Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 listopada 2008 r.
I UK 114/08
Wspólne z małżonkiem rozliczanie podatku dochodowego nie zwalnia
rolnika prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą i zamierzającego
nadal podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników z wynikającego z art. 5a
ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
(jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.) obowiązku udokumento-
wania kwoty należnego podatku dochodowego od przychodów z pozarolniczej
działalności gospodarczej za poprzedni rok podatkowy.
Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski, Sędziowie: SN Małgorzata
Wrębiakowska-Marzec, SA Halina Kiryło (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 listopada
2008 r. sprawy z odwołania Eugeniusza T. przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego o ustalenie istnienia ubezpieczenia, na skutek skargi
kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 16
stycznia 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzją z dnia 11 lipca
2007 r., wydaną na podstawie art. 5a w związku z art. 3a ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7,
poz. 25 ze zm.), stwierdził ustanie podlegania Eugeniusza T. ubezpieczeniu społecz-
nemu rolników od 1 lipca 2005 r.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 19 października 2007 r. oddalił odwołanie ubezpieczonego od powyższej
decyzji, a Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wy-
rokiem z dnia 16 stycznia 2008 r. oddalił apelację od tegoż orzeczenia i zasądził od
2
Eugeniusza T. na rzecz Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddziału Re-
gionalnego w B. kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za
drugą instancję.
Z ustaleń Sądów obydwu instancji wynika, iż Eugeniusz T. był objęty ubezpie-
czeniem społecznym rolników od 29 stycznia 1996 r., zaś od 30 lipca 1998 r. prowa-
dzi on pozarolniczą działalność gospodarczą. Pismami z dnia 22 czerwca 2004 r., 24
sierpnia 2005 r., 10 kwietnia 2006 r. i 8 czerwca 2006 r. Kasa Rolniczego Ubezpie-
czenia Społecznego informowała ubezpieczonego o kolejnych zmianach art. 5a
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. W dniu 30 maja 2007 r. Eugeniusz T.
złożył w organie rentowym zaświadczenie naczelnika Urzędu Skarbowego w B.P., z
którego nie wynika kwota podatku dochodowego od przychodów z pozarolniczej
działalności gospodarczej za 2006 r. Mimo dwukrotnych ponagleń, ubezpieczony nie
tylko nie złożył w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego zaświadczenia wła-
ściwego organu skarbowego o rzeczywistej kwocie należnego podatku dochodowego
od wspomnianych przychodów, ale kwoty tej nie wskazał także w toku postępowania
sądowego. Okoliczność, że Eugeniusz T. wybrał wspólny z małżonką sposób opo-
datkowania i w zeznaniu rocznym wykazał przychody z innych niż pozarolnicza
działalność gospodarcza źródeł, nie zwalnia ubezpieczonego z ustawowego obo-
wiązku udokumentowania kwoty należnego podatku od przychodów z prowadzonej
działalności gospodarczej za uprzedni rok. Niezłożenie wymaganego zaświadczenia
naczelnika urzędu skarbowego w terminie do dnia 31 maja 2007 r. spowodowało
zatem ustanie podlegania Eugeniusza T. ubezpieczeniu społecznemu rolników z
końcem tego kwartału, stosownie do art. 5a ust. 1, 3, 4, i 6 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.
W opartej na podstawie z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. skardze kasacyjnej ubez-
pieczony zarzucił Sądowi Apelacyjnemu naruszenie przepisów postępowania, a w
szczególności art. 5a ust. 3 i 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, mające
istotny wpływ na wynik sprawy. Naruszenie to polegało na błędnym przyjęciu, że w
myśl powołanego przepisu w sytuacji, gdy mimo zgłoszenia wniosku przez zaintere-
sowanego rolnika, naczelnik właściwego urzędu skarbowego nie wydał zaświadcze-
nia stwierdzającego wysokość należnego podatku dochodowego od pozarolniczej
działalności gospodarczej, rolnik powinien samodzielnie, w drodze oświadczenia,
wskazać kwotę tegoż podatku. Wskazując na tę podstawę zaskarżenia, ubezpieczo-
ny wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Są-
3
dowi drugiej instancji. W uzasadnieniu skargi podkreślono, że ubezpieczony dopełnił
wszystkich wynikających z art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników wa-
runków wyboru rolniczego systemu ubezpieczeń społecznych, albowiem zwrócił się
do naczelnika Urzędu Skarbowego w B.P. o wydanie zaświadczenia o wysokości
podatku od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za 2006 r. i za-
świadczenie takie przedłożył organowi rentowemu. Nie zaistniały zaś żadne zawinio-
ne przez niego okoliczności uniemożliwiające wydanie prawidłowego zaświadczenia
o wysokości należnego podatku dochodowego od tej działalności. Opodatkowanie
wspólnie z małżonkiem jest ustawowym uprawnieniem podatnika i skorzystanie z
tego uprawnienia nie może powodować negatywnych dla niego skutków prawnych.
Jeżeli wyspecjalizowany organ podatkowy oświadcza, że nie jest w stanie określić
kwoty należnego podatku, to trudno wymagać, aby uczynił to sam podatnik. Zgodnie
z art. 218 § 1 k.p.a. naczelnik Urzędu Skarbowego powinien był przeprowadzić po-
stępowanie wyjaśniające przed wydaniem ubezpieczonemu żądanego zaświadcze-
nia, a Sąd miał możliwość zweryfikowania treści wystawionego dokumentu. Nadto w
myśl art. 75 § 2 k.p.a. można domagać się od strony złożenia przed organem admi-
nistracyjnym oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznanie
tylko wtedy, gdy przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych
faktów lub stanu prawnego. Tymczasem w niniejszej sprawie art. 5a ustawy o ubez-
pieczeniu społecznym rolników zobowiązuje ubezpieczonego do złożenia Kasie Rol-
niczego Ubezpieczenia Społecznego zaświadczenia a nie oświadczenia o wysokości
należnego podatku od pozarolniczej działalności gospodarczej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie. Stosownie do regulacji art.
39813
§ 1 i 2 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskar-
żenia oraz w granicach jej podstaw i jest związany ustaleniami faktycznymi stanowią-
cymi podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeśli skarga nie zawiera zarzutu narusze-
nia przepisów postępowania bądź gdy zarzut taki okaże się nieuzasadniony, a z
urzędu bierze pod rozwagę tylko nieważność postępowania.
W niniejszym przypadku w ramach jedynej, powołanej w skardze kasacyjnej
podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. skarżący zarzucił Sądowi Apelacyjnemu naru-
szenie przepisów postępowania w postaci art. 5a ust. 3 i 4 ustawy z dnia 20 grudnia
4
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Rzecz w tym, że przez naruszenie
przepisów postępowania, o jakim mowa w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., należy rozumieć
uchybienie proceduralne sądu i to na tyle istotne, by uznać je za mające wpływ na
wynik sprawy. Tymczasem przytoczone przez pełnomocnika ubezpieczonego prze-
pisy art. 5a powołanej ustawy mają materialnoprawny charakter i dotyczą przesłanek
dopuszczalności wyboru systemu ubezpieczeń społecznych przez rolnika prowadzą-
cego pozarolniczą działalność gospodarczą. Zarzut naruszenia przez Sąd drugiej
instancji unormowań tegoż artykułu jest zaś całkowicie chybiony.
Analizę prawidłowości zaskarżonego wyroku rozpocząć wypada od przypo-
mnienia, że zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 1 oraz art. 16 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 w związku z
art. 6 pkt 1 i 13 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, ubezpieczeniu wypad-
kowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu oraz emerytalno-rentowemu podlega z
mocy ustawy rolnik, tj. pełnoletnia osoba fizyczna, zamieszkująca i prowadząca na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, osobiście i na własny rachunek, działalność
rolniczą jako posiadacz (samoistny lub zależny) gospodarstwa rolnego obejmującego
obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny, jeżeli nie
podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu i nie ma ustalonego prawa do emerytu-
ry lub renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. O podleganiu z mocy
ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie decyduje więc
łączne spełnienie przez rolnika wszystkich wyżej wymienionych pozytywnych kryte-
riów kwalifikacyjnych i niezaistnienie chociażby jednej z negatywnych przesłanek, do
których należy między innymi podleganie wnioskodawcy innemu ubezpieczeniu spo-
łecznemu. Osobą podlegającą innemu ubezpieczeniu społecznemu jest zaś osoba
podlegająca obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu na podstawie
przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych lub objęta przepisami o zaopatrze-
niu emerytalnym. Zatem, a contrario, jeżeli rolnik podlega innemu ubezpieczeniu
społecznemu, to nie podlega z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Właściwa wykładnia cytowanych przepisów prowadzi do wniosku, że podleganie
ubezpieczeniu społecznemu z innego tytułu „wyprzedza” ubezpieczenie rolnicze.
Jest to oczywiste, jeśli zważyć na fakt, że władza publiczna partycypuje w przewa-
żającej mierze w kosztach tego preferencyjnego (z racji wymiaru składek) systemu.
Dlatego też - jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 13
marca 2006 r., P 8/05 (OTK-A 2006 nr 3, poz. 28) - system ubezpieczenia społecz-
nego rolników ma na celu zapewnienie tego ubezpieczenia jednoznacznie określonej
5
grupie społecznej, dla której praca w gospodarstwie rolnym stanowi podstawowe
źródło utrzymania.
Wyjątek od prymatu podlegania innym ubezpieczeniom społecznym w razie
ich zbiegu z ubezpieczeniem społecznym rolników przewiduje art. 5a ustawy o ubez-
pieczeniu społecznym rolników, wprowadzony do tego aktu ustawą zmieniającą z
dnia 12 września 1996 r. (Dz.U. Nr 24, poz. 585) i wielokrotnie nowelizowany. Zgod-
nie z treścią tego przepisu w jego pierwotnym brzmieniu, rolnik lub domownik, który
podlegając ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie z mocy ustawy,
nieprzerwanie przez co najmniej jeden rok, podejmował pozarolniczą działalność
gospodarczą, nie będąc pracownikiem i nie pozostając w stosunku służbowym, pod-
legał nadal temu ubezpieczeniu. Mógł on jednak złożyć Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych lub Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oświadczenie, że
chce podlegać ubezpieczeniu społecznemu z racji prowadzonej działalności gospo-
darczej, o ile spełniał w tym zakresie warunki określone w odrębnych przepisach. Z
unormowania tego nie wynikała reguła pierwszeństwa podlegania rolniczemu ubez-
pieczeniu społecznemu w przypadku jego zbiegu z innym tytułem ubezpieczenia
społecznego, a jedynie możliwość dokonania przez zainteresowanego wyboru sys-
temu ubezpieczenia społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego
2006 r., I UK 172/05, OSNP 2007 nr 3-4, poz. 52). Wybór ten dotyczył tylko sytuacji,
gdy dana osoba spełniała jednocześnie przesłanki objęcia rolniczym ubezpieczeniem
społecznym i ubezpieczeniem społecznym z racji prowadzenia pozarolniczej działal-
ności gospodarczej, a można go było dokonać wyłącznie w momencie podejmowania
tej ostatniej działalności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2006 r., III UK
46/06, OSNP 2007 nr 15-16, poz. 233) i to pod warunkiem uprzedniego (a więc bez-
pośrednio przed podjęciem pozarolniczej działalności gospodarczej), trwającego nie-
przerwanie przynajmniej jeden rok podlegania z mocy ustawy ubezpieczeniu spo-
łecznemu rolników w pełnym zakresie, liczonego od dnia objęcia tym ubezpiecze-
niem (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2000 r., II UKN 618/99,
OSNAPiUS 2002 nr 1, poz. 27 i z dnia 17 listopada 2000 r., II UKN 54/00,
OSNAPiUS 2002 nr 12, poz. 290 i z dnia 7 kwietnia 2006 r., I UK 223/05, OSNP
2007 nr 7-8, poz. 109).
Będąc właścicielem gospodarstwa rolnego obejmującego obszar użytków rol-
nych o powierzchni powyżej 1 ha przeliczeniowego i podlegając z tego tytułu ubez-
pieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie od 1 maja 1989 r. oraz podej-
6
mując z dniem 1 sierpnia 1998 r. pozarolniczą działalność gospodarczą, Eugeniusz
T. dokonał - w trybie cytowanego przepisu - wyboru rolniczego systemu ubezpieczeń
społecznych i był nim objęty także po zmianie tegoż unormowania. W dniu 2 maja
2004 r. weszła bowiem w życie ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 91, poz. 873). Aktem tym nadano nowe brzmienie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników. Przede wszystkim wydłużono okres nieprzerwanego podlega-
nia ubezpieczeniu społecznemu rolników uprawniający osobę podejmująca pozarol-
niczą działalność gospodarczą do wyboru systemu ubezpieczenia społecznego i
uzależniono możliwość tego wyboru od formy opodatkowania wspomnianej pozarol-
niczej działalności gospodarczej. W myśl znowelizowanego ust.1 powołanego arty-
kułu, rolnik lub domownik, który podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników w
pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata i rozpoczął
prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej opodatkowanej zgodnie z
przepisami o zryczałtowanym podatku dochodowym lub rozpoczął współpracę przy
prowadzeniu tej działalności, podlegał nadal temu ubezpieczeniu, jeżeli nie był pra-
cownikiem i nie pozostawał w stosunku służbowym. Stosownie do ust. 5 tego arty-
kułu, do dnia 14 lutego każdego roku rolnik lub domownik prowadzący pozarolniczą
działalność gospodarczą lub współpracujący przy prowadzeniu tej działalności, pod-
legający ubezpieczeniu, zobowiązany był po rozliczeniu roku podatkowego złożyć w
Kasie zaświadczenie właściwego organu podatkowego o wysokości należnego po-
datku za miniony rok. W świetle ust. 7 zmienionego art. 5a niezachowanie terminu, o
którym mowa w ust. 5, o ile nadal prowadzona była pozarolnicza działalność gospo-
darcza, było równoznaczne z zaistnieniem okoliczności powodujących ustanie ubez-
pieczenia z końcem kwartału, w którym rolnik lub domownik zobowiązany był złożyć
wspomniane zaświadczenie.
Zgodnie z ust. 6 tego artykułu także gdy kwota podatku przekroczyła sumę
2.528 zł, ubezpieczenie rolnika lub domownika ustawało z końcem kwartału, w któ-
rym rolnik lub domownik powinien był złożyć w Kasie powyższe zaświadczenie.
Warto nadmienić, że art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w
brzmieniu nadanym aktem nowelizującym z dnia 2 kwietnia 2004 r., obowiązywał
tylko w okresie od 2 maja 2004 r. do 23 sierpnia 2005 r., gdyż z dniem 24 sierpnia
2005 r. weszła w życie kolejna ustawa zmieniająca z dnia 1 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr
150, poz. 1248). Przepis art. 2 tego aktu uporządkował redakcyjnie określone w art.
7
5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników zasady dopuszczalności podlegania
rolników i domowników rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu w okresie prowa-
dzenia przez nich pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy pro-
wadzeniu tej działalności, uniezależniając możliwość wyboru systemu ubezpieczenia
społecznego od formy opodatkowania tejże działalności, ale zachowując podstawo-
we konstrukcje prawne dotychczasowej regulacji tego zagadnienia, między innymi te,
które odnoszą się do przesłanki nieprzerwanego podlegania ubezpieczeniu społecz-
nemu rolników z mocy ustawy w pełnym zakresie przez co najmniej 3 lata, złożenia
w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oświadczenia o kontynuowaniu
tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej
działalności gospodarczej, udokumentowania kwoty należnego podatku dochodowe-
go od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej za poprzedni rok podat-
kowy zaświadczeniem właściwego naczelnika urzędu skarbowego, uwarunkowania
prawa do korzystania z ubezpieczenia społecznego rolników od płacenia kwoty na-
leżnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z poza-
rolniczej działalności gospodarczej nieprzekraczającej 2.528 złotych oraz ustania
ubezpieczenia społecznego rolników z końcem kwartału, w którym rolnik prowadzący
pozarolniczą działalność gospodarczą obowiązany był złożyć zaświadczenie urzędu
skarbowego o wysokości podatku dochodowego z tego tytułu, a obowiązku tego nie
dopełnił.
Godzi się przypomnieć, że Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 13 marca
2006 r., P 8/05 (OTK-A 2006 poz. 28) orzekł, iż art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 2 kwietnia
2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie nie-
których innych ustaw (Dz.U. Nr 91, poz. 873) w zakresie, w jakim ze względu na
formę opodatkowania wyłącza z obowiązkowego ubezpieczenia społecznego rolni-
ków, z końcem trzeciego kwartału 2004 r., rolnika lub domownika prowadzącego po-
zarolniczą działalność gospodarczą, jest niezgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji oraz
nie jest niezgodny z art. 20 Konstytucji. W uzasadnieniu wyroku wskazano, iż zmie-
niając zasady podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników osób, które jedno-
cześnie prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą, ustawodawca przyjął nie-
kwestionowane założenia, że dla osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu
rolników to działalność rolnicza powinna stanowić podstawowe źródło dochodu, na-
tomiast pozarolnicza działalność powinna osiągać niewielkie rozmiary i mieć jedynie
charakter wspomagający ten dochód. Uznano, że pozarolnicza działalność gospo-
8
darcza opodatkowana zryczałtowanym podatkiem dochodowym jest właśnie działal-
nością o niewielkich rozmiarach. Podczas weryfikacji przeprowadzonej przez Kasę
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego okazało się jednak, iż pozarolnicza działal-
ność gospodarcza prowadzona przez rolników, opodatkowana na zasadach ogól-
nych, nie zawsze wynika z jej rozmiarów, lecz często z jej specyfiki lub wymagań
nałożonych innymi przepisami. Trybunał Konstytucyjny zauważył, że w świetle zasa-
dy równości nie wolno tworzyć takiego prawa, które różnicowałoby sytuację prawną
podmiotów, których sytuacja faktycznie jest taka sama. Tak pojmowana równość
oznacza też akceptację różnego traktowania przez prawo różnych podmiotów, z tym
jednak, że różne traktowanie powinno być uzasadnione. Sprawiedliwość wymaga,
aby zróżnicowanie prawne podmiotów pozostawało w odpowiedniej relacji do różnic
w ich sytuacji faktycznej jako adresatów danej normy prawnej. W niniejszym przy-
padku celem nowelizacji art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników była
racjonalizacja zasad podlegania temu ubezpieczeniu. Chodziło o to, aby system
ubezpieczeń społecznych rolników obejmował osoby, dla których rolnictwo jest za-
sadniczym źródłem utrzymania. Nowelizacja dokonana na mocy ustawy z dnia 2
kwietnia 2004 r. nie realizowała tego celu, gdyż o marginalnym charakterze działal-
ności gospodarczej świadczy nie rodzaj opodatkowania, ale w istocie wysokość wyli-
czonych dochodów. Tym samym wyłączenie z rolniczego ubezpieczenia społeczne-
go osób, które prowadziły jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą, opo-
datkowaną na zasadach ogólnych, ale uzyskiwały dochód nie przekraczający kwoty
określonej w art. 5 ust. 2 ustawy zmieniającej, nosi znamiona dyskryminacji.
Podobnie w wyroku z dnia 18 lipca 2006 r., P 6/05 (OTK-A 2006 nr 7, poz. 81),
Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż art. 5a ust. 6 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 3 ustawy
zmieniającej z dnia 2 kwietnia 2004 r., w zakresie, w jakim w 2004 r., z dniem 1 paź-
dziernika tegoż roku wyłączył, ze względu na formę opodatkowania i wysokość na-
leżnego za 2003 r. podatku, z obowiązkowego ubezpieczenia społecznego rolników
lub domowników prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, jest niezgod-
ny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 7 Kon-
stytucji. Trybunał Konstytucyjny podzielił zawartą w uzasadnieniu orzeczenia z dnia
13 marca 2006 r., P 8/05, argumentację w kwestii sprzeczności analogicznej do za-
mieszczonej w art. 5a ust. 6 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników regulacji
art. 5 ust. 2 ustawy zmieniającej z dnia 2 kwietnia 2004 r. z art. 2 Konstytucji RP w
9
zakresie wyłączenia z ubezpieczenia społecznego rolników osób prowadzących po-
zarolniczą działalność gospodarczą z uwagi na formę opodatkowania tej działalności.
Natomiast sprzeczności art. 5a ust. 6 kontrolowanej ustawy z art. 2 Konstytucji R.P.
w części wyłączającej z owego ubezpieczenia z dniem 1 października 2004 r. osoby
prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, od której należny za 2003 r. po-
datek przekroczył kwotę 2.528 zł, Trybunał Konstytucyjny upatrywał w krótkiej, jed-
nodniowej vacatio legis aktu nowelizującego i braku precyzyjnej regulacji, normującej
sytuację podmiotów ubezpieczonych w 2004 r., objętych kwestionowanym przepi-
sem. Sytuacja prawna osób dotkniętych nową regulacją powinna być bowiem pod-
dana takim przepisom przejściowym, aby osoby te miały czas na dokończenie przed-
sięwzięć podjętych na podstawie wcześniejszych unormowań, w przeświadczeniu, że
unormowania te mają stabilny charakter. Wymagania tego nie spełnia zaś wprowa-
dzenie innych niż dotychczas zasad wyboru systemu ubezpieczenia społecznego w
trakcie roku podatkowego. Warto podkreślić, iż w powołanym wyroku z dnia 18 lipca
2006 r., P 6/05, Trybunał Konstytucyjny nie zanegował zgodności z Konstytucją Rze-
czypospolitej Polskiej art. 5a ust. 6 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w
części statuującej tę przesłankę dopuszczalności wyboru systemu ubezpieczenia
społecznego, jaką jest nieprzekroczenie granicznej kwoty podatku od przychodów
uzyskanych z prowadzonej przez rolnika (domownika) pozarolniczej działalności
gospodarczej, w odniesieniu do kolejnych lat, następujących po 2004 r. Tego rodzaju
ustawowe kryterium dalszego podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, jeśli
nie zostało wprowadzone w trakcie roku podatkowego w sytuacji uniemożliwiającej
zainteresowanym dostosowania prowadzonej działalności do nowych przepisów, nie
tylko nie narusza norm konstytucyjnych, ale wręcz służy realizacji akceptowanego -
jak wynika z lektury uzasadnień powołanych orzeczeń - przez Trybunał Konstytucyj-
ny celu nowelizacji art. 5a ustawy, dokonanej aktem zmieniającym z dnia 2 kwietnia
2004 r., jakim było ograniczenie możliwości wyboru preferencyjnego (z racji wymiaru
składek) systemu ubezpieczenia społecznego rolników do przypadków, gdy prowa-
dzona przez rolnika (domownika) pozarolnicza działalność gospodarcza stanowi dla
zainteresowanego jedynie uboczne źródło utrzymania, a o drugorzędnym charakte-
rze tego źródła świadczy właśnie wysokość należnego podatku obliczonego od uzy-
skanych z tego tytułu przychodów.
W świetle art. 5a ust. 6 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w
brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą z dnia 2 kwietnia 2004 r., a obecnie art. 5a
10
ust. 1 pkt 5 ustawy o redakcji wprowadzonej aktem nowelizującym z dnia 1 lipca
2005 r., jedną z materialnych przesłanek dopuszczalności wyboru ubezpieczenia
społecznego rolników przez rolnika (domownika) prowadzącego pozarolniczą dzia-
łalność gospodarczą jest zatem wysokość należnego podatku dochodowego za po-
przedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej nie
przekraczająca kwoty 2.528 zł. Natomiast w myśl art. 5a ust. 5 i 7 (obecnie: art. 5a
ust. 3, 4 i 6) ustawy udokumentowanie rozmiarów owego podatku następowało i na-
stępuje przez złożenie w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego zaświad-
czenia właściwego naczelnika urzędu skarbowego w terminie do 14 lutego (obecnie:
31 maja) każdego roku podatkowego, a skutkiem niedopełnienia tegoż obowiązku
jest ustanie rolniczego ubezpieczenia społecznego z końcem kwartału, w którym rol-
nik (domownik) powinien był złożyć w organie rentowym stosowny dokument.
Zarówno w wyroku z dnia 13 marca 2006 r., P 8/05, w odniesieniu do art. 5
ust. 1 i 3 ustawy zmieniającej z dnia 2 kwietnia 2004 r., dotyczącego rolników prowa-
dzących pozarolniczą działalność gospodarczą w chwili wejścia w życie tego aktu,
jak i w orzeczeniu z dnia 18 lipca 2006 r., P 6/05, w relacji do art. 5a ust. 1 i 5 ustawy
o ubezpieczeniu społecznym rolników, Trybunał Konstytucyjny nie stwierdził niezgod-
ności wskazanych przepisów z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. W uzasadnie-
niach wyroków podkreślono, że nie istnieją przesłanki pozbawiające ustawodawcę
możliwości ustanowienia czasowych ograniczeń ubiegania się przez obywateli o
pewne uprawnienia. Wyznaczenie terminu udokumentowania formy opodatkowania
prowadzonej działalności oraz wysokości uzyskanego dochodu miało na celu racjo-
nalizację zasad podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników. Chodziło o to, aby
w zakreślonym przez ustawodawcę terminie rolnicy przedstawiali dokumenty, na
podstawie których można dokonać weryfikacji ich uprawnień do objęcia lub kontynu-
owania rolniczego ubezpieczenia społecznego.
Sumując powyższe rozważania wypada stwierdzić, że rolnik (domownik) pro-
wadzący pozarolniczą działalność gospodarczą i zamierzający nadal podlegać ubez-
pieczeniu społecznemu rolników z mocy art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników powinien zgodnie z ust. 3 i 4 tego artykułu udo-
kumentować kwotę należnego podatku dochodowego od przychodów z pozarolniczej
działalności gospodarczej za poprzedni rok podatkowy zaświadczeniem właściwego
naczelnika urzędu skarbowego, złożonym w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Spo-
łecznego do dnia 31 maja każdego roku podatkowego, a z obowiązku tego nie zwal-
11
nia go wspólne z małżonkiem opodatkowanie dochodów. Na rolniku (domowniku)
spoczywa bowiem ciężar udowodnienia - w tymże trybie i terminie - istnienia tej ma-
terialnoprawnej przesłanki dopuszczalności wyboru systemu ubezpieczenia społecz-
nego, jakim jest nieprzekroczenie granicznej kwoty należnego podatku od pozarolni-
czej działalności gospodarczej, skoro z faktu tego wywodzi skutki określone w dys-
pozycji omawianej normy prawnej. Jemu też - w razie sporu o podleganiu rolniczemu
ubezpieczeniu społecznemu - przysługuje inicjatywa dowodowa w tym zakresie w
postępowaniu przed organem rentowym i sądem ubezpieczeń społecznych.
Nie ma racji skarżący twierdząc, że dopełnił wszelkich przewidzianych w art.
5a ustawy wymagań w przedmiocie kontynuowania ubezpieczenia społecznego rol-
ników, gdyż w przepisowym terminie złożył w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Spo-
łecznego zaświadczenie naczelnika Urzędu Skarbowego w B.P. dotyczącego jego
rozliczeń z organem podatkowym za 2006 r. Dokument ten nie określał bowiem
kwoty podatku od przychodów uzyskanych przez ubezpieczonego z pozarolniczej
działalności gospodarczej. Tym samym jego treść nie odpowiadała wskazanej w art.
5a ust. 3 ustawy i nie pozwalała na weryfikację uprawnień Eugeniusza T. do dalsze-
go podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu. Prawdą jest, że w świetle art.
75 § 2 k.p.a. w sytuacji, gdy przepis prawa wymaga urzędowego potwierdzenia okre-
ślonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia właściwego organu ad-
ministracyjnego, nie istnieją podstawy do tego, aby odbierać od strony oświadczenie
co do owych faktów bądź stanu prawnego. W takim przypadku w myśl art. 217 § 1 i §
2 pkt 1 k.p.a. organ administracji publicznej zobowiązany jest do wydania zaświad-
czenia na żądanie osoby ubiegającej się o nie, a zgodnie z art. 218 § 1 i 2 k.p.a.
przedmiotem tegoż zaświadczenia jest potwierdzenie faktów bądź stanu prawnego,
wynikających z prowadzonych przez ten organ ewidencji, rejestrów bądź innych da-
nych znajdujących się w jego posiadaniu (por. wyrok Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego z dnia 15 kwietnia 1999 r., SA/Sz 728/98, Lex nr 36840 i z dnia 3 listopada
1999 r., I SA 80/99, Lex nr 48667). Wprawdzie wydanie stosownego zaświadczenia
może być poprzedzone postępowaniem wyjaśniającym, jednakże zakres tego postę-
powania jest ograniczony jego przedmiotem. W istocie rzeczy zaświadczenie zawiera
jedynie informacje o aktualnym stanie faktycznym lub prawnym, który został już
ustalony odpowiednim aktem prawnym albo jest znany organowi ze względu na dane
zawarte w prowadzonych przezeń ewidencjach, rejestrach lub innych urzędowych
zbiorach. Uproszczony charakter postępowania w sprawach wydania zaświadczeń
12
sprawił, że nie można w nim stosować uregulowanej w art. 75 § 1 k.p.a. zasady do-
puszczania jako dowodu wszystkiego, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy
(por. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 listopada 1981 r., II SA
848/81, ONSA 1981 nr 2, poz. 118 i z dnia 25 października 2000 r., V SA 760/00,
Lex nr 50109). Stosownie do art. 219 k.p.a. gdy dowody posiadane przez organ
administracji publicznej nie pozwalają na uwzględnienie wniosku, organ ten może
wydać jedynie postanowienie o odmowie wydania zaświadczenia (por. wyrok Woje-
wódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 31 sierpnia 2006 r., II
SA/Wa 1126/06, Lex nr 282453). Osoba, która kwestionuje treść wydanego zaświad-
czenia, może dochodzić swojego roszczenia jedynie drogą pośrednią, np. wniosko-
wać ponownie o wydanie zaświadczenia o określonej treści i w razie wydania posta-
nowienia o odmowie - żalić się do organu wyższego stopnia (por. wyrok Naczelnego
Sądu Administracyjnego z dnia 29 maja 2003 r., II SA 1439/02, Monitor Prawny 2003
nr 14, poz. 626).
W rozpoznawanej sprawie Eugeniusz T. nie skorzystał ze wszystkich wskaza-
nych wyżej środków prawnych zmierzających do uzyskania zaświadczenia naczel-
nika urzędu skarbowego o wysokości należnego podatku dochodowego od osią-
gniętych przez ubezpieczonego przychodów z pozarolniczej działalności gospodar-
czej za 2006 r. ani nie przejawiał żadnej inicjatywy dowodowej w postępowaniu przed
organem rentowym i sądami ubezpieczeń społecznych w zakresie udokumentowania
tychże przesłanek dalszego podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy
art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, stąd też prawidłowa była decy-
zją Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stwierdzająca ustanie owego
ubezpieczenia z końcem drugiego kwartału 2007 r. oraz zapadłe w procesie zaini-
cjowanym odwołaniem od tej decyzji wyroki Sądu Okręgowego i Sądu Apelacyjnego.
Wobec bezzasadności zarzutu naruszenia przez Sąd Apelacyjny prawa mate-
rialnego przy ferowaniu zaskarżonego wyroku, Sąd Najwyższy z mocy art. 39814
k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================