Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 grudnia 2008 r.
II UK 106/08
Nieprawidłowa technika jazdy samochodem i nienależyta obserwacja
drogi, wynikające z nieprzestrzegania przepisów ruchu drogowego, będące wy-
łączną przyczyną wypadku drogowego mającego charakter wypadku przy
pracy, mogą być ocenione jako naruszenie przez ubezpieczonego przepisów
dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego wskutek rażą-
cego niedbalstwa i stanowić podstawę wyłączenia prawa ubezpieczonego do
świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego (art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 30 paź-
dziernika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Romualda Spyt, Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 grudnia
2008 r. sprawy z wniosku Ryszarda S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w S. o rentę w związku z wypadkiem przy pracy, na skutek skargi
kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 4 paź-
dziernika 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną i nie obciążył powoda kosztami postępowania.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 27 stycznia 2006 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w S. odmówił przyznania wnioskodawcy Ryszardowi S. prawa do renty w związku z
wypadkiem przy pracy, nie uznając zdarzenia w dniu 24 listopada 2004 r. za wypa-
dek przy pracy i podnosząc - z powołaniem się na art. 21 ustawy z dnia 30 paździer-
nika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób za-
wodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.) - że skoro świadczenia z ubezpieczenia
wypadkowego nie przysługują, gdy wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione
2
naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących życia i zdrowia spowodo-
wane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, wnioskodawca nie
zachował prawa do świadczeń, bowiem wyłączną przyczyną wypadku było jego za-
chowanie. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy odwołał się do wyroku Sądu Rejo-
nowego w C. z dnia 22 grudnia 2005 r. [...] uznającego wnioskodawcę winnym wy-
kroczenia z art. 86 § 1 k.w., tj. spowodowania zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu
drogowym.
Uwzględniając odwołanie wnioskodawcy, wyrokiem z dnia 23 maja 2006 r. [...]
Sąd Okręgowy w Słupsku zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy
prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy
pracy na okres od 13 stycznia 2005 r. do 30 listopada 2006 r.
W świetle ustaleń faktycznych, wnioskodawca w dniu 24 listopada 2004 r. w
czasie świadczenia pracy na rzecz PPUH „S.", uległ wypadkowi mającemu charakter
wypadku przy pracy. Jadąc samochodem ciężarowym z ładunkiem ze żwirowni B.,
około godziny 1430
w miejscowości K., na prostym odcinku drogi, zjechał na lewy pas
ruchu i zderzył się z jadącym z przeciwka samochodem ciężarowym marki MAN z
naczepą [...]. Bezpośrednio przed zdarzeniem ubezpieczony nie sygnalizował i nie
wykonał żadnego manewru: nie hamował, nie skręcał. Kierujący pojazdem jadącym z
przeciwka, aby uniknąć kolizji hamował i zjechał na prawą stronę, opuszczając czę-
ściowo jezdnię, co w konsekwencji spowodowało, iż nie doszło do czołowego zderze-
nia. Przed zdarzeniem ubezpieczony poruszał się z prędkością około 28 km/h. Kie-
rowca samochodu MAN poruszał się z prędkością 60 km/h, którą przed kolizją
zmniejszył, aż do zatrzymania pojazdu. W tym czasie słońce zachodziło i znajdowało
się nisko na horyzoncie. Tarcza słońca ustawiona była tak, że ubezpieczony jechał w
kierunku słońca. W dniu zdarzenia słońce zaszło o 1540
. Droga była częściowo oblo-
dzona, a częściowo mokra od topniejącego śniegu. W wyniku zderzenia pojazdów
ubezpieczony doznał obrażeń ciała między innymi w postaci złamania kręgosłupa
szyjnego, otwartego złamania podudzia prawego, złamania miednicy, zwichnięcia
uda lewego, wielomiejscowych otarć oraz wstrząśnienia mózgu. Wyrokiem zaocznym
z dnia 22 grudnia 2005r. [...] Sąd Rejonowy w C. Wydział Grodzki uznał ubezpieczo-
nego winnym wykroczenia z art. 86 § 1 k.w., tj. spowodowania zagrożenia bezpie-
czeństwa w ruchu drogowym i wymierzył mu karę nagany. Sąd ten uznał, z powoła-
niem się na opinię powołanego w sprawie biegłego z zakresu ruchu drogowego, że
3
przyczyną wypadku było niedostosowanie toru ruchu pojazdu do przebiegu drogi, a
niekorzystne oddziaływanie słońca nie było nagłe i zaskakujące kierującego.
W ocenie Sądu Okręgowego wypadek jakiemu uległ wnioskodawca w dniu 24
listopada 2004 r. był wypadkiem przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z
dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych, czego w istocie organ rentowy nie kwestionował, od-
mawiając przyznania dochodzonego świadczenia w oparciu o art. 21 ust. 1 ustawy
wypadkowej. Oceniając w tej sytuacji, czy w sprawie nie zachodzą okoliczności
wskazane w art. 21 ust. 1 ustawy wypadkowej, wyłączające prawo do świadczeń, Sąd
ten podniósł, że zamiar w przypadku winy umyślnej lub możliwość i powinność przewi-
dywania wystąpienia zdarzenia w przypadku winy nieumyślnej, dotyczą naruszenia
przepisów, a nie skutków zdarzenia i powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 15 listopada 2000 r., II UKN 43/00 (OSNAPiUS 2002 nr 11, poz. 273), uznał że
w rozpatrywanej sprawie doszło do naruszenia przez ubezpieczonego przepisów do-
tyczących ochrony życia i zdrowia - w tym przypadku ustawy z dnia 20 czerwca 1997
r. - Prawo o ruchu drogowym (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 ze
zm.), jednakże naruszenie to nie było spowodowane graniczącym z umyślnością
niedołożeniem należytej uwagi i staranności. Zdaniem Sądu, nie można wykluczyć,
że co najmniej współprzyczyną wypadku były trudne warunki drogowe, a do zdarzenia
doszło na skutek „oślepienia” wnioskodawcy przez zachodzące słońce.
Wyrokiem z dnia 4 października 2007 r. [...] Sąd Apelacyjny w Gdańsku, na
skutek apelacji pozwanego organu rentowego, zmienił zaskarżony wyrok i oddalił
odwołanie wnioskodawcy, podzielając zarzuty skarżącego, że wnioskodawcy można
zarzucić rażące niedbalstwo przy wykonywaniu obowiązków, co w myśl art. 21 ust. 1
ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych wyłącza możliwość nabycia przez niego świad-
czeń z ubezpieczenia wypadkowego. W ocenie Sądu drugiej instancji wnioskodawca
dopuścił się naruszenia podstawowych zasad ruchu drogowego, a wyłączną przy-
czyną wypadku było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów do-
tyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego wskutek rażącego
niedbalstwa.
Powyższy wyrok zaskarżył skargą kasacyjną pełnomocnik wnioskodawcy i za-
rzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 21 ustawy z
dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy
4
pracy i chorób zawodowych i uznanie, że zachowanie kierowcy polegające na nie-
umyślnym naruszeniu zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym, polegające na
nienależytym obserwowaniu drogi i w następstwie tego zjechaniu na lewy pas
ruchu, stanowi rażące naruszenie przepisów dotyczących ochrony życia i zdro-
wia, oraz przepisów postępowania - art. 328 § 2 k.p.c., wniósł o jego uchylenie w
całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji,
wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania.
W odpowiedzi na skargę, organ rentowy wniósł o jej oddalenie z zasądzeniem
kosztów postępowania kasacyjnego, stwierdzając, że wywody skargi sprowadzają
się do polemiki z ustaleniami Sądu Apelacyjnego i jako takie nie powinny być
uwzględnione.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw i stąd podlega oddale-
niu. Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w gra-
nicach skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest związany ustaleniami faktycznymi stano-
wiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera zarzutu naru-
szenia przepisów postępowania, bądź jeśli zarzuty takie okażą się bezzasadne.
Przedstawionego w skardze zarzutu naruszenia przepisów postępowania nie
można uznać za zasadny. Na wstępie i w związku z zarzutami skargi odnoszącymi
się do naruszenia przepisów postępowania, trzeba przypomnieć, że Sąd Najwyższy,
jako sąd kasacyjny, jest sądem prawa, a nie sądem faktu, w związku z tym podstawą
skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowo-
dów (art. 3983
§ 3 k.p.c.). Powołane w zarzutach skargi naruszenie art. 328 § 2
k.p.c., określającego wymogi, jakim powinno odpowiadać uzasadnienie wyroku, nie
jest zasadne. Pomijając nawet, że w rozpoznawanej sprawie, uzasadnienie tego za-
rzutu sprowadza się do zakwestionowania ustaleń faktycznych, będących podstawą
rozstrzygnięcia, trzeba przypomnieć, że zarzut naruszenia tego przepisu może sta-
nowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej tylko wtedy, gdy uzasadnienie
zaskarżonego wyroku nie posiada wszystkich koniecznych elementów bądź zawiera
tak oczywiste braki, że uniemożliwiają one kontrolę kasacyjną, zaś to czy w istocie
sprawa została wadliwie, czy prawidłowo rozstrzygnięta nie zależy od tego, jak zo-
stało napisane uzasadnienie, co znajduje potwierdzenie w art. 39814
k.p.c., w myśl
5
którego Sąd Najwyższy oddala skargę kasacyjną także wtedy, gdy mimo błędnego
uzasadnienia orzeczenie odpowiada prawu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17
marca 2006 r., I CSK 63/05, LEX nr 179971 oraz 27 marca 2008 r., II CSK 315/07,
LEX nr 390105). Tak więc trzeba przyjąć, że okoliczności faktyczne rozpoznawanej
sprawy nie budzą wątpliwości, a sporna pozostaje ich ocena w świetle przepisów
prawa materialnego. W związku z tym wiążące Sąd Najwyższy w postępowaniu ka-
sacyjnym jest ustalenie, że wnioskodawca, został skazany za nieumyślne popełnie-
nie wykroczenia opisanego w art. 86 § 1 k.w., tj. spowodowanie zagrożenia bezpie-
czeństwa w ruchu drogowym przez niedostosowanie toru ruchu pojazdu do prze-
biegu drogi, a wyłączną przyczyną tego zdarzenia (wypadku) było zawinione (w stop-
niu rażącego niedbalstwa) zachowanie wnioskodawcy.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia prawa materialnego - art. 21 ust. 1
ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych, należy przede wszystkim zauważyć, że zarzut
ten został niewłaściwie skonstruowany. Skarżący powołał naruszenie tego przepisu
przez jego błędną wykładnię, tymczasem w istocie zarzuca niewłaściwe zastosowa-
nie tego przepisu, mimo że nie kwestionuje skutecznie przytoczonych wyżej wiążą-
cych Sąd Najwyższy ustaleń faktycznych. Wstępnie należy przypomnieć, że kon-
strukcja tego przepisu świadczy o tym, że wina umyślna lub rażące niedbalstwo
poszkodowanego pracownika nie tyle wyłączają odpowiedzialność za skutki wypad-
ku, co uniemożliwiają pracownikowi skuteczne dochodzenie świadczeń przewidzia-
nych ustawą. Wyrażenie „rażące niedbalstwo”, co trafnie twierdzi skarga, nie jest
zdefiniowane w ustawie. Prawo pracy nie definiuje również pojęcia winy, ani takich
pojęć, jak umyślność, lekkomyślność, niedbalstwo. W związku z tym dla wyjaśnienia
ich znaczenia należy się odwołać do terminologii prawa karnego.
Według art. 9 § 1 k.k. czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli
sprawca ma zamiar jego popełnienia, to znaczy chce go popełnić albo przewidując
możliwość jego popełnienia, na to się godzi. W myśl natomiast art. 9 § 2 tego Kodek-
su czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru
jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaga-
nej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidy-
wał albo mógł przewidzieć. Różnica więc między umyślnością i nieumyślnością wyni-
ka z istnienia lub braku zamiaru sprawcy popełnienia czynu zabronionego. W pojęciu
winy umyślnej zawarty jest zawsze zamiar popełnienia czynu, a więc element świa-
6
domości sprawcy, a ponadto element jego woli skierowanej na popełnienie tego
czynu („chce popełnić”) lub chociażby godzenia się na jego popełnienie - przy jedno-
czesnym przewidywaniu możliwości tego popełnienia. Istota nieumyślności polega
zaś na braku zamiaru popełnienia czynu, lecz mimo to na jego popełnieniu wskutek
niezachowania należytej ostrożności wymaganej w danych okolicznościach.
W orzecznictwie sądowym przyjmuje się w sposób zgodny, że rażące niedbal-
stwo jest zachowaniem graniczącym z umyślnością, ale zarazem takim, które nie
daje podstaw do przypisania pracownikowi zamiaru skierowanego na popełnienie
czynu. Stanowisko Sądu Najwyższego w tej mierze ukształtowało się pod wpływem
wyroku z dnia 6 sierpnia 1976 r., III PRN 19/76 (OSNCP 1977 nr 3, poz. 55). Przyjęto
w nim, że przez działanie z rażącym niedbalstwem należy rozumieć między innymi
sytuacje, w których poszkodowany pracownik zdaje sobie sprawę z grożącego mu
niebezpieczeństwa, gdyż zwykle ono występuje w danych okolicznościach faktycz-
nych, tak że każdy człowiek o przeciętnej przezorności ocenia je jako ewidentne - a
mimo to, z naruszeniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, naraża się na to
niebezpieczeństwo, ignorując następstwa własnego zachowania się. Niedbalstwo
pracownika jako wyłączna przyczyna wypadku przy pracy wyłącza prawo do świad-
czeń z ubezpieczenia wypadkowego tylko wtedy, gdy miało charakter rażący, a więc
graniczyło z umyślnością (tak między innymi w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30
listopada 1999 r., II UKN 221/99 (OSNAPiUS 2001 nr 6, poz. 205). Stanowisko to,
utrwalone na gruncie poprzedniej ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r.
Nr 30, poz. 144 ze zm.), zachowało aktualność, mimo że po zmianie stanu prawnego
uprawnionemu przysługują świadczenia z ubezpieczenia społecznego, określone w
odrębnych przepisach, przy czym z uwagi na taki ich charakter wypłacane są one z
osobnego funduszu wypadkowego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (art. 2371
§ 1 k.p., obowiązującego od dnia 1 stycznia 2003 r., a więc podobnie jak nowa
ustawa wypadkowa).
Przechodząc do okoliczności rozpoznawanej sprawy, powtarzając wyżej
przytoczone uwagi co do ich wiążącego w postępowaniu kasacyjnym charakteru,
należy zwrócić uwagę, że wnioskodawca był zawodowym kierowcą, od którego wy-
maga się w związku z tym zwiększonego profesjonalizmu. Z okoliczności zdarzenia i
poczynionych ustaleń wynika, że jedyną przyczyną wypadku było zjechanie przez
wnioskodawcę - bez jakiejkolwiek przyczyny - na przeciwległy pas ruchu, a fakt, że
7
nie doszło do czołowego zderzenia pojazdów, był wynikiem zachowania kierującego
samochodem MAN z naczepą, który zjechał częściowo z jezdni, a hamując, dopro-
wadził do zatrzymania pojazdu. Manewru wnioskodawcy nie usprawiedliwiały żadne
ujawnione okoliczności, w tym warunki pogodowe, co niewątpliwie wynika z opinii
biegłego z zakresu badań wypadków drogowych i identyfikacji pojazdów, dopuszczo-
nej dla potrzeb postępowania karnego. W tej sytuacji jedyną przyczyną wypadku była
nieprawidłowa technika jazdy wnioskodawcy i nienależyta obserwacja drogi, to zaś
pozwala na stwierdzenie, że zachowanie to było wynikiem rażącego niedbalstwa
wnioskodawcy (por. wyrok z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 687/98, OSNAPiUS
2000 nr 17, poz. 658, w którym Sąd Najwyższy uznał, że jeżeli wyłączną przyczyną
wypadku drogowego pracownika kierującego pojazdem była nieznajomość przepi-
sów ruchu drogowego, to zachowanie pracownika stanowi rażące niedbalstwo i jest
podstawą wyłączenia prawa do świadczeń).
Z tych wszystkich względów, nie podzielając zarzutów skargi, należało orzec
jak w sentencji po myśli art. 39814
k.p.c. O kosztach orzeczono po myśli art. 102
k.p.c.
========================================