Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 284/08
POSTANOWIENIE
Dnia 18 listopada 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Marek Sychowicz
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Motoryzacyjnego "P. " Spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością w S.
przeciwko Skarbowi Państwa - Komendantowi Wojewódzkiemu Policji
w S. i Dyrektorowi Izby Skarbowej w S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 18 listopada 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od postanowienia Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 12 listopada 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną; zasądza od strony powodowej na
rzecz strony pozwanej 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Zarządzeniem nr 465/03 z dnia 26 sierpnia 2003 r. oraz nr 535/05 z dnia
28 września 2005 r. Prezydent Miasta S. wyznaczył stronę powodową
w niniejszym procesie: Przedsiębiorstwo Motoryzacyjne „P.” Spółkę z o.o. na
przechowawcę pojazdów usuwanych z drogi na podstawie przepisów ustawy -
Prawo o ruchu drogowym. W tych samych zarządzeniach wyznaczono również
ratownictwo F., a następnie F.U.H. W. H. jako uprawnionych do usuwania pojazdów
z drogi i dostarczania ich na parking strzeżony.
Wysokość opłat za usunięcie pojazdu z drogi i za parkowanie pojazdów
usuniętych z drogi określały uchwały Rady Miasta S.: z dnia 23 czerwca 2003 r., a
następnie z dnia 27 września 2005 r.
W okresie od października 2003 r. do listopada 2005 r., na podstawie
dyspozycji usunięcia pojazdów wydawanych przez policjantów z poszczególnych
jednostek Komendy Wojewódzkiej Policji, Ratownictwo F. Spółka z o.o., a
następnie F.H.U. W. H., odholowywały pojazdy na parking strzeżony powódki.
Przyjęcie pojazdów na przechowanie odbywało się na podstawie protokołu
przekazania pojazdu do holowania i przyjęcia na parking strzeżony. Protokół ten
określał między innymi stan pojazdu, jego właściciela oraz jednostkę do dyspozycji
której pojazd pozostawał. Część pojazdów została odebrana przez właścicieli,
którzy ponieśli koszt ich parkowania. Natomiast w przypadku pozostałych
samochodów, po upływie 6 miesięcy Policja zawiadamiała właściwego Naczelnika
Urzędu Skarbowego o tym, że pojazd nie został odebrany.
Po upływie okresu 6 miesięcy, Naczelnik Urzędu Skarbowego w S., działający jako
organ likwidacyjny wystawił szereg upoważnień dla firmy F.U.H. na podstawie
których została ona uprawniona do odbioru pojazdów znajdujących się na parkingu
powódki. Upoważnienia te zawierały również informacje o pokryciu przez organ
likwidacyjny kosztów parkowania przedmiotowych pojazdów za okres, w którym
organ likwidacyjny zajmował się daną sprawą oraz wskazanie jaki organ zajmował
się daną sprawą.
3
Powódka wystawiła faktury VAT obciążające Komendę Wojewódzką Policji
kosztami przechowania poszczególnych pojazdów, następnie pismem z dnia 14
września 2005 r. wezwała do zapłaty należności w kwotach 19.227,69 zł oraz
124.619,94. Wobec niezapłacenia wystąpiła z powództwem przeciwko Skarbowi
Państwa - Komendantowi Wojewódzkiemu Policji.
Sąd Okręgowy w S. postanowieniem z dnia 30 kwietnia 2007 r. odrzucił
pozew uznając, że zachodzi niedopuszczalność drogi sądowej. Sąd ten wskazał, że
powódka została wyznaczona do przechowywania pojazdów przez starostę,
upoważnionego do tego z mocy ustawy, cena przechowywania została ustalona
uchwałą Rady Miasta S. Policja dokonując usunięcia pojazdów i oddania ich na
przechowanie wykonywała jedynie czynności, do których została zobowiązania z
mocy ustawy. Z tych względów w ocenie Sądu Okręgowego nie można mówić o
stosunku cywilnym z między stronami.
Zażalenie strony powodowej na powyższe orzeczenie Sąd Apelacyjny oddalił
postanowieniem z dnia 12 listopada 2007 r.
W ocenie Sądu Apelacyjnego nie sposób uznać, aby strony procesu łączył
stosunek o charakterze cywilnym, a w szczególności aby pomiędzy stronami –
choćby w sposób dorozumiany została zawarta umowa przechowania.
Wprost wynika z art. 130a ustawy - Prawo o ruchu drogowym, że powódka została
wyznaczona do przechowywania pojazdów przez starostę upoważnionego z mocy
przepisów ustawy, co więcej - cena przechowywania poszczególnych pojazdów
została ustalona uchwała Rady Miasta S. Policja, która decydowała o usunięciu i
oddaniu pojazdów na przechowanie, wykonywała te czynności wobec obowiązku
wynikającego z ustawy. O tym, że na gruncie niniejszej sprawy nie wiąże stron
węzeł obligacyjny świadczy również okoliczność, że Policja nie mogła kierować
usuwanych pojazdów na inne parkingi, jak i brak jej wpływu na cenę parkowania.
Faktyczna niemożliwość zgodnego ustalenia przez strony, treści łączącego je
stosunku prawnego uniemożliwia poczytanie zaistniałego stanu rzeczy za zawarcie
umowy przechowania, choćby w sposób dorozumiany.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że wprawdzie w doktrynie trafnie wskazuje się,
że źródłem obowiązku przechowywania rzeczy nie zawsze jest umowa i jako
4
przykłady wymienia się np. przechowanie rzeczy zajętych w toku postępowania
egzekucyjnego przez dozorcę ustanowionego przez komornika, przechowanie
rzeczy znalezionych, przechowanie rzeczy zastawnika oraz przechowanie na mocy
orzeczenia sądu o oddanie rzeczy do depozytu sądowego, to jednak w tych
przypadkach źródłem stosunku zobowiązaniowego zawsze jest przepis prawa.
W analizach źródeł zobowiązań, obok wynikających z oświadczeń woli, wymienia
się jako drugą kategorię „inne zdarzenia” do których obok tych, które nie są
działaniami ludzkimi zalicza się działania ludzkie, a te ostatnie dzieli się na
dozwolone i niedozwolone. Oprócz tych, niejako klasycznych źródeł zobowiązań
przedstawiciele nauki prawa wskazują, że w ustawach mieszczą się przepisy,
łączące z pewnymi czynami lub innymi zdarzeniami powstanie zobowiązania
w rozważanym przypadku brak jest przepisu, który kreowałby pomiędzy jednostką
prowadzącą parking a Skarbem Państwa cywilnoprawny stosunek przechowania
pojazdu. Nie jest nim ani art. 130a ust. 1 ustawy - Prawo o ruchu drogowym, ani
też § 7 ust. 2 i § 8 ust. 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji. Na podstawie tych przepisów nie dochodzi do nawiązania stosunku
cywilnoprawnego w zakresie przechowania pojazdów.
W orzecznictwie, pomimo szerokiego rozumienia pojęcia „sprawa cywilna”
obejmującego nie tylko stosunki umowne, dominuje pogląd, że do drogi sądowej
przed sądem cywilnym nie należą sprawy wynikłe na tle stosunków prawnych
regulowanych normami prawa publicznego, w ramach których nie zachodzi
równorzędność po między podmiotami tych stosunków. Przekazywanie pojazdów
na parkingi strzeżone zostało całkowicie uregulowane przepisami prawa zarówno
w aspekcie wyboru parkingu, wysokości opłaty za umieszczenie pojazdu na
parkingu jak i wyboru jednostki do usuwania pojazdów. Wobec ustalonego mocą
przepisów ustawy trybu usuwania pojazdów z drogi i podmiotów, które zostały do
tego celu wybrane, zważywszy na brak możliwości ingerencji tychże podmiotów
w tym zakresie, Sąd Apelacyjny uznał, że droga sądowa w celu dochodzenia
należności jest niedopuszczalna, gdyż sprawa nie stanowi sprawy cywilnej po myśli
art. 1 k.p.c.
Przyjęte we wskazanych powyżej przepisach uregulowania, zdaniem Sądu
Apelacyjnego uzasadniają stwierdzenie, że po zakończeniu postępowania
5
administracyjnego w przedmiocie przejęcia na rzecz Skarbu Państwa
nieodebranego pojazdu nowy jego właściciel, którym jest Skarb Państwa, wstępuje
w taki stosunek administracyjny, jaki łączył dotychczasowego właściciela
z podmiotem prowadzącym parking. Sąd Apelacyjny powołał się na stanowisko
Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia 19 czerwca 2007 r., III CZP 47/07,
że niedopuszczalna jest droga sądowa w sprawie z powództwa jednostki
prowadzącej parking przeciwko Skarbowi Państwa o zapłatę należności za
parkowanie pojazdu, którego własność przeszła na rzecz Skarbu Państwa z mocy
prawa na podstawie art. 130a ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu
drogowym. Z tego też względu Sąd Apelacyjny uznał za chybione twierdzenie
powoda, że Sąd pierwszej instancji odrzucając pozew, uznawszy
niedopuszczalność drogi sądowej, naruszył normę art. 130a ustawy – Prawo
o ruchu drogowym jak i przepis art. 199 k.p.c.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Apelacyjnego powódka
zarzuciła naruszenie prawa materialnego – art. 130a ustawy z dnia 20 czerwca
1997 r. – Prawo o ruchu drogowym w związku z art. 835 k.c., poprzez ich wadliwą
wykładnię, naruszenie przepisów postępowania – art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez
przyjęcie, że w sprawie nie występują równorzędne strony, które to naruszenie
miało wpływ na wynik sprawy.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej wyrażony został pogląd, że skoro
podmiotowi prowadzącemu parking należy się wynagrodzenie za przechowanie
pojazdów, to roszczenie o wynagrodzenie ma charakter cywilny, zwłaszcza,
że strony są równorzędne. Zdaniem skarżącego pomiędzy stronami doszło do
zawarcia umowy przechowania w formie dorozumianej. Skarb Państwa poprzez
ustanowienie stosownej regulacji (ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. –
Prawo o ruchu drogowym) a następnie przez oddanie powódce do przechowania
określonych pojazdów wyraził wobec powódki swoją wolę, by to powódka
za opłatami w wysokości ustalonej przez radę powiatu, przechowała te pojazdy,
a powódka wyraziła zgodę i wolę przechowania i oddania następnie tych pojazdów
w stanie niepogorszonym za wynagrodzeniem w stawkach ustalonych przez radę
powiatu.
6
Skarżący wyraził także pogląd, że przyjęcie niedopuszczalności drogi
sądowej prowadziłoby do wniosku, że powódka jako przedsiębiorca prowadzący
działalność gospodarczą w formie parkingu strzeżonego przechowywałyby
przekazane jej przez Policję pojazdy za darmo. Ustawodawca bowiem nie
przewidział drogi administracyjnej do dochodzenia tych należności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Dla oceny czy w niniejszej sprawie zachodzi dopuszczalność drogi sądowej
podstawowe znaczenie ma rozstrzygnięcie zagadnienia czy stosunek prawny
pomiędzy stronami, będący podstawą roszczenia powódki o zapłatę wynagrodzenia
za przechowywanie pojazdów jest stosunkiem cywilnoprawnym, czy też należy do
dziedziny prawa publicznego. Art. 2 k.p.c. ustanawia domniemanie drogi sądowej
przed sądami powszechnymi w sprawach cywilnych. Z pojęcia drogi sądowej
wypływa pojęcie niedopuszczalności drogi sądowej. Niedopuszczalność drogi
sądowej zachodzi wówczas, gdy sprawa na skutek jej niecywilnego charakteru nie
może być rozpoznana przez sąd powszechny. W takim przypadku pozew na mocy
art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. podlega odrzuceniu.
Stosunki cywilnoprawne oparte są na zasadzie autonomiczności
i równorzędności stron. Osoby uczestniczące w stosunkach cywilnoprawnych
występują w roli autonomicznych podmiotów, które władne są regulować treść tych
stosunków mając na względzie własne interesy. Przepis art. 130a ustawy z dnia
20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym nakazujący usunięcie pojazdu z drogi
i jego umieszczenie na parkingu strzeżonym w sytuacjach określonych w ust. 1 pkt
1-3 i ust. 2 pkt 1-3 tego artykułu zawiera regulacje nie pozostawiające autonomii
uczestnikom pomieszczenia i strzeżeniu pojazdu. Policja lub straż gminna (miejska)
w razie zaistnienia sytuacji określonej w art. 130a ust. 1 pkt 1-3 i ust. 2 pkt 1-3
ma obowiązek podjęcia decyzji usunięcia pojazdu z drogi (art. 130a ust. 4).
Wyznaczona przez starostę jednostka ma obowiązek usunięcia tego pojazdu
z drogi (art. 130a ust. 5a). Wyznaczona przez starostę jednostka prowadząca
parking strzeżony ma obowiązek przyjęcia pojazdu na przechowanie (art. 130a ust.
5c). Wysokość opłat za usunięcie pojazdu i jego parkowanie ustala rada powiatu
(art. 130a ust. 6).
7
Nie można zgodzić się z tezą skarżącego, że z chwilą dostarczenia
i przyjęcia pojazdu przez prowadzącego parking dochodzi do zawarcia w sposób
dorozumiany umowy przechowania, gdyż decyzja o usunięciu pojazdu, jego
usunięcie i umieszczenie na parkingu strzeżonym wynikają nie z oświadczeń woli
osób uczestniczących w tych zdarzeniach, lecz z obciążającego ich obowiązku
ustawowego.
Biorąc nadto pod uwagę, że celem regulacji zawartej w art. 130a ustawy –
Prawo o ruchu drogowym jest ochrona dobra o istotnym publicznie znaczeniu –
bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz życia i zdrowia jego uczestników należy
dojść do wniosku, że chodzi o stosunek publicznoprawny, a nie cywilnoprawny.
Zatem, zaskarżone orzeczenie, aprobujące postanowienie Sądu pierwszej instancji
odrzucające pozew ze względu na niedopuszczalność drogi sądowej nie narusza
art. 130a ustawy – Prawo o ruchu drogowym, ani art. 199 § 1 k.p.c.
Błędny jest pogląd skarżącego, że uznanie publicznoprawnego charakteru
stosunku prawnego, z którego wywodzi prawo do wynagrodzenia za
przechowywanie pojazdów pozbawia go drogi do dochodzenia należnego
wynagrodzenia. Wyznaczony przez starostę podmiot do przechowywania pojazdów
na parkingu strzeżonym w razie sporu o wynagrodzeniu za przechowanie może
wystąpić na podstawie art. 102 § 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji do naczelnika właściwego urzędu skarbowego o przyznanie
wynagrodzenia. Na postanowienie naczelnika urzędu skarbowego przysługuje
zażalenie do dyrektora izby skarbowej z kolei na postanowienie dyrektora służy
skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego, a następnie skarga kasacyjna
do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Taki tryb postępowania przy dochodzeniu
roszczeń o wynagrodzenie za przechowywanie pojazdów na podstawie art. 130a
ustawy – Prawo o ruchu drogowym aprobowany jest zarówno w dotychczasowym
orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. uchwałę SN z dnia 19 czerwca 2007 r.,
III CZP 47/07, OSNC z 2008 r., nr 7-8, poz. 80) jak i w orzecznictwie Naczelnego
Sądu Administracyjnego (por. wyroki NSA z dnia 8 września 2006 r. I OSK 1184/05
i I OSK 1185/05 oraz z dnia 15 maja 2007 r. I OSK 1768/06.
8
Z powyższych względów na mocy art. 39814
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji postanowienie.