Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 192/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 listopada 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Antoni Górski
SSA Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Dyrektora Izby Celnej w R.
przeciwko Zrzeszeniu Międzynarodowych P.(...) w Polsce z siedzibą w W.
o zapłatę,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 5 listopada 2008 r.,
na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 14
grudnia 2007 r., sygn. akt I ACa (…),
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2.700 (dwa tysiące
siedemset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powód, Skarb Państwa reprezentowany przez Dyrektora Izby Celnej w R., wniósł
o zasądzenie od pozwanego Zrzeszenia Międzynarodowych P.(...) w Polsce kwoty
189.410 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 15 czerwca 2003 r. do dnia zapłaty
tytułem opłaty manipulacyjnej dodatkowej nieuiszczonej przez wprowadzającego towar
2
na polski obszar celny przedsiębiorcę A.(...) Ltd z M. (Białoruś), ograniczonej do kwoty
gwarancyjnej w wysokości 50.000 USD, przeliczonej według kursu 1 USD/3,7872 PLN.
Wyrokiem z dnia 19 grudnia 2006 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił powództwo. Sąd
Okręgowy ustalił, że dnia 15 czerwca 2003 r. A.(...) Ltd. pod osłoną karnetu TIR
wprowadził na polski obszar celny z pominięciem obowiązujących procedur określony
towar wartości 311.309 zł. Ze względu na niezgłoszenia do odprawy celnej A.(...) Ltd.
zobowiązany był zapłacić wymienioną wyżej kwotę wraz z odsetkami na podstawie
decyzji administracyjnej z dnia 2 lipca 2003 r. tytułem opłaty manipulacyjnej dodatkowej
wymierzonej w oparciu o art. 276 § 2 kodeksu celnego. Zobowiązany należności nie
uiścił. Sąd Okręgowy uznał, że nie zaktualizowała się przesłanka uprawniająca powoda
do żądania zapłaty wprost od poręczyciela - pozwanego Zrzeszenia i z tego względu
oddalił powództwo jako nieuzasadnione. Odpowiedzialność poręczyciela zobowiązań
posiadaczy karnetów TIR uzależniona jest od rodzaju należności. Opłata manipulacyjna
dodatkowa, pobierana w wyniku ujawnienia towaru nie zgłoszonego do odprawy celnej,
ma charakter represyjny. Pozwane Zrzeszenie zobowiązane było do zapłacenia opłaty
manipulacyjnej dodatkowej, jednakże jego odpowiedzialność jest ograniczona do kwoty,
jaką zapłaciłby A.(...) Ltd., gdyby towar był importowany zgodnie z przepisami
regulującymi stosowną procedurę celną. Odpowiedzialność pozwanego za należności
celne, inne niż opłaty, w szczególności za pieniężne kary administracyjne i sankcje
finansowe, w myśl art. 8 ust. 2 Konwencji celnej, została ograniczona do wysokości
opłat i podatków celnych, które obowiązany byłby zobligowany ponieść, gdyby
przedstawił organom celnym towar, zgodnie ze stosownymi przepisami celnymi.
Przedmiotowy towar na terytorium Polski objęty był procedurą tranzytu, a stosownie do
art. 4 Konwencji celnej, przewozy tranzytowe w ramach operacji TIR są zwolnione od
wszelkich opłat i należności celnych.
Ponadto z uwagi na treść art. 8 ust. 7 Konwencji TIR, powód powinien był
w pierwszej kolejności wystąpić z roszczeniem przeciw dłużnikowi celnemu.
Niewystarczające było ograniczenie się do wezwania dłużnika do zapłaty.
Odpowiedzialność stowarzyszenia poręczającego jest odpowiedzialnością subsydiarną,
ale nie jest to odpowiedzialność bezwarunkowo solidarna. Powód nie zastosował
żadnych środków zmierzających do uzyskania zapłaty od dłużnika i nie wykazał, aby nie
było możliwe podjęcie żadnych środków zmierzających do uzyskania zapłaty bądź że
ich zastosowanie nie było celowe.
3
Na skutek apelacji wniesionej przez powoda, wyrokiem z dnia 14 grudnia 2007 r.
Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w W. i zasądził od
pozwanego na rzecz powoda kwotę 189.410 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 15
czerwca 2003 r. do dnia zapłaty, nadto orzekł o kosztach procesu.
Sąd Apelacyjny oparł swoje rozstrzygnięcie o ustalenia faktyczne Sądu pierwszej
instancji, które uznał za prawidłowe z wyjątkiem ustalenia, że powód nie zastosował
żadnych środków zmierzających do uzyskania zapłaty od przewoźnika i nie wykazał,
aby było niemożliwe bądź niecelowe ich podjęcie. Postępowanie administracyjne w
przedmiocie wymiaru opłaty na podstawie art. 276 § 2 kodeksu celnego toczyło się z
udziałem osoby, która pod osłoną karnetu TIR wprowadziła towary na polski obszar
celny, tj. A.(...) Ltd z siedzibą w M. (Białoruś). Podmiot ten odmówił zapłaty i
wykorzystywał stosowne środki prawne zmierzające do podważenia decyzji Kierownika
Urzędu Celnego w O., w tym odwołanie i wniosek o wstrzymanie wykonania tej decyzji.
Zgłoszenie pismem z dnia 24 października 2004 r. wobec Zrzeszenia
Międzynarodowych P.(...) w Polsce roszczenia do karnetu TIR numer MX (…) zawierało
wyraźne wskazanie, że powstały wymagalne zaległości w uregulowaniu długu celnego,
który po powstaniu tytułu nie został zaspokojony przez posiadacza karnetu. Ponadto
Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Białorusi nie wiąże porozumienie międzynarodowe,
które umożliwiałoby przeprowadzenie postępowania egzekucyjnego wobec posiadacza
karnetu TIR. Z tych względów zostały spełnione przesłanki dochodzenia spełnienia
świadczenia przez pozwanego.
Sąd Apelacyjny uznał za nieprawidłową wykładnię Sądu pierwszej instancji
przepisów art. 8 ust. 2 w związku z art. 4 Konwencji TIR. Zgodnie z art. 8 ust. 5
Konwencji, odpowiedzialność stowarzyszenia poręczającego obejmuje nie tylko towary
wyszczególnione w karnecie, lecz także towary, jakkolwiek nie wymienione w karnecie,
ale znajdujące się pod zamknięciem celnym w części pojazdu drogowego albo
kontenera. Od towarów przewożonych tranzytem przez polski obszar celny nie pobiera
się cła i podatku VAT, jeżeli przewóz taki odbywa się z zachowaniem ustaleń Konwencji
celnej dotyczącej międzynarodowego przewozu towarów z zastosowaniem karnetów
TIR. W przeciwnym wypadku pobiera się „należne opłaty i podatki przywozowe lub
wywozowe (...), które mogą się należeć na mocy ustaw i przepisów celnych państwa, w
których ujawniono nieprawidłowość”, a jeżeli ustawy lub przepisy umawiającej się strony
nie przewidują uiszczania opłat i podatków przywozowych lub wywozowych obowiązek
stowarzyszenia dotyczy równowartości takich opłat. Definicja ustawowa, należnych opłat
4
i podatków, zawarta w art. 1 lit. b Konwencji obejmuje „opłaty celne, wszelkie inne
opłaty, podatki należne i inne obciążenia, które są pobierane przy przywozie lub przy
wywozie”. W myśl art. 37 Konwencji, jeżeli niemożliwe jest ustalenie na jakim terytorium
naruszenie nastąpiło, uważa się, że na tym, gdzie stwierdzono naruszenie. W
rozpoznawanej sprawie manifest towarów objętych karnetem TIR był nieprawidłowy,
gdyż stan faktyczny różnił się (był wyższy) od zgłoszenia, co ujawniono na terenie
Rzeczypospolitej Polskiej. Powstanie tej nadwyżki winno być zakwalifikowane jako
niezachowanie ustaleń Konwencji z wszystkimi dalszymi konsekwencjami, w tym
pobraniem równowartości opłat i podatków, które od towaru nie podlegającego
tranzytowi pod osłoną karnetu TIR byłyby pobrane. Prawo żądania od posiadacza
karnetu TIR należnych opłat i podatków jest równoznaczne z obowiązkiem ich
uiszczenia przez pozwane Zrzeszszenie. Obciążenie nie powstaje z tytułu importu tylko
z tytułu naruszenia przepisów Konwencji TIR, polegającego na nie zwolnieniu karnetu
TIR, do którego dochodzi na skutek niepoddania części towaru przewożonego pod jego
osłoną procedurze celnej. Opłata manipulacyjna dodatkowa należna na podstawie art.
276 § 2 ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. kodeks celny (t.j. Dz.U. 2001 r. Nr 75, poz. 802
ze zm.), według stanowiska Trybunału Konstytucyjnego zawartego w uzasadnieniu
wyroku z dnia 24 stycznia 2006 r. SK 52/04 (OTK-A 2006 nr 1, poz. 6), ma charakter
przymusowy za oznaczoną postać deliktu administracyjnego i stanowi specyficzną
formę odpowiedzialności prawnej. Zważywszy na to, że wysokość żądania między
stronami nie była sporna, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił
zaskarżony wyrok i uwzględnił powództwo.
Wyrok Sądu Apelacyjnego został zaskarżony w całości skargą kasacyjną przez
pozwanego, który jako jej podstawę wskazał naruszenie prawa materialnego, a
mianowicie: art. 1 lit. b, art. 8 ust. 1, 2, 3, 5 i 7 Konwencji Celnej dotyczącej
międzynarodowego przewozu towarów z zastosowaniem karnetów TIR (Konwencja TIR)
sporządzonej w Genewie dnia 14 listopada 1975 r. (zał. do Dz. U. z 1984 r. Nr 17, poz.
76 ze zm.) oraz art. 276 § 2 ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. Kodeks celny (Dz. U. z
2001 r. Nr 75, poz. 802 ze zm.), polegające na niewłaściwej wykładni tych przepisów,
sprowadzającej się do przyjęcia, że poręczenie (gwarancja), jakiej udziela
stowarzyszenie poręczające stosownie do przepisów Konwencji TIR obejmuje również
(oprócz ceł przywozowych i wywozowych oraz podatków) opłatę manipulacyjną
dodatkową mającą charakter sankcji administracyjnej. Jako podstawę skargi kasacyjnej
wskazano także naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na
5
wynik sprawy, a mianowicie art. 386 § 1 i art. 382 k.p.c. przez zastosowanie tych
przepisów w sytuacji, w której niewystarczające były przesłanki do wydania wyroku
reformatoryjnego i nie zachodziły podstawy do przyjęcia, że wysokość dochodzonej
pozwem należności nie była kwestionowana, skoro pozwane Zrzeszenie kwestionowało
w czasie całego postępowania zasadę swej odpowiedzialności i do kwestii wysokości
dochodzonej należności w ogóle się nie odnosiło wiedząc, że, stosownie do art. 8 ust. 3
Konwencji TIR, maksymalna wysokość kwoty poręczenia należnej od stowarzyszenia
poręczającego nie może przewyższać 50.000 USD, a Sąd pierwszej instancji także
wysokością dochodzonego roszczenia nie zajmował się uznając, że pozwane
Zrzeszenie nie ponosi odpowiedzialności w tej sprawie. Pozwany wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu ewentualnie o uchylenie tego wyroku i oddalenie apelacji powoda.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepisy Konwencji celnej sporządzonej w Genewie dnia 14 listopada 1975 r.
dotyczącej międzynarodowego przewozu towarów z zastosowaniem karnetów TIR
(Konwencja TIR, Dz. U. z 1984 r. Nr 17, poz. 76 z późn. zm.) regulują międzynarodowy
przewóz towarów, bez jego przeładunku, dokonywany przynajmniej w części przez
transport drogowy przez jedną lub kilka granic od wyjściowego urzędu celnego jednej z
umawiającej się strony do docelowego urzędu celnego innej umawiającej się strony lub
tej samej umawiającej się strony (art. 2 Konwencji TIR). Z przepisów tej Konwencji
wynikają dwie zasadnicze konsekwencje prawne wykonywania transportu towarów w jej
ramach. Po pierwsze, towary przewożone zgodnie z procedurą TIR pod zamknięciem
celnym w pojazdach drogowych, w zespołach pojazdów lub w kontenerach, w zasadzie
nie podlegają kontroli celnej w przejściowych urzędach celnych (art. 5 ust. 1 Konwencji).
Po drugie, od towarów przewożonych, zgodnie z procedurą TIR, nie są uiszczane lub
składane do depozytu w przejściowych urzędach celnych opłaty i podatki przewozowe i
wywozowe (art. 4 Konwencji). Innymi słowy, posiadacz karnetu TIR jest zwolniony z
obowiązku uiszczenia należności publicznoprawnych, które należałoby uiścić w związku
z przewozem lub wywozem towarów ujętych w karnecie TIR. Przez opłaty i podatki
przywozowe i wywozowe – jak stanowi art. 1 lit. f) Konwencji - rozumie się opłaty celne
oraz wszelkie inne opłaty, podatki, należności i inne obciążenia finansowe, które są
pobierane przy przewozie lub wywozie bądź w związku z przywozem lub wywozem
towarów, z wyjątkiem należności i obciążeń finansowych nieprzekraczających
przybliżonego kosztu świadczonych usług. Według noty wyjaśniającej, zawartej w
6
załączniku nr 6 do tej Konwencji, wyjątki (należności i obciążenia finansowe), o których
mowa w artykule 1 lit. f, oznaczają wszystkie kwoty inne niż opłaty i podatki pobierane
przez Umawiające się strony przy przewozie lub wywozie albo w związku z przewozem
lub wywozem. Kwoty te będą ograniczone do wysokości przybliżonego kosztu
świadczonych usług i nie będą stanowić pośredniego sposobu ochrony produktów
krajowych lub opłaty o charakterze podatkowej pobieranej od importu lub eksportu. Te
należności i obciążenia finansowe obejmują, między innymi, płatności odnoszące się:
- do świadectw pochodzenia, jeśli są one konieczne przy tranzycie,
- do analiz wykonywanych przez laboratoria celne w celach kontroli,
- do inspekcji celnych i innych czynności odprawy celnej, wykonywanych poza
normalnymi godzinami pracy i pomieszczeniami urzędów celnych,
- do inspekcji wykonywanych ze względów sanitarnych, weterynaryjnych lub
fitopatologicznych.
Definicja opłat i podatków przewozowych i wywozowych zawarta w art. 1 li. f)
Konwencji jest ukierunkowana na określenie zakresu zwolnienia przewoźnika –
posiadacza karnetu TIR, z obowiązku uiszczania opłat i podatków przywozowych
i wywozowych od towarów ujętych w karnecie TIR. Definicja ta ujmuje w sposób szeroki
opłaty i podatki przywozowe i wywozowe, skoro stanowi, że oznaczają one „opłaty
celne” oraz wszelkie inne opłaty, podatki, należności i inne obciążenia finansowe”, a
ponadto w sposób wąski zakreśla wyjątki od tak szeroko rozumianej definicji, a więc te
należności publicznoprawne, które nie są objęte pojęciem opłat i podatków
przywozowych i wywozowych, o których mowa w przepisach Konwencji. Tak podana
definicja opłat i podatków przewozowych i wywozowych nie obejmuje kar bądź grzywien.
Kary i grzywny nie są to bowiem należności publicznoprawne, które należałoby uiścić
przy przewozie lub wywozie towarów ujętych w karnecie TIR bądź w związku z
przewozem lub wywozem tych towarów, a z których to obowiązków publicznoprawnych
jest zwolniony przewoźnik - posiadacz karnetu TIR.
Przewóz dokonywany na podstawie przepisów Konwencji TIR może naruszać
przepisy tej Konwencji. Jak stanowi art. 36 Konwencji, każde naruszenie postanowień
Konwencji narazi naruszającego w państwie, w którym naruszenie zostało dokonane, na
sankcje przewidziane przez ustawodawstwo tego państwa. Konsekwencją ujawnienia
przez władze państwa nieprawidłowości odnoszącej się do operacji TIR może być m.in.
aktualizacja obowiązku przewoźnika – posiadacza karnetu TIR, uiszczenia opłat i
podatków przewozowych i wywozowych od towarów deklarowanych w karnecie TIR, z
7
którego to obowiązku posiadacz karnetu TIR był zwolniony z chwilą rozpoczęcia operacji
TIR, na podstawie art. 4 Konwencji. Powyższy obowiązek dotyczy tych towarów, które
były ujęte w karnecie TIR spełniającym funkcję deklaracji celnej. Naruszenie przepisów
Konwencji może polegać m.in. na tym, że pod zamknięciem celnym w części pojazdu
drogowego albo w kontenerze, znajdują się towary nie wyszczególnione w karnecie TIR.
W takim wypadku, według art. 276 § 2 ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. kodeks celny
(Dz.U. j. t. z 2001 r., nr 75, poz. 802 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym w 2003 r.,
jeżeli po przedstawieniu towaru wprowadzonego na polski obszar celny organ celny
wykaże nadwyżkę towaru ujawnionego w wyniku rewizji celnej w stosunku do
przedstawionego, to od osoby, o której mowa w art. 39 kodeksu celnego, pobiera się
opłatę manipulacyjną dodatkową w wysokości wartości celnej towaru odpowiadającej
nadwyżce. W uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 stycznia 2006
r. SK 52/04 wyjaśniono, że opłata manipulacyjna jest świadczeniem pieniężnym,
powszechnym, przymusowym i bezzwrotnym, ustalanym jednostronnie. Jest wnoszona
jako swego rodzaju ekwiwalent za świadczenia państwa przez organy administracji
państwowej na rzecz opłacającego. Opłata manipulacyjna dodatkowa różni się od opłaty
manipulacyjnej zwykłej tym, że spełnia także rolę sankcji administracyjnej.
Sankcje administracyjne są specyficzną formą odpowiedzialności prawnej, polegającej
na stosowaniu kar pieniężnych, które nie mają charakteru grzywny. Tego rodzaju
sankcje spełniają funkcję dyscyplinująco-regresyjną. Według systematyki kodeksu
celnego, opłata manipulacyjna dodatkowa jest zaliczana do opłat w sprawach celnych.
Opłata ta jest uregulowana w dziale II – Opłaty w sprawach celnych – tytułu IX tego
kodeksu – Postępowanie w sprawach celnych. Według art. 277 Kodeksu celnego, w
brzmieniu obowiązującym do 10 sierpnia 2003 r., opłaty, w tym opłata manipulacyjna
dodatkowa, pobierane są na zasadach i w trybie ustalonym dla należności celnych
przywozowych i wywozowych. W świetle tych przepisów, należy uznać opłatę
manipulacyjną dodatkową jako należną od przewoźnika na mocy ustawy opłatę celną
związaną z przewozem towaru ponad stan przedstawiony w deklaracji celnej (w tym
w karnecie TIR) w chwili wprowadzenia towarów na polski obszar celny.
Zgodnie z art. 3 pkt b) Konwencji TIR, przewozy w ramach tej Konwencji powinny
odbywać się pod gwarancją stowarzyszeń uznanych zgodnie z postanowieniami
artykułu 6 Konwencji. Według art. 1 lit. q) Konwencji, określenie „stowarzyszenie
poręczające” oznacza stowarzyszenie uznane przez władze celne Umawiającej się
Strony jako poręczające za osoby, które stosują procedurę TIR. Przepis art. 8 ust. 1
8
określa charakter odpowiedzialności tego stowarzyszenia, a mianowicie, że jest to
odpowiedzialność wspólna i solidarna z osobami, od których należne są kwoty z tytułu
„należnych opłat i podatków przewozowych lub wywozowych”. W uzasadnieniu uchwały
Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2002 r. III CZP 48/02, (OSNC z 2003 r., nr 9,
poz. 116), stwierdzono, że odpowiedzialność stowarzyszenia poręczającego przypomina
konstrukcję prawną poręczenia według przepisów prawa cywilnego. Stowarzyszenie
zaciąga bowiem własne zobowiązanie mające jednak charakter akcesoryjny w stosunku
do zobowiązania głównego. W świetle art. 8 ust. 1 i 2 Konwencji TIR, pomiędzy
władzami celnymi państwa a stowarzyszeniem poręczającym zachodzi stosunek
umowny - zobowiązaniowy – na podstawie pisemnej umowy, który nie ma charakteru
publicznoprawnego. Źródłem tego stosunku prawnego jest porozumienie stron, w którym
zawarte jest zobowiązanie się stowarzyszenia poręczającego do spełnienia świadczenia
za pierwotnie zobowiązanego. Przepis art. 8 ust. 3 Konwencji stanowi o ograniczeniu tej
odpowiedzialności do maksymalnej kwoty od jednego karnetu TIR, której można żądać
od stowarzyszenia poręczającego, która to kwota ograniczenia powinna być określona
przez każdą z umawiających się stron. W umowie z dnia 17 lutego 1999 r., zawartej
pomiędzy Prezesem Głównego Urzędu Ceł a pozwanym Zrzeszeniem,
odpowiedzialność ta została ograniczona, zgodnie z notą wyjaśniającą stanowiącą
załącznik nr 6 do Konwencji, do kwoty 50.000 dolarów USA.
Odpowiedzialność stowarzyszenia poręczającego aktualizuje się w razie
ujawnienia nieprawidłowości odnoszącej się do operacji TIR. Obejmuje ona - co wynika
z art. 8 ust. 1 w związku z art. 8 ust. 5 Konwencji – obowiązek spełnienia świadczenia za
pierwotnie zobowiązanego posiadacza karnetu TIR z tytułu opłat i podatków
przywozowych i wywozowych za towary wyszczególnione w karnecie TIR, od uiszczenia
których – zgodnie z art. 4 Konwencji - zwolniony był posiadacz karnetu TIR w chwili
rozpoczęcia operacji TIR. Także w przypadku, gdy ustawy i przepisy Umawiającej się
Strony nie przewidują uiszczenia opłat i podatków przewozowych lub wywozowych w
przypadku ujawnienia nieprawidłowości odnoszącej się do operacji TIR, stowarzyszenie
poręczające – jak stanowi art. 8 ust. 2 Konwencji TIR – zobowiąże się do zapłacenia, na
tych samych warunkach, kwoty równej opłatom i podatkom przywozowym lub
wywozowym, zwiększonym o jakiekolwiek odsetki za zwłokę. Przepis art. 8 ust. 2
Konwencji dotyczy nieprawidłowości operacji TIR odnoszącej się także – podobnie jak
art. 8 ust. 1 Konwencji - do towarów ujętych w karnecie TIR, co wynika nie tylko z treści
tego przepisu Konwencji, ale także z art. 8 ust. 6 Konwencji, który stanowi o ustaleniu
9
opłat i podatków wymienionych w ustępach 1 i 2 Konwencji, przy zastosowaniu danych
dotyczących towarów zawartych w karnecie TIR, które będą uważane za ważne do
czasu przedstawienia dowodu przeciwnego.
Stowarzyszenie poręczające ponosi odpowiedzialność – w granicach określonych
przepisami art. 8 ust. 1-3 Konwencji – nie tylko za towary ujęte w karnecie TIR, ale także
za towary, które jakkolwiek nie wyszczególnione w tym karnecie, znajdują się pod
zamknięciem celnym w części pojazdu drogowego albo w kontenerze. Wynika to wprost
z przepisu art. 8 ust. 5 Konwencji TIR. Zważywszy, że towary, nieujęte w karnecie TIR
nie są objęte zwolnieniem z obowiązku publicznoprawnego, o którym mowa w art. 4
Konwencji, pojęcie należnych opłat i podatków przywozowych i wywozowych obejmuje
te opłaty celne oraz wszelkie inne opłaty, podatki, należności i inne obciążenia
finansowe (art. 1 lit. f) Konwencji TIR), które są pobierane od przewoźnika – posiadacza
karnetu TIR, na mocy ustaw i przepisów celnych przy przewozie lub wywozie bądź w
związku z przewozem lub wywozem towarów, pod przykryciem celnym,
nie wyszczególnionych w karnecie TIR. Odpowiedzialność stowarzyszenia
poręczającego, według art. 8 ust. 5 Konwencji, została bowiem ściśle powiązana z
rodzajem towarów: wyszczególnionych i niewyszczególnionych w karnecie TIR,
przewożonych przez przewoźnika – posiadacza karnetu TIR, do których to towarów
należy odnieść pojęcie „należnych opłat i podatków przywozowych lub wywozowych” z
art. 8 ust. 1 i 2 Konwencji TIR. Opłata manipulacyjna dodatkowa, o której mowa w art.
276 § 2 ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. kodeks celny, należy się także od przewoźnika
- posiadacza karnetu TIR, za towary niewyszczególnione w karnecie TIR, znajdujące się
pod zamknięciem celnym w związku z stwierdzeniem nieprawidłowości odnoszącej się
do operacji TIR. Opłata manipulacyjna dodatkowa nie jest przy tym karą w rozumieniu
przepisów prawa karnego, lecz wynikającą z przepisów rangi ustawowej, konsekwencją
prawną, przewozu towarów w nadwyżce w stosunku do wielkości ujętej w deklaracji
celnej. Opłata manipulacyjna dodatkowa jest również opłatą celną według systematyki
kodeksu celnego. Zważywszy na powyższe uznać należy, że opłata manipulacyjna
dodatkowa – mimo że zawiera w sobie element sankcji administracyjnej - jest opłatą, za
którą ponosi odpowiedzialność pozwane Zrzeszenie poręczające w razie ujawnienia
nieprawidłowości operacji TIR, polegającej na przewożeniu towarów
niewyszczególnionych w karnecie TIR.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej powołano się na wzorzec standardowego
porozumienia pomiędzy władzami celnymi krajów członkowskich Unii Europejskiej
10
a stowarzyszeniami poręczającymi w zakresie procedury TIR, w którym wyraźnie
zastrzeżono, że zobowiązanie stowarzyszenia poręczającego, o którym mowa w art. 8
Konwencji TIR, nie obejmuje kar i grzywien. Jak wynika z wcześniejszych uwag,
źródłem odpowiedzialności stowarzyszenia poręczającego wobec państwa jest umowa
zawarta pomiędzy tym stowarzyszeniem a władzami celnymi państwa – strony
Konwencji TIR. Nie ma więc znaczenia prawnego sam wzorzec umowy zalecany
stowarzyszeniom poręczającym, lecz jedynie treść umowy zawartej pomiędzy
pozwanym Zrzeszeniem a władzami celnymi Polski jako strony Konwencji TIR. Umowa
ta – zawarta w dniu 17 lutego 1999 r. – nie zawierała takiego ograniczenia. Zważywszy
na powyższe za bezzasadny należy uznać zarzut skargi kasacyjnej naruszenia prawa
materialnego: art. 1 lit. b), art. 8 ust. 1, 2, 3, 5 Konwencji TIR oraz art. 276 § 2 kodeksu
celnego.
Bezzasadny jest także – bliżej nieumotywowany w skardze kasacyjnej - zarzut
naruszenia art. 8 ust. 7 Konwencji TIR, według którego, w razie, gdy kwoty wymienione
w ustępach 1 i 2 staną się wymagalne, właściwe władze powinny, w miarę możliwości,
przed skierowaniem roszczenia do stowarzyszenia poręczającego, zażądać ich zapłaty
od osoby, od której kwoty bezpośrednio się należą. Jak wynika z noty wyjaśniającej do
tego przepisu, Konwencji działania, o których mowa w art. 8 ust. 7 Konwencji, powinny
obejmować co najmniej zawiadomienie o niezwolnieniu operacji TIR lub przekazanie
żądania zapłaty posiadaczowi karnetu TIR. Jak wynika z wiążących Sąd Najwyższy
ustaleń faktycznych Sądu drugiej instancji – posiadacz karnetu TIR był informowany
o niezwolnieniu operacji TIR, jak również brał aktywny udział w postępowaniu
administracyjnym, w którym określono zasadę i wysokość obowiązku uiszczenia przez
niego opłaty dodatkowej manipulacyjnej. Tym samym powód dochował wymogów
określonych w art. 8 ust. 7 Konwencji TIR.
Przepis art. 382 k.p.c. określa, że sąd drugiej instancji orzeka na podstawie
materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu
apelacyjnym. Sąd Apelacyjny nie naruszył tego przepisu, skoro orzekając w sprawie, nie
brał pod uwagę innego materiału niż zebranego przed Sądem pierwszej i drugiej
instancji. Zarzutu naruszenia tego przepisu nie uzasadnia to – jak podnosi w skardze
kasacyjnej pozwany – że Sąd drugiej instancji zaniechał przeprowadzenia dodatkowego
postępowania dowodowego i ustalenia wysokości kursu dolara USA wobec pieniądza
polskiego – obowiązującego w chwili wyrokowania przez Sąd drugiej instancji. Zarzut
naruszenia art. 382 k.p.c. mógłby zostać skutecznie podniesiony gdyby Sąd drugiej
11
instancji zaniechał dokonania takiego ustalenia faktycznego, które było istotne dla
rozstrzygnięcia sprawy dysponując odpowiednim dowodem na tę okoliczność.
Podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut nieprzeprowadzenia przez Sąd drugiej
instancji stosownego postępowania dowodowego na okoliczność kursu dolara USA
wobec pieniądza polskiego w celu ustalenia wysokości świadczenia należnego
powodowi opiera się na założeniu, że Sąd Apelacyjny powinien był zastosować kurs z
dnia wyrokowania. Takie stanowisko pozwanego nie może być uzasadnione treścią
przepisów procesowych, które tej kwestii nie regulują, lecz może mieć uzasadnienie
jedynie w przepisach prawa materialnego dotyczących zasad i zakresu
odpowiedzialności stowarzyszenia poręczającego za zobowiązanie przewoźnika –
posiadacza karnetu TIR, jako pierwotnie zobowiązanego. Mając na uwadze treść
przepisów zawartych w art. 8 ust. 1 – 5 Konwencji TIR, dochodzone przez powoda
roszczenie nie miało charakteru odszkodowawczego, do którego należałoby stosować
przepis art. 363 § 2 k.c. Dlatego dla rozstrzygnięcia sprawy - w zakresie ustalenia
wysokości świadczenia należnego powodowi od pozwanego - nie był istotny kurs dolara
USA wobec pieniądza polskiego z daty wyrokowania przez Sąd Apelacyjny, lecz z daty,
gdy zaktualizowała się wobec powoda odpowiedzialność posiadacza karnetu TIR, a tym
samym odpowiedzialność wspólna pozwanego Zrzeszenia. Na tę chwilę podany kurs
waluty nie był przez pozwanego kwestionowany. Dlatego za bezzasadny należy uznać
zarzut naruszenia art. 386 § 1 k.p.c. Zachodziły zatem podstawy do wydania orzeczenia
reformatoryjnego przez Sąd drugiej instancji bez potrzeby przeprowadzenia
uzupełniającego postępowania dowodowego co do kursu dolara USA wobec pieniądza
polskiego obowiązującego w dacie wyrokowania Sądu Apelacyjnego. Zgodnie bowiem z
art. 227 k.p.c., przedmiotem dowodu są fakty mające istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy. Kurs dolara USA wobec pieniądza polskiego obowiązujący w
dacie wydania zaskarżonego skargą kasacyjną wyroku był nieistotny dla rozstrzygnięcia
sprawy.
Wobec braku uzasadnionych podstaw skarga kasacyjna została oddalona na
podstawie art. 39814
k.p.c. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na
podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 99 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 39821
k.p.c.