Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 440/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 stycznia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M.D.
przeciwko Miastu Ł.
o zapłatę kwoty 869.736 zł,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 30 stycznia 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 marca 2008 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 26 stycznia 2005 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
powódki od wyroku Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 11 listopada 2004 r.
oddalającego powództwo o zapłatę 159 840 zł z tytułu wynagrodzenia za
bezumowne korzystanie z nieruchomości gruntowej.
Przy rozpoznawaniu wniesionej przez powódkę skargi kasacyjnej wyłoniło
się zagadnienie prawne dotyczące kwestii, czy odszkodowanie przewidziane dla
właścicieli nieruchomości zajętych pod drogi publiczne, które na postawie art. 73
ustawy z dnia 13 października 1998 r. – Przepisy wprowadzające ustawy
reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872 ze zm.; dalej ustawa)
stały się własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego,
wyłącza roszczenie dotychczasowych właścicieli o wynagrodzenie za bezumowne
korzystanie z tych nieruchomości w okresie poprzedzającym przejście ich
własności na Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego. Dnia 26 maja
2006 r. Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów podjął uchwałę III CZP 19/06
(OSNC 2006, nr 12, poz. 195), która stanowi, że art. 73 ustawy – przewidujący
odszkodowanie dla właścicieli nieruchomości zajętych pod drogi publiczne, które
stały się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu
terytorialnego – nie wyłącza roszczenia tych osób o wynagrodzenie za bezumowne
korzystanie z nieruchomości przed dniem 1 stycznia 1999 r.
Wyrokiem z dnia 8 września 2006 r. Sąd Najwyższy – na skutek rozpoznania
skargi kasacyjnej powódki – uchylił wyroki Sądów obu instancji i przekazał sprawę
Sądowi Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania.
W toku ponownego rozpoznawania sprawy powódka rozszerzyła powództwo
do kwoty 869 736 zł, żądając wynagrodzenia za bezumowne korzystanie
z nieruchomości gruntowych za okres 53. lat z ustawowymi odsetkami od
1 stycznia 1996 r.
Wyrokiem z dnia 21 lutego 2007 r. Sąd Okręgowy ponownie oddalił
powództwo i zasądził od pozwanego na rzecz powódki 2715 zł tytułem zwrotu
kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
3
Sąd ustalił, że Wojewoda decyzją z dnia 22 maja 2003 r. stwierdził, iż
pozwana Gmina Miasto Ł. nabyła z mocy prawa z dniem 1 stycznia 1999 r.
własność działek gruntowych nr 1/2 i 3/1 zajętych pod drogę gminną, stanowiących
część nieruchomości położonej w Ł. przy ul. B., dla której w Sądzie Rejonowym w
Ł. jest prowadzona księga wieczysta nr KW [...]. Ponadto Wojewoda decyzją z dnia
7 lipca 2003 r. stwierdził, że pozwana nabyła z mocy prawa z dniem 1 stycznia
1999 r. również własność zajętej pod drogę gminną nieruchomości, położonej w Ł.
przy ul. C., oznaczonej jako działka 5/1, która nie ma urządzonej księgi wieczystej.
Podstawę prawną wydania obu decyzji stanowił art. 73 ust. 1 i 3 ustawy. Powódka,
która była właścicielką wymienionych nieruchomości, otrzymała – na podstawie art.
73 ustawy – odszkodowanie w łącznej wysokości 49 200 zł .
M.D. otrzymała od Miasta Ł. – na podstawie wyroku Sąd Okręgowego w Ł. z
dnia 31 października 2001 r., sygn. akt [...] i zmieniającego go w zakresie odsetek
wyroku Sądu Apelacyjnego– 130 000 zł z tytułu wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie z nieruchomości przy ul. C., z ustawowymi odsetkami od 21 grudnia
1999 r. Podstawę ustalenia zasądzonej należności stanowiło uznane przez Miasto
Ł. wynagrodzenie w wysokości 12 000 zł rocznie.
Sąd Okręgowy uznał, że co do zasady powódce przysługuje wynagrodzenie
za bezumowne korzystanie przez pozwanego z nieruchomości gruntowych do
1 stycznia 1999 r. na podstawie art. 225 w związku z art. 224 k.c. Jednakże
dochodzone roszczenie częściowo uległo dziesięcioletniemu przedawnieniu (art.
117 i art. 118 k.c.). Bieg przedawnienia uległ przerwaniu na skutek wniesienia
powództwa dnia 3 września 2003 r. Nieprzedawnione jest zatem roszczenie od
3 września 1993 r. Sąd nie podzielił zapatrywania powódki, że pozwany, podnosząc
zarzut przedawnienia nadużył przysługującego mu prawa podmiotowego. Sąd
Okręgowy oddalił jednak powództwo także w zakresie nieprzedawnionego
roszczenia, ponieważ uznał, że powódka nie sprostała ciężarowi dowodu
w zakresie wykazania wysokości przysługującego jej wynagrodzenia za
bezumowne korzystanie z nieruchomości.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu pierwszej
instancji w ten sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz powódki 202 203 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 18 marca 2008 r., oddalił powództwo w pozostałej
4
części i nie obciążył powódki obowiązkiem zwrotu pozwanemu części kosztów
zastępstwa procesowego, odrzucił apelacje w części dotyczącej rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego, oddalił apelację w pozostałym zakresie i
nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Ł.
10 002 zł tytułem nie uiszczonej części opłaty sądowej od apelacji, a na rzecz
Skarbu Państwa Sądu Apelacyjnego 625,65 zł tytułem części poniesionych
tymczasowo przez Skarb Państwa kosztów opinii biegłego oraz nie obciążył
powódki obowiązkiem zwrotu pozwanej części kosztów zastępstwa procesowego w
instancji odwoławczej.
Sąd odwoławczy uzupełnił podstawę faktyczną rozstrzygnięcia i ustalił – na
podstawie dopuszczonego z urzędu dowodu z opinii biegłego sądowego na
okoliczność wysokości należnego powódce wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie z nieruchomości – że według wariantu pierwszego (bez opłat
za parkowanie samochodów) należne powódce wynagrodzenie wynosi 183 821 zł,
a według wariantu drugiego (z uwzględnieniem opłat za parkowanie samochodów)
– 202 203 zł.
Uznając opinię biegłego z dziedziny zarządzania nieruchomościami i wyceny
czynszów za lokale mieszkalne, użytkowe i grunty za miarodajną dla ustalenia
wysokości należnego powódce wynagrodzenia, Sąd ustalił je według wariantu
drugiego. Ponadto uznał, że odsetki ustawowe należy zasądzić od daty wydania
wyroku, ponieważ zasądzone roszczenie ma charakter odszkodowawczy i jego
wysokość została ustalona według cen z chwili orzekania.
Sąd Apelacyjny nie podzielił zarzutu pozwanej, że opinię w sprawie powinien
wydać rzeczoznawca majątkowy. Regulujące przeprowadzanie dowodu z opinii
biegłego przepisy kodeku postępowania cywilnego nie wymagają, aby powołany
w sprawie biegły posiadał kwalifikacje rzeczoznawcy majątkowego. Zdaniem Sądu
podniesione przez pozwanego zarzuty merytoryczne dotyczące opinii są również
nieuzasadnione.
Sąd odwoławczy podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że
roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości za okres
do 3 września 1993 r. uległo przedawnieniu, a podniesiony przez pozwaną zarzut
przedawnienia nie stanowi nadużycia przysługującego mu prawa podmiotowego.
5
Sąd Okręgowy rozważył wszystkie okoliczności, które mogły mieć wpływ na ocenę
przedawnienia w aspekcie art. 5 k.c.
Apelacja w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego zostało odrzucona, ponieważ powódka nie ma interesu prawnego
(gravamen) w zaskarżeniu korzystnego dla siebie orzeczenia (art. 373 k.p.c.).
Zdaniem Sądu trudna sytuacja osobista i majątkowa powódki, zasadność
roszczenia w przedawnionym zakresie i uzależnienie wysokości zasądzonej kwoty
od ustaleń biegłego przemawiają za nieobciążeniem powódki obowiązkiem zwrotu
pozwanemu części kosztów zastępstwa procesowego (art. 102 k.p.c.).
Skargę kasacyjną wniosły obie strony. Powódka zaskarżyła wyrok w części
oddalającej powództwo oraz oddalającej i odrzucającej apelację, a pozwana –
w części uwzględniającej powództwo i rozstrzygającej o kosztach procesu.
Jednakże skarga kasacyjna powódki została prawomocnie odrzucona.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, pełnomocnik pozwanej
zarzucił naruszenie przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 174
i art. 175 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst
jedn.: Dz. U z 2004 r., Nr 261, poz. 2603 ze zm., dalej: u.g.n.) oraz obrazę art. 271
i art. 232 zdanie drugie k.p.c. Powołując się na te podstawy, wniósł o uchylenie
wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 174 i art. 175 u.g.n. sprowadza się w istocie do tego,
że – zdaniem skarżącej – biegły nie był uprawniony do wydania w sprawie opinii,
ponieważ nie jest rzeczoznawcą majątkowym.
Wymieniona ustawa o gospodarce nieruchomościami ukształtowała
rzeczoznawstwo majątkowe jako działalność zawodową (art. 174 ust. 1 u.g.n).
Rzeczoznawcą majątkowym jest osoba fizyczna posiadająca uprawnienia
zawodowe w zakresie szacowania nieruchomości, nadane w trybie przepisów
rozdziału czwartego działu piątego ustawy (art. 174 ust. 2 u.g.n.). Określony
ustawowo zakres kompetencji rzeczoznawcy majątkowego obejmuje dwie grupy
uprawnień:
6
– sporządzenie operatu majątkowego, jeżeli rzeczoznawca majątkowy
dokonuje określenia wartości nieruchomości, a także maszyn i urządzeń trwale
związanych z nieruchomością (art. 174 ust. 3 u.g.n.).
– sporządzanie zgodnie z art. 174 ust. 3a u.g.n. niestanowiących operatu
szacunkowego opracowań i ekspertyz dotyczących:
1) rynku nieruchomości oraz doradztwa w zakresie rynku,
2) efektywności inwestowania w nieruchomości i ich rodzaju,
3) skutków finansowych uchwalania lub zmiany planów miejscowych,
4) oznaczenia przedmiotu odrębnej własności lokali,
5) bankowo-hipotecznej wartości nieruchomości,
6) określenia wartości nieruchomości na potrzeby indywidualnego
inwestora,
7) wyceny nieruchomości zaliczanych do inwestycji w rozumieniu przepisów
o rachunkowości,
8) wyceny nieruchomości jako środków trwałych jednostek w rozumieniu
ustawy o rachunkowości.
Mając na względzie wyżej przedstawiony ustawowy zakres kompetencji
rzeczoznawcy majątkowego, nie można podzielić zarzutu skarżącej, że opinię,
która stanowiła w sprawie podstawę ustalenia mającego charakter
odszkodowawczy wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości,
powinien wydać rzeczoznawca majątkowy, ponieważ przedmiot zakwestionowanej
opinii nie należy do żadnej z dwóch grup zagadnień objętych ustawowym zakresem
kompetencji rzeczoznawcy majątkowego. Tej oceny nie zmienia odwoływanie się
skarżącej do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie
wyceny nieruchomości i sporządzenia operatu szacunkowego (Dz. U. Nr 207, poz.
2109 ze zm., dalej: rozporządzenie), albowiem rozporządzenie – co wynika
jednoznacznie z zawartej w art. 159 u.g.n. delegacji do jego wydania – nie dotyczy
kwestii ustawowo określonego zakresu kompetencji rzeczoznawczy majątkowego.
Zarzut, że zaskarżony wyrok został wydany z naruszeniem art. 174 i art. 175 u.g.n.
należało zatem uznać za nieuzasadniony.
Nieuzasadniony jest również zarzut naruszenia art. 232 zdanie drugie k.p.c.,
które – zdaniem skarżącej – polegało na dopuszczeniu z urzędu dowodu z opinii
7
biegłego. Pomimo wielu zmian ustawodawczych, wzmacniających zasadę
kontradyktoryjności, pozostawiono w systemie prawnym unormowanie zawarte
w art. 232 zdanie drugie k.p.c., które jest wyrazem nadal funkcjonującej zasady
prawdy materialnej (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2004 r.,
III CZP 115/03, OSNC 2005, nr 5, poz. 77). Obecny stan prawny jest podobny do
unormowania zawartego w art. 244 k.p.c. z 1930 r. (według tekstu jednolitego
z 1932 r.). Podejmowane w piśmiennictwie próby ograniczenia stosowania art. 232
k.p.c. nie są przekonywające. Władza sędziego, nie może być w tym wypadku
w drodze pozajęzykowych metod wykładni zwężona, skoro jej nie ogranicza jasne
brzmienie przepisu. Gdyby ustawodawca chciał ją zredukować, to przy okazji wielu
kolejnych nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego, dokonałby tego w sposób
wyraźny. W związku z tym, można sądowi zarzucić, że nie dopuścił jakiegoś
dowodu z urzędu, mimo że zachodziły ku temu powody, nie można natomiast
wytykać mu, że jakiś dowód dopuścił czyli, że skorzystał z przyznanej mu
dyskrecjonalnie władzy (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 19 maja 2000 r., III CZP 4/00, OSNC 2000, nr 11, poz. 195).
Chybiony jest zarzut naruszenia art. 271 k.p.c. „przez uznanie, że biegły jest
w stanie wyjaśnić w sprawie kwestie wymagające wiadomości specjalnych, mimo
nie posiadania w tym zakresie uprawnień”. Jest bowiem oczywiste, że ze względu
na treść art. 271 k.p.c., regulującego przesłuchanie świadka, Sąd nie mógł
naruszyć tego przepisu w sposób wskazany przez skarżącą.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia (art. 39814
k.p.c.).