Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 listopada 2008 r.
I UK 105/08
1. W stanie prawnym obowiązującym od 1 lipca 2004 r., przy ustalaniu
stażu zatrudnienia dla zweryfikowania uprawnień emerytalnych nauczycieli,
którzy do tego dnia nie spełnili warunków wymaganych do nabycia prawa do
emerytury nauczycielskiej, nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy
nauczycielskiej, za które nauczyciel po dniu 14 listopada 1991 r. otrzymał wyna-
grodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i ma-
cierzyństwa.
2. Przepis art. 39816
zdanie drugie k.p.c. nie stanowi samoistnej podsta-
wy orzekania o zwrocie nienależnie pobranej emerytury.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 listopada
2008 r. sprawy z odwołania Haliny S.-K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w C. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 października 2007 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok i zmienił poprzedzający go wyrok Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 3 listo-
pada 2006 r. [...] w ten sposób, że oddalił odwołanie od decyzji z dnia 1 września
2006 r. [...],
2. o d d a l i ł wniosek o zwrot wypłaconej ubezpieczonej emerytury,
3. odstąpił od obciążania ubezpieczonej kosztami postępowania kasacyjnego,
w tym kosztami zastępstwa procesowego (art. 102 k.p.c.).
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 30 października 2007 r. oddalił apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
2
nych-Oddziału w C. od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie z dnia 3 listopada
2006 r., zmieniającego decyzję organu rentowego z dnia 1 września 2006 r. i przy-
znającego ubezpieczonej Halinie S.-K. prawo do emerytury nauczycielskiej od dnia 1
września 2006 r.
W sprawie tej ustalono, że ubezpieczona (urodzona 25 czerwca 1953 r.) wy-
kazała 26 lat, 4 miesiące i 19 dni okresów składkowych oraz 6 lat 2 miesiące i 9 dni
okresów nieskładkowych - łącznie 32 lata 6 miesięcy i 28 dni. W okresie od 4 marca
1991 r. do 31 sierpnia 2006 r. ubezpieczona była zatrudniona w pełnym wymiarze
czasu pracy jako nauczyciel w Zespole Szkół Publicznych [...] w M. Stosunek pracy
ustał na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nau-
czyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm., powoływanej dalej
jako Karta Nauczyciela). Ponadto w okresie od 1 września 1983 r. do 31 sierpnia
1985 r. ubezpieczona pracowała w Zespole Szkół Muzycznych w C. w wymiarze niż-
szym niż połowa etatu. W trakcie zatrudnienia w latach 1991-2006 korzystała z
urlopu dla poratowania zdrowia od 1 września 2000 r. do 31 sierpnia 2001 r., z urlopu
macierzyńskiego od 10 lutego 1994 r. do 15 czerwca 1994 r., a także ze zwolnień
lekarskich, łącznie przez 538 dni w okresie po dniu 14 listopada 1991 r., a przed
dniem 1 lipca 2004 r.
Decyzją z dnia 1 września 2006 r. organ rentowy odmówił ubezpieczonej
przyznania prawa do emerytury nauczycielskiej na podstawie art. 88 Karty Nauczy-
ciela, ponieważ udowodniła okresy pracy w szczególnym charakterze jedynie w wy-
miarze 18 lat, 10 miesięcy i 9 dni, a więc mniejszym niż wymagany 20-letni okres. Za
pracę w szczególnym charakterze organ nie uznał bowiem okresów korzystania
przez ubezpieczoną z urlopu dla poratowania zdrowia od 1 września 2000 r. do 31
sierpnia 2001 r., z urlopu macierzyńskiego od 10 lutego 1994 r. do 15 czerwca 1994
r. oraz okresów pobierania zasiłków chorobowych w okresie po dniu 14 listopada
1991 r. w liczbie dni 538. Stwierdzono ponadto, że ubezpieczona nie rozwiązała sto-
sunku pracy.
Po rozpoznaniu odwołania ubezpieczonej Sąd Okręgowy zmienił decyzję or-
ganu rentowego i przyznał jej prawo do emerytury nauczycielskiej, uznając, że wyka-
zała 20-letni okres pracy nauczycielskiej, ponieważ sporne okresy podlegają wlicze-
niu do pracy w warunkach szczególnych. Na poparcie swojego stanowiska Sąd
pierwszej instancji przywołał wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2005 r., II UK
219/04, zgodnie z którym - do okresu pracy w szczególnym charakterze, o którym
3
mowa w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela wlicza się okresy niezdolności do pracy z
powodu choroby i macierzyństwa oraz okresy urlopu udzielanego dla poratowania
zdrowia sprzed 1 lipca 2004 r., to jest sprzed dnia wejścia w życie art. 32 ust. 1a
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., zwanej dalej
jako ustawa o emeryturach i rentach), dodanego ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o
zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264, zwanej dalej ustawą nowelizacyj-
ną z dnia 20 kwietnia 2004 r.).
Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu rentowego od wyroku Sądu pierwszej
instancji, uznając, że uchylenie z dniem 1 listopada 2005 r. punktu 2 ust. 1a art. 32
ustawy o emeryturach i rentach z FUS (na mocy ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o
zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. Nr 169, poz.1412 ze zm., zwanej
dalej ustawą nowelizacyjną z dnia 1 lipca 2005 r.) powoduje, że odpadła podstawa
prawna do nieuwzględnienia przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnym cha-
rakterze okresów, w których na mocy szczególnych przepisów pracownik został
zwolniony ze świadczenia pracy (np. urlopu dla poratowania zdrowia). Bezsprzecznie
zatem doliczeniu podlega okres przebywania przez ubezpieczoną na urlopie dla po-
ratowania zdrowia. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, również pozostałe sporne okresy
podlegają uwzględnieniu w nauczycielskim stażu emerytalnym. Z uzasadnienia pra-
widłowo przywołanego przez Sąd Okręgowy wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5
maja 2005 r., II UK 219/04, wynika bowiem, że art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i
rentach nie ma zastosowania do stanów powstałych przed jego wejściem w życie.
Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2006 r., I UK
154/05 (LEX Nr 272581). Zatem wykładnia art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i
rentach z FUS wydaje się być jednolita w aktualnym orzecznictwie. Ponadto ze
względu na odrębność świadczeń emerytalnych przyznawanych na podstawie art. 88
Karty Nauczyciela oraz na podstawie art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach w
związku z § 15 i § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1998 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm., zwanego dalej rozpo-
rządzeniem z 7 lutego 1983 r.), na co jednoznacznie wskazuje art. 32 ust. 5 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, nieuwzględnienie okresów wymienionych w art. 32 ust.
4
1a stanowiłoby jedną z przesłanek (negatywną) braną pod uwagę jedynie przy usta-
laniu uprawnień do tego ostatniego świadczenia. Nie miałoby natomiast znaczenia
przy ocenie uprawnień do emerytury przysługującej na podstawie Karty Nauczyciela.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik organu rentowego zarzucił naruszenie
przepisów prawa materialnego, w szczególności: 1) art. 32 ust. 1a ustawy o emerytu-
rach i rentach z FUS, przez jego niezastosowanie i wliczenie do okresu pracy ubez-
pieczonej w szczególnym charakterze okresów niewykonywania pracy, za które pra-
cownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa, 2) art. 88 ust. 1
Karty Nauczyciela, przez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że ubezpieczo-
nej przysługuje prawo do emerytury nauczycielskiej w sytuacji niespełnienia ustawo-
wych warunków, wymaganych do przyznania prawa do tego świadczenia, tj. posia-
dania dwudziestoletniego okresu pracy w szczególnym charakterze. Jako okolicz-
ność uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano, że „zaskarżone
orzeczenie oczywiście narusza prawo w granicach zaskarżenia”.
Zdaniem skarżącego, okres urlopu dla poratowania zdrowia jest okresem nie-
wykonywania pracy, za który pracownik otrzymał wynagrodzenie (art. 73 ust. 1 i 5
Karty Nauczyciela) i dlatego urlop ten objęty jest dyspozycją art. 32 ust. 1a pkt 1
ustawy o emeryturach i rentach, a nie - jak uznał Sąd Apelacyjny - uchylonego art. 32
ust. 1a pkt 2 tej ustawy. Z kolei przywołane przez Sąd Apelacyjny orzeczenia Sądu
Najwyższego z dnia 5 maja 2005 r., II UK 219/04 i z dnia 7 lutego 2006 r., I UK
154/05, na okoliczność braku zastosowania art. 32 ust. 1a pkt 1 tej ustawy do stanów
faktycznych sprzed daty jego wejścia w życie, tj. sprzed dnia 1 lipca 2004 r., jedynie
w zakresie ich tez potwierdzają zasadność rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego. Rów-
nocześnie treść uzasadnień przywołanych orzeczeń wskazuje, że ich tezy ukształto-
wały się na tle odmiennych stanów faktycznych, bo dotyczyły decyzji organu rento-
wego wydanych w stanie prawnym sprzed wejścia w życie art. 32 ust. 1a ustawy o
emeryturach i rentach, tj. przez od 1 lipca 2004 r. (decyzje odpowiednio: z dnia 12
września 2002 r. i z dnia 14 czerwca 2004 r.). Zdaniem skarżącego, odniesienie za-
cytowanych poglądów Sądu Najwyższego do ogólnych reguł przyznawania prawa do
świadczeń na podstawie szeroko rozumianych „przepisów emerytalnych", wskazuje,
że rozpoznając wniosek ubezpieczonego należy stosować przepisy obowiązujące w
dacie nabycia uprawnień do emerytury, z uwzględnieniem daty złożenia wniosku. W
żadnym miejscu ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie wskazano, że okresy nie-
5
zdolności do pracy, czy inne okresy niewykonywania pracy przebyte po dniu 1 lipca
2004 r., w zakresie zaliczania ich do okresów pracy w warunkach szczególnych,
bądź w szczególnym charakterze, należy traktować odmiennie od mających miejsce
przed tą datą. Nowelizacja z dnia 20 kwietnia 2004 r. nie zawierała przepisów przej-
ściowych. Zatem od daty jej wejścia w życie (od dnia 1 lipca 2004 r.), do wniosków o
emeryturę złożonych pod rządami nowego stanu prawnego (a więc i do wniosku
ubezpieczonej z dnia 7 sierpnia 2006 r.) należało bezwzględnie zastosować przepisy
„stanowiące o wyłączeniu okresów niewykonywania pracy, przebytych po dniu 14
listopada 1991 r.”.
Skarżący wskazał też, że w wyroku z dnia 5 maja 2005 r. Sąd Najwyższy
stwierdził, że art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, z mocy art. 32 ust. 5 ustawy o emery-
turach i rentach, należy do systemu emerytalnego i do interpretacji użytych w nim
pojęć - „okres zatrudnienia" i „wykonywanie pracy w szczególnym charakterze" - sto-
suje się definicje obowiązujące w tym systemie. Ze względu na podobne brzmienie
art. 32 ust. 5 i art. 47 ustawy o emeryturach i rentach, (który znajduje zastosowanie w
niniejszej sprawie ze względu na wiek ubezpieczonej), zdaniem skarżącego wskaza-
ne stanowisko Sądu Najwyższego można również odnieść do rozpoznawanej
sprawy, a w związku z tym kwestia możliwości zastosowania art. 32 ust. 1a przy
ustalaniu prawa do świadczenia emerytalnego na podstawie art. 88 Karty Nauczy-
ciela, zdaje się być przesądzona. Zgodnie z art. 32 ust. 3 pkt 5 ustawy o emeryturach
i rentach z FUS, dla celów ustalania uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracow-
ników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się nauczycieli wykonują-
cych pracę nauczycielską. Zatem odrębność świadczeń przyznawanych na podsta-
wie art. 88 Karty Nauczyciela, wbrew twierdzeniom Sądu Apelacyjnego, wyraża się
tylko w odmiennym, niż zostało to określone w rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983
r., ujęciu przesłanek jakie trzeba spełnić, aby uzyskać prawo do świadczenia (inny
staż ogólny oraz staż pracy w szczególnym charakterze).
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzecze-
nie co do istoty sprawy przez oddalenie odwołania ubezpieczonej, a także o orze-
czenie o zwrocie emerytury wypłacanej przez organ rentowy ubezpieczonej na pod-
stawie zaskarżonego prawomocnego wyroku do dnia rozstrzygnięcia sprawy przez
Sąd Najwyższy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
Skarga kasacyjna w podstawowym zakresie kwestionującym spełnienie przez
ubezpieczoną przesłanek nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej ma usprawie-
dliwione podstawy prawne. Przy ocenie uprawnień emerytalnych nauczycieli należy
uwzględniać art. 86 Karty Nauczyciela, który stanowi, że nauczyciel oraz członek
jego rodziny mają prawo do zaopatrzenia emerytalnego określonego w przepisach o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z uwzględnieniem
przepisów ustawy (Karty Nauczyciela), z tym że nauczyciel zaliczany jest do pracow-
ników wykonujących pracę w szczególnych warunkach. Z tych ustawowych regulacji
wynika, że nauczycielskie uprawnienia emerytalne przysługują co do zasady według
standardów i warunków określonych w przepisach ustawy o emeryturach i rentach,
która ma naturę legis generalis, przy koniecznym uwzględnieniu korzystniejszych
uregulowań zawartych w Karcie Nauczyciela, które mają charakter przepisów szcze-
gólnych. W takim normatywnym układzie należy interpretować art. 88 ust. 1 Karty
Nauczyciela, który stanowi, że nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnie-
nia, w tym 20 lat wykonywania pracy szczególnym charakterze, zaś nauczyciele
szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych o schronisk dla
nieletnich - dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania
pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą po rozwiązaniu
na swój wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę. Jako unormowanie szcze-
gólne, regulujące w sposób korzystniejszy możliwości wcześniejszego przechodze-
nia nauczycieli na emeryturę, ma ono ustawowe pierwszeństwo jednakże tylko w
zakresie w nim unormowanym, tj. kreującym możliwość wcześniejszego skorzystania
z uprawnień emerytalnych (bez względu na wiek) przez nauczycieli spełniających
warunki w nim określone, którzy wszakże po spełnieniu tych warunków mają prawo
do zaopatrzenia emerytalnego określonego w przepisach o emeryturach i rentach
(art. 86 Karty Nauczyciela). Oznacza to, że poza szczególną materią prawno-ubez-
pieczeniową uregulowaną w zdaniu drugim art. 86, a także w art. 88 ust. 1 Karty
Nauczyciela, w pozostałym zakresie warunki skorzystania z uprawnień emerytalnych
określają przepisy ustawy o emeryturach i rentach, a zatem także art. 32 ust. 1 i 1a w
związku z art. 46 tej ustawy.
Mający podstawowe znaczenie dla osądzenia rozpoznawanej sprawy art. 31
ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach, który wszedł w życie z dniem 1 lipca 2004 r.,
w nadal aktualnym brzmieniu pkt 1 obowiązującym w dacie 7 sierpnia 2006 r. - zło-
7
żenia przez ubezpieczoną wniosku o przyznanie nauczycielskiej emerytury - stanowi,
że przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze, nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik
otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpiecze-
nia społecznego. Jedynie w stanie prawnym obowiązującym do dnia 1 lipca 2004 r.,
tj. przed datą wejścia w życie art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach, w
orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, który nieprawidłowo uwzględ-
niły Sądy obu instancji przy ocenie prawnej wniosku ubezpieczonej z dnia 6 sierpnia
2006 r. o ustalenie nauczycielskich uprawnień emerytalnych, że do okresu pracy w
szczególnych warunkach (pracy nauczycielskiej) wlicza się okresy zasiłku chorobo-
wego w czasie trwania nauczycielskiego stosunku pracy przypadające po dniu wej-
ścia w życie ustawy rewaloryzacyjnej (por. uchwałę z dnia 27 listopada 2003 r., III
UZP 10/03, OSNP 2004 nr 5, poz. 97), lub że do okresu 20 lat pracy nauczycielskiej,
wymaganego do przyznania emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela,
wlicza się okresy nieobecności w pracy spowodowane czasową niezdolnością do
pracy, urlopem macierzyńskim i urlopem dla poratowania zdrowia (por. wyrok z dnia
30 lipca 2003 r., II UK 323/02, OSNP 2004 nr 11, poz. 197). Stanowiska te były
oparte na braku podstaw do stosowania art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i ren-
tach „do stanów powstałych przed jego wejściem w życie”, tj. do ustalania uprawnień
do emerytury nauczycielskiej przez osoby, które przed dniem wejścia w życie tego
przepisu spełniły wszystkie warunki wymagane do nabycia prawa do wcześniejszej
emerytury. Oznaczało, to że do nauczycieli, którzy do tego dnia spełnili wszystkie
warunki wymagane do nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej zmiana norma-
tywna zawarta w analizowanym przepisie nie mogła być stosowana.
Tymczasem z dniem 1 lipca 2004 r. do art. 32 ustawy o emeryturach i rentach
został dodany ust. 1a, zgodnie z którym - przy ustalaniu okresu zatrudnienia w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się: okre-
sów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r.
wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i ma-
cierzyństwa (pkt 1) oraz okresów, w których na mocy szczególnych przepisów pra-
cownik został zwolniony ze świadczenia pracy, z wyjątkiem okresów urlopu wypo-
czynkowego (pkt 2); następnie pkt 2 art. 32 ust. 1a został uchylony z dniem 1 listopa-
da 2005 r., na mocy art. 1 pkt 7 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy o syste-
8
mie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 169, poz. 1412 ze zm.). Oceniając te nowo-
ści legislacyjne Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 5 maja 2005 r., II UK 215/04
(OSNP 2005 nr 22, poz. 360), z dnia 5 maja 2005 r., II UK 219/04 (OSNP 2005 nr 22,
poz. 361) i z dnia 7 lutego 2006 r., I UK 154/05 (niepublikowany), stwierdził, że prze-
pis art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach zasadniczo zmienił definicję pracy
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wprowadzając istotną
zmianę w obowiązującym stanie prawnym przez szczegółowe wskazanie okresów
niewykonywania pracy, które nie są wliczane do stażu pracy w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze, którego to rozróżnienia nie zawierały wcze-
śniejsze przepisy. Ta radykalna zmiana ustawowa usankcjonowała odmienną kwalifi-
kację prawną okresów faktycznego niewykonywania pracy w okresie trwania zatrud-
nienia w szczególnym charakterze przy ocenie uprawnień emerytalnych przysługują-
cych od 1 lipca 2004 r. Także przy weryfikowaniu warunków wymaganych do uzy-
skania nauczycielskich uprawnień emerytalnych od tego dnia judykatura Sądu Naj-
wyższego przyjmuje, iż okresem niewykonywania pracy, o którym stanowi art. 32 ust.
1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach jest również okres urlopu dla poratowania
zdrowia (wyrok z dnia z dnia 17 września 2007 r., III UK 51/07, dotychczas niepubli-
kowany). Takie samo stanowisko, iż okres urlopu dla poratowania zdrowia jest nie-
wątpliwie okresem niewykonywania pracy w rozumieniu art. 32 ust. 1a pkt 1, zostało
podtrzymane następnie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2008 r., I UK
228/07, (także dotychczas niepublikowany). W uzasadnieniach tych orzeczeń trafnie
wykazano, iż status i wymaganie nauczycielskiego zatrudnienia w szczególnych
warunkach przysługuje jedynie okresom rzeczywistego wykonywania takiej pracy, z
wyłączeniem czasu niewykonywania pracy w okresach formalnego pozostawania w
zatrudnieniu, w których nauczyciel zajmuje wprawdzie stanowisko nauczycielskie,
lecz w rzeczywistości pracy nauczycielskiej nie świadczy. W okresach nieświadcze-
nia pracy nauczycielskiej nauczyciel nie jest bowiem narażony na uciążliwości wyni-
kające z rzeczywistego wykonywania tego szczególnego zatrudnienia i nie wpływa to
na szybszą utratę zdolności nauczyciela do zarobkowania, przeto nie ma podstaw
prawnych i racjonalnego uzasadnienia do kwalifikowania okresów niewykonywania
pracy nauczycielskiej do nauczycielskiego zatrudnienia pracowników wykonujących
pracę w szczególnych warunkach dla celów emerytalnych. W konsekwencji okres
niewykonywania pracy nauczycielskiej w rozumieniu art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy, to
nie tylko okres niezdolności do pracy, za który pracownik otrzymał wynagrodzenie
9
określone w art. 92 k.p. lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie cho-
roby i macierzyństwa, ale także każdy inny okres, w którym nauczyciel pozostawał
wprawdzie w nauczycielskim stosunku pracy i otrzymywał wynagrodzenie, jednakże
pracy nauczycielskiej „w szczególnych warunkach” faktycznie nie świadczył (nie wy-
konywał). Wszystko to oznacza, że w stanie prawnym obowiązującym od 1 lipca
2004 r. przy ustalaniu nauczycielskiego stażu zatrudnienia dla celów zweryfikowania
nauczycielskich uprawnień emerytalnych przez nauczycieli, którzy do tego dnia nie
spełnili warunków wymaganych do nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej, nie
uwzględnia się okresów niewykonywania pracy nauczycielskiej, za które nauczyciel
po dniu 14 listopada 1991 r. otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpiecze-
nia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy o
emeryturach i rentach w związku z art. 86 i 88 ust. 1 Karty Nauczyciela). Warto tu
sygnalizować, że kryterium daty spełnienia warunków nabycia wcześniejszych
uprawnień emerytalnych nie jest nowością w systemie ubezpieczeń społecznych,
który zmierza do stopniowego ograniczania lub „wygaszania” możliwości korzystania
z przywilejów nabywania wcześniejszych uprawnień emerytalnych oraz ukształtowa-
nia możliwie jednolitych zasad nabywania uprawnień z ubezpieczenia społecznego
przez wszystkich ubezpieczonych. W orzecznictwie w tym zakresie przyjmuje się, że
tego rodzaju nowości legislacyjne, które w sposób usprawiedliwiony ograniczają nie-
uzasadnione przywileje emerytalne, nie naruszają konstytucyjnych zasad równości i
sprawiedliwości społecznej (por. wyroki Trybunału Konstytucyjnego: z dnia 11 lutego
1992 r., K 14/91, OTK 1992, cz. I, str. 128, wyrok 2 z dnia 23 listopada 1998 r., SK
7/98, OTK ZU 1997 nr 7, poz. 114, z dnia 22 czerwca 1999 r., K 5/99, OTK 2000 nr
5, poz. 100 i z dnia 4 stycznia 2000 r., K 18/99, OTK 2000 nr 1, poz. 1, lub w szcze-
gólności w ocenie art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach - wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 17 września 2007 r., III UK 512/07, dotychczas niepublikowany).
Powyższe oznaczało, że na dzień złożenia przez ubezpieczoną wniosku o
przyznanie jej prawa do nauczycielskiej emerytury (6 sierpnia 2006 r.), okresy niewy-
konywania przez nią pracy nauczycielskiej z powodu korzystania z urlopu dla pora-
towania zdrowia i urlopu macierzyńskiego, a także ze zwolnień lekarskich, za które
po dniu 14 listopada 1991 r. otrzymała ona wynagrodzenie lub świadczenia z ubez-
pieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, nie mogły być uwzględnio-
ne przy ustaleniu nauczycielskiego okresu zatrudnienia wymaganego do nabycia
przez nią prawa do nauczycielskiej emerytury. Doprowadziło to Sąd Najwyższy do
10
uwzględnienia zarzutów i wniosku skargi kasacyjnej w pkt 1 sentencji wyroku na
podstawie art. 39816
k.p.c.
Równocześnie Sąd Najwyższy oddalił wniosek organu rentowego o orzecze-
nie obowiązku zwrotu przez ubezpieczoną pobranej emerytury nauczycielskiej (pkt
2), uznając, że w przedmiocie obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z
ubezpieczenia społecznego obowiązują odrębne i szczególne unormowania prawne
(art. 138 ustawy o emeryturach i rentach), które wymagają wydania stosownej decy-
zji w trybie art. 134 tej ustawy, przeto wykluczone było orzekanie na podstawie zda-
nia drugiego art. 39816
k.p.c., który odsyła do odpowiedniego stosowania art. 415
k.p.c., w sytuacjach, w których nie obowiązują szczególne procedury żądania zwrotu
nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
Jedynie incydentalnie Sąd Najwyższy poddaje ubezpieczonej pod rozwagę
możliwość zweryfikowania jej potencjalnych pracowniczych uprawnień emerytalnych
na podstawie art. 29 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach, co jest uzależnione od
spełnienia przez nią warunków z art. 46 tej ustawy i wymagałoby złożenia stosowa-
nego wniosku o przyznanie wcześniejszej emerytury pracowniczej pod rządem obo-
wiązywania przepisów o takich świadczeniach (do 31 grudnia 2008 r.).
========================================