Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 marca 2013 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 marca 2013 r. w Gdańsku

sprawy W. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji W. T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 21 maja 2012 r., sygn. akt VII U 3401/11

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku na rzecz Kancelarii Adwokackiej adwokata P. S. kwotę 900 (dziewięćset) złotych + VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy udzielonej wnioskodawcy z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 06 lipca 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. zmniejszył ubezpieczonemu W. T. wysokość pobieranej emerytury począwszy od dnia 01 sierpnia 2011 r., tj. od najbliższego terminu płatności, w związku z dokonywanymi potrąceniami należności.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczony W. T. zarzucił, że dokonywanie przez pozwanego potrąceń ze świadczenia jest niezgodne z prawem, z Konstytucją RP oraz zasadami współżycia społecznego, co skutkuje ciężką sytuacją życiową ubezpieczonego i jego żony.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji.

W piśmie procesowym z dnia 15 maja 2012 r. ubezpieczony wniósł o : „rzetelne ustalenie przez Sąd rzeczywistego stanu mojego zadłużenia (lub jego braku) wobec ZUS”, „o ewentualne ustalenie wysokości potrąceń z mojej emerytury na kwotę maksymalnie 100 zł miesięcznie – w przypadku, gdyby Sąd uznał, że potrącenia są zasadne” oraz „o wstrzymanie dokonywania potrąceń z mojej emerytury do czasu wydania w przedmiotowej sprawie prawomocnego wyroku”.

Sąd Okręgowy w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 21 maja 2012 r. wydanym w sprawie VII U 3401/11 oddalił odwołanie ( pkt 1 ), wniosek o ustalenie wysokości potrąceń na kwotę maksymalnie 100 zł miesięcznie zawarty w piśmie z dnia 15 maja 2012 r. przekazał Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. do rozpoznania.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach.

Decyzją z dnia 02 kwietnia 2010 r., wobec zakończenia potrąceń z emerytury pobieranej przez wnioskodawcę W. T., Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. ponownie ustalił wysokość przysługującego mu świadczenia na kwotę 1.147,50 zł. Wysokość świadczenia, po o potrąceniu zaliczki na podatek dochodowy (71 zł) i składki na ubezpieczenie zdrowotne (103,28 zł), wyniosła 973,22 zł.

W dniu 05 listopada 2010 r. do organu rentowego wpłynęło wezwanie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Słupsku do dokonywania potrąceń z emerytury otrzymywanej przez ubezpieczonego na wniosek wierzyciela (...) Bank S.A. i na podstawie tytułu wykonawczego w postaci Bankowego tytułu egzekucyjnego z dnia 29 kwietnia 2010 r. oraz postanowienia Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim z dnia 30 sierpnia 2010 r. zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, celem zaspokojenia:

- należności głównej – 1.426,20 zł,

- odsetek do dnia 27 października 2010 r. – 713,79 zł,

- kosztów procesu – 96,28 zł,

- opłaty egzekucyjnej – 178,90 zł,

- wydatków gotówkowych – 33,90 zł,

oraz opłaty za przelew w wysokości 1,00 zł.

W związku z powyższym wezwaniem, począwszy od należności za grudzień 2010 r., ZUS zaczął potrącać wnioskodawcy z emerytury kwotę 286,87 zł.

W dniu 15 marca 2011 r. ZUS dokonał waloryzacji świadczenia wnioskodawcy. Emerytura po waloryzacji od dnia 01 marca 2011 r. wyniosła 1.183,07 zł.

W dniu 22 czerwca 2011 r. ZUS Wydział (...)został poinformowany, że w związku z brakiem wpłat z egzekucji, pozostaje do realizacji zajęcie o nr Se – (...)oraz Se – (...)dotyczące W. T.. Zadłużenie obejmuje :

• Konto osobiste : okres 03.1994 – 12.1996 i wynosi :

- 5.013,71 zł należności głównej,

- 20.330,00 zł odsetek liczonych na dzień 08.06.2011 r. + dalsze odsetki liczone do dnia realizacji łącznie;

• Konto pracownicze : okres 10.1993 – 12.1998 i wynosi :

- 25.094,92 zł należności głównej,

- 98.970,00 zł odsetek liczonych na dzień 08.06.2011 r. + dalsze odsetki liczone do dnia realizacji łącznie.

Zaskarżoną w sprawie decyzją z dnia 06 lipca 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. zmniejszył ubezpieczonemu wysokość pobieranej emerytury łącznie o kwotę 591,53 zł, w tym z tytułu potrąceń zaległych świadczeń na ubezpieczenie społeczne o kwotę 564,68 zł oraz z powodu potrąceń dokonywanych wskutek prowadzonej egzekucji komorniczej o kwotę 26,85 zł.

Po potrąceniu zaliczki na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne, emerytura wnioskodawcy wyniosła 410,06 zł (591,53 zł – 75,00 zł – 106,48 zł).

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy zważył, że odwołanie nie jest zasadne i jako takie nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami wszelkie potrącenia tak z wynagrodzenia pracownika, jak i ze świadczeń emerytalno – rentowych – stanowiących dla pracownika, a po zakończeniu pracy dla emeryta (rencisty) źródło utrzymania – mogą być dokonywane przez zakład pracy lub organ rentowy tylko w ściśle określonych przypadkach. Zasady potrąceń ze świadczeń emerytalnych reguluje ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

W świetle przepisu art. 139 ust. 1 wskazanej wyżej ustawy ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie – po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych – podlegają potrąceniu, z uwzględnieniem art. 141, m.in. świadczenia wypłacane w kwocie zaliczkowej (zgodnie z art. 188 ustawy, według zasad określonych dla świadczeń wypłacanych w kwocie zaliczkowej, dokonuje się potrąceń z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie społeczne ubezpieczonego będącego jednocześnie płatnikiem składek, za okres poprzedzający nabycie prawa do pobieranej emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy albo renty rodzinnej po tym ubezpieczonym, ustalonych przed dniem 1 stycznia 1999 r.) (pkt 1) oraz sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne (pkt 5). Stosownie do treści art. 139 ust. 3 wskazanej ustawy potrącenia należności wymienionych w ust. 1 dokonuje się w kolejności podanej w tym przepisie.

Jak wynika z powyższego, ustawodawca przewidział możliwość dokonywania potrąceń ze świadczeń emerytalno – rentowych, przy czym na uwagę zasługuje wymóg zachowania kolejności potrąceń wskazany w art. 139 ust. 1 cytowanej ustawy. Jednocześnie ustawa wprost zastrzega, iż przed dokonaniem jakiegokolwiek potrącenia od świadczenia należy odliczyć składkę na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i inne należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych. Zachowanie odpowiedniej kolejności potrąceń oznacza, że niedopuszczalne jest dokonywanie potrąceń należności z danej kategorii przed całkowitym spłaceniem należności z kategorii wyższej.

Przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych mają charakter przepisów bezwzględnie obowiązujących, co oznacza to, iż w sytuacjach w nich określonych muszą być one stosowane przez organ rentowy (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 1997 r., II UKN 372/97, OSNP 1998/19/582).

Stosownie do treści art. 140 ust. 1 cytowanej ustawy, potrącenia, o których mowa w art. 139, mogą być dokonywane, z zastrzeżeniem art. 141, w następujących granicach:

1) świadczeń alimentacyjnych, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 3 - do wysokości 60 % świadczenia;

2) należności egzekwowanych związanych z:

a) odpłatnością za pobyt w domach pomocy społecznej,

b) odpłatnością za pobyt w zakładach opiekuńczo-leczniczych,

c) odpłatnością za pobyt w zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych, do wysokości 50 % świadczenia;

3) innych egzekwowanych należności - do wysokości 25 % świadczenia.

Natomiast, zgodnie z art. 141 ust. 1 ustawy, emerytury i renty są wolne od egzekucji i potrąceń, z zastrzeżeniem ust. 2, w części odpowiadającej:

1) 50 % kwoty najniższej emerytury lub renty - zależnie od rodzaju pobieranego przez emeryta (rencistę) świadczenia - przy potrącaniu:

a) należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 3, wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi,

b) należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 4,

c) należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 5, wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi;

2) 60 % kwoty najniższej emerytury lub renty - przy potrącaniu należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 1 i 2 i 6-9;

3) 20 % najniższej emerytury lub renty - przy potrącaniu należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 10.

W razie zbiegu uprawnień do dwóch lub więcej świadczeń pieniężnych kwotę wolną od egzekucji i potrąceń ustala się od jednego - wyższego świadczenia (art. 141 ust. 4).

W sprawie niespornym było, iż w stosunku do świadczenia emerytalnego otrzymywanego przez W. T. zgłoszono do potrącenia dwie należności: należność z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie własne, a zatem należność wskazaną w art. 139 ust. 1 pkt 1 cyt. ustawy oraz należność (...) Bank S.A. egzekwowanej na podstawie tytułu wykonawczego w postaci Bankowego tytułu egzekucyjnego z dnia 20 kwietnia 2010 r. zaopatrzonego w klauzulę wykonalności oraz postanowienia Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim z dnia 30 sierpnia 2010 r., czyli należność opisaną w art. 139 ust. 1 pkt 5 cyt. ustawy. Wskazana należność z tytułu składek jest uprzywilejowana, z związku z czym jest zaspokajana w całości, a mianowicie w wysokości 56% emerytury W. T..

Prawidłowo przyjął organ rentowy, iż potrąceń należy dokonywać ze świadczenia emerytalnego dopiero po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych, bowiem nakaz taki wynika wprost z przepisu art. 139 ust. 1 cytowanej ustawy.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy stwierdził, iż zmniejszenia emerytury dokonano zgodnie z cytowanym wyżej przepisami art. 139, 140 i 141 ustawy i odwołanie wnioskodawcy nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd I instancji podkreślił, że nie należało do postępowania wywołanego odwołaniem od zaskarżonej decyzji organu rentowego, ustalanie zasadności roszczeń egzekwowanych ze świadczenia ubezpieczonego czy też ocena wysokości dokonywanych potrąceń w świetle zasad współżycia społecznego, jako że decyzja ta jedynie zmniejsza świadczenie W. T.. Zatem rzeczą Sądu było w istocie jedynie zbadanie, czy potrącenia nie przekraczają granic wyznaczonych dyspozycją art. 140 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i nie naruszają kwoty świadczenia wolnej od egzekucji według art. 141 tej ustawy.

W konkluzji, uznając odwołanie W. T. za niezasadne, Sąd na podstawie cytowanych powyższej przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł jak w pkt I sentencji wyroku.

W pkt II wyroku, żądanie ubezpieczonego zgłoszone w piśmie procesowym z dnia 15 maja 2012 (pkt 2), tj. żądanie ustalenia wysokości potrąceń na kwotę maksymalnie 100 zł, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. postanowił przekazać do ZUS, mając na uwadze fakt, iż żądanie to nie było przedmiotem ani decyzji, ani analizy przez organ rentowy.

Sąd Okręgowy dodatkowo wyjaśnił, że pominął wniosek ubezpieczonego o wstrzymanie dokonywania potrąceń z emerytury do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, uznając go za bezzasadny, albowiem wstrzymanie takie skutkowałoby na przyszłość powstaniem jeszcze większego zadłużenia na koncie wnioskodawcy.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł ubezpieczony, zarzucając mu szereg nieprawidłowości w szczególności dotyczących wadliwego ukształtowania podstawy faktycznej oraz w konsekwencji dokonania nieprawidłowej oceny prawnej. Ubezpieczony skoncentrował się na pominięciu przez Sąd I instancji istotnych okoliczności, które w jego przekonaniu winny być uwzględnione i skutkować winny zmianą zaskarżonego wyroku. Wnioskodawca odwołał się w tym zakresie w szczególności do postanowienia Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Słupsku z dnia 18 listopada 2011r. Pełnomocnik ubezpieczonego na rozprawie apelacyjnej w dniu 15 marca 2013r. ostatecznie sprecyzował żądanie apelacji wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do Sądu I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja, jako nieuzasadniona podlegała oddaleniu.

Sąd I instancji dokonał prawidłowej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i wywiódł trafne wnioski wydając orzeczenie zgodne z obowiązującymi przepisami prawa. Wbrew zarzutom apelacji Sąd Okręgowy niewadliwie ukształtował podstawę faktyczną rozstrzygnięcia, a wskazane w apelacji uchybienia proceduralne nie miały miejsca. Jednocześnie Sąd w sposób należyty uzasadnił wydane w sprawie rozstrzygnięcie, ze wskazaniem właściwej podstawy prawnej.

Sąd Apelacyjny w pełni popiera stanowisko zajęte przez Sąd I instancji, jak również przedstawioną przez ten Sąd argumentację i bez potrzeby ponownego cytowania przyjmuje ją za własną.

Przedmiot rozpoznania w postępowaniu odwoławczym od decyzji organu rentowego wyznacza i determinuje treść zaskarżonej decyzji. (Por.: uwagi Sądu Najwyższego w uzasadnieniu wyroku z dnia 02.02.2012r. w sprawie II UK 118/11, tudzież uzasadnieniu postanowienia z dnia 13.10.2009r. w sprawie II UK 234/08). Skoro zatem przedmiotem zaskarżonej decyzji było zmniejszenie emerytury w związku z dokonaniem z niej potrąceń, to spór w sprawie wymagał stwierdzenia, czy organ rentowy w sposób właściwy dokonał tego potrącenia powodującego zmniejszenie wypłacanego wnioskodawcy świadczenia. Wnioskodawca bowiem odwołał się od decyzji z dnia 6 lipca 2011r., przy czym zwrócić należy uwagę, że wnioskodawca kwestionował nie tylko zasady obliczania potrąceń, ale również poddał w wątpliwość tak wysokość jak i w ogóle istnienie wymagalnego zobowiązania względem organu rentowego.

W sprawie wszczętej wskutek odwołania ubezpieczonego od decyzji obniżającej mu wysokość renty emerytury w związku z potrąceniami dokonywanymi przez ZUS, ocenie sądu nie podlega zasadność należności egzekwowanych z tego świadczenia. Rzeczą sądu jest w istocie jedynie zbadanie, czy tytuł wykonawczy istnieje, a nadto, czy potrącenia nie przekraczają granic wyznaczonych dyspozycją art. 140 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i nie naruszają kwoty świadczenia wolnej od egzekucji według art. 141 tej ustawy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20 października 2005 r. III AUa 1322/04, Biul.SAKa 2006/1/30, wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 1 sierpnia 2012r., III AUa 588/12, LEX nr 1213863). Zarówno wzruszeniu tytułów wykonawczych, na podstawie których dokonywane są czynności egzekucyjne jak też ustaleniu wysokości aktualnej kwoty zaległych składek służą inne środki ochrony prawnej.

Sąd Apelacyjny w całości podziela ustalenia faktyczne i wywody prawne Sądu pierwszej instancji odnośnie prawidłowości zaskarżonej decyzji organu rentowego dokonującej potrąceń kwoty 591,53 zł ze świadczenia emerytalnego wnioskodawcy na podstawie egzekwowania dwóch różnych rodzajowo należności tj. należności (...) Banku S.A. egzekwowanej na podstawie tytułu wykonawczego w postaci Bankowego tytułu egzekucyjnego z dnia 20 kwietnia 2010 r. zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim z dnia 30 sierpnia 2010 r., czyli należność opisaną w art. 139 ust. 1 pkt 5 cyt. ustawy oraz należności z tytułu składek tak własnych jak i pracowniczych egzekwowanych na podstawie dwóch tytułów wykonawczych z dnia 27 lipca 1999 r. nr Se 5/99 i nr Se 6/99 i zajęć dokonanych w oparciu o te tytuły wykonawcze, czyli należności opisane w art. 139 ust. 1 pkt 1

Na mocy art. 188 ustawy emerytalnej do kategorii należności uprzywilejowanych w egzekucji, których potrąceń dokonuje się na zasadach określonych w ustawie dla świadczeń wypłacanych w kwocie zaliczkowej (a więc egzekwowanych na zasadzie wynikającej z cytowanego przez Sąd I instancji art.139 ust.1 ustawy) zaliczono należności z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie społeczne ubezpieczonego będącego jednocześnie płatnikiem składek, za okres poprzedzający nabycie prawa do pobieranej emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy albo renty rodzinnej po tym ubezpieczonym, ustalonych przed dniem wejścia w życie ustawy. Zaś wedle art. 140 ust. 6 pkt 1 lit. b oraz pkt 2 cytowanej ustawy, powyższe potrącenia w sytuacji gdy pozostają w zbiegu z potrąceniami z tytułu egzekucji na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne mogą być dokonywane (…) do wysokości 50 % świadczenia.

Okoliczność podnoszona przez wnioskodawcę, że postępowanie egzekucyjne prowadzone z wniosku wierzyciela (...) Banku S.A. zostało umorzone postanowieniem Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Słupsku w dniu 18 listopada 2011r., pozostaje bez wpływu na prawidłowość zaskarżonej decyzji. Jak bowiem wyżej wyjaśniono przedmiotem rozpoznania sprawy przez sąd ubezpieczeń społecznych jest ocena prawidłowości zaskarżonej decyzji na dzień jej wydania, natomiast co jest bezsporne w dniu 6 lipca 2011r. istniały wymagalne i pozostające ze sobą w zbiegu zarówno wierzytelności egzekwowane przez (...) Bank S.A. jak i wierzytelności egzekwowane przez wierzyciela uprzywilejowanego jakim jest organ rentowy.

Wysokość świadczeń potrącanych z emerytury skarżącego na dzień wydania zaskarżonej decyzji, tj. 6 lipca 2011 r. została ustalona również w sposób prawidłowy, jeżeli chodzi o zapewnienie odwołującemu kwoty wolnej od potrąceń. Kwota ta, zgodnie z Komunikatem Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 lutego 2011r. (MP z 2011 r. Nr 15 poz. 162) wynosiła 728,18 zł, a 60 % tej kwoty to 473,73 zł. Wnioskodawca otrzymał do wypłaty mocą zaskarżonej decyzji wprawdzie kwotę 410,06 zł, ale jest to kwota netto. Natomiast gdy kwotę tę powiększy się o zaliczkę na podatek odprowadzaną do urzędu skarbowego oraz składkę na ubezpieczenie zdrowotne, to jest ona wyższa od wolnej kwoty określonej w art. 141 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny, na mocy art. 385 k.p.c., uznając apelację za bezzasadną orzekł o jej oddaleniu.

O kosztach nieopłaconej obrony z urzędu Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art.108 §1 k.p.c. oraz §2 ust.3, § 6 ust. 4 (przyjmując do podstawy kosztów wartość przedmiotu zaskarżenia w apelacji w wysokości dokonywanych potrąceń liczonych przez okres 12 miesięcy) w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 i § 19 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ( Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).