Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 463/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 lutego 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa M.N.
przeciwko "G." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 lutego 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 marca 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
M.N. wytoczyła przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością „G.”
powództwo o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego: postanowienia
Sądu Okręgowego w L. z dnia 21 lutego 2005 r., postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 15 kwietnia 2004 r., wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 16 października 2003
r. oraz wyroku Sądu Okręgowego w L. z dnia 16 kwietnia 2004 r - w części jej
dotyczącej .
Spór powstał w następujących okolicznościach.
Dnia 5 marca 1997 r. powódka i jej mąż, M.N. ustanowili hipotekę kaucyjną
do wysokości 50 000 zł w celu zabezpieczenia wierzytelności pozwanej spółki,
wynikającej z umowy komisu z dnia 24 stycznia 1997 r., zawartej przez tę spółkę z
A.W. i M.N. Przedmiotem hipoteki było spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
mieszkalnego stanowiące wspólność małżeńską.
W dniu 30 października 2003 r. powódka i jej mąż zawarli umowę majątkową
małżeńską ustanawiającą rozdzielność majątkową w miejsce dotychczas
istniejącej między nimi ustawowej wspólności majątkowej, wyrokiem zaś Sądu
Rejonowego z dnia 10 marca 2005 r. została ustanowiona między powódką a jej
mężem rozdzielność majątkowa z dniem 8 lipca 1998 r.
Sąd Apelacyjny, orzekając jako sąd drugiej instancji, zasądził wyrokiem z
dnia 16 października 2003 r. od M.N. na rzecz pozwanej spółki kwotę 40 179,07 zł.
Sąd Okręgowy w L. postanowieniem z dnia 21 lutego 2005 r. nadał temu wyrokowi
klauzulę wykonalności przeciwko żonie M.N., czyli przeciwko M.N. - powódce w
niniejszej sprawie. W zażaleniu na to postanowienie M.N., domagając się uchylenia
tego postanowienia, powołała się na wyrok z dnia 10 marca 2005 r., ustanawiający
rozdzielność majątkową między nią a jej mężem. Postanowieniem z dnia 29
czerwca 2005 r. Sąd Apelacyjny oddalił to zażalenie. W uzasadnieniu wyjaśnił, że
wydanie tego wyroku nie sprzeciwiało się nadaniu klauzuli wykonalności przeciwko
M.N. Ponadto zaznaczył, iż wyrok ten nie powinien w ogóle zapaść, ponieważ
zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 1996 r., III CZP 54/96
(OSNC 1996, nr 10, poz. 130) oraz wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca
2003 r., III CKN 545/01 (OSNC 2004, nr 9, poz. 143) umowne wyłączenie
wspólności majątkowej przez małżonków wykluczało ustanowienie rozdzielności
3
majątkowej (zniesienie wspólności) przez sąd z datą poprzedzającą zawarcie
umowy majątkowej małżeńskiej; oprócz tego, Sąd Rejonowy wydając w dniu 10
marca 2005 r. wyrok ustanawiający rozdzielność majątkową całkowicie pominął
wynikające stąd zagrożenie dla wierzycieli.
Po uprawomocnieniu się w dniu 29 czerwca 2005 r. postanowienia o nadaniu
wyrokowi z dnia 16 października 2003 r. klauzuli wykonalności przeciwko M.N.,
komornik wszczął na podstawie tytułu wykonawczego uzyskanego przez pozwaną
spółkę egzekucję w stosunku do własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu,
przysługującego powódce i jej mężowi.
W pozwie o pozbawienie wykonalności tego tytułu wykonawczego powódka
powołała się na okoliczność podnoszoną już w postępowaniu zażaleniowym,
związanym z nadaniem przeciwko niej klauzuli wykonalności (art. 795 k.p.c.),
a mianowicie na to, że na skutek wstecznej mocy wyroku z dnia 10 marca 2005 r.,
w chwili orzekania o nadaniu przeciwko niej klauzuli wykonalności nie pozostawała
ona już z mężem w ustawowej wspólności majątkowej.
Wyrokiem z dnia 24 lipca 2007 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił powództwo. W
uzasadnieniu podkreślił, że podniesiony przez powódkę zarzut, nie istnienia między
nią a mężem wspólności majątkowej w chwili orzekania o nadaniu klauzuli
wykonalności, był już rozpoznawany w toku postępowania wywołanego zażaleniem
na postanowienie o nadaniu przeciwko powódce klauzuli wykonalności.
Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu apelacji powódki, zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w K. i pozbawił wykonalności tytuł wykonawczy w postaci wyroku
Sądu Apelacyjnego z dnia 16 października 2003 r., zaopatrzonego w klauzulę
wykonalności, nadaną przeciwko powódce postanowieniem Sądu Okręgowego w L.
z dnia 21 lutego 2005 r. Zdaniem Sądu Apelacyjnego powódka, powołując się na
wyrok Sądu Rejonowego z dnia 10 marca 2005 r., wykazała istnienie przesłanek
uzasadniających powództwo oparte na art. 840 § 1 pkt 3 k.p.c. Wyrok Sądu
Rejonowego z dnia 10 marca 2005 r. wiązał z mocy art. 365 § 1 k.p.c. Sąd
Apelacyjny przy rozpoznawaniu zażalenia powódki, dlatego Sąd Apelacyjny w nie
mógł wyroku Sądu Rejonowego z dnia 10 marca 2005 r. pominąć, wydając
postanowienie z dnia 29 czerwca 2005 r. Ten błąd Sądu Apelacyjnego wymagał,
4
zdaniem Sądu Apelacyjnego, skorygowania w wytoczonej przez powódkę sprawie
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności.
W skardze kasacyjnej pozwana spółka zarzuciła wyrokowi Sądu
Apelacyjnego naruszenie art. 840 § 1 pkt 3 oraz art. 878 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi
dłużnika sąd bada, czy zachodzą przewidziane w art. 787 k.p.c. warunki do
wydania takiej klauzuli. Do postępowania klauzulowego dotyczącego powódki miał
zastosowanie art. 787 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed 20 stycznia 2005 r.
(por. art. 5 ust. 6 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks
rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. nr 162, poz. 1691, oraz
uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2008 r., III CZP
77/08, LEX nr 446647). Warunkiem nadania klauzuli wykonalności przeciwko
małżonkowi dłużnika, na podstawie tego przepisu, było istnienie wspólności
majątkowej zarówno w chwili powstania tytułu egzekucyjnego, jak i w chwili
nadawania omawianej klauzuli (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
12 kwietnia 1976, IV CZ 29/76, OSP 1978, z. 3, poz. 48), chyba że małżonkowie
w drodze umowy wyłączyli wspólność majątkową, a zawarcie tej umowy oraz jej
rodzaj nie były wierzycielowi znane (art. 47 § 2 k.r.o. w pierwotnym brzmieniu,
którego odpowiednikiem obecnie jest art. 471
k.r.o.). Zarzut odwołujący się do
wydanego w dniu 10 marca 2005 r. wyroku Sądu Rejonowego ustanawiającego
rozdzielność majątkową między powódką a jej mężem z dniem 8 lipca 1998 r.,
podniesiony przez powódkę w zażaleniu na postanowienie o nadaniu przeciwko
niej klauzuli wykonalności, negował właśnie ziszczenie się tego warunku.
Jak wiadomo, zażalenie powódki podnoszące wskazany zarzut zostało
prawomocnie oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 29 czerwca
2005 r.
Podniesienie przez powódkę ponownie w pozwie opartym na art. 840 § 1 pkt
3 k.p.c. zarzutu rozstrzygniętego postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 29
czerwca 2005 r. nie mogło doprowadzić do pozbawienia wykonalności tytułu
wykonawczego określonego w zaskarżonym wyroku. Zgodnie z art. 840 § 1 pkt 3
k.p.c., podstawą powództwa o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego
5
może być, m.in., oparty na własnym prawie małżonka, przeciwko któremu sąd
nadał klauzulę wykonalności, zarzut, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi
nie należy się. Takim zarzutem w świetle art. 787 k.p.c. w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 20 stycznia 2005 r. mogło być w szczególności
powołanie się na ustanie wspólności majątkowej w chwili nadawania klauzuli
wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika na skutek mającego moc wsteczną
wyroku wydanego na podstawie art. 52 k.r.o., a więc takiego wyroku, na który
powołuje się powódka. Jednakże ze względu na to, że zarzut stanowiący podstawę
powództwa opozycyjnego powódki został już prawomocnie rozstrzygnięty, Sądy
orzekające w wytoczonej przez nią sprawie o pozbawienie tytułu wykonawczego
wykonalności powinny, zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c., przyjąć, że stan prawny w
zakresie objętym tym zarzutem przedstawia się tak, jak to wynika z prawomocnego
postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 29 czerwca 2005 r. (por. orzeczenia Sądu
Najwyższego z dnia 15 lutego 2007 r., II CSK 452/06, OSNC-ZD 2008, nr A, poz.
20, z dnia 9 marca 2007, II CSK 457/06, LEX nr 339717, z dnia 15 listopada 2007
r., II CSK 347/07, LEX nr 345525). Postanowienie to było w tym zakresie wiążące
bez względu na ocenę jego trafności, a więc gdyby nawet uznać – tak jak to zostało
przyjęte w zaskarżonym wyroku – że zapadło ono z naruszeniem art. 365 § 1
k.p.c., wskutek nieuwzględnienia przy jego wydawaniu wyroku Sądu Rejonowego z
dnia 10 marca 2005 r. Innymi słowy, przy rozpoznawaniu wytoczonej przez
powódkę sprawy o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności pierwszeństwo
miała, wynikająca z prawomocności materialnej, tj. oparta na art. 365 § 1 k.p.c.,
moc wiążąca postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 29 czerwca 2005 r., a nie -
wyroku Sądu Rejonowego z dnia 10 marca 2005 r.
Na marginesie należy zauważyć, że wydany na podstawie art. 52 k.r.o.
wyrok ustanawiający rozdzielność majątkową (a przed 20 stycznia 2005 r. –
znoszący wspólność majątkową małżeńską) nie może wywierać skutku z wskazaną
w nim datą - jeżeli poprzedza ona dzień 15 stycznia 2003 r. - w odniesieniu do
własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu przydzielonego małżonkom lub
małżonkowi w okolicznościach objętych hipotezą art. 215 § 2 ustawy z dnia
16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz. U. z 1995 r. nr 54, poz.
288 ze zm. – dalej: „pr. spółdz.”). Sprzeciwia się temu obowiązująca do dnia
6
14 stycznia 2003 r. regulacja zawarta w wymienionym przepisie oraz w przepisie
następującym po nim. Według art. 215 § 2 pr. spółdz., własnościowe spółdzielcze
prawo do lokalu przydzielone w określonych w nim okolicznościach należało
wspólnie do obojga małżonków bez względu na istniejące między nimi stosunki
majątkowe; jeżeli między małżonkami istniała rozdzielność majątkowa, do
wspólności spółdzielczego prawa do lokalu w kwestiach nie uregulowanych
w przepisach przytoczonego artykułu należało stosować odpowiednio przepisy
o wspólności ustawowej. Zgodnie zaś z art. 215 § 3 pr. spółdz., ustanie wspólności
majątkowej w czasie trwania małżeństwa nie pociągało za sobą ustania wspólności
spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego. Kres przymusowemu trwaniu
wspólności spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mogło położyć tylko,
odrębne w stosunku do orzeczenia o zniesieniu ogólnej, ustawowej lub umownej,
wspólności majątkowej małżeńskiej, orzeczenie o zniesieniu wspólności
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, wydane na podstawie
stosowanego odpowiednio art. 52 k.r.o. (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia
11 lutego 2005 r., III CZP 79/04, OSNC 2005, nr 12, poz. 206).
Mimo iż przytoczone podstawy skargi kasacyjnej okazały się oczywiście
uzasadnione, w sprawie z powodu braku przesłanek przewidzianych w art. 39816
k.p.c., nie mógł zostać wydany wyrok reformatoryjny.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji, tj. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania.