Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 401/08
POSTANOWIENIE
Dnia 6 lutego 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
w sprawie z wniosku A.P. i L.P.
przy uczestnictwie Gminy Miejskiej B., G.M., A.M., I.M. i H.Z.
o ustanowienie służebności drogi koniecznej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 6 lutego 2009 r.,
skargi kasacyjnej uczestników postępowania G.M. i A.M. oraz skargi kasacyjnej
uczestnika postępowania Gminy Miejskiej B.
od postanowienia Sądu Okręgowego w B.
z dnia 3 kwietnia 2008 r., sygn. akt [...],
oddala skargi kasacyjne i oddala wniosek wnioskodawców
o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy w B. w sprawie z wniosku A.P. i L.P. z udziałem Gminy
Miejskiej B., G.M., A.M., I.M., H.Z., postanowieniem z dnia 13 lipca 2007 r.
ustanowił dla nieruchomości położonej w B. przy ul. J. oznaczonej numerem
geodezyjnym [...] o powierzchni 0,0911 ha, dla której prowadzona jest w Sądzie
Rejonowym Wydziale Ksiąg Wieczystych w B. księga wieczysta nr KW [...],
stanowiącej na zasadzie wspólności ustawowej własność A.P. i L.P. służebność
drogi koniecznej przez nieruchomość położoną w B. przy ul. J. oznaczoną
numerem geodezyjnym [...] o powierzchni 0,0586 ha, dla której prowadzona jest w
Sądzie Rejonowym Wydziale Ksiąg Wieczystych w B. księga wieczysta nr KW [...]
stanowiącą własność Gminy Miejskiej B. zgodnie z projektem biegłego geodety
R.F. oznaczonych na szkicu na k. 208 kolorem zielonym i literami ABCDEFGHIJKL
o powierzchni 183 m2
; zasądził od A.P. i L.P. solidarnie tytułem wynagrodzenia za
ustanowiona służebność drogi koniecznej na rzecz Gminy Miejskiej w B. kwotę
1236,06 zł płatną do dnia 31.12.2007 r. i kwotę 96,02 zł płatną do dnia 31.03.2008
r., a następnie od 2009 r. kwoty po 230,47 zł rocznie płatne do dnia 31 marca
każdego roku, z 11% w stosunku rocznym w razie zwłoki w płatności; zobowiązał
każdoczesnych właścicieli nieruchomości obciążonej służebnością drogi koniecznej
w pkt I do nie przeszkadzania w korzystaniu z tej służebności każdoczesnym
właścicielom działki [...]; rozstrzygnął o kosztach postępowania jak w sentencji.
Sąd Rejonowy w uzasadnieniu ustalił, że wnioskodawcy A.P. i L.P. nabyli od
Gminy Miejskiej B. w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego z dnia 17
czerwca 2002 r. Rep. A nr [...] zabudowaną nieruchomość miejską o powierzchni
911 m2
oznaczona numerem geodezyjnym [...]. Działka ta powstała na skutek
podziału działki nr [...] na podstawie decyzji z 25 czerwca 1999 r. oraz decyzji o
warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Nabyta nieruchomość była
zabudowana starym budynkiem mieszkalnym, który wnioskodawcy postanowili
rozbudować i przekształcić w przychodnię zdrowia. W tym celu wystąpili do
Burmistrza Miasta B. o ustalenie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu
zakupionej nieruchomości. Decyzja z dnia 6 sierpnia 2002 r. Burmistrz Miasta B.
ustalił NZOZ „M.” A.P. w B. warunki zabudowy i zagospodarowania terenu
nieruchomości oznaczonej nr geodezyjnym [...] położonej przy ul. J. oraz nr [....]
stanowiącej ciąg komunikacyjny i nr [...] stanowiącej pas drogowy ul. J. w zakresie
3
realizacji inwestycji polegającej na przebudowie i rozbudowie istniejącego budynku
mieszkalnego z przeznaczeniem na przychodnię zdrowia o powierzchni użytkowej
400 m2
wraz z przyłączami infrastruktury technicznej. Jak wynikało z punktu
3 podpunktu d przedmiotowej decyzji określającego warunki obsługi w zakresie
komunikacji i infrastruktury technicznej, obsługa komunikacyjna miała odbywać się
od ul. K., a usytuowanie wjazdu miało nastąpić po uzgodnieniu z zarządcą drogi i
ciągu komunikacyjnego. Miejsca parkingowe były przewidziane na działce
inwestora lub do wykorzystania miały być publiczne miejsca parkingowe znajdujące
się w pobliżu inwestycji na warunkach uzgodnionych z zarządcą.
Starostwo Powiatowe w B. decyzja z dnia 29 stycznia 2003 r. zatwierdziło
projekt budowlany i wydało pozwolenia na przebudowę i budowę budynku
mieszkalnego na przychodnie zdrowia i budowę przyłącza kanalizacji sanitarnej.
Decyzja z dnia 23 marca 2004 r. Burmistrz Miasta B. wydał NZOZ „M.” A.P. w B.
warunki zabudowy działki nr [...] położonej przy ul. K. i części działki o nr geod. [...],
stanowiącej pas drogowy ul. K. w zakresie realizacji inwestycji polegającej na
budowie zjazdu utwardzonego wraz z ciągiem komunikacji pieszej o łącznej
szerokości 6 metrów – do nieruchomości nr [...].
Burmistrza Miasta B. decyzją z dnia 19 października 2004 r. wydał
zezwolenie na lokalizacje zjazdu publicznego z ul. K. w stronę nieruchomości
wnioskodawców, ustalając jednocześnie jego warunki i parametry. Następnie
decyzją z dnia 9 stycznia 2002 r. zatwierdził projekt podziału nieruchomości o nr [...]
stanowiącej własność Gminy Miejskiej B. na działki o nr [...] o powierzchni 0,0586
ha i nr 3031/7 o powierzchni 0,0285 ha. Z uzasadnienia decyzji wynikało, że objęta
wnioskiem nieruchomość stanowi ciąg pieszo jezdny do obsługi działek o nr [...],
[...], [...], stanowiących własność A.M. i G.M. Celem tego podziału było wydzielenie
działki [...], którą zamierzano zbyć na rzecz w/w właścicieli. Natomiast działka [...]
miała pozostać w dotychczasowym użytkowaniu.
Sąd Rejonowy ustalił ponadto, że działka o nr [...] była przedmiotem
zainteresowania zarówno wnioskodawców, jak i uczestników postępowania A.M. i
G.M. i przez to stała się źródłem konfliktu. Osoby te wielokrotnie zwracały się do
Gminy o jej wykup lub wydzierżawienie, lecz bezskutecznie.
4
Burmistrz Miasta B. w dniu 24 lutego 2005 r. wydał decyzję, w której
zatwierdził podział działki nr [...] na działki o nr [...] i [...] oraz działki o nr [...] na
działki o nr [...] i [...]. W jej uzasadnieniu podkreślono, że celem podziału jest
wydzielenie dróg wewnętrznych służących jako dojazd do działek o nr [...], [...] i [...].
W dniu 24 sierpnia 2005 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze stwierdziło
nieważność tej decyzji.
Aktem notarialnym z dnia 2 marca 2006 r. na działce oznaczonej nr [...]
działający w imieniu właściciela – Gminy Miejskiej B. – Burmistrz Miasta ustanowił
służebność przejazdu i przechodu ze zjazdem o długości 6 metrów na rzecz
każdoczesnego właściciela działek oznaczonych nr geod. [...], [...] i [...]. Tego
samego dnia Gmina Miejska B. sprzedała małżonkom M. działkę o nr [...], którzy
nabyli ją do majątku wspólnego, przy czym umowa o przeniesienie własności
została zawarta w dniu 13 marca 2006 r. W umowie wskazano, że działka jest
zbywana do poprawienia warunków zagospodarowania nieruchomości przyległej i
nie może być zagospodarowana jako odrębna nieruchomość.
Sąd Rejonowy w oparciu o dokonane w sprawie ustalenia faktyczne uznał,
ze dostęp nieruchomości wnioskodawców do drogi publicznej nie jest odpowiedni.
Podniósł, że wnioskodawcy nabywając przedmiotową nieruchomość od Gminy
Miejskiej B. postanowili zaadaptować znajdujący się na niej budynek na
przychodnię lekarską. W związku z tym wystąpili do stosownych organów
o wydanie niezbędnych decyzji w tym zakresie. Burmistrz Miasta B. wydał decyzje
o ustaleniu warunków zabudowy i zagospodarowania terenu. Następnie
sporządzono projekt budowlany, który został zatwierdzony i wydano pozwolenie na
przebudowę i budowę istniejącego na nieruchomości obiektu. Sąd Rejonowy
podkreślił, że od samego początku wskazywano, że obsługa komunikacyjna będzie
odbywać się od ul. K. W konsekwencji Burmistrz Miasta B. wydał decyzję o
warunkach zabudowy działki nr [...] i części działki [...]. w zakresie realizacji
inwestycji polegającej na budowie zjazdu utwardzonego wraz z ciągiem
komunikacji pieszej, po czym wydał zezwolenie na lokalizację zjazdu publicznego z
ul. K. w stronę nieruchomości wnioskodawców, ustalając jednocześnie jego warunki
i parametry techniczne. Zdaniem Sądu Rejonowego, wnioskodawcy dokonując
rozbudowania budynku i zagospodarowania terenu uczynili to w sposób
5
zakładający swobodny dostęp do nieruchomości od ul. K. po działce [...], bowiem
od samego początku jednoznacznie wynikało, że dojazd miał być od ul. K. Tym
samym trudno jest uznać, że nieodpowiedni dostęp do drogi publicznej jest
wynikiem niewłaściwej zabudowy zamykającej dostęp do części nieruchomości
wnioskodawców. Ponadto Sąd pierwszej instancji podkreślił, że Gmina Miejska B.
w postępowaniu administracyjnym nie sprzeciwiała się lokalizacji dojazdu do
nieruchomości wnioskodawców od ul. K., o czym świadczy treść kolejno
wydawanych decyzji.
Sąd Rejonowy uznał, że drogę konieczną należy ustanowić według wariantu
pierwszego z opinii biegłego geodety, albowiem jest on zgodny z dotychczasowym
sposobem korzystania z przejazdu. Nadto na działce [...] urządzono już dojazd
przez nawiezienie żwiru, z którego korzysta już A.M., poza tym za ustanowieniem
służebności według tego wariantu opowiedzieli się biegli z zakresu geodezji i
pożarnictwa. Sąd Rejonowy wskazał, że tak ustanowiona służebność nie
spowoduje dodatkowego obciążenia nieruchomości o nr [...], gdyż nieruchomość ta
znajduje się na obszarze wpisanym do rejestru zabytków i niecelowym byłoby
tworzenie nowych dróg. Sąd Rejonowy podzielił pogląd biegłego geodety, że
wariant trzeci jest nieodpowiedni z uwagi na znaczne utrudnienia w dojeździe
wynikające z ukształtowania terenu, bliskości terenu i słupa trakcji elektrycznej.
Przeciwko wariantowi drugiemu przemawiała okoliczność, że zajęta pod
służebność drogi powierzchnia nieruchomości byłaby prawie dwukrotnie większa
niż w przypadku wariantu pierwszego oraz wymagałaby większych nakładów
finansowych. Sad Rejonowy opowiedział się także przeciwko wariantowi czwartemu
uznając, że tworzenie nowych dróg dojazdowych stanowiłoby dodatkowe,
niecelowe obciążenie działki [...]. Na podstawie art. 145 § 1 k.c. Sąd Rejonowy
zasadził na rzecz właścicieli nieruchomości obciążonej stosowne wynagrodzenie,
wskazując w uzasadnieniu w sposób szczegółowy podstawy dla jego obliczenia.
Sąd Okręgowy w B. postanowieniem z dnia 3 kwietnia 2008 r. oddalił
apelacje uczestników Gminy Miejskiej B. oraz G.M. i A.M., wniesione od
powyższego postanowienia. W uzasadnieniu wskazał, że w pełni podziela ocenę
prawną dokonaną przez Sąd pierwszej instancji i poczynione w sprawie ustalenia
6
faktyczne przyjmuje za własne, bowiem znajdują pełne oparcie w ujawnionym
materiale dowodowym.
Sąd Okręgowy uzupełnił postępowanie dowodowe dopuszczając dowód
z opinii biegłego z zakresu geodezji celem ustalenia czy obecnie istniejąca
odległość 3,10 m pomiędzy budynkiem wnioskodawców, a ogrodzeniem z działką
[...] jest następstwem posadowienia budynku niezgodnie z pozwoleniem na budowę
i planem zagospodarowania terenu, czy też następstwem przesunięcia przez
wnioskodawców ogrodzenia w głąb swojej działki względem prawnej granicy z
działką [...] oraz czy przy prawidłowo realizowanej inwestycji możliwe było
zachowanie odległości 3,50 metra pomiędzy budynkiem, a granicą działki [...]. Sąd
Okręgowy dopuścił także dowód z opinii biegłego z zakresu ruchu drogowego na
okoliczność ustalenia czy przy zachowaniu odległości 3,50 m pomiędzy budynkiem
wnioskodawców, a granicą działki [...] możliwe było zorganizowanie tamtędy
dojazdu na obecnie istniejący parking, jak też do śmietnika i kotłowni olejowej z
uwzględnieniem, że z dojazdu korzystałyby zarówno samochody osobowe, karetki
pogotowia, pojazdy do wywozu śmieci i cysterny z olejem opałowym.
Mając na względzie ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy
oraz własne ustalenia dokonane w postępowaniu odwoławczym, Sąd Okręgowy
przyjął pogląd Sądu pierwszej instancji, że nieruchomość wnioskodawców
pozbawiona była odpowiedniego dostępu do drogi publicznej. Zdaniem Sądu, nie
można zgodzić się z zarzutami skarżących, że wnioskodawcy na skutek
niewłaściwej zabudowy przez zmniejszenie odległości między rozbudowanym
budynkiem, a granicą z działką [...] zamknęli sobie dostęp do pewnej części
nieruchomości. W ocenie Sądu wnioskodawcom nie można postawić zarzutu, że
w wyniku zamierzonego działania doprowadzili do stanu izolacji swojej
nieruchomości z drogą publiczną. Od początku realizowania przez nich inwestycji
przebudowania budynku mieszkalnego na przychodnię zdrowia, organy wydające
stosowne decyzje wskazywały, że obsługa komunikacyjna ma być zapewniona od
strony ul. K. Wnioskodawcy działając w zaufaniu do decyzji organów decyzyjnych,
nie przewidywali by dojazd na miejsca parkingowe i na „zaplecze” budynku odbywał
się od strony ul. J., od której to strony nieruchomość ma dostęp do drogi publicznej.
7
Przeciwnie pozostając w uzasadnionym przekonaniu, że dojazd do działki będzie
zapewniony od ul. K., został zaprojektowany ciąg pieszy do budynku.
Sąd Okręgowy przyjął ponadto, że wnioskodawcy nie mieli możliwości
wykorzystania istniejącego dojazdu do drogi publicznej przez własne grunty oraz,
że wprawdzie podczas przebudowy budynku mieszkalnego nie zachowali oni
między przychodnią lekarska, a granicą działki [...] wymaganej odległości 3,50 m, to
jednak nawet w wypadku zachowaniu wymaganej odległości dojazd od ul.
Jagiellońskiej byłby niemożliwy. Nawet przy zachowaniu szerokości pasa ruchu
3,50 m, zorganizowanie dojazdu na parking możliwe byłoby tylko dla samochodów
osobowych oraz pojazdów pogotowia ratunkowego z nadwoziami specjalistycznie
montowanymi na ich podwoziach. W przypadku specjalistycznych karetek
pogotowia taki wjazd byłby bardzo utrudniony, a wręcz niemożliwy, natomiast wjazd
pojazdów służących do przewozu nieczystości i olejów opałowych byłby
niewykonalny. W konsekwencji zdaniem Sądu nie można przyjąć, że nawet przy
zachowaniu wymaganej odległości budynku od granicy z działką [...] dojazd do
nieruchomości byłby odpowiedni, gdyż mogłyby z niego korzystać w pełnym
zakresie wyłącznie określone kategorie pojazdów. Biorąc pod uwagę
przeznaczenie nieruchomości oraz jej gospodarcze potrzeby, w których mieści się
także konieczność dojazdu karetek pogotowia o różnej wielkości oraz pojazdów
„obsługujących” budynek umieszczenie wjazdu od ul. J. było by rozwiązaniem nie
realizującym potrzeb przychodni lekarskiej.
Sąd Okręgowy uznając za niezasadny zarzutu naruszenia art. 510 § 2 k.p.c.
w zw. z art. 626 § 1 k.p.c. stwierdził, że wbrew twierdzeniom skarżących wynik
prowadzonego przez Sąd Rejonowy postępowania o ustanowienie służebności
drogi koniecznej nie wpływał na prawa właściciela nieruchomości o nr 3032,
albowiem ustanowiona służebność nie przebiegała przez jego nieruchomość.
Powyższe orzeczenie zaskarżyli uczestnicy postępowania G.M., A.M. oraz
Gmina Miejska B.
Skarga kasacyjna wniesiona przez uczestników postępowania G.M. i A.M.
oparta została na obu ustawowych podstawach, tj. na podstawie naruszenia prawa
materialnego, w ramach której skarżący zarzucili naruszenie:
8
- art. 145 § 1 k.c. przez zastosowanie przez sądy obu instancji rozszerzającej
wykładni tegoż artykułu i błędne przyjęcie, że nieruchomość wnioskodawców A.P. i
L.P. nie posiada odpowiedniego dostępu do drogi publicznej;
- art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez jego niezastosowanie
w sprawie i dopuszczenie do ingerencji w cudze prawo własności oraz
dopuszczenie do ustanowienia drogi koniecznej na części ustanowionej już na
rzecz uczestników postępowania identycznej służebności;
- § 12 pkt 4 rozporządzenia Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa
z dnia 14.12.1994 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 15, poz. 140 ze zm.) oraz § 12 pkt
1 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75,
poz. 690 ze zm.) przez nie zakwestionowanie faktu niezgodnego z prawem
usytuowania budynku wnioskodawców posadowionego na przedmiotowej
nieruchomości oznaczonej nr geodezyjnym [...] i wadliwe przyjęcie, że
wnioskodawcy nieświadomie doprowadzili do stanu izolacji swojej nieruchomości
z droga publiczna w sytuacji, gdy przepisy rozporządzenia należą do prawa
publicznego i maja charakter bezwzględnie obowiązujący;
oraz na podstawie naruszenia przepisów postępowania, których uchybienie miało
istotny wpływ na wynik sprawy, zarzucając naruszenie:
- art. 510 § 2 k.p.c. w zw. z art. 626 § 1 k.p.c. przez niewskazanie właścicieli
wszystkich nieruchomości przez które mogłaby prowadzić droga i zaniechanie
wezwania do udziału w sprawie właściciela nieruchomości położonej w B. przy ul.
K. oznaczonej nr geodezyjnym 3032 w osobie E.C.;
- art. 233 k.p.c. przez dokonanie przez sądy obu instancji dowolnej oceny dowodów
i wbrew ustaleniom faktycznym, że nieruchomość wnioskodawców posiada
zapewniony dostęp do drogi publicznej przeprowadzenie uzupełniającego
postępowania dowodowego przez Sąd Okręgowy niezgodnie z zasadą art. 145 k.c.
jedynie pod kątem użytkowania budynku wzniesionego przez wnioskodawców.
Zarzucając powyższe uczestnicy postępowania G.M. i A.M. wnieśli o zmianę
zaskarżonego postanowienia przez jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy
Sądowi Okręgowemu w B. do ponownego rozpoznania ewentualnie o uchylenie
9
zaskarżonego postanowienia w całości i oddalenie wniosku o ustanowienie
służebności drogi koniecznej.
Skarga kasacyjna uczestniczki postępowania Gminy Miejskiej B. została
oparta na obu ustawowych podstawach, tj. na podstawie naruszenia przepisów
prawa materialnego:
- art. 145 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że zachodzą przesłanki
do ustanowienia służebności drogi koniecznej, a w szczególności, że przedmiotowa
nieruchomość zabudowana przez wnioskodawców ma nieodpowiedni dostęp do
drogi publicznej, nieuwzględnienie przesłanek negatywnych – ograniczenia dostępu
przez działanie wnioskodawcy i możliwości usprawnienia dostępu, przez przyjęcie,
że przepis stanowi podstawę do ustanowienia drogi koniecznej prowadzącej do
parkingu i na zaplecze budynku, oraz przez błędną wykładnię tegoż przepisu
i przyjęcie, że w granicach potrzeb nieruchomości wnioskodawców mieści się
nieskrepowany ruch specjalistycznych pojazdów służb ratunkowych oraz
specjalistycznych pojazdów dostawców, w tym przystosowanych do wywozu
nieczystości i oleju opałowego;
oraz na podstawie naruszenia przepisów prawa procesowego, które miało istotny
wpływ na wynik sprawy:
- art. 233 § 1 k.p.c. przez przyjęcie, że Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych
ustaleń i właściwej oceny dowodów, a w konsekwencji przyjęcie, iż nieruchomość
wnioskodawców nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, pominięcie
okoliczności, że wnioskodawcy zabudowując nieruchomość usytuowali budynek
nieprawidłowo, oraz przyjęcie, iż istniejący dostęp nie może zostać usprawniony.
Zarzucając powyższe skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
postanowienia Sądu Okręgowego w B. w całości oraz o przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 626 § 1 k.p.c. przewiduje obowiązek wskazania we wniosku właścicieli
wszystkich nieruchomości, przez które mogłaby prowadzić droga, aby
nieruchomość wnioskodawcy miała odpowiedni dostęp do drogi publicznej. W ten,
pośredni sposób ustawa określa krąg uczestników postępowania nieprocesowego
w sprawach o ustanowienie służebności drogi koniecznej. Wymienionego warunku
10
nie spełnia wskazany w skardze kasacyjnej właściciel nieruchomości położonej
przy ul. K., oznaczonej numerem geodezyjnym [...], która nie graniczy z
nieruchomością wnioskodawcy. Dlatego jego pominięcie a w konsekwencji nie
wezwanie do udziału w sprawienie w charakterze uczestnika postępowania nie
naruszyło tego przepisu jak również art. 510 § 2 k.p.c.
Zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., w postępowaniu
kasacyjnym nie może być brany pod uwagę zarzut naruszenia art. 233 k.p.c.,
usprawiedliwiany dowolną oceną materiału dowodowego. Już tylko z tej przyczyny
nie zasługują na uwzględnienie tak sformułowane zarzuty obu skarg kasacyjnych.
Wobec bezzasadności zarzutów dotyczących przepisów postępowania, Sąd
Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę
zaskarżonego orzeczenia.
Zgodnie z art. 145 k.c., przesłanką roszczenia o ustanowienie dla
nieruchomości służebności drogi koniecznej jest brak odpowiedniego dostępu do
drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich.
Hipoteza tej normy prawnej obejmuje zarówno jednoznaczną sytuację, kiedy
nieruchomość nie ma żadnego dostępu do drogi publicznej jak i bardziej
elastyczną, kiedy ten dostęp nie jest odpowiedni. Jak podkreśla się w literaturze
i orzecznictwie ustalenie, czy dostęp jest „odpowiedni” zależy od konkretnego
stanu faktycznego i jego oceny przez sąd.
Poczynione dotychczas ustalenia faktyczne pozwalają przyjąć – tak jak zrobił sąd
drugiej instancji –, że zostały spełnione przesłanki ustanowienia służebności drogi
koniecznej zaś uwzględnienie wniosku nie tylko nie narusza art. 145 k.c. ale także
nie jest sprzeczne ze standardami konstytucyjnymi, przytoczonych w skardze
kasacyjnej uczestników G.M. i A.M. W związku z zarzutem naruszenia art. 64 ust.
Konstytucji RP należy wskazać, że art. 145 k.c. jest jednym z ustawowych wyjątków
dopuszczających ingerowanie w cudze prawo własności. Jako instytucja wyjątkowa
może być stosowana tylko przy spełnieniu określonych w ustawie wymagań i tylko
na tym może polegać respektowanie konstytucyjnej zasady ochrony własności.
Wytyczona przez sąd droga biegnie przez nieruchomość należącą do innego
uczestnika a korzystanie z jej części przez wymienionych uczestników także w
11
ramach służebności drogowej nie może pozbawić innych właścicieli odpowiedniego
dostępu do ich nieruchomości.
Jak wskazał sąd drugiej instancji, nawet przy zachowaniu wymaganej
odległości pomiędzy budynkiem przychodni a granicą działki [...], dojazd od ul. J.
byłby nadal niemożliwy. Wniosek ten wynika z analizy opinii biegłych powołanych w
drugiej instancji. Z tego względu posadowienie budynku przychodni z odstępem w
stosunku do założeń projektu i z pozwoleniem na budowę przy jednoczesnym
pobudowaniu ogrodzenia na działce sąsiedniej niezgodnie z przebiegiem granicy
ewidencyjnej, nie mają wpływu na zastosowanie art. 145 k.c.
Przez normatywnie określoną cechę dojazdu jako „odpowiedni” rozumie się taki
dostęp, który pozwala właścicielowi korzystać z nieruchomości zgodnie z jej
przeznaczeniem i właściwościami (por. postanowienie Sądu najwyższego z dnia
14 września 2000 r. V CKN 1306/00, nie publ.). Ocena ta należy do sądu, który
w pierwszej kolejności powinien ustalić jakie są potrzeby nieruchomości izolowanej
w zakresie odpowiedniego dojazdu do drogi publicznej, ze względu na jej
przeznaczenie oraz jej społeczno gospodarcze wykorzystanie. Według tych
ustaleń, w ramach potrzeb nieruchomości, na której usytuowana jest przychodnia
lekarska, niezbędny jest dojazd karetek pogotowia o różnej wielkości oraz dojazd
pojazdów „obsługujących” budynek. Ustanowienie drogi koniecznej w rozmiarach
umożliwiających przejazd drogą samochodów ciężarowych jest w tych
okolicznościach usprawiedliwione potrzebami nieruchomości władnącej. Zważyć
jednocześnie należy, że prawidłowe, zwykłe korzystanie z przedmiotowej
nieruchomości pod względem dostępu do drogi publicznej wymaga nie tylko
dostępu do budynku przychodni od jego frontowej części, ale także do tej części
nieruchomości, która stanowi jego zaplecze (por. postanowienie Sądu najwyższego
z dnia 30 listopada 2007 r., IV CSK 276/07, nie publ.).
Są i inne przyczyny przemawiające za zastosowaniem instytucji drogi
koniecznej w stanie faktycznym sprawy i to w sposób przyjęty w orzeczeniu.
Od początku realizacji przez wnioskodawców inwestycji polegającej na
przebudowie budynku mieszkalnego i adaptacji go na przychodnię lekarską, byli
utwierdzani w przekonaniu, że obsługa komunikacyjna z nieruchomością będzie
zapewniona od ulicy K. Wskazują na to decyzje administracyjne wydawane przez
12
Burmistrza Miasta B. towarzyszące inwestycji. Istotne przy tym jest, że wskazywany
w decyzjach administracyjnych dojazd do nieruchomości wnioskodawców miał być
realizowany po gruncie należącym do Gminy B. Te okoliczności, jak i opinia o
braku konsekwencji dla organizacji wjazdu od ulicy J. zachowania odpowiedniego
odstępu budynku od granicy nieruchomości sąsiedniej skłaniają do uznania, że
brak odpowiedniego dostępu do nieruchomości nie jest skutkiem niewłaściwej
zabudowy nieruchomości i autonomicznej woli właściciela nieruchomości. Nie ma
zatem podstaw do odmowy ustanowienia służebności drogowej z tej przyczyny
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 1974 r., III CRN 125/74,
OSNC 2000, z. 2, poz. 34 oraz podtrzymujące ten kierunek wykładni postanowienia
z dnia 18 września 1998 r., III CKN 609/97, OSNC 1999 z. 3, poz. 55; z dnia 5
listopada 1998 r., I CKN 878/97, nie publ.; z dnia 9 lutego 2001 r., III CKN 274/00,
nie publ.).
Jak trafnie zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia
7 listopada 2003 r. (V CK 396/02, nie publ.) o istnieniu przesłanki odpowiedniego
dostępu w rozumieniu art. 145 § 1 k.c. rozstrzygające są z jednej strony
uzasadnione potrzeby nieruchomości potrzebującej drogi i w następstwie ich
zaspokojenia wynikające korzyści z drugiej zaś strata spowodowana
ustanowieniem służebności. Zaskarżone orzeczenie spełnia te wymagania.
Uwzględnić bowiem należy, że wykonywanie służebności zostało ograniczone
w znacznej części do już istniejącego dojazdu do innych nieruchomości.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
oddalił w całości obie skargi kasacyjne orzekając o kosztach wg zasady z art. 520
§ 1 k.p.c.
13