Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 212/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 stycznia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania K. W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 stycznia 2009 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 7 marca 2008 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 1) i oddala apelację
wnioskodawcy K. W. od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Ł. z dnia 19 lutego 2007 r., nie
obciążając odwołującego się kosztami postępowania.
Uzasadnienie
2
Wnioskodawca K. Wardawy wniósł odwołania od dwóch decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych, odmawiających prawa do emerytury w obniżonym
wieku emerytalnym z tytułu wykonywania pracy nauczycielskiej. Pierwsza decyzja
organu rentowego z dnia 30 sierpnia 2006 r. została wydana na podstawie art. 32
ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.)
w związku z § 4 ust. 1 i § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) i
odmawiała prawa do świadczenia wobec udowodnienia przez wnioskodawcę
jedynie 12 lat i 9 miesięcy zatrudnienia w szczególnym charakterze (pracy
nauczycielskiej) zamiast wymaganych 15 lat. Druga decyzja z dnia 10 października
2006 r. została oparta o art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta
Nauczyciela (jednolity tekst: Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.), a odmowa
prawa do emerytury uzasadniona była udowodnieniem przez ubezpieczonego
okresu pracy nauczycielskiej w łącznym wymiarze 18 lat, 1 miesiąca i 17 dni,
zamiast 20 lat wymaganych tym przepisem.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ł. wyrokiem z
dnia 19 lutego 2007 r. oddalił odwołania wnioskodawcy.
Rozstrzygnięcie zostało poprzedzone ustaleniami, z których wynikało, że w
dniu 3 sierpnia 2006 r. K. W., urodzony 26 sierpnia 1946 r., złożył wniosek o
emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym. Wnioskodawca legitymował się
łącznym okresem składkowym w wymiarze 39 lat, 1 miesiąca i 10 dni oraz
nieskładkowym w wymiarze 27 dni. Staż pracy nauczycielskiej ubezpieczonego
wynosił natomiast łącznie 18 lat, 1 miesiąc i 17 dni, przypadając na lata 1981 –
2006. W okresie tym w charakterze nauczyciela wnioskodawca pracował w
wymiarze niższym niż ½ obowiązkowego wymiaru zajęć w następujących okresach:
1 września 1981 r. – 30 września 1981 r., 1 listopada 1981 r. – 30 czerwca 1982 r.,
1 maja 1983 r. – 30 czerwca 1983 r., 1 września 1983 r. – 31 sierpnia 1985 r., 1
maja 1987 r. – 30 czerwca 1987 r., 1 marca 1988 r. – 30 kwietnia 1988 r., 1
czerwca 1988 r. – 31 sierpnia 1988 r. Od dnia 1 września 1978 r. do 30 czerwca
1990 r. był zatrudniony w Zakładach Transformatorów Radiowych „Z.” w S., w
3
pełnym wymiarze czasu pracy, jako kierownik sekcji organizacji stanowisk pracy, a
następnie kierownik działu budowy urządzeń. W okresie tego zatrudnienia, od 1
września 1981 r. do 30 czerwca 1990 r., pełniąc obowiązki kierownika działu,
sprawował opiekę nad uczniami kierowanymi do działu w celu odbycia praktyk
zawodowych. Wnioskodawca udzielał tym uczniom instruktażu BHP i przydzielał do
konkretnych stanowisk w dziale. Sprawdzał wykonane przez uczniów rysunki oraz
zapisy w dzienniczku praktyk. Miał też wgląd w ich czynności na bieżąco.
Wszystkie te zadania wnioskodawca wykonywał w ramach ostatniego punktu
pisemnego zakresu obowiązków kierownika działu w brzmieniu: „wykonuje inne
polecenia zlecone przez przełożonego”. Polecenia służbowe zajmowania się
uczniami wydawał przełożony wnioskodawcy – J. W. będący kierownikiem
gospodarki narzędziowej i budowy urządzeń elektrycznych. W związku z tym
wnioskodawca nie miał odrębnej umowy nauczyciela zawodu, bo powyższe
czynności zajmowały mniej niż 1/10 etatu, a była już zawarta umowa o pracę na
stanowisku kierownika działu. Z tytułu opieki nad uczniami wnioskodawca
otrzymywał nagrody. Jako nauczyciel ubezpieczony korzystał z zasiłków
chorobowych w następujących okresach: od 22 lutego do 24 lutego 1995 r., od 17
września 1996 r. do 19 września 1996 r., od 20 kwietnia 1998 r. do 30 kwietnia
1998 r. i od 27 marca 2000 r. do 31 marca 2000 r.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji wskazał, że
podstawę prawną wniosku odwołującego o emeryturę w związku z zatrudnieniem w
szczególnym charakterze na stanowisku nauczyciela stanowi art. 88 ust. 1 ustawy z
dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz. U. z 2006 r. Nr 97,
poz. 674 ze zm.). Zgodnie z powyższym przepisem dla uzyskania prawa do
emerytury nauczycielskiej niezbędne jest spełnienie przesłanki trzydziestoletniego
okresu zatrudnienia, w tym dwudziestoletniego okresu wykonywania pracy w
szczególnym charakterze nauczyciela. Pracą nauczycielską, stosownie do art. 3
ust. 3 Kary Nauczyciela, jest zaś okres zatrudnienia nauczyciela w przedszkolach,
szkołach, placówkach i innych jednostkach organizacyjnych, o których mowa w
ustawie, w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć.
W ocenie Sądu Okręgowego, wnioskodawca, legitymując się okresem
osiemnastoletniego zatrudnienia w charakterze nauczyciela, nie spełnia warunków
4
z art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, gdyż nie posiada 20 lat pracy nauczycielskiej. Do
stażu pracy nauczycielskiej nie podlega wliczeniu okres, w którym wnioskodawca
sprawował opiekę nad młodzieżą odbywająca praktyki zawodowe. Praca ta, jak
zaznaczył Sąd Okręgowy, była bowiem świadczona w ramach pracowniczych
obowiązków kierownika działu, a nie z tytułu zatrudnienia na stanowisku
nauczyciela i nie może być uwzględniona przy ustalaniu łącznego okresu pracy w
szczególnym charakterze.
Rozpoznając apelację wnioskodawcy, Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych uznał ją za zasadną i wyrokiem z dnia 7 marca 2008 r.
zmienił zaskarżony wyrok w części dotyczącej odwołania od decyzji z dnia 30
sierpnia 2006 r. wraz z tą decyzją, przyznając wnioskodawcy prawo do emerytury,
a w pozostałym zakresie jego apelację oddalił.
Sąd odwoławczy podkreślił, że wnioskodawca ukończył 60 lat i posiadając
ponad 18 - letni staż pracy nauczycielskiej jako pracy wykonywanej w szczególnym
charakterze, spełnia przesłanki do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku
emerytalnym. Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 r.
będącym pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w
art. 27 pkt 1, a za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze, zgodnie
z ust. 3 tego artykułu, uważa się nauczycieli. Na podstawie odesłania zwartego w
art. 32 ust. 4 ustawy zastosowanie znajduje rozporządzenie z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), które w §
15 stanowi, że nauczyciel nabywa prawo do emerytury na zasadach określonych w
§ 4 tego rozporządzenia i jest uważany za wykonującego pracę w szczególnym
charakterze. Prawo do nabycia emerytury, zgodnie z .§ 4 rozporządzenia, ma
pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w
wykazie A, jeżeli łącznie spełnił warunki: osiągnął wiek 60 lat (mężczyzna) i ma
ogólny staż pracy w rozmiarze 25 lat oraz wymagany okres zatrudnienia w
szczególnych warunkach, tj. 15 lat. W myśl § 2 rozporządzenia okresami pracy
uzasadniającymi prawo do świadczeń w wysokości i na zasadach określonych w
5
rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
obowiązującym na danym stanowisku.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, wnioskodawca spełnia wszystkie przesłanki
do przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym, posiada ponad 35 lat
ogólnego stażu pracy, ukończył 60 lat, jest osobą urodzoną przed 1 stycznia 1949
r. i legitymuje się ponad 15 - letnim okresem pracy w szczególnym charakterze
(pracy nauczycielskiej).
Sąd drugiej instancji oddalił apelację wnioskodawcy w zakresie
podniesionych przez niego w apelacji twierdzeń co do posiadania 20 lat pracy
nauczycielskiej przy uwzględnieniu jego pracy jako kierownika działu, uznając w
tym zakresie za prawidłowe i szczegółowo uzasadnione rozstrzygnięcie Sądu
pierwszej instancji.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniósł organ rentowy, zaskarżając
wyrok w pkt 1 w części uwzględniającej odwołanie wnioskodawcy od decyzji z dnia
30 sierpnia 2006 r., wskazując jako podstawę skargi naruszenie przepisów prawa
materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 32 ust. 1
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) w związku z §
2 ust. 1, § 4 ust. 1 i § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.),
polegające na przyjęciu, że wnioskodawca legitymuje się ponad 15 - letnim
okresem pracy jako nauczyciel wykonujący pracę w szczególnym charakterze i
błędne przyznanie mu prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia w
szczególnych warunkach, podczas gdy wnioskodawca nie ma prawa do emerytury,
gdyż nie spełnia warunków do jej przyznania.
Opierając skargę na takiej podstawie, skarżący wniósł o zmianę wyroku
Sądu Apelacyjnego w części zaskarżonej i oddalenie apelacji wnioskodawcy.
W uzasadnieniu skargi organ rentowy podniósł, że wnioskodawca posiada
18 - letni okres wykonywania pracy w szczególnym charakterze, tj. jako nauczyciel,
ale na wymagane 15 lat pracy w szczególnym charakterze wykonywanej stale i w
6
pełnym wymiarze czasu pracy, udowodnił jedynie zatrudnienie w rozmiarze 12 lat i
9 miesięcy i tym samym nie spełnił jednego z warunków wymaganych do
przyznania wcześniejszej emerytury. Okres zatrudnienia od 1 września 1981 r. do
30 czerwca 1991 r. nie podlega do wliczenia do okresu pracy uzasadniającego
prawo do świadczenia na zasadach określonych w rozporządzeniu, gdyż w tym
okresie wnioskodawca wykonywał zatrudnienie w charakterze nauczyciela w
niepełnym wymiarze czasu pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna organu rentowego ma uzasadnione podstawy.
Osoba urodzona przed 1 stycznia 1949 r. i wykonująca pracę nauczycielską
może w dwojaki sposób nabyć prawo do emerytury na innych warunkach niż
obowiązujące powszechnie.
Z art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela
(jednolity tekst: Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) wynika bowiem, że
nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania
pracy w szczególnym charakterze, zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów
specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich -
dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w
szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą - po rozwiązaniu na
swój wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę. Przepisu tego nie stosuje się
do nauczyciela zatrudnionego w wymiarze niższym niż połowa obowiązującego
wymiaru zajęć (art. 91b ust. 1 Karty Nauczyciela), co oznacza, że do
nauczycielskiego stażu pracy wymaganego do uzyskania emerytury w myśl art. 88
ust. 1 ustawy zalicza się wszystkie okresy pracy nauczycielskiej wykonywanej w
wymiarze co najmniej połowy obowiązującego wymiaru zajęć. W stanie faktycznym
tej sprawy nie budzi wątpliwości, że wnioskodawca legitymuje się takim okresem
zatrudnienia w charakterze nauczyciela jedynie w rozmiarze nieco ponad 18 lat, a
więc niewystarczającym do nabycia emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 Karty
Nauczyciela.
Drugą możliwość uzyskania przez nauczyciela prawa do emerytury w
obniżonym wieku przewiduje ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr
7
39, poz. 353 ze zm.), bowiem zgodnie z jej art. 32 ust. 1, ubezpieczonym
urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których
mowa w ust. 2 - 3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1.
W myśl art. 32 ust. 3 pkt 5 tej ustawy, dla celów ustalenia uprawnień, o których
mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa
się zaś nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych
wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia
1982 r. - Karta Nauczyciela. Z art. 32 ust. 4 ustawy wynika, że wiek emerytalny, o
którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie
których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala
się na podstawie przepisów dotychczasowych. Za przepisy dotychczasowe należy
uważać przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), zwanego dalej
„rozporządzeniem”. Przepisy dotychczasowe, do których odesłanie zawiera art. 32
ust. 4 ustawy, składają się na normę prawną regulującą ustawowo warunki
uzyskiwania emerytury w obniżonym wieku emerytalnym przez pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Podkreślić należy, że zabieg polegający na włączeniu do regulacji ustawowej
niektórych przepisów rozporządzenia dotyczy tych przepisów, które normują
materię określoną w art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach, a więc wiek
emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk, oraz warunki, na jakich osobom
wykonującym te prace przysługuje prawo do emerytury. Są to przepisy § 4 - 8a
rozporządzenia określające wiek emerytalny i okres wykonywania pracy w
szczególnych warunkach pracowników wykonujących prace wyszczególnione w
wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, przepisy § 9 - 15 określające
wiek emerytalny i warunki przechodzenia na emeryturę osób zatrudnionych w
szczególnym charakterze, a ponadto przepis § 3 określający ogólny wymagany
okres zatrudnienia oraz przepis § 2 ust. 1 stanowiący, że okresami pracy
uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu
są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym
8
charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
obowiązującym na danym stanowisku pracy. Stosownie do § 15 rozporządzenia,
nauczyciel nabywa prawo do emerytury na zasadach określonych w § 4 i jest
uważany za wykonującego pracę w szczególnym charakterze. W myśl natomiast
§ 4 ust. 1 rozporządzenia, warunkami niezbędnymi do nabycia prawa do emerytury
jest osiągnięcie wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat dla mężczyzn oraz
posiadanie wymaganego okresu zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w
szczególnych warunkach.
Niesporne jest, że wnioskodawca ukończył 60 lat i legitymuje się wymaganym
okresem zatrudnienia. Skarżący utrzymuje, że nie został spełniony ostatni z
warunków uprawniających do emerytury, bo ubezpieczony nie wykazał 15 lat pracy
w szczególnym charakterze, które to stanowisko zasługuje na akceptację. Z ustaleń
faktycznych poczynionych w sprawie wynika bowiem, że na ogólny staż pracy
nauczycielskiej wnioskodawcy w rozmiarze ponad 18 lat składają się okresy
zatrudnienia zarówno w pełnym wymiarze zajęć, jak i w wymiarze niższym, przy
czym w pełnym wymiarze ubezpieczony przepracował jedynie około 13 lat.
Warunkiem nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 32 ustawy o
emeryturach i rentach jest zaś, aby praca w szczególnym charakterze wykonywana
była w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy
(§ 2 ust. 1 rozporządzenia). Oznacza to, że inaczej niż w przypadku nabywania
prawa do świadczenia na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, do okresu
pracy w szczególnym charakterze, o którym mowa w § 4 w związku z § 15
rozporządzenia, nie podlegają zaliczeniu okresy pracy nauczycielskiej
wykonywanej w rozmiarze niższym niż pełen obowiązujący nauczyciela wymiar
zajęć (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 1986 r., III
UZP 8/86, OSNC 1986 nr 12, poz. 193, czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9
września 1997 r., II UKN 220/97, OSNP 1998 nr 13, poz. 403).
Jak trafnie podnosi skarżący, ubezpieczony nie spełnił więc warunków do
nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, bo nie wykazał 15 lat zatrudnienia w
szczególnym charakterze w pełnym wymiarze czasu pracy, a przeciwne, bliżej
nieuargumentowane stanowisko Sądu Apelacyjnego nie zasługuje na akceptację.
9
Podstawa kasacyjna naruszenia art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 2
ust. 1, § 4 ust. 1 i § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze okazała się zatem uzasadniona, wobec
czego Sąd Najwyższy, w oparciu o art. 39816
k.p.c. oraz art. 39821
w związku z art.
108 § 1 i art. 102 k.p.c., orzekł jak w sentencji.
/tp/