wymienionych przepisów zarów-
no do podlegania wnioskodawcy z mocy ustawy obowiązkowemu ubezpieczeniu rolni-
czemu od 1 stycznia 1985 r. do 31 grudnia 2003 r. jako rolnik, gdyż wnioskodawca, na
podstawie art. 5a, art. 7 ust. 1 pkt 1, art. 16 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 6 pkt 1 ustawy
(...) o ubezpieczeniu społecznym rolników podlegał ubezpieczeniu rolniczemu w peł-
nym zakresie z mocy wymienionej ustawy od 1 stycznia 1985 r. do 31 grudnia 2003 r.
jako rolnik, która to okoliczność wynikała ze zgromadzonego materiału dowodowego zaś
od 1 stycznia 2004 r. do chwili obecnej jako rolnik i nie był w tym czasie pracownikiem ani
nie pozostawał w stosunku służbowym”; 2) art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5, art. 12 ust. 1 oraz art. 13
pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych „w
związku ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym w postaci dokumentów
ubezpieczeniowych (...) oraz zeznań wnioskodawcy (...) poprzez błędną wykładnię wska-
zanych przepisów przejawiającą się uznaniem, że wnioskodawca pomimo, że nie złożył
(...) oświadczenia, że chce podlegać innemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozarol-
niczej działalności gospodarczej i gdy spełniał przesłanki do pozostawania w pełnym
zakresie z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolniczemu nieprzerwanie od 1
stycznia 1985 r. i także w chwili podjęcia działalności gospodarczej 20 kwietnia 1999 r.,
to mógł zostać wyłączony z tego ubezpieczenia bez rozważenia zasadności tego wyłą-
czenia w sytuacji, gdy w świetle wyżej wymienionego materiału dowodowego wynikało,
że wnioskodawca podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu rolniczemu od 1 stycznia
1985 r. nieprzerwanie do zakończenia działalności gospodarczej z dniem 31 grudnia
2003 r. i nie mógł podlegać innemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozarolniczej
działalności gospodarczej”.
5
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyro-
ku w całości i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania,
ewentualnie o „uchylenie i zmianę zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie, że
wnioskodawca nie podlega ubezpieczeniu społecznemu (emerytalnemu, rentowemu i
wypadkowemu) na podstawie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubez-
pieczeń społecznych w okresach od 5 października 2000 r. do 2 stycznia 2002 r., od
16 kwietnia 2002 r. do 14 października 2002 r., od 1 maja 2003 r. do 31 lipca 2003 r.
z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i że podlega ubezpieczeniu społecz-
nemu rolników w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyń-
skiego oraz emerytalno-rentowego” w wymienionych wyżej okresach „oraz stwierdzenie,
że na koncie wnioskodawcy nie istnieje nadpłata z tytułu składek na ubezpieczenie
społeczne rolników w kwocie 2.812,90 zł”.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że niniejsza sprawa pozostaje w
związku z decyzją Prezesa Kasy z dnia 22 stycznia 2004 r., mocą której stwierdzono
ustanie rolniczego ubezpieczenia społecznego wnioskodawcy i która ewidentnie naru-
sza art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w brzmieniu obowiązującym
do dnia 1 maja 2004 r. Skarżący wskazał, że Sądy obu instancji nie rozważyły zasadno-
ści tej decyzji w świetle dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych i okoliczności, że
wnioskodawca nigdy nie złożył oświadczenia o wyborze podlegania ubezpieczeniu z
tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieusprawiedliwiona. Wnioskodawca, formułując pod adre-
sem zaskarżonego wyroku zarzuty naruszenia art. 5a, art. 7 ust. 1 pkt 1 oraz art. 16
ust. 1 pkt 1 w związku z art. 6 pkt 1 i art. 38 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników oraz wniosek o orzeczenie co do istoty sprawy, poprzez stwierdzenie,
że w spornych okresach podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym za-
kresie z mocy ustawy i że na jego koncie nie istnieje nadpłata z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne rolników, zdaje się nie zauważać, że przedmiotem postępo-
wania w sprawie wszczętej na skutek jego odwołania od decyzji Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych z dnia 17 maja 2004 r. jest podleganie (niepodleganie) ubezpie-
czeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, a nie podlega-
nie (niepodleganie) ubezpieczeniu społecznemu rolników. Ta ostatnia kwestia zo-
6
stała rozstrzygnięta ostateczną decyzją Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społeczne-
go z dnia 22 stycznia 2004 r., stwierdzającą ustanie rolniczego ubezpieczenia spo-
łecznego wnioskodawcy od dnia 1 października 2000 r. Decyzja ta, poprzedzająca
decyzję Zakładu stwierdzającą podleganie wnioskodawcy ubezpieczeniom społecz-
nym osób prowadzących działalność gospodarczą, nie została przez skarżącego
podważona w żaden przewidziany prawem sposób i nie może być wzruszona w po-
stępowaniu z odwołania od decyzji wydanej przez inny organ i obejmującej inny za-
kres.
Podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym następuje z mocy
prawa po zaistnieniu określonych ustawowo warunków i dlatego przyjmuje się, że
decyzje administracyjne właściwych organów odnoszące się do tego przedmiotu
mają charakter deklaratoryjny. Decyzje te, jeśli są ostateczne, wyrażają jednak okre-
ślony stan prawny i z tego względu, zgodnie z zasadą domniemania prawidłowości
aktów administracyjnych, wywołują skutki prawne i wiążą inne organy państwowe, w
tym sądy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2008 r., I UK 173/08,
niepublikowany, w którym stwierdzono, że sąd ubezpieczeń społecznych jest zwią-
zany ostateczną decyzją administracyjną, od której strona nie wniosła odwołania w
trybie art. 4779
k.p.c. ani nie podważyła jej skuteczności w inny prawem przewidziany
sposób, a także wyrok z dnia 10 czerwca 2008 r., I UK 376/07, niepublikowany, w
którym Sąd Najwyższy, z powołaniem się na szeroko przytoczony dorobek judyka-
tury, wyraził pogląd, że sąd w postępowaniu cywilnym obowiązany jest uwzględniać
stan prawny wynikający z osnowy ostatecznej decyzji administracyjnej i nie jest
uprawniony do jej kwestionowania, w szczególności pod względem merytorycznej
zasadności oraz jest nią związany także wówczas, gdy w ocenie sądu decyzja ta jest
wadliwa, chyba że została ona wydana przez organ niepowołany lub w zakresie
przedmiotu orzeczenia bez jakiejkolwiek podstawy w obowiązującym prawie mate-
rialnym, względnie z oczywistym naruszeniem reguł postępowania administracyj-
nego; w tych przypadkach sąd nie jest związany decyzją administracyjną, ponieważ -
jako bezwzględnie nieważna - jest ona nieistniejąca prawnie i - pomimo jej formal-
nego nieuchylenia - nie wywołuje skutków prawnych).
Skarżący nie formułuje pod adresem decyzji Kasy z dnia 22 stycznia 2004 r.
zarzutu bezwzględnej nieważności, a jedynie wskazuje na brak dokonania przez Sąd
drugiej instancji oceny jej zasadności. Jeżeli zatem nie kwestionował (i nadal nie
kwestionuje) okoliczności, że decyzja ta pochodzi od właściwego organu, została
7
wydana w przewidzianym prawem trybie i na podstawie obowiązującego prawa, to
sąd w postępowaniu, którego przedmiot stanowi podleganie ubezpieczeniom spo-
łecznym na podstawie przepisów ustawy systemowej, nie tylko nie był zobowiązany,
ale nawet uprawniony do kontroli ostatecznej decyzji stanowiącej podstawę do uzna-
nia, że skarżący w spornych okresach nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu rol-
ników z mocy ustawy, gdyż ubezpieczenie to ustało z dniem 1 października 2000 r. w
związku z rozpoczęciem przez wnioskodawcę zatrudnienia na podstawie umowy zle-
cenia. Związanie sądu w postępowaniu cywilnym ostateczną decyzją administracyjną
zapewnia porządek i bezpieczeństwo prawne, co ma istotne znaczenie jeśli się
zważy, że orzeczenie w przedmiocie podlegania skarżącego ubezpieczeniu społecz-
nemu rolników jest niedopuszczalne jako wykraczające poza przedmiot postępowa-
nia w sprawie, w której została wniesiona rozpoznawana skarga kasacyjna, nato-
miast stwierdzenie, że wnioskodawca nie podlegał w spornych okresach ubezpie-
czeniom społecznym z mocy przepisów ustawy systemowej doprowadziłoby do nie-
przewidzianej przepisami prawa sytuacji, w której nie podlegałby w tych okresach
ubezpieczeniom z żadnego z posiadanych tytułów. Skoro więc w postępowaniu z
odwołania od decyzji Zakładu w przedmiocie podlegania ubezpieczeniom społecz-
nym osób prowadzących działalność gospodarczą niedopuszczalne jest wzruszenie
poprzedzającej tę decyzję ostatecznej i niedotkniętej bezwzględną nieważnością de-
cyzji Kasy stwierdzającej ustanie ubezpieczenia społecznego rolników, przeto bez-
przedmiotowe są zawarte w skardze kasacyjnej twierdzenia skarżącego, że w spor-
nych okresach - pomimo jednoczesnego prowadzenia pozarolniczej działalności go-
spodarczej - podlegał ubezpieczeniu rolniczemu.
Nieuzasadniony jest zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5, art. 12 ust. 1 oraz
art. 13 pkt 4 ustawy systemowej, który skarżący opiera na błędnym założeniu, że
„podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu rolniczemu od 1 stycznia 1985 r. nieprze-
rwanie do zakończenia działalności gospodarczej z dniem 31 grudnia 2003 r. i nie mógł
podlegać innemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozarolniczej działalności gospo-
darczej”. Stosownie do art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1 w związku z art. 13 pkt 4
ustawy systemowej, osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą pod-
lega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu - od
dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania jej wykonywania.
Podleganie przez rolnika innemu ubezpieczeniu społecznemu, zdefiniowanemu w
art. 6 pkt 12 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników jako ubezpieczenie spo-
8
łeczne lub zaopatrzenie emerytalne określone w odrębnych przepisach, powoduje
jego wykluczenie z ubezpieczenia rolniczego w czasie podlegania innemu ubezpie-
czeniu społecznemu (art. 7 ust. 1 in fine oraz art. 16 ust. 3 ustawy). Jedyny wyłom od
tej zasady uregulowany został w art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków. Przepis ten przed dniem 2 maja 2004 r. stanowił, że rolnik, który podlegając
ubezpieczeniu (rolniczemu) w pełnym zakresie z mocy ustawy, nieprzerwanie co
najmniej 1 rok, podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą nie będąc pracow-
nikiem i nie pozostając w stosunku służbowym, podlega nadal temu ubezpieczeniu
(rolniczemu), chyba że złoży Zakładowi lub Kasie oświadczenie, że chce podlegać
innemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej.
W takiej sytuacji i w przypadku niezłożenia przez rolnika oświadczenia o wyborze
podlegania innemu ubezpieczeniu, podejmowana przez niego pozarolnicza działal-
ność gospodarcza nie staje się tytułem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecz-
nego, a rolnik pozostaje nadal w ubezpieczeniu rolniczym, co oznacza kontynuację
tego ubezpieczenia.
Nie budzi wątpliwości, że skarżący, prowadząc nieprzerwanie działalność rol-
niczą od 1 stycznia 1985 r. i podejmując z dniem 20 kwietnia 1999 r. pozarolniczą
działalność gospodarczą, spełniał warunki określone w art. 5a ustawy o ubezpiecze-
niu społecznym rolników i w związku z niezłożeniem oświadczenia o zamiarze podle-
gania innemu ubezpieczeniu społecznemu (z tytułu działalności gospodarczej) pozo-
stał nadal w ubezpieczeniu rolniczym. Taki stan trwał do dnia 29 września 2000 r.,
kiedy wnioskodawca rozpoczął zatrudnienie na podstawie umowy zlecenia. Osoby
wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia podlegają
obowiązkowi ubezpieczeń społecznych z tych tytułów z mocy art. 6 ust. 1 pkt 4 i art.
12 ust. 1 ustawy systemowej, od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczę-
cia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy (art. 13 pkt 2
ustawy). W konsekwencji, jeżeli osoby takie są rolnikami, tracą możliwość dalszego
pozostawania w ubezpieczeniu rolniczym. Wynika to wprost z art. 7 ust. 1 in fine oraz
art. 16 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, stanowiących, że ubez-
pieczeniu temu może podlegać z mocy ustawy tylko rolnik, który nie podlega innemu
ubezpieczeniu społecznemu oraz z art. 5a tej ustawy, który możliwość pozostania w
ubezpieczeniu rolniczym przewiduje wyłącznie w odniesieniu do rolnika podejmują-
cego pozarolniczą działalność gospodarczą, która jest - co warto w tym miejscu za-
znaczyć - odrębnym od umowy zlecenia czy umowy agencyjnej tytułem podlegania
9
obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Ta sytuacja prawna skarżącego znalazła
odzwierciedlenie w decyzji Kasy z dnia 22 stycznia 2004 r., stwierdzającej ustanie
podlegania przez niego ubezpieczeniu rolniczemu z mocy ustawy z dniem 1 paź-
dziernika 2000 r., a więc od pierwszego dnia po upływie kwartału, w którym ustały
okoliczności uzasadniające podleganie temu ubezpieczeniu (art. 3a ust. 1 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników).
Do rozważenia pozostaje zagadnienie, czy w przerwach pomiędzy wykonywa-
niem zatrudnienia na podstawie umów zlecenia i podleganiem ubezpieczeniom spo-
łecznym z tego tytułu, skarżący „wracał” do ubezpieczenia rolniczego, czy też podle-
gał w tych okresach obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z tytułu pozarolniczej
działalności gospodarczej, prowadzonej przez niego nieprzerwanie do dnia 31 grud-
nia 2003 r., co stanowi przedmiot zaskarżonej decyzji Zakładu z dnia 17 maja 2004 r.
Niezależnie od związania sądu w tym zakresie ostateczną decyzją Kasy (o
czym była wyżej mowa), należy uznać, że rolnik prowadzący jednocześnie pozarolni-
czą działalność gospodarczą i kontynuujący ubezpieczenie rolnicze w warunkach
określonych w art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, który utracił tytuł
do dalszego pozostawania w tym ubezpieczeniu na skutek objęcia go obowiązkiem
ubezpieczenia społecznego z innych tytułów (w tym przypadku - wykonywania pracy
na podstawie umowy zlecenia), nie ma możliwości „powrotu” do ubezpieczenia rolni-
czego po zaprzestaniu działalności rodzącej obowiązek objęcia innym niż rolnicze
ubezpieczeniem społecznym. Nie budzi żadnych wątpliwości, że rolnik objęty innym
ubezpieczeniem społecznym przestaje podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolni-
ków z mocy ustawy, niezależnie od tego, że wcześniej spełniał przewidziane w art.
5a ustawy warunki do pozostania w tym ubezpieczeniu i ubezpieczenie to kontynu-
ował. Wykluczenie możliwości „powrotu” do ubezpieczenia rolniczego rolnika, który
po podjęciu działalności gospodarczej i w trakcie kontynuacji ubezpieczenia rolnicze-
go został objęty innym ubezpieczeniem społecznym wynika z brzmienia art. 5a
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Powołany przepis posługuje się sfor-
mułowaniem „podlega nadal temu ubezpieczeniu”, które nie oznacza nic innego jak
nieprzerwaną kontynuację ubezpieczenia rolniczego. Ponowne włączenie do tego
ubezpieczenia rolnika, który z niego „wyszedł” w związku z podleganiem innemu
ubezpieczeniu społecznemu, nie zostało przez ustawodawcę przewidziane bez po-
nownego spełnienia warunków określonych w art. 5a ustawy (por. także uzasadnie-
nie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2006 r., III UK 46/06, OSNP 2007 nr
10
15-16, poz. 233). W rezultacie, po odpadnięciu tytułu podlegania innemu ubezpie-
czeniu społecznemu w związku z wykonywaniem pracy na podstawie umowy zlece-
nia, rolnik prowadzący jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą podlega
ubezpieczeniu społecznemu z tytułu tej działalności na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 i
art. 12 ust. 1 ustawy systemowej, co powoduje wykluczenie podlegania przez niego
ubezpieczeniu rolniczemu stosownie do art. 7 ust. 1 in fine oraz art. 16 ust. 3 ustawy
o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Z tych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu z mocy art. 39814
k.p.c.
========================================