Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 26 listopada 2008 r., III CZP 103/08
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
Sędzia SN Gerard Bieniek
Sędzia SN Marian Kocon (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa D. Centrum Chorób Płuc we W.
przeciwko Skarbowi Państwa – Centralnemu Zarządowi Służby Więziennej w W. o
zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 26
listopada 2008 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy we
Wrocławiu postanowieniem z dnia 28 maja 2008 r.:
"Czy osobę, której udzielono przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności
na podstawie przepisu art. 153 § 1 k.k.w. w trakcie leczenia szpitalnego należało
nadal traktować jako skazanego w rozumieniu przepisu art. 102 pkt 1 i art. 115 § 1
k.k.w. oraz § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 17 lutego 2004 r. w sprawie
sposobu i trybu finansowania z budżetu państwa świadczeń zdrowotnych
udzielanych osobom nieposiadającym uprawnień z tytułu ubezpieczenia
zdrowotnego (Dz.U. Nr 31, poz. 274)?"
podjął uchwałę:
Osoba, której udzielono przerwy w wykonaniu kary na podstawie art. 153
§ 1 k.k.w., nie jest skazanym uprawnionym do bezpłatnej opieki medycznej
określonej w art. 115 § 1 k.k.w.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu wyrokiem z dnia 25
września 2007 r. zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Centralnego Zarządu
Służby Więziennej na rzecz D. Centrum Chorób Płuc w W. kwotę 33 600 zł z
odsetkami tytułem kosztów hospitalizacji skazanego Piotra K. Ustalił, że Szpital
Zakładu Karnego nr 1 w W., wobec braku możliwości dalszego leczenia w
warunkach więziennych skazanego Piotra K., skierował go na hospitalizację, a Sąd
Okręgowy we Wrocławiu udzielił mu przerwy w wykonaniu kary pozbawienia
wolności na okres sześciu miesięcy (art. 153 § 1 k.k.w.). Uznał, że przerwa w
odbywaniu kary pozbawienia wolności nie wpływa na utratę statusu skazanego ani
na pozbawienie praw wynikających z art.102 i 115 k.k.w.
Rozpoznając apelację pozwanego, Sąd Okręgowy we Wrocławiu powziął
poważne wątpliwości, którym dał wyraz w przedstawionym Sądowi Najwyższemu
zagadnieniu prawnym, przytoczonym na wstępie. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota przedstawionego zagadnienia prawnego sprowadza się do odpowiedzi
na pytanie, czy osoba, której udzielono przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia
wolności na podstawie art. 153 § 1 k.k.w., jest skazanym w rozumieniu art. 102 pkt
1 i art. 115 § 1 k.k.w.; pierwszy z tych przepisów stanowi m.in., że skazany ma
prawo do świadczeń zdrowotnych i odpowiednich warunków higieny, a drugi, że
skazanemu zapewnia się bezpłatne świadczenia zdrowotne, leki i artykuły
sanitarne.
W myśl art. 153 § 1 k.k.w., sąd penitencjarny udziela przerwy w wykonaniu
kary pozbawienia wolności w przypadku określonym w art. 150 § 1 k.k.w. do czasu
ustania przeszkody. W art. 150 § 1 k.k.w. mowa jest o chorobie psychicznej lub
innej ciężkiej chorobie uniemożliwiającej wykonanie kary. Z kolei w art. 154 k.k.w.
wprowadzono szczególną zasadę dotyczącą wykonalności orzeczenia sądu w
przedmiocie udzielenia przerwy, które podlega wykonaniu bezzwłocznie, jeżeli
zostało wydane na wniosek prokuratora albo jeżeli prokurator oświadczył, że nie
sprzeciwia się udzieleniu przerwy. W takiej sytuacji postanowienie w przedmiocie
udzielenia przerwy podlega wykonaniu z chwilą wydania, a skazany zostaje
zwolniony z zakładu karnego. Skazany w okresie przerwy podlega wprawdzie
rygorom kodeksu karnego wykonawczego (art. 5 § 1), jednak nie w zakresie
określonym przez przepisy dotyczące wykonania kary pozbawienia wolności; czas
trwania przerwy nie jest zaliczany na poczet tej kary.
Taka wykładnia pojęcia "przerwy" w wykonaniu kary pozbawienia wolności
prowadzi do wniosku, że osoba skazana na tę karę nie odbywa jej w trakcie
przerwy orzeczonej na podstawie art. 153 § 1 k.k.w., a w konsekwencji nie jest
skazanym w rozumieniu art. 102 pkt 1 i art. 115 § 1 k.k.w
Argumentów na rzecz takiego stanowiska dostarcza także wykładnia
systemowa i funkcjonalna art. 102 pkt 1 i art. 115 § 1 k.k.w. Wykładnia systemowa
tych przepisów zawartych w części dotyczącej wykonywania kary pozbawienia
wolności (oddziale 4 "Prawa i obowiązki skazanego", rozdziale X. "Kara
pozbawienia wolności"), a nie wśród przepisów ogólnych kodeksu, wskazuje
jednoznacznie, że są one adresowane do osób pozbawionych wolności. Nie ulega
przy tym wątpliwości, że celem uregulowań zawartych w art. 102 pkt 1 i art. 115 § 1
k.k.w. było zapewnienie świadczeń zdrowotnych osobie, która faktycznie odbywa
karę pozbawienia wolności. Katalog praw zawartych w tych przepisach
jednoznacznie wskazuje, że tyczy on osoby przebywającej w zakładzie karnym.
Poza tym, Państwo jest zobowiązane zapewnić takiej osobie odpowiednie,
humanitarne warunki odbywania kary, gdyż zachowuje ona prawa i wolności
obywatelskie, a ich ograniczenie może wynikać jedynie z ustawy oraz z wydanego
na jej podstawie prawomocnego orzeczenia.
Podstawowym wyznacznikiem praw osoby pozbawionej wolności jest
wynikająca z art. 4 k.k.w. zasada, że kary, środki karne, zabezpieczające i
zapobiegawcze wykonuje się w sposób humanitarny, z poszanowaniem godności
ludzkiej skazanego. Przepis ten nawiązuje bezpośrednio do międzynarodowych
aktów dotyczących ochrony praw człowieka (por. art. 5 Powszechnej Deklaracji
Praw Człowieka, art. 7 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i
Politycznych, przyjętego przez Zgromadzenie Ogólne ONZ dnia 16 grudnia 1966 r.,
Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167 i 168 oraz art. 3 konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada
1950 r., Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284). Poszanowanie godności każdego
człowieka, w tym osoby pozbawionej wolności, należy do fundamentalnych zasad
polskiego porządku konstytucyjnego, dlatego w art. 102 pkt 1 k.k.w. wymieniono
prawo skazanego do odpowiedniego ze względu na zachowanie zdrowia
wyżywienia, odzieży, warunków bytowych, pomieszczeń oraz świadczeń
zdrowotnych i odpowiednich warunków higieny. Osoba pozbawiona wolności nie
ma w tym zakresie możliwości wyboru i jest całkowicie zależna od działań organów
państwowych, natomiast osoba przebywająca na wolności – nawet skazana – sama
odpowiada za zapewnienie swoich warunków życia, a w sytuacjach trudnych
powinna jej zostać zapewniona pomoc na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004
r. o pomocy społecznej (jedn. tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 115, poz. 728 ze zm.).
Argumenty te uzasadniają wniosek, że osoba której udzielono przerwy w
wykonaniu kary na podstawie art. 153 § 1 k.k.w. nie jest skazanym uprawnionym do
bezpłatnej opieki medycznej określonej w art. 115 § 1 k.k.w.
Sąd Okręgowy powziął wątpliwość, czy takie rozumienie art. 115 § 1 k.k.w.
jest do pogodzenia z zasadami równości wobec prawa oraz równego traktowania
przez władzę publiczną (art. 32 ust. 1 Konstytucji). Przystępując do rozważań tej
wątpliwości, należy stwierdzić, że właśnie zasada równości wobec prawa stanowi
argument na poparcie zajętego stanowiska. Uznanie, że skazani, którym udzielono
przerwy mają prawo do bezpłatnej opieki zdrowotnej, stanowiłoby bowiem
nadmierne uprzywilejowanie osób prawomocnie skazanych na karę pozbawienia
wolności w stosunku do innych obywateli. Tytułem uprzywilejowania byłby fakt
ciężkiego naruszenia prawa, prowadzący w konsekwencji do osadzenia w zakładzie
karnym. Osoby, które nie dopuściły się takiego naruszenia muszą uzyskać tytuł do
ubezpieczenia i opłacać składki na ubezpieczenie zdrowotne w trybie określonym
przez właściwe przepisy.
Na marginesie, w orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtował się pogląd,
że koszty świadczeń spełnionych w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia (art. 7
ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej, jedn. tekst: Dz.U. z
2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.; art. 30 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie
lekarza i lekarza dentysty, jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 21, poz. 204 ze zm.)
ponosi Narodowy Fundusz Zdrowia. Pogląd ten dotyczy nie tylko świadczeń dla
osób ubezpieczonych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2006 r., III
CSK 53/05, nie publ., z dnia 25 maja 2006 r., II CK 343/05, nie publ., i z dnia 5 lipca
2007 r., II CSK 141/07, nie publ.), lecz także świadczeń dla osób
nieubezpieczonych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2007 r., I CSK
125/07, nie publ.).
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.