Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 469/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 lutego 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M.M.
przeciwko Syndykowi Masy Upadłości B.M.
oraz G.S.
o ustalenie nieważności umowy
ewentualnie ustalenie nieważności umowy i ustalenie istnienia prawa,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 lutego 2009 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 7 lutego 2008 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz
pozwanego kwotę 1800 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 16 lipca 2007 r. oddalił powództwo
wytoczone przez M.M. przeciwko syndykowi masy upadłości B.M. i G.S. o ustalenie
nieważności umowy sprzedaży spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
mieszkalnego, zawartej między pozwanymi w dniu 12 lutego 2007 r. oraz zgłoszone
jako ewentualne powództwo o ustalenie nieważności sprzedaży udziału w tym
lokalu w wysokości ½ należącego do B.M. i ustalenie, że powodowi przysługuje
udział w wysokości 1
/2 w własności spółdzielczego prawa do lokalu, którego
dotyczyła umowa zawarta przez pozwanych.
Rozstrzygnięcie to zapadło w oparciu o ustalenia faktyczne wskazujące,
że Sąd Rejonowy w S. postanowieniem z dnia 5 marca 2003 r. ogłosił upadłość
B.M., z którą powód M.M. pozostawał w związku małżeńskim. W trakcie
postępowania upadłościowego syndyk nabył do majątku dorobkowego B. i M.M.
spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, położonego w S. przy ul.
J. Małżeństwo B. i M.M. zostało rozwiązane przez rozwód wyrokiem Sądu
Okręgowego w S. z dnia 7 lutego 2005 r. Wyrok ten uprawomocnił się z dniem 1
marca 2005 r. Sąd Rejonowy w S. w postanowieniu z dnia 21 lutego 2006 r. wyraził
zgodę na sprzedaż przez syndyka z wolnej ręki własnościowego spółdzielczego
prawa do lokalu położonego w S. przy ul. J. Umową z dnia 12 lutego 2007 r. syndyk
sprzedał to prawo pozwanemu G.S. Sąd Okręgowy uznał, że gdyby podzielić
stanowisko powoda, że na skutek orzeczenia rozwodu jego udział w majątku
wspólnym „ wyszedł" z masy upadłości, to skutkiem tego byłaby bezskuteczność
umowy zawartej przez syndyka, a nie jej nieważność. Sąd pierwszej instancji
ostatecznie nie podzielił jednak tej oceny i podkreślił, że stosownie do treści art. 53
prawa upadłościowego w razie upadłości jednego z małżonków, między którymi
była ustanowiona wspólność majątkowa lub wspólność dorobku, majątek wspólny
należy do masy upadłości. Z chwilą orzeczenia rozwodu majątek wspólny byłych
małżonków nie traci tego przymiotu, a jedynie wspólność łączna przekształca się
we współwłasność w częściach ułamkowych. Zgodnie z art. 20 § 1 prawa
upadłościowego upadły traci z mocy prawa zarząd majątkiem należącym do masy
upadłości. Zarząd tym majątkiem należy do syndyka. Powód nie doprowadził do
3
wyłączenia jego udziału w majątku wspólnym z masy upadłości. W tej sytuacji
syndyk był uprawniony do sprzedaży spółdzielczego prawa do lokalu należącego
do masy upadłości. Syndyk zbył całość tego prawa i z tego względu nie miał
zastosowania art. 17.2 ust. 6 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, na który
powód wskazał podnosząc twierdzenie o nieważności umowy. Sąd Okręgowy
wskazał nadto, że w wypadku uznania zasadności twierdzeń powoda
o nieważności umowy sprzedaży spółdzielczego prawa do lokalu, należałoby
stwierdzić brak interesu prawnego po stronie powoda w domaganiu się ustalenia jej
nieważności, w rozumieniu art. 189 k.p.c., skoro powodowi przysługiwałoby dalej
idące roszczenie oparte o art. 28 § 3 prawa upadłościowego. Przemawiało to za
oddaleniem powództwa w całości.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 7 lutego 2008 r. oddalił apelację powoda,
podzielając ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sadu pierwszej instancji.
Skarga kasacyjna powoda została oparta o podstawę naruszenia prawa
materialnego. Zarzucono w niej naruszenie art. 53 § 1 i § 2 rozporządzenia
Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe,
art. 42 k.r.o., art. 17.2 ust. 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach
mieszkaniowych oraz art. 189 k.p.c. i art. 28 § 3 prawa upadłościowego na skutek
błędnej wykładni tych przepisów. W oparciu o te zarzuty skarżący wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i
uwzględnienie powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota sporu w rozstrzyganej sprawie dotyczy skutków ustania wspólności
ustawowej małżeńskiej w trakcie postępowania upadłościowego, w którym do masy
upadłości należy majątek wspólny małżonków. Nie budzi wątpliwości, że z mocy
art. 53 Prawa upadłościowego, którego przepisy miały zastosowanie w sprawie,
do masy upadłości wszedł majątek wspólny B. i M.M., na skutek ogłoszenia
upadłości B.M. W ocenie powoda w następstwie ustania wspólności ustawowej, w
wyniku orzeczenia rozwodu, udział powoda w majątku wspólnym „wyszedł" z masy
upadłości, a w konsekwencji masa upadłości obejmowała jedynie udział B.M. w
spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu wynoszący 1
/2, zaś syndyk nie był
4
uprawniony do zbycia udziału powoda w tym prawie. Prezentując to stanowisko
powód odwołał się do poglądów w literaturze wskazujących na tego rodzaju skutek
ustania wspólności ustawowej małżeńskiej w toku postępowania upadłościowego.
Oceny tej nie można podzielić, gdyż nie znajdują one oparcia normatywnego. Skutki
orzeczenia rozwodu dla stosunków majątkowych między małżonkami reguluje art. 42
k.r.o., który w brzmieniu obowiązującym w dacie orzeczenia rozwodu małżeństwa
powoda stanowił, że od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był
nią objęty, stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach
ułamkowych. W świetle tego przepisu orzeczenie rozwodu nie powodowało podziału
majątku wspólnego z mocy prawa. Nie można zatem przyjąć, że na skutek
orzeczenia rozwodu powodowi przypadł udział w spółdzielczym prawie do lokalu i to
w wysokości 1
/2, skoro udział w majątku wspólnym małżonków nie musi być równy
(art. 43 § 2 k.r.o.). Wymaga też uwzględnienia szczególna regulacja dotycząca
zarządu majątkiem wspólnym wchodzącym do masy upadłości i stanu masy
upadłości w toku postępowania upadłościowego. Z przepisów prawa upadłościowego
wynika wprost, że upadły traci zarząd nad swoim majątkiem, a jego wykonywanie
należy do syndyka. W literaturze i orzecznictwie prezentowane jest stanowisko,
że w wyniku ogłoszenia upadłości jednego z małżonków zarząd nad majątkiem
wspólnym traci również małżonek upadłego (zob. uzasadnienie postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 10 października 1995 r., II CRN 122/95, OSNC 1995 Nr 12,
poz. 186). Konstrukcja przepisów Prawa upadłościowego, które określały skład masy
upadłości (art. 20, 53) oraz możliwość domagania się wyłączenia określonych
składników z masy upadłości (art. 30) wskazuje, że mienie wchodzące do masy
upadłości pozostawało składnikiem masy upadłości do czasu wyłączenia go z masy
upadłości. W rozstrzyganej sprawie jest bezspornym, że powód po orzeczeniu
rozwodu nie podjął żadnych czynności zmierzających do wyłączenia z masy
upadłości należących do niego praw majątkowych. Działań takich nie podjął
z urzędu również syndyk. W konsekwencji syndyk, jako zarządca masy upadłości był
umocowany do zbycia w całości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
należącego do majątku wspólnego B. i M.M. Taką wykładnię art. 53 Prawa
upadłościowego potwierdzają pośrednio zmiany wprowadzone w przepisach
regulujących prawo upadłościowe. Na gruncie art. 124 ustawy z dnia 28 lutego 2003
5
r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 60, poz. 535 ze zm.) przewidziano, że
po ogłoszeniu upadłości, która powoduje ustanie wspólności ustawowej z mocy
prawa, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, wyłączony jest jego
podział, a małżonek upadłego może jedynie dochodzić należności z tytułu udziału
w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność sędziemu komisarzowi. W świetle
tej regulacji nie budzi wątpliwości, że samo ustanie wspólności ustawowej nie
powoduje „ wyjścia" udziału małżonka upadłego z masy upadłości.
Sąd Apelacyjny ocenił zatem zasadnie, że brak było podstaw do stwierdzenia
nieważności umowy zarówno z uwagi na treść art. 42 k.r.o., którego wykładni
dokonał prawidłowo, jak i treść art. 17.2 ust. 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r.
o spółdzielniach mieszkaniowych, skoro przedmiotem sprzedaży nie był udział B.M.
w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu. Z tego względu bezprzedmiotowe
stało się właściwie rozważenie zarzutu skargi kasacyjnej dotyczącego oceny istnienia
interesu prawnego w domaganiu się przez powoda ustalenia nieważności umowy.
Niemniej należy przyznać rację skarżącemu, że w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku został niezasadnie wyrażony pogląd, że wynikające z art. 28 § 3 Prawa
upadłościowego uprawnienie do domagania się wydania z masy upadłości
świadczenia wzajemnego, uzyskanego w zamian za składnik majątku nie
należącego do masy upadłości, jest roszczeniem dalej idącym, niż żądanie ustalenie
nieważności umowy dotyczącej jego sprzedaży, co decyduje o braku interesu
prawnego w domaganiu się ustalenia nieważności takiej umowy. Naruszenie art. 189
k.p.c. z tej przyczyny nie miało jednak wpływu na treść rozstrzygnięcia, gdyż
zaskarżone orzeczenie ostatecznie odpowiada prawu w sytuacji, gdy brak było
podstaw do ustalenia nieważności umowy zawartej przez pozwanych.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna była nieuzasadniona
i podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c. O kosztach postępowania
kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 39821
k.p.c.
6