Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 99/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 listopada 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gersdorf (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa G. R.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewódzkiemu Sztabowi Wojskowemu o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 listopada 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 14 grudnia 2007 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok
Sądu Rejonowego z dnia 29 października 2007 r. i przekazuje
sprawę Wojewódzkiemu Sztabowi Wojskowemu do rozpoznania
2. zasądza od G. R. na rzecz Skarbu Państwa
reprezentowanego przez Wojewódzki Sztab Wojskowy
zastępowanego przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa
kwotę 900 (dziewięćset) zł. tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
3. oddala wniosek w przedmiocie zwrotu spełnionego
świadczenia.
Uzasadnienie
Pozwem z dnia 24 sierpnia 2007 r. powód G. R. wniósł o zasadzenie od
pozwanego Skarbu Państwa – szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego kwotę
18.374, 86 zł. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu oraz o
zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych. Dochodzona kwota
stanowiła skapitalizowane odsetki nieterminowo opłaconych uposażeń wojskowych.
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości.
`Wyrokiem z dnia 29 października 2007 r. Sąd Rejonowy zasądził od
pozwanego na rzecz powoda kwotę 18.374,86 wraz z ustawowymi odsetkami od
dnia 25 września 2007 r. do dnia zapłaty oraz koszty zastępstwa procesowego w
kwocie 1.800 zł.
Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego stanowiły następujące ustalenia
faktyczne:
Powód pełnił służbę wojskową od dnia 18 czerwca 1984 r. Decyzją z dnia
26 listopada 2002 r. dowódca /.../ Okręgu Wojskowego wypowiedział mu ze
skutkiem na 31 października 2003 r. stosunek służbowy zawodowej służby
wojskowej z powodu likwidacji zajmowanego stanowiska i odmowy przyjęcia
niższego stopnia służbowego. W okresie od 1 listopada 2003 r. do 31 października
2004 r. powód pobierał świadczenie pieniężne przysługujące w związku ze
zwolnieniem ze służby, a w okresie od 1 listopada 2004 r. – świadczenie
emerytalne wynoszące 75% uposażenia.
Decyzją z dnia 12 lipca 2006 r. dowódca Wojsk Lądowych stwierdził
nieważność decyzji z dnia 26 listopada 2002 r. wobec wydania jej z rażącym
naruszeniem prawa. Wojewódzki Sztab Wojskowy wypłacił powodowi należności
tytułem uposażenia za okres od lipca 2003 r. do lipca 2006 r. oraz tytułem nagrody
rocznej za rok 2003 i 2004 oraz tytułem dodatkowego uposażenia rocznego za rok
2004 i 2005. Powyższe kwoty zostały wypłacone w wysokości nominalnej w dniu 13
września 2006 r., tj. bez odsetek.
3
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że stwierdzenie
nieważności decyzji z dnia 26 listopada 2002 r. r. wywołało skutek ex tunc, co
oznacza, że sytuację prawną powoda należy traktować tak, jakby nie
wypowiedziano mu stosunku służbowego. W rezultacie - zdaniem Sądu
Rejonowego - powód nabywał uprawnienia do wszystkich świadczeń wynikających
z pozostawania w tej służbie, w terminach i na zasadach jak miałoby to miejsce,
gdyby służbę rzeczywiście pełnił. Skoro należne powodowi świadczenia stawały się
wymagalne od dnia następnego po dniu stanowiącym termin ich płatności, to
wypłacenie ich wszystkich łącznie w dniu 13 września 2006 r. stanowiło wedle Sądu
Rejonowego spełnienie świadczeń po terminie ich wymagalności.
Kwestię odsetek w razie zwłoki w wypłacie uposażenia i innych należności, o
których stanowi art. 73 ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych reguluje
art. 75 ust. 3 tej ustawy, natomiast w odniesieniu do nagród rocznych – art. 481 § 1
k.c. Powołując się na pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 26
stycznia 2006 r., III PZP 1/05, Sąd Rejonowy wskazał, że do świadczeń należnych
funkcjonariuszowi służb mundurowych znajdują zastosowanie przepisy prawa
cywilnego dotyczące niewykonania zobowiązań pieniężnych w zakresie
uprawnienia do odsetek w wysokości ustawowej. Przepis art. 75 ust. 3 ustawy o
służbie wojskowej żołnierzy zawodowych stanowi o zwłoce dłużnika, a zatem o
opóźnieniu zawinionym. Wydanie decyzji administracyjnej dotkniętej wadą
nieważności jest okolicznością zawinioną przez podmiot decyzję tę wydający, za
którą strona pozwana ponosi odpowiedzialność. Natomiast wypłacenie powodowi
za ten sam okres zarówno uposażenia przysługującego przez okres roku po
zwolnieniu ze służby, a następnie świadczenia emerytalnego, nastąpiło na
podstawach prawnych odmiennych od podstawy wypłaty uposażenia za okres
pełnienia służby. Nadto emerytura została wypłacona przez Wojskowe Biuro
Emerytalne, a więc inną niż strona pozwana jednostkę organizacyjną.
Od wyroku Sądu Rejonowego apelację wniósł pozwany.
Wyrokiem z dnia 14 grudnia 2007 r., 7 Sąd Okręgowy oddalił apelację strony
pozwanej od powyższego wyroku, podzielając poczynione w sprawie ustalenia oraz
ocenę prawną dokonaną przez Sąd pierwszej instancji, W tym zakresie Sąd
4
Okręgowy zacytował fragmenty uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia
2006 r., III PZP 1/05 zakończone konkluzją, że „sprawa roszczenia funkcjonariusza
Służby Granicznej o odsetki za opóźnienie w wypłacie uposażenia jest sprawą
cywilną (art. 2 § 1 k.p.c.), a ze względów merytorycznych do jej rozpoznania
właściwy jest sąd pracy”.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku strona pozwana zarzuciła:
1) naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik
sprawy, to jest:
a) art. 379 pkt 1 w związku z art. 2 § 3 k.p.c., art. 8 ust. 1 i art. 75 ust. 3
ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy
zawodowych (Dz.U. Nr 179, poz. 1750 ze zm.) oraz art. 9 ust. 3a i 4
ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o uposażeniu żołnierzy
niezawodowych (jt. Dz.U. z 2002 r. Nr76, poz. 693 ze zm.), poprzez
rozpoznanie sprawy, mimo że droga sądowa była niedopuszczalna,
co przesądza o nieważności postępowania,
b) art. 464 § 1 w związku z art. 2 § 3 k.p.c., art. 8 ust. 1 i art. 75 ust. 3
ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy
zawodowych oraz art. 9 ust. 3a i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o
uposażeniu żołnierzy niezawodowych, poprzez brak postanowienia o
przekazaniu sprawy do Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w celu
wydania decyzji administracyjnej w niniejszej sprawie,
c) art. 378 § 1 w związku z art. 379 pkt 4 w związku z art. 476 § 1 i art.
47 § 3 k.p.c., przez nieuchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji,
mimo że zachodziła nieważność postępowania z uwagi na
rozpoznanie sprawy, która nie jest sprawą pracowniczą, w składzie z
udziałem ławników – sprzecznym z przepisami prawa;
2) naruszenie prawa materialnego, to jest:
a) art. 3 ust. 1 i art. 7 ust.1 ustawy o uposażeniu żołnierzy niezawodowych oraz
art. 72 ust.2 i art. 81 ust. 1 ustawy o służbie wojskowej żołnierzy
zawodowych przez błędną wykładnie polegająca na przyjęciu, że należne
jest uposażenie za okres, w którym żołnierz zawodowy
5
b) art. 75 ust. 3 ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych oraz art. 9
ust. 3a ustawy o uposażeniu żołnierzy niezawodowych, przez błędną
wykładnię podlegająca na przyjęciu, że należne są odsetki ustawowe od
świadczenia niewymagalnego. tj. takiego którego nie można było się
domagać,
c) naruszenie art. 75 ust. 3 ustawy o służbie żołnierzy zawodowych oraz art. 9
ust. 3a ustawy o uposażeniu żołnierzy niezawodowych przez niewłaściwe
zastosowanie
d) naruszenie art. 5 k.c. w związku z art. 75 ust. 3 ustawy o służbie wojskowej
żołnierzy zawodowych i art. 9 ust. 3a ustawy o uposażeniu żołnierzy
niezawodowych, przez ich niezastosowanie i nieuwzględnienie, że żądanie
przez powoda, który otrzymał niemal podwójną wartość uposażenia, odsetek
za nieterminowo wypłacone uposażenie, stanowi nadużycie prawa
podmiotowego i tym samym powinno zostać oddalone.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o:
 uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sąd
pierwszej instancji i przekazanie sprawy do rozpatrzenia przez Wojewódzki
Sztab Wojskowy na drodze administracyjnej,
ewentualnie
 uchylenie zaskarżonego wyroku i zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji
przez oddalenie powództwa. I zasądzenie kosztów postępowania według
norm przepisanych
ewentualnie
 uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i uchylenie wyroku pierwszej
instancji oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm
przepisanych
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący podniósł, że nie budzi wątpliwości,
iż sprawy o odsetki są sprawami cywilnymi, jednakże stosownie do art. 8 ust. 1
ustawy o służbie żołnierzy zawodowych oraz art. 9 ust. 4 ustawy o uposażeniu
żołnierzy niezawodowych droga sądowa w tych sprawach została wyłączona (art. 2
6
§ 3 k.p.c.). W obu ustawach kwestia odsetek została unormowana wprost, a tym
samym stanowi sprawę, „o której mowa w ustawie” i w rezultacie powinna zostać
załatwiona decyzją właściwego organu wojskowego. Skarżący powołał się w tym
zakresie również na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2007 r., III
CZP 106/07.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Sprawa jest analogiczna do rozstrzyganej przez Sąd Najwyższy dnia 2 lipca
2008 r., II PK 10/08, w której stwierdzono, iż w sprawie o odsetki należne
żołnierzowi zawodowemu na podstawie art. 9 ust.3a ustawy z dnia 17 grudnia 1974
r. o uposażeniu żołnierzy niezawodowych (jt. Dz.U. z 2002 r. Nr76, poz. 693 ze
zm.), a od 1 lipca 2004 r. na podstawie art. 75 ust. 3 ustawy z dnia 11 września
2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz.U. Nr 179, poz. 1750 ze
zm.) niedopuszczalna jest droga sądowa przed sądem powszechnym.
Sąd Najwyższy w niniejszej sprawie podziela pogląd wyrażony przez SN w
sprawie II PK 10/08 i jedynie w sposób syntetyczny wskazuje na zasadnicze
argumenty przemawiające za jego trafnością. I tak:
1. Rozstrzygnięcia Sądów obu instancji zapadły z powołaniem się na pogląd
wyrażony w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26
stycznia 2006 r., III PZP 1/05 (OSNP 2006 nr 15-16, poz. 227), w której
zajęto stanowisko, że funkcjonariusz Straży Granicznej może żądać
odsetek za czas opóźnienia w wypłacie uposażenia (art. 64 ust. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w związku z art. 481 § 1 k.c.).
Przedmiotowa uchwała zapadła w stanie prawnym, w którym przepisy nie
przewidywały prawa funkcjonariusza do odsetek z tytułu nieterminowej
wypłaty należnego uposażenia. W takim stanie prawnym Sąd Najwyższy, z
powołaniem się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2000
r., SK 12/99 (OTK 2000 nr 5, poz. 143), przyjął, że jeżeli przepisy ustawy
regulującej stosunek służbowy funkcjonariusza danej służby mundurowej w
ogóle nie zawierają postanowień dotyczących możliwości żądania przez
niego odsetek z tytułu nieterminowej wypłaty należnego mu w ramach
7
stosunku służbowego uposażenia, to wówczas prawo takie wynika w art.
481 k.c. W innym bowiem przypadku zostałaby w tym zakresie naruszona
sformułowana w art. 64 ust. 2 Konstytucji RP zasada „równej dla
wszystkich ochrony praw majątkowych” (tutaj: prawa do należnego
uposażenia). Zatem z chwilą wymagalności należnego funkcjonariuszowi
służby mundurowej uposażenia podlega ono równej dla wszystkich praw
majątkowych ochronie prawnej, o ile ochrona ta w konkretnym wypadku
nie została uchylona lub ograniczona na podstawie wyraźnego przepisu
ustawowego w sposób zgodny z wymaganiami określonymi w art. 31 ust. 3
Konstytucji RP.
2. Podstawę prawną roszczenia o odsetki stanowi Kodeks cywilny tylko
wówczas, gdy sprawa nie jest uregulowana w pragmatyce służbowej.
3. Art. 481 k.c. źródło prawa do odsetek w wypadkach, kiedy prawo to nie jest
wprost przewidziane w przepisach szczególnych, natomiast ustanowienie
prawa do odsetek w takich przepisach jest potwierdzeniem prawa
wynikającego z art. 481 k.c., a podstawę ich żądania stanowi wówczas
odpowiedni przepis ustawy regulującej stosunek służbowy funkcjonariusza
danego rodzaju służby mundurowej
4. Od dnia 1 lipca 1999 r. prawo żołnierza zawodowego do odsetek od
zaległego uposażenia i innych należności pieniężnych zostało ustanowione
w art. 9 ust. 3a ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o uposażeniu żołnierzy
(jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 693 ze zm., zwanej od dnia 1
lipca 2004 r. „ustawą o uposażeniu żołnierzy niezawodowych”),
wprowadzonym ustawą z dnia 7 maja 1999 r. o zmianie ustawy o
powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie
ustawy o uposażeniu żołnierzy (Dz.U. Nr 50, poz. 500). Ustawa dla
żołnierzy zawodowych obowiązywała do 1 lipca 2004 r., tj. do wejścia w
życie ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy
zawodowych.
5. Pobieżne odczytanie art. 9 ust. 4 ustawy może wskazywać, iż odsyła on
tylko do spraw określonych w ust. 1 (roszczeń z tytułu prawa do
uposażenia i innych należności pieniężnych), z pominięciem spraw o
8
odsetki, jednakże nie budzi wątpliwości, że odsetki od tych świadczeń
także są należnością pieniężną, posiadają charakter akcesoryjny w
stosunku do wierzytelności głównych, których nieterminowa wypłata
pociąga za sobą ich powstanie i ulegają przedawnieniu w terminie
przewidzianym w ust. 1. Tylko tak odczytywany art. 9 ust. 4 ustawy zawiera
racjonalną treść i dlatego odesłanie w nim wprost do ust. 3a nie było
konieczne.
6. Założenie, że funkcją omawianego przepisu było wprowadzenie odmiennej
drogi postępowania w sprawach o uposażenie i inne należności pieniężne
przysługujące żołnierzowi zawodowemu z tytułu służby wojskowej
(administracyjna) oraz o związane z nimi świadczenia akcesoryjne (przed
sądem powszechnym) prowadziłoby do sztucznego i niecelowego
rozdzielenia drogi dochodzenia należności głównych i stanowiących ich
pochodną należności ubocznych.
7. W myśl art. 75 ust. 3 obowiązującej od 1 lipca 2004 r. ustawy o służbie
wojskowej żołnierzy zawodowych, w razie zwłoki w wypłacie uposażenia i
innych należności, o których mowa w art. 73, żołnierzowi zawodowemu
przysługują odsetki ustawowe od dnia, w którym uposażenie lub inna
należność pieniężna stały się wymagalne. Przepis art. 73 ustawy za inne
należności pieniężne uznaje między innymi dodatkowe uposażenie roczne,
które zastąpiło dotychczasowe nagrody roczne (ust. 1 pkt 2) oraz
należności związane ze zwolnieniem z zawodowej służby wojskowej (ust. 1
pkt 9).
8. Zgodnie z art. 8 ust. 1, od decyzji wydanych przez właściwe organy w
sprawach określonych w ustawie żołnierz zawodowy może wnieść
odwołanie do organu wyższego stopnia, na zasadach określonych w
ustawie – Kodeks postępowania administracyjnego (jednolity tekst: Dz.U. z
2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.), i, z zastrzeżeniem ust. 2, skargę do
właściwego sądu administracyjnego, na zasadach określonych w ustawie z
dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.). Określone w ust. 2
9
wyłączenia nie mają znaczenia dla niniejszej sprawy, nie odnoszą się
bowiem do uposażenia, innych należności pieniężnych ani odsetek.
9. Kwestię właściwości w sprawach określonych w rozdziale 5 ustawy
zatytułowanym „uposażenie i inne należności pieniężne żołnierzy
zawodowych” określa art. 104, przekazując je do kompetencji
wymienionych w tym przepisie właściwych organów wojskowych.
Przytoczonych uregulowań nie można interpretować w ten sposób, że
właściwość organów wojskowych ograniczona została do przypadków, w
których przepisy ustawy wyraźnie przewidują wydanie decyzji. Ich analiza
prowadzi do wniosku, że właściwość organów wojskowych obejmuje
unormowane w ustawie i wynikające ze stosunku służbowego żołnierza
zawodowego sprawy, rozumiane jako roszczenia wywodzone z praw
ustanowionych w przepisach ustawy.
10. Ocena taka zgodna jest z tezą 1) wyroku ETS z dnia 15 kwietnia 2008 r. w
sprawie C- 268/06 mającej za przedmiot wniosek o wydanie na podstawie
art. 234 WE w trybie prejudycjalnym, złożony przez Labour Court (Irlandia)
postanowieniem z dnia 12 czerwca 2006 r. w postępowaniu Impakt, w myśl
której żądania oparte na tej samej podstawie powinny być rozstrzygane
przez ten sam organ, Wymaga tego zapewnienia skutecznej ochrony
sądowej, która jest zasadą ogólną prawa wspólnotowego ( por. wyrok z
dnia 13 marca 2007 r. w sprawie C-432/05 Unibet, Zb.Orz. s. I-2271, pkt
37 i cyt. Tam orzecznictwo). Zasada ta dotyczy też wyznaczenia
właściwości sądów. Podwójne prowadzenie procesu, mającego za
przedmiot ten sam fakt (brak wypłaty uposażenia) stanowiłoby dodatkowe
obciążenie dla dochodzącego swych praw, stąd nie byłoby zgodne z ową
zasadą skutecznej ochrony prawnej
11. Zatem zarówno roszczenia z tytułu prawa do uposażenia i innych
należności pieniężnych jak i z tytułu odsetek należą do kompetencji
właściwego organu wojskowego, który zobowiązany jest do wydania w tym
przedmiocie stosownej decyzji. Decyzja ta podlega z kolei zaskarżeniu w
trybie określonym w art. 8 ust. 1 ustawy.
10
12. Analogiczna interpretacja została zaprezentowania w uchwale składu
siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia
10 kwietnia 2006 r., I OPS 3/06 (ONSA/WSA 2006 nr 3, poz. 69), w
uzasadnieniu której podkreślono, że wynikające ze stosunku służbowego
żołnierza zawodowego sprawy o uposażenie są sprawami, w których
żołnierz zawodowy może wnieść skargę do właściwego sądu
administracyjnego (art. 8 ust. 1 ustawy).
13. Reasumując, w sprawie o odsetki należne żołnierzowi zawodowemu na
podstawie art. 9 ust. 3a ustawy o uposażeniu żołnierzy niezawodowych, a
od 1 lipca 2004 r. – na podstawie art. 75 ust. 3 ustawy o służbie wojskowej
żołnierzy zawodowych, niedopuszczalna jest droga sądowa przed sądem
powszechnym.
14. Pogląd ten jest zbieżny z zaprezentowanym w uchwale Sądu Najwyższego
z dnia 29 listopada 2007 r., III CZP 106/07 (Biul.SN 2007 nr 11, poz. 10;
Lex nr 319935), w której stwierdzono, że roszczenia żołnierzy zawodowych
o wypłatę odsetek należnych na podstawie wymienionych wyżej
przepisów, podlegają rozpoznaniu w postępowaniu administracyjnym.
Zgodzić się również należy z wyrażonym w tej uchwale poglądem, iż
wyłączenie sporów tego rodzaju spod kompetencji sądów powszechnych
nie uniemożliwi skutecznego dochodzenia przez uprawnionych
przysługujących im praw, skoro sprawy te zostały poddane mocą przepisu
szczególnego kontroli sądowej realizowanej przez sądy administracyjne
(art. 2 k.p.c.).
Z powyższych względów, aprobując w pełni wyrok SN z dnia 2 lipca 2008 r.,
II PK 10/08 oraz zawarte w tym wyroku motywy, orzeczono jak w sentencji wyroku,
na podstawie art. 39819
zdanie pierwsze w związku z art. 464 k.p.c., stosowanym
odpowiednio poprzez art. 39821
w związku z art. 391 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.
W sprawie wniosku o nakazanie powodowi zwrotu spełnionego świadczenia
na jego rzecz orzeczono na zasadzie art. 39811
§1 k.p.c. oraz art. 351 § 3 k.p.c.
stosowanego przez art. 39821
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.,
uznając, że Sąd Najwyższy nie mając kompetencji do orzekania w sprawie cywilnej
o roszczenie żołnierza zawodowego, przekazanej ustawą do właściwości organu
11
wojskowego oraz sądu administracyjnego, nie ma też kompetencji do orzekania o
zasadności lub bezpodstawności zgłoszonych przez powoda żądań.