Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 284/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 stycznia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSA Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
Protokolant Anna Matura
w sprawie z powództwa A.J. i M.W-B.
przeciwko Miastu Stołecznemu Warszawa
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 stycznia 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 lutego 2008 r.,
1) oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanego na rzecz
powódek 5 400 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w
postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy – po rozpoznaniu sprawy z powództwa A.J. i M.W-B.
przeciwko Miastu Stołecznemu Warszawie o zapłatę zasądził na rzecz każdej z
powódek po 443 500 zł z ustawowymi odsetkami od 13 czerwca 2007 r. oraz po
13 913 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, a w pozostałej części powództwo
oddalił.
Apelacja pozwanej została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 28 lutego
2008 r., którym także zasądzono na rzecz powódek kwoty po 2 700 zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.
Przyjęte przez ten Sąd ustalenia faktyczne przedstawiały się następująco.
Powódki w dniu 30 czerwca 2003 r. wystąpiły przeciwko pozwanemu z żądaniem
zasądzenia odszkodowania w wysokości po 92 515,19 zł z ustawowymi odsetkami
od wniesienia pozwu oraz zwrotu kosztów procesu. W uwzględnieniu ich wniosku
Sąd Okręgowy – postanowieniem z dnia 26 listopada 2003 r. wezwał do udziału
w sprawie w charakterze pozwanego Skarb Państwa Wojewodę.
Wyrokiem z dnia 11 marca 2004 r. powództwo zostało oddalone.
Na skutek apelacji powódek Sąd Apelacyjny– wyrokiem z dnia 15 marca 2005 r.-
uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo w stosunku do
pozwanego Miasta Stołecznego Warszawy i w tym zakresie przekazał sprawę
Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, a w pozostałej części
apelację oddalił. W uzasadnieniu stwierdził, że biernie legitymowanym w
odniesieniu do roszczeń powódek jest Miasto Stołeczne Warszawa, a nie Skarb
Państwa. W toku ponownego rozpoznania powódki rozszerzyły żądanie do kwot po
443 500 zł z ustawowymi odsetkami od kwot po 350 984,81 zł od 30 maja 2007 r. i
od kwot po 92 515,19 zł od wytoczenia powództwa.
Poprzednik prawny powódek J.L. był właścicielem nieruchomości położonej w W.
przy ul. A. 17, która objęta została działaniem dekretu z dnia 26 października 1945
r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze miasta stołecznego Warszawy
(Dz.U. Nr 50, poz. 279). Decyzją z dnia 29 września 1950 r. Prezydium Rady
3
Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy nie uwzględniło wniosku właścicieli z
dnia 10 marca 1948 r. o ustanowienie na ich rzecz prawa własności czasowej tej
nieruchomości i stwierdziło przejęcie na własność Skarbu Państwa wzniesionego
na niej budynku. Następcy prawni J.L. kupili dwa lokale mieszkalne w tym budynku
- w dniu 21 września 1977 r. E.W. lokal nr 8 i w dniu 28 maja 1980 r. M.P. lokal nr
9. Pozostałe lokale sprzedane zostały osobom trzecim. Decyzją z dnia 13 lutego
2001 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze stwierdziło nieważność decyzji
Prezydium Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z 29 września 1950 r.
Wniosek o ustanowienie użytkowania wieczystego Burmistrz Gminy Warszawy
Centrum uwzględnił decyzją z dnia 28 sierpnia 2002 r., ustanawiając na rzecz
każdej z powódek prawo wieczystego użytkowania udziału po ½ części gruntu
o powierzchni 170 m2
na okres 99 lat, a odmówił ustanowienia tego prawa
w zakresie nieruchomości o powierzchni 173 m2
, z uwagi na sprzedaż pięciu lokali
mieszkalnych, oznaczonych numerami 2, 3, 7, 8, 9.
Samorządowe Kolegium Odwoławcze oddaliło wniosek powódek o przyznanie
odszkodowania, co stwierdzone zostało decyzją z dnia 28 maja 2003 r. Powódki
wystąpiły z roszczeniem o odszkodowanie za trzy sprzedane lokale oznaczone
numerami 2, 3, 7. Wartość ich określona została, przy uwzględnieniu stanu z dnia
29 września 1950 r. i obciążenia szczególnym trybem najmu, na 887 000 zł.
Sąd Apelacyjny podzielił rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego uwzględniające
to powództwo w oparciu o art. 160 § 1 k.p.a., który ma zastosowanie do zdarzeń
i stanów powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r.
o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw Dz.U. Nr 162, poz.
1692), ponieważ decyzja z dnia 29 września 1950 r. wywołała częściowo
nieodwracalne skutki w odniesieniu do lokali sprzedanych osobom trzecim,
co uniemożliwiło uzyskanie przez powódki prawa wieczystego użytkowania całej
nieruchomości.
Tak Sąd Okręgowy, jak i Sąd Apelacyjny związane są, na podstawie art. 386 § 6
k.p.c., oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania zawartymi
w wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 15 marca 2005 r., dotyczącymi dokonanej
wykładni art. 36 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. Przepisy wprowadzające
4
ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych
(Dz.U. Nr 32, poz. 191 ze zm., zwaną dalej ustawą z dnia 10 maja 1990 r.)
przez przyjęcie, że legitymację bierną posiada Miasto Stołeczne Warszawa, a nie
Skarb Państwa, co do którego prawomocnie powództwo oddalono.
W uchwale siedmiu sędziów z dnia 7 grudnia 2006 r. III CZP 99/06 (OSNC
2007/6/79) Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, że Skarb Państwa jest biernie
legitymowany w sprawie o naprawienie szkody wynikłej z ostatecznej decyzji
administracyjnej, o jakiej mowa w art. 36 ust. 3 pkt 3 ustawy z 10 maja 1990 r.,
także wtedy, gdy stwierdzenie jej nieważności lub stwierdzenie, że została wydana
z naruszeniem prawa, nastąpiło po dniu 26 maja 1990 r.
Sąd Apelacyjny uznał, w powołaniu na pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy
w postanowieniach z dnia 13 lutego 2007 r. I CSK 12/07 i z dnia 18 grudnia 2007 r.
I CSK 396/07 (niepubl.), że zmiana wykładni przepisów nie może zagrażać
interesom powódek, których roszczenia nie są kwestionowane ani co do zasady ani
co do wysokości.
Wobec tego nie został podzielony, podniesiony przez pozwanego zarzut
naruszenia prawa materialnego art. 36 ust. 3 pkt 3 ustawy z 10 maja 1990 r.,
ponieważ przyjęcie, że posiada on legitymację bierną, oparte zostało na wykładni
wynikającej z poglądów prezentowanych w orzecznictwie poprzedzającym
powołaną uchwałę z dnia 7 grudnia 2006 r.
Pozwany w skardze kasacyjnej zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego
w całości, powołując podstawę określoną art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., złożył wniosek
o uchylenie go i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu, stosownie do art. 39815
k.p.c. względnie uchylenie go i wydanie
wyroku orzekającego co do istoty sprawy, w razie zaistnienia przesłanek
przewidzianych art. 39816
k.p.c., oddalającego powództwo w całości oraz
zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, a także orzeczenia
o zwrocie spełnionego świadczenia w wysokości 499 915,93 zł wobec każdej
powódki.
W ramach powołanej podstawy kasacyjnej skarżący wskazał na naruszenie
art. 36 ust. 3 pkt 3 ustawy z 10 maja 1990 r., polegające na jego błędnej wykładni
5
i niewłaściwym zastosowaniu przez przyjęcie, że bierna legitymacja procesowa
w sprawie o odszkodowanie za wydanie przez Prezydium Rady Narodowej m.st.
Warszawy w dniu 29 września 1950 r. wadliwej decyzji administracyjnej,
odmawiającej ustanowienia na rzecz poprzedników prawnych powódek prawa
własności czasowej do gruntu położonego przy ul. A. 17 oraz stwierdzającej
przejście na własność Skarbu Państwa budynku znajdującego się na tym gruncie, a
następnie sprzedaży trzech lokali w tym budynku osobom trzecim, przysługuje
Miastu Stołecznemu Warszawie, a nie Skarbowi Państwa.
Pełnomocnik powódek domagał się oddalenia skargi kasacyjnej i zasądzenia
na ich rzecz kosztów postępowania związanych z postępowaniem przed Sądem
Najwyższym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia prawa materialnego przez
Sąd Apelacyjny na gruncie dokonanych przez ten Sąd ustaleń faktycznych,
niekwestionowanych przez skarżącego, które są wiążące w postępowaniu
kasacyjnym. Ocena zgłoszonego powództwa dokonywana była przez ten Sąd
w następstwie rozpoznawania sprawy na skutek apelacji pozwanego od wydanego,
po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyroku Sądu Okręgowego, a zatem obydwa
te Sądy były związane, zgodnie z art. 386 § 6 k.p.c., oceną prawną i wskazaniami
co do dalszego postępowania wyrażonymi w uzasadnieniu wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 15 marca 2005 r. W tym orzeczeniu Sąd Apelacyjny stwierdził,
powołując się na wypowiedzi Sądu Najwyższego w wyroku z dnia 7 stycznia 1998 r.
II CKN 550/97 (OSNC 1998/7-8/12) i w uchwale z dnia 16 listopada 2004 r. III CZP
64/04 (OSNC 2005/11/182), które podzielił, że biernie legitymowanym w niniejszej
sprawie jest Miasto Stołeczne Warszawa, co doprowadziło do oddalenia apelacji
od wyroku Sądu pierwszej instancji w zakresie oddalającego powództwo
w stosunku do Skarbu Państwa Wojewody.
Wobec tego zmiana oceny prawnej w dalszym postępowaniu przed sądami
powszechnymi mogłaby być dokonana jedynie w przypadku zmiany stanu
prawnego lub ustaleń faktycznych, które były podstawą orzeczenia uchylającego
wyrok przez sąd drugiej instancji, co nie miało miejsca.
6
Powołana ocena prawna nie wiąże Sądu Najwyższego.
Ustalenie i tłumaczenie znaczenia norm zawartych w przepisach należy do
istoty i kompetencji sądów, które w celu wydania konkretnego rozstrzygnięcia
muszą dokonać interpretacji prawa, co przebiega w warunkach konfrontacji różnych
poglądów i brania pod uwagę różnych argumentów. Wyrażone przez Sąd
Apelacyjny, w wyroku z dnia 15 marca 2005 r., stanowisko zostało umotywowane
i poparte powołanymi poglądami, które zaakceptował. Nie ma podstaw do przyjęcia,
że było ono arbitralnie wyrażone i oczywiście nietrafne. Sąd ten miał prawo
i obowiązek dokonania własnej interpretacji, która nie była odosobniona.
Wykładnia art. 36 ust. 3 pkt 3 ustawy z 10 maja 1990 r. była przedmiotem uchwały
podjętej przez siedmiu sędziów Sądu Najwyższego w dniu 7 grudnia 2006 r. III CZP
99/06 i pogląd w niej wyrażony, że bierną legitymację posiada Skarb Państwa, a nie
gmina, podzielany był w innych orzeczeniach (wyrok SN z 25 stycznia 2007 r.
V CSK 425/06 i 14 marca 2007 r. I CSK 455/06).
Nie może ona być jednak traktowana, jako zmiana stanu prawnego, a zatem nie
mogła być podstawą odstąpienia przez Sąd Apelacyjny od wiążącej go oceny
prawnej.
Podniesiony w skardze kasacyjnej problem dotyczy w istocie zagadnienia
wpływu nowej interpretacji przepisu prawa na toczące się postępowanie, w którym
powódki działały zgodnie z prawem i nie dopuściły się żadnego uchybienia
w domaganiu się przyznania przysługującego im odszkodowania. Uznanie ich
roszczenia za uzasadnione pociąga za sobą konieczność uwzględnienia tego,
że przy każdym rozstrzyganiu trzeba brać pod uwagę jego praktyczne
konsekwencje, co nie może jednak prowadzić do pozbawienia normy prawnej jej
obiektywnego charakteru.
W doktrynie wysunięty został pogląd, że w odniesieniu do szczególnych orzeczeń
sądowych, związanych na przykład z ogólną zasadą pewności prawa (L. Morawski,
Wykładnia w orzecznictwie sądów, Toruń 2002, str. 30) sąd może wziąć pod uwagę
wszystkie okoliczności i określić datę, od której ustalenie interpretacyjne będzie
wywierać skutki, inaczej niż od daty wejścia w życie przepisu.
7
W odniesieniu do orzeczeń mających powszechnie wiążący charakter Trybunał
Konstytucyjny przewidział możliwość wskazania innego odpowiedniego terminu
początkowego (uchwała z 7 marca 1995 r. W 9/94 OTK 1995/1/20).
Europejski Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu, między innymi w sprawie nr
43/57 Gabrielle Defrenne (Defrenne II) przeciwko Societe Anonyme Belge
de Navigation Aerienne Sabena w wyroku z dnia 8 kwietnia 1976 r., przewidział
możliwość ograniczenia skutków wykładni określonego przepisu w czasie, gdy
powoływanie się na nową, poprawną wykładnię przepisu prowadziłoby do
rozstrzygnięć naruszających inne ważne wartości chronione prawem
(P. Dąbrowska, Obowiązywanie w czasie wyroków wstępnych ETS, Przegląd
Sądowy 2002, nr 7-8, s. 53, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2008 r. I CSK
549/07). Dokonywane przez wymienione Trybunały wykładnie dotyczą interpretacji
powszechnie obowiązujących. W przypadku zwykłych orzeczeń sądowych zdarzają
się również sytuacje, w których wykładnia przepisów ze względu na rozbieżności
w doktrynie i orzecznictwie może dawać różne rezultaty. Należy zatem dopuścić
możliwość ograniczenia wstecznego stosowania nowej interpretacji przepisu, skoro
występowały usprawiedliwione różnice stanowisk w orzecznictwie sądów
i przemawia za tym wzgląd na inne wartości chronione przez porządek prawny.
Niewątpliwie do takich wartości należy dokonanie rozstrzygnięcia zgodnego
z konstytucyjnie gwarantowanymi prawami powódek, skoro ich roszczenia nie
są kwestionowane, a przyjęcie nowej wykładni prowadziłoby do ich oddalenia,
wobec niemożności wzruszenia prawomocnego orzeczenia w stosunku do Skarbu
Państwa.
Wobec tego Sąd Najwyższy uznał, że zmiana wykładni przepisu, w tych
okolicznościach, nie może wywoływać negatywnych skutków dla uzasadnionych
i niekwestionowanych roszczeń dochodzonych w postępowaniu sądowym,
wcześniej wszczętym i ukształtowanym zgodnie z dokonaną przez Sąd
interpretacją, a tym bardziej prowadzić do pozbawienia powódek słusznego
odszkodowania.
Podzielając rozumienie art. 36 ust. 3 pkt 3 ustawy z 10 maja 1990 r., zawarte
w uchwale z dnia 7 grudnia 2006 r., nie można jednak zastosować go w niniejszej
sprawie, bo nie obejmuje postępowania sądowego prowadzonego zgodnie
8
z dotychczas przyjmowaną jego interpretacją i stałoby się przyczyną wydania
orzeczenia rażąco niesprawiedliwego, pozbawiającego powódki należnej im
ochrony prawnej, zagwarantowanej art. 77 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Nie istnieje bowiem możliwość wzruszenia orzeczenia oddalającego powództwo
wobec Skarbu Państwa, skoro od wyroku Sądu Apelacyjnego upłynął okres
nieomal 4 lat.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy uznał, że zaskarżony wyrok nie narusza
prawa, a zarzut błędnej wykładni art. 36 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 10 maja 1990 r.
był nieuzasadniony. Nie można podzielić stanowiska skarżącego, że w opisanej
sytuacji należało doprowadzić do ochrony interesów jednostki samorządu
terytorialnego, a nie do nieusprawiedliwionego uprzywilejowania interesów
powódek. Nie uwzględnia ono, że starania o należne powódkom świadczenia
czynią one, a wcześniej ich poprzednicy prawni, od marca 1948 r., a zatem nie
może być mowy o nieusprawiedliwionym uprzywilejowaniu.
Skarga kasacyjna jako nieuzasadniona podlegała oddaleniu na podstawie art.
39814
k.p.c. Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego oparte zostało na
zasadzie odpowiedzialności za wynik sporu, przewidzianej art. 98 § 1 w związku
z art. 39821
i art. 391 § 1 k.p.c.