Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CNP 47/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 października 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi strony pozwanej
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w S.
z dnia 23 listopada 2007 r., sygn. akt I ACz (…),
w sprawie z powództwa Wojskowej Agencji Mieszkaniowej Oddziału Regionalnego w G.
przeciwko Gminie C.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 30 października 2008
r.,
oddala skargę i zasądza od pozwanej Gminy C. na rzecz powodowej Wojskowej
Agencji Mieszkaniowej Oddział Regionalny w G. kwotę 750 zł (siedemset
pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 25 września 2007 r. Sąd Rejonowy w L. uwzględnił w całości
powództwo Wojskowej Agencji Mieszkaniowej Oddziału Regionalnego w G. i zasądził od
2
pozwanej Gminy C. na rzecz powódki kwotę 7.079,63 zł z tytułu odszkodowania za
straty poniesione w okresie od 1 listopada 2004 r. do 30 września 2006 r. w związku z
zajmowaniem przez małol. M. C. i jego matkę G. M. lokalu mieszkalnego nr 7
położonego w Siemirowicach Osiedle Na Skarpie 17 a, w budynku należącym do
powódki. Eksmisję tych osób Sąd Rejonowy w L. nakazał prawomocnym wyrokiem z
dnia 2 sierpnia 2004 r., orzekając jednocześnie o ich uprawnieniu do otrzymania lokalu
socjalnego i o wstrzymaniu eksmisji do czasu złożenia im przez Gminę C. oferty
zawarcia umowy najmu takiego lokalu. Pozwana, mimo ponagleń ze strony powódki, nie
wystąpiła z ofertą, wobec czego oboje eksmitowani nadal pozostają w lokalu powódki i
nie płacą żadnych opłat za korzystanie z niego. Ich zadłużenie za okres objęty sporem
odpowiada dochodzonej sumie, a podejmowane przez powódkę próby przymusowego
wyegzekwowania tych zaległości okazały się bezskuteczne.
Sąd Rejonowy uznał powództwo o zapłatę odszkodowania przez pozwaną za
uzasadnione na podstawie art. 18 ust. 5 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie
praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst
jedn. Dz.U. z 2005, Nr 31, poz. 266. z zm., dalej powoływanej jako u.o.p.l.) i art. 417 k.c.
Jako przesłankę tej odpowiedzialności przyjął bezprawność działania pozwanej Gminy,
która nie dostarczyła lokalu socjalnego, a rozmiar szkody określił w wysokości opłat,
których powódka nie może skutecznie wyegzekwować od osób nadal zajmujących jej
lokal.
Apelację pozwanej Gminy od powyższego wyroku oddalił Sąd Okręgowy w S.
wyrokiem z 23 listopada 2007 r. Sąd ten nie podzielił podniesionych przez pozwaną
zarzutów nieważności postępowania, spowodowanej niedopuszczalnością drogi
sądowej, braku legitymacji czynnej powódki, sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z
treścią materiału dowodowego i niewyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy, ani też
naruszenia prawa materialnego poprzez niezastosowanie art. 1a u.o.p.l.
Sąd Okręgowy wskazał, że roszczenie odszkodowawcze powódki jest sprawą
cywilną i nie zostało przekazane na drogę innego postępowania, zatem powódka mogła
go dochodzić przed sądem powszechnym. Legitymacja czynna powódki nie wynika
wprawdzie z art. 18 ust. 5 u.o.p.l., gdyż przepis ten nie ma zastosowania z uwagi na
treść art. 1a powołanej ustawy. Wywieść ją jednak można z postanowienia art. 417 § 1
k.c. rozpatrywanego w powiązaniu z treścią art. 77 ust. 1 Konstytucji. Niedostarczenie
przez Gminę lokalu socjalnego, do którego prawo przyznane zostało osobom
eksmitowanym prawomocnym wyrokiem sądu nosi znamiona bezprawności, a jego
3
skutkiem jest poniesiona przez powódkę szkoda, należycie wykazana bezskutecznością
egzekucji komorniczej należności za korzystanie z lokalu od osób zajmujących ten lokal.
Od powyższego wyroku Sądu Okręgowego w S. pozwana Gmina C. wniosła
skargę o stwierdzenie jego niezgodności z prawem, zarzucając, że został wydany z
naruszeniem art. 417 § 1 k.c. oraz art. 77 ust. 1 Konstytucji na skutek ich błędnej
wykładni i niewłaściwego zastosowania. Skarżąca domaga się stwierdzenia, że wyrok
jest niezgodny z tymi przepisami i zasądzenia na jej rzecz kosztów procesu według
norm przepisanych.
Wyjaśniła, że nie przysługuje jej od zaskarżonego wyroku skarga kasacyjna, nie
ma także podstaw do złożenia skargi o wznowienia postępowania. Jako
uprawdopodobnienie poniesionej szkody skarżąca przedłożyła dowód przelania na
konto powódki zasądzonych kwot, które uważa za niesłusznie przyznana powódce.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 77 ust. 1 Konstytucji przewiduje prawo do wynagrodzenia szkody
wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Zasady tej
odpowiedzialności regulują ustawy zwykłe. Podstawowe normy zawarte są w art. 417-
4172
i art. 421 k.c. Zgodnie z postanowieniami art. 417 § 1 k.c., za szkodę wyrządzoną
przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy
publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu
terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. W wypadku
szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji,
art. 4171
§ 2 k.c. przewiduje, że jej naprawienia można żądać dopiero po stwierdzeniu
we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem. Przewidziane w art. 4241
i
nast. k.p.c. postępowanie ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia jest takim właśnie postępowania, a wydane w jego wyniku
orzeczenie uwzględniające skargę stanowi prejudykat umożliwiającym wystąpienia z
powództwem odszkodowawczym przeciwko Skarbowi Państwa.
Pojęcie orzeczenia niezgodnego z prawem stało się przedmiotem wykładni
w piśmiennictwie i licznych rozstrzygnięciach Sądu Najwyższego. Ukształtowane w tej
drodze rozumienie powyższego terminu – definiuje je jako orzeczenie, które jest
sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie
przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo które zostało wydane w wyniku rażąco
błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, a naruszenie to jest oczywiste
i nie wymaga głębszej analizy prawniczej - uwzględnia konieczność poszanowania istoty
4
władzy sądowniczej, opartej na niezawisłości sędziowskiej, zapewniającej orzekanie w
sposób bezstronny, zależny nie tylko od obowiązujących ustaw, ale także od "głosu
sumienia" sędziego oraz jego swobody w ocenie prawa i faktów stanowiących podłoże
sporu (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 lutego 2007 r., I CNP 71/06, Lex nr
282070, a wcześniej w wyroku z dnia 4 stycznia 2007 r., V CNP 132/06, "Biuletyn SN"
2007, nr 4, s. 14, w wyroku z dnia 7 lipca 2006 r., I CNP 33/06, OSNC 2007/2/35 i z dnia
31 marca 2006 r., IV CNP 25/05, OSNC 2007, nr 1, poz. 17). Wyinterpretowane w ten
sposób specyficzne rozumienie bezprawności jest rozwinięciem myśli Trybunału
Konstytucyjnego, wyrażonej w wyroku z dnia 4 grudnia 2001 r. (SK 18/00, OTK Zb.Urz.
2001, nr 8, poz. 256) w stwierdzeniu, że stan prawny wynikający z wykładni art. 77 ust. 1
Konstytucji nie może być rozumiany jako stworzenie podstawy prawnej do dochodzenia
roszczeń odszkodowawczych w odniesieniu do każdego wadliwego orzeczenia
sądowego. Podobnie rozumienie bezprawności przyjął w orzeczeniu z dnia 30 września
2003 r. Europejski Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Gerhard Köbler v. Republik
Österreich (C-224/01, ECR 2003/8-9C/I-10239), w której skarga dotyczyła
odpowiedzialności państwa za szkodę wyrządzoną przez władzę sądową. Trybunał
wskazał na szczególne funkcje wypełniane w państwie przez sądy oraz odwołał się do
zasady pewności prawa, uznając, że państwo może ponieść odpowiedzialność za
szkodę wyrządzoną orzeczeniem sądowym tylko wtedy, gdy sąd naruszył prawo w
sposób oczywisty, a zatem gdy naruszenie jest widoczne bez potrzeby głębszej analizy
prawniczej, a naruszony przepis był jasny i precyzyjny w swej treści. W przypadku
wykonywania władzy dyskrecjonalnej niezbędny jest bowiem pewien margines błędu,
którego popełnienie nie może rodzić odpowiedzialności odszkodowawczej państwa.
Przenosząc powyższe przesłanki odpowiedzialności na grunt rozpatrywanej
sprawy stwierdzić należy, że Sąd Okręgowy nie dopuścił się naruszenia wskazywanych
przez skarżącego przepisów, co powoduje, że wniesiona skarga nie może zostać
uwzględniona.
Zgodnie z treścią art. 42410
k.p.c. skarga o stwierdzenie niezgodności
prawomocnego orzeczenia z prawem rozpatrywana jest w graniach zaskarżenia oraz w
granicach postaw. Granice zaskarżenia wyznacza określony przez skarżącego zakres
zakwestionowania zgodności z prawem orzeczenia – w niniejszej sprawie powódka
objęła skargą całość wyroku Sądu II instancji. Granice podstaw określone zostały przez
powódkę poprzez wskazanie przepisów, które, jej zdaniem, naruszył Sąd Okręgowy
wydając zaskarżony wyrok – tj. art. 417 k.c. i art. 77 Konstytucji, ponieważ – według
5
skarżącej – nie dawały one podstaw do przypisania jej odpowiedzialności
odszkodowawczej wobec powodowej Wojskowej Agencji Mieszkaniowej.
Skarżąca ma rację, że niedostarczenie lokalu socjalnego nie może być uznane za
„działanie", stanowi bowiem zaniechanie, ta usterka językowa, czego świadoma jest
także skarżąca, nie wpływa jednak na ocenę prawidłowości dokonanej wykładni i
zastosowania powołanych w skardze przepisów. Istotą zagadnienia jest bowiem to, czy
niezastosowanie się przez pozwaną do stwierdzonego prawomocnym wyrokiem
obowiązku dostarczenia lokalu socjalnego osobom eksmitowanym z lokalu
pozostającego w zasobach Agencji Mienia Wojskowego rodzi po jej stronie
odpowiedzialność odszkodowawczą wobec Agencji. Rozumowanie skarżącej nawiązuje
do obrony, jaką podjęła w sprawie zakończonej zaskarżonym obecnie wyrokiem i
zasadza się na następujących argumentach: zaniechanie podjęcia przez władzę
publiczną działań zapewniających uprawnionej osobie realizację jej praw podmiotowych
jest bezprawne wówczas, gdy narusza skonkretyzowany w przepisach prawa
obowiązek, którego wykonanie wyłączyłoby powstanie szkody. Żaden przepis nie
nakłada jednak na pozwaną obowiązku dostarczenia lokalu socjalnego osobie
eksmitowanej z lokalu powódki. Pozwana nie stwierdza tego wyraźnie, lecz z jej
wywodów wynika, że w rzeczywistości kwestionuje prawidłowość wyroku Sądu
Rejonowego w L. z dnia 2 sierpnia 2004 r. i uważa, że prawomocny wyrok nie stanowi
takiego źródła obowiązku gminy, które uzasadniałoby jej odpowiedzialność
odszkodowawczą w razie niezastosowania się do niego.
Stanowisko to nie jest słuszne.
Mimo że wyrok nakładający na pozwaną obowiązek dostarczenia lokalu
zastępczego zapadł w postępowaniu, w którym nie brała ona udziału, nie może
kwestionować wydanego w nim orzeczenia. Pozwana nie skorzystała z możliwości
przystąpienia do sporu w charakterze interwenienta ubocznego, mimo otrzymania
zawiadomienia o tym postępowaniu, co pozbawiło ją uprawnienia do podnoszenia w
stosunku do powódki zarzutów opartych na podważaniu jego przebiegu i wyników, z
uwagi na treść art. 85 w zw. z art. 82 k.p.c.
Nie odpowiada także prawdzie argument, że żaden przepis prawa nie nakładał na
pozwaną obowiązku dostarczenia lokalu eksmitowanym G. M. i jej małoletniemu synowi
M. C. W dniu 1 lipca 2004 r. weszła w życie ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie
ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 1203). Wprowadziła ona do ustawy o ochronie praw
6
lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego art. 1a,
wyłączający spod jej działania lokale będące w dyspozycji Wojskowej Agencji
Mieszkaniowej, jednak jednocześnie dokonała nowelizacji art. 45 ustawy z dnia
22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej (tekst jedn.:
Dz. U. z 2005 r. Nr 41, poz. 398 ze zm.), która nie tylko wprost wytyczyła drogę sądową w
sprawach o przymusowe wykwaterowanie m. in. małoletniego (ust. 3 pkt 2), ale także
określiła zakres postępowania w takiej sprawie, nakazując dyrektorowi regionalnemu
Agencji wystąpić do sądu z pozwem o nakazanie opróżnienia lokalu mieszkalnego,
orzeczenie o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego, o wezwanie do udziału w
procesie gminy oraz określenie odszkodowania. W ten sposób ustawodawca zapewnił
osobom eksmitowanym, wymagającym szczególnej ochrony, nie tylko gwarancje
wynikające z drogi procesu cywilnego, lecz także – przepis ten traktować bowiem należy
jako odesłanie - uprawnienie do uzyskania lokalu socjalnego, do którego stosować
należy reguły przewidziane w ustawie o ochronie praw lokatorów, który to lokal
obowiązana jest dostarczyć gmina. Ten obowiązek gminy należy do jej zadań własnych
związanych z zaspokajaniem zbiorowych potrzeb wspólnoty m.in. poprzez gminne
budownictwo mieszkaniowe (art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 8 marca 1990 r.
o samorządzie gminnym – tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591 ze zm.).
Niewykonanie tego obowiązku uzasadniało roszczenia odszkodowawcze
powódki, oparte na zastosowaniu art. 417 k.c. Przepis ten został więc należycie
wyłożony i zastosowany przez Sąd Okręgowy.
Nie doszło także do zarzucanego naruszenia art. 77 ust. 1 Konstytucji przez jego
błędne zastosowanie w sytuacji, kiedy jego stopień ogólności wymaga dookreślenia go
przez ustawy zwykłe. Sąd Okręgowy nie przyjął art. 77 ust. 1 Konstytucji za podstawę
rozstrzygnięcia. Przywołał jedynie ten przepis przy dokonywaniu wykładni art. 417 § 1
k.c., jako konstytucyjne źródło określające właściwy kierunek jego interpretacji.
W konsekwencji Sąd Najwyższy nie stwierdził, by skarga pozwanej była zasadna.
Z tych przyczyn należało ją oddalić (art. 42411
§ 1 k.p.c.).
O kosztach postępowania Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 42412
k.p.c. w
zw. z art. 39821
k.p.c., art. 391 § 1 k.p.c., art. 98 § 1 i 3 oraz art. 99 k.p.c.