Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CNP 82/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 stycznia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
w sprawie ze skargi J. K. o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 6 września 2006 r., sygn. akt IV Ca […], wydanego w sprawie
z powództwa H. K., B. K.,
S. W. i H.W.
przeciwko J. K.
o zaniechanie działań zakłócających ponad przeciętną miarę korzystanie
z sąsiednich nieruchomości,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 stycznia 2009 r.,
oddala skargę.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 10 listopada 2005 r. nakazał pozwanemu J.
K zaniechania dokonywania w ramach prowadzonej działalności gospodarczej na
stanowiącej jego własność nieruchomości, położonej w S. przy ul. T. [...], działań,
zakłócających korzystanie ponad przeciętną miarę z oznaczonych nieruchomości
sąsiednich należących do powodów, polegających na wjeżdżaniu i parkowaniu
samochodów ciężarowych, składowaniu i sprzedaży węgla oraz innych paliw
stałych węglopochodnych, składowaniu i skupie złomu, składowaniu zużytych opon
samochodowych, wykonywaniu usług wulkanizacyjnych na zewnątrz budynku
przeznaczonego do świadczenia tych usług oraz udostępniania tej nieruchomości
osobom trzecim w celu wykonywania na niej określonej wyżej działalności.
Apelację pozwanego Sąd Okręgowy oddalił wyrokiem z dnia 6 września
2006 r.
Z ustaleń stanowiących podstawę obu wyroków wynika, że J. K. od 1994 r.
prowadzi na wskazanej w pozwie nieruchomości za zezwoleniem właściwych
organów administracyjnych działalność gospodarczą, obejmującą usługi
transportowe, wulkanizacyjne, sprzedaż opału oraz skup i sprzedaż złomu. W
miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego nieruchomości powodów
oraz pozwanego są przeznaczone pod zabudowę mieszkalną jednorodzinną z
wykluczeniem prowadzenia uciążliwej działalności gospodarczej produkcyjnej,
składowej oraz usługowej. Prowadzona przez pozwanego działalność jest bardzo
uciążliwa dla sąsiadów. Świadczenie usług wulkanizacyjnych, w tym prostowanie
felg za pomocą młota, odbywa się również na zewnątrz. Węgiel, miał i koks, leżące
w pryzmach wzdłuż granicy z nieruchomością H. i B. K., przesypują się na ich
posesję. Chmury pyłu węglowego, unoszące się przy załadunku i rozładunku, nie
pozwalają sąsiadom na korzystanie z przydomowego ogródka.
Sąd Okręgowy podzielił pogląd Sądu Rejonowego, że ustalony w sprawie
stan faktyczny dowodzi, iż działalność, którą pozwany prowadzi na swojej
nieruchomości, zakłóca korzystanie z sąsiednich nieruchomości powodów ponad
przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia
3
nieruchomości i stosunków miejscowych, na której przekroczenie nie pozwala art.
144 k.c.
W skardze na niezgodność z prawem J. K. zarzucił wyrokowi Sądu
Okręgowego z dnia 6 września 2006 r. naruszenie art. 144 k.c. przez niewłaściwe
zastosowanie spowodowane błędnym ustaleniem społeczno-gospodarczego
przeznaczenia nieruchomości. Ustalenie to zostało oparte na miejscowym planie
zagospodarowania przestrzennego miasta S., a plan ten, zgodnie z art. 87 § 3
ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
(Dz. U. nr 80, poz. 717 ze zm.), utracił moc już z końcem 2003 r. Ponadto skarżący
zarzucił naruszenie art. 144 k.c. w związku z art. 64 ust. 3 Konstytucji przez
nakazanie mu zaniechania dokonywania w ramach prowadzonej działalności
gospodarczej udostępniania nieruchomości osobom trzecim w celu wykonywania
na niej określonej działalności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Według przeważającego stanowiska piśmiennictwa i orzecznictwa, określona
w art. 144 k.c. przeciętna miara, wynikająca ze społeczno-gospodarczego
przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych, z przekroczeniem której
właściciel nie może zakłócać przy wykonywaniu swego prawa korzystania
z nieruchomości sąsiednich, ma charakter autonomiczny, to znaczy, że nawet
zachowanie się właściciela zgodne z decyzjami i normami administracyjnymi nie
pozbawia właścicieli nieruchomości sąsiednich roszczenia negatoryjnego
w stosunku do niego w razie zakłócenia korzystania z ich nieruchomości ponad tę
miarę (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 10 lipca 2003 r., I CKN 497/01, LEX
nr 121698, z dnia 10 lutego 2004 r., IV CK 454/02, LEX nr 175937, i z dnia
30 września 2008 r., II CSK 169/08, niepubl., a także uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 7 kwietnia 1970 r., III CZP 17/70, OSP 1971, z. 9, poz. 169). Trafnie więc
przyjęto w sprawie, w której zapadł zaskarżony wyrok, że dysponowanie przez
pozwanego zezwoleniami organów administracyjnych na prowadzenie
wykonywanej działalności nie pozbawiało powodów możliwości dochodzenia
roszczenia negatoryjnego.
Autonomiczny w powyższym sensie charakter określonej w art. 144 k.c.
miary dopuszczalnych zakłóceń korzystania z nieruchomości sąsiednich nie
4
wyklucza jednak uwzględniania norm o charakterze administracyjnym przy
ustalaniu kryteriów wyznaczających tę miarę. Jak już zaznaczono, kryteriami tymi
są społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości i stosunki miejscowe; oba
te kryteria odnoszą się zarówno do nieruchomości wyjściowej, jak i nieruchomości
dotkniętych immisjami. W ramach pierwszego kryterium należy uwzględniać cel,
któremu dane nieruchomości służą, a więc czy np. służą działalności przemysłowej,
rolniczej, handlowej, oświatowej, kulturalnej, religijnej, szpitalnej lub są
zabudowane mieszkaniami, a w ramach kryterium drugiego należy brać pod uwagę
charakter terenu, na którym znajdują się dane nieruchomości, wynikający z jego
położenia (np. czy jest to teren rolniczy, teren rolniczy, na którym znajdują się
sady, teren rolniczy, na którym znajdują się fermy hodowlane, teren turystyczno-
wypoczynkowy, teren miejski, teren miejski przemysłowy, teren willowy, teren
miejskiej zabudowy mieszkaniowej), pora występowania immisji, ich czas trwania
i intensywność. Zarówno ustalając cel, któremu służą objęte sporem
nieruchomości, jak i charakter terenu, na którym są one położone - a więc nie tylko
w ramach pierwszego, ale i drugie kryterium - można, a nawet należy, uwzględniać
odnoszące się do tych nieruchomości dane oraz założenia, wynikające
z planowania i zagospodarowania przestrzennego (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 22 listopada 1985 r., II CR 149/85, OSNC 1986, nr 10, poz. 162), informują
one bowiem o czynnikach istotnych w świetle obu tych kryteriów.
Sąd Rejonowy swe zaakceptowane przez Sąd Okręgowy ustalenia co do
przeznaczenia nieruchomości pozwanego i powodów oparł na uchwale z dnia
17 marca 1999 r. nr …. Rady Miejskiej S. w sprawie zmiany miejscowego planu
ogólnego zagospodarowania miasta S. uchwalonego w dniu 26 listopada 1994 r.
(k. 157 i k. 119-123). Moc obowiązująca tego planu w powyższym zakresie w
chwili orzekania przez oba Sądy została trafnie zanegowana przez skarżącego.
Ustawa z dnia 12 lipca 1984 r. o planowaniu przestrzennym (jedn. tekst: Dz. U. z
1989 r. nr 17, poz. 99 ze zm.), obowiązująca do 31 grudnia 1994 r., rozróżniała:
ogólne miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego i szczegółowe
miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (art. 26 i 27). Wszystkie te
plany, a więc zarówno ogólne, jak szczegółowe, uchwalone do 31 grudnia 1994 r.
stały się po tej dacie miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego w
5
rozumieniu ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym
(jedn. tekst: Dz. U. z 1999 r., nr 15, poz. 139 ze zm.) i obowiązywały, z pewnymi
jedynie ograniczeniami (art. 68), przez określony czas po jej wejściu w życie.
Utraciły moc na podstawie art. 67 ust. 1 tej ustawy dopiero w dniu 1 stycznia 2003
r., z pewnymi jednak wyjątkami, gdyż art. 67 ust. 1a postanawiał, że jeżeli przed
upływem terminu określonego w ust. 1 rada gminy uchwaliła studium uwarunkowań
i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy i przystąpiła do sporządzenia
miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego albo jego zmiany, to
miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego obowiązujący w chwili wejścia
w życie ustawy zachowuje moc w granicach objętych uchwałą do czasu uchwalenia
nowego planu, ale nie dłużej niż przez dziewięć lat od dnia wejścia w życie ustawy,
tj. nie dłużej niż do 1 stycznia 2004 r. To ostatnie uregulowanie zostało wprawdzie
uchylone w dniu 11 lipca 2003 r. w wyniku wejścia w życie ustawy z dnia 27 marca
2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, jednakże do tego
uregulowania nawiązał art. 87 wymienionej ustawy; według jego ust. 1: studia
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin uchwalone po
dniu 1 stycznia 1995 r. zachowują moc, a według ust. 3: obowiązujące w dniu
wejścia w życie ustawy, tj. w dniu 11 lipca 2003 r., na podstawie art. 67 ust. 1a jej
poprzedniczki, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego uchwalone
przed 1 stycznia 1995 r. zachowują moc do czasu uchwalenia nowych planów,
jednak nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2003 r. (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 21 listopada 2003 r., V CK 21/03, niepubl.).
Mimo że skarżący trafnie zanegował moc obowiązującą wskazanego wyżej
planu zagospodarowania przestrzennego miasta S. w chwili orzekania przez Sądy,
odwołanie się do tego planu w zaskarżonym wyroku przez akceptację ustaleń Sądu
pierwszej instancji nie daje w okolicznościach sprawy podstaw do uznania
zaskarżonego wyroku za niezgodny z prawem w rozumieniu art. 4241
§ 1 k.p.c. z
powodu naruszenia art. 144 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie. Zarówno w
piśmiennictwie, jak orzecznictwie (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5
września 2008 r., I CNP 27/08, LEX nr 457829) przyjmuje się, że powodująca
powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej niezgodność orzeczenia z
prawem, którą ma na względzie art. 4241
§ 1 k.p.c., posiada charakter
6
kwalifikowany i zachodzi tylko wtedy, gdy orzeczenie zostało wydane na skutek
rażąco błędnej wykładni prawa lub rażąco niewłaściwego zastosowania prawa, tj.
uchybień odnoszących się do regulacji prawnych istotnych i nie uzasadniających
odmiennych ocen. Jak wiadomo, pozwany podjął działalność, o której zaniechanie
wystąpili powodowie, jeszcze w 1994 r. W tym czasie i przez wiele późniejszych lat
plan, do którego odwołuje się zaskarżony wyrok, miał więc moc prawną i wówczas
zawarte w nim dane mogły być niewątpliwie uwzględniane przy ustalaniu
wskazanych w art. 144 k.c. kryteriów wyznaczających dopuszczalną miarę
zakłóceń ze strony właściciela nieruchomości w korzystaniu z nieruchomości
sąsiednich. Przeszkód do tego nie powinno być jednak i później, nie ma bowiem
podstaw do twierdzenia o niejako automatycznej zmianie dotychczasowego
przeznaczenia nieruchomości i charakteru terenu, na którym nieruchomości się
znajdują, wraz z wygaśnięciem z końcem 2003 r. mocy obowiązującej planów
zagospodarowania przestrzennego. Wskazują na to przepisy ustawy z dnia
27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.
W szczególności z art. 59 wynika, że zmiana zagospodarowania terenu
w przypadku braku planu miejscowego, polegająca na budowie obiektu
budowlanego lub wykonaniu innych robót budowlanych, a także zmiana sposobu
użytkowania obiektu budowlanego lub jego części, z zastrzeżeniem art. 50 ust. 1
i art. 86, wymaga ustalenia, w drodze decyzji, warunków zabudowy, a art. 61 ust.
1 pkt 1 pozwala na wydanie decyzji o warunkach zabudowy jedynie wtedy, gdy co
najmniej jedna działka sąsiednia, dostępna z tej samej drogi publicznej, jest
zabudowana w sposób pozwalający na określenie wymagań dotyczących nowej
zabudowy w zakresie kontynuacji funkcji, parametrów, cech i wskaźników
kształtowania zabudowy oraz zagospodarowania terenu, w tym gabarytów i formy
architektonicznej obiektów budowlanych, linii zabudowy oraz intensywności
wykorzystania terenu.
Przy ustalaniu kryteriów wskazanych w art. 144 k.c. powinno więc być możliwe
również odwołanie się pomocniczo do planów zagospodarowania przestrzennego,
które utraciły moc z końcem 2003 r. Jeżeli chodzi o sprawę rozstrzygniętą
zaskarżonym wyrokiem, to wymaga przede wszystkim podkreślenia nieistnienie
w materiale sprawy jakichkolwiek danych wskazujących na inne przeznaczenie
7
objętych sporem nieruchomości niż ustalone przy uwzględnieniu danych
wynikających z kwestionowanego przez skarżącego planu - co w ostatecznym
rezultacie wyklucza kwestionowanie prawidłowości zastosowania art. 144 k.c. ze
względu na to ustalenie.
Chybiony jest także zarzut naruszenia art. 144 k.c. w związku z art. 64 ust. 3
Konstytucji przez nakazanie pozwanemu zaniechania dokonywania w ramach
prowadzonej działalności gospodarczej udostępniania nieruchomości osobom
trzecim w celu wykonywania na niej określonej działalności. Właściciel, który
dopuścił się działań lub zaniechań, o których mowa w art. 144 k.c., nie traci
legitymacji biernej przez oddanie nieruchomości we władanie innej osoby. Inną
rzeczą jest - jednak już znajdującą się poza zakresem skargi - nieścisłe
sformułowanie zaskarżonego wyroku, mogące utrudniać jego wyegzekwowanie.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c. orzekł jak
w sentencji.
/km/