Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 492/08
POSTANOWIENIE
Dnia 19 lutego 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
Protokolant Anna Wasiak
w sprawie z wniosku S.T.
przy uczestnictwie M.S.
o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu zagranicznego,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 19 lutego 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 marca 2008 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od wnioskodawcy na rzecz
uczestniczki kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści) tytułem
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 24 października 2007 r. Sąd Okręgowy w P.
stwierdził wykonalność na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej prawomocnego
orzeczenia Sądu Powszechnego Republiki Włoskiej w B. z dnia 18 stycznia 2002 r.,
wydanego w sprawie nr [...], na podstawie którego dłużniczka M.S. jest
zobowiązana do zapłaty na rzecz wierzyciela S.T. kwoty 26.000 EUR i kwoty 1650
EUR kosztów postępowania.
Sąd Okręgowy przyjął, że w sprawie znajdują zastosowanie przepisy
rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie
jurysdykcji i uznania orzeczeń sądowych oraz ich wykonania w sprawach cywilnych
i handlowych ( tekst w języku polskim Dz. Urz. UE, wyd. spec. 2004, rozdz. 19, t. 4,
s. 42, dalej jako rozporządzenie lub rozporządzenie Bruksela I). Zgodnie z art. 41
rozporządzenia, po spełnieniu formalności przewidzianych w jego art. 53 następuje
niezwłoczne stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu zagranicznego bez
badania okoliczności, o których mowa w art. 34 i 35 rozporządzenia. Wobec
spełnienia tych formalności wniosek uznał za uzasadniony.
Na skutek zażalenia uczestniczki Sąd Apelacyjny zaskarżonym obecnie
postanowieniem zmienił postanowienie Sądu Okręgowego i oddalił wniosek.
Sąd Apelacyjny, odmiennie niż Sąd Okręgowy uznał, że w rozpoznawanej
sprawie, w której powództwo zostało wytoczone w dniu 1 lutego 2000 r. zaś
orzeczenie, którego stwierdzenia wykonalności dotyczy wniosek, wydane zostało
przed dniem 1 maja 2004 r., tj. dniem wejścia w życie rozporządzenia Bruksela I,
nie będzie mieć zastosowania to rozporządzenie, lecz obowiązująca w Polsce od
tego dnia konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach
cywilnych i handlowych sporządzona w Lugano dnia 16 września 1988 r. (Dz. U.
z 2000 r. Nr 10, poz. 132, dalej jako konwencja lugańska).
Sąd ten wskazał, że zgodnie z art. 34 konwencji lugańskiej wniosek
o stwierdzenie wykonalności orzeczenia może być oddalany tylko z przyczyn
wymienionych w jej art. 27 i 28. Nie znalazł jednak podstaw do uznania – zgodnie
3
ze stanowiskiem uczestniczki – że stwierdzenie wykonalności przedmiotowego
orzeczenia byłoby sprzeczne z polskim porządkiem publicznym (art. 27 ust. 1
konwencji). Nie jest bowiem niezgodne z polskim porządkiem prawnym i nie budzi
zastrzeżeń natury aksjologicznej przyznanie stosownego odszkodowania
(zadośćuczynienia) za krzywdę moralną doznaną przez rodzica długotrwale
pozbawionego możności kontaktowania się z własnym dzieckiem, z uwagi na
wywiezienie go za granicę przez drugiego z rodziców.
Za uzasadniony uznał natomiast zarzut uczestniczki, iż wyroku sądu
włoskiego z dnia 18 stycznia 2002 r. nie da się pogodzić z orzeczeniem wydanym
między tymi samymi stronami w Polsce.
Na podstawie wyroku Sądu w B., kwota 26.000 EUR została zasądzona na
rzecz wnioskodawcy tytułem odszkodowania za krzywdę moralną (cierpienie), jakie
poniósł on ze względu na popełnienie przez uczestniczkę przestępstwa trwałego –
od 1994 r. do dnia wydania orzeczenia – polegającego na tym, że jako małżonka
pozostająca w separacji, mająca na wychowaniu małoletnią D. ukryła ją przed
ojcem S.T., sprawującym również władzę rodzicielską, wywożąc ją za granicę i
uniemożliwiając jakikolwiek z nią kontakt, naruszając tym samym przepisy
orzeczenia Sądu w B. nr [...]. Na wielkość przyznanego wnioskodawcy
odszkodowania miał – w ocenie Sądu Apelacyjnego – niewątpliwie wpływ czas
działania uczestniczki. Tymczasem Sąd Rejonowy w G. postanowieniem z dnia 5
listopada 1999 r., sygn. [...] oddalił wniosek S.T. wniesiony w trybie konwencji
dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę sporządzonej w
Hadze 25 października 1980 r. (Dz. U. 1995 r., Nr 108, poz. 528) o zapewnienie mu
prawa odwiedzania małoletniej wówczas córki. Przyczyną oddalenia wniosku było
uznanie, że takie kontakty byłyby sprzeczne z dobrem dziecka. Przynajmniej więc
w przez część okresu objętego wyrokiem sądu włoskiego działanie uczestniczki nie
było bezprawne. Sąd polski nie może zaś ingerować w treść orzeczenia sądu
włoskiego i ustalać za jaki okres wnioskodawcy należałoby się odszkodowanie.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego pobyt małoletniej D. z matką w Polsce był
legalny także w świetle wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 8 stycznia 1996 r.
rozwiązującego przez rozwód małżeństwo stron, w którym wykonywanie władzy
4
rodzicielskiej nad ich córką powierzono przebywającej na stałe w Polsce
uczestniczce, ograniczając władzę ojca do współdecydowania o istotnych sprawach
dziecka. Ustalenia tego wyroku od jego uprawomocnienia się, a nie wyroku sądu
włoskiego z 5 kwietnia 1995 orzekającego separację małżonków i regulującego
kontakty ojca z córką, były obowiązujące w Polsce.
W skardze kasacyjnej uczestnik zarzucił naruszenie:
1) art. 113 k.r.o. przez jego pominięcie i uznanie, że oddalenie wniosku
złożonego w trybie konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia
dziecka jest wystarczające dla uznania, że rodzic ten ma zakaz kontaktów
z dzieckiem,
2) art. 233 k.p.c. poprzez brak dokonania przez sąd drugiej instancji własnej
oceny zgromadzonego materiału dowodowego, w szczególności ustalenia, iż
skoro sąd oddalił wniosek o zapewnienie wnioskodawcy prawa do kontaktów
z córką złożony w trybie konwencji haskiej to wnioskodawca nie miał w tym
zakresie prawa do kontaktów z córką oraz ustalenie, że stwierdzenie
w wyroku rozwodowym, iż uczestniczce powierzono wykonywanie władzy
rodzicielskiej przesądzające o legalności jej pobytu w Polsce ma wpływ na
uznanie dokonane przez sąd włoski, iż uczestniczka wywiozła i uniemożliwia
wnioskodawcy kontakty z córką,
3) art. 34 w zw. z art. 27 pkt 3 konwencji lugańskiej poprzez uznanie, że wyrok
w sprawie rozwodowej z 8 stycznia 1996 r. powierzający wykonywanie
władzy rodzicielskiej nad córką stron uczestniczce i pozostawiający
wnioskodawcy prawo współdecydowania o istotnych sprawach dziecka oraz
postanowienie Sądu Rejonowego w G. z dnia 5 listopada 1999 r. nie da się
pogodzić z orzeczeniem sądu włoskiego z dnia 18 stycznia 2002 r.
4) art. 31 konwencji lugańskiej poprzez dokonanie własnej wykładni wyroku
sądu zagranicznego.
Wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
W sprawie – jak trafnie przyjął Sąd Apelacyjny – mają zastosowanie przepisy
konwencji lugańskiej. Z zakresu jej działania wyłączone są sprawy prawa
publicznego, zarówno te wymienione w jej art. 1, jak i nie wymienione sprawy
karne. Konwencja ma jednak zastosowanie do spraw cywilnych i handlowych
rozpoznawanych przez sądy karne w toku postępowania karnego, w tym również
do rozstrzygnięć wydanych w postępowaniu karnym w przedmiocie roszczeń
cywilnych (art. 1 ust. 1, art. 5 pkt 4 konwencji oraz art. II protokołu Nr 1 załączonego
do konwencji).
Orzekanie w trybie konwencji haskiej o cywilnych aspektach uprowadzenia
dziecka za granicę nie jest postępowaniem o wykonywanie władzy rodzicielskiej ani
o ustalenie miejsca pobytu dziecka, czy ustalenie prawa do osobistej styczności
z dzieckiem. Zasadniczym celem konwencji jest stworzenia gwarancji dla
poszanowania prawa do sprawowania bezpośredniej pieczy nad dzieckiem oraz
styczności z nim, zgodnie z prawem państwa, w którym dziecko faktycznie
przebywało w okresie poprzedzającym uprowadzenie lub zatrzymanie
i przeciwdziałanie samowolnym działaniom zmierzającym do tworzenia w tym
zakresie faktów dokonanych. Ma ona równocześnie motywować do korzystania
z przewidzianych w państwie stałego pobytu dziecka środków prawnych służących
do zmiany stanu prawnego w zakresie pieczy nad dzieckiem lub styczności
z dzieckiem, jeżeli w ocenie osoby, która pragnie przejąć pieczę bezpośrednią lub
zwiększyć zakres swoich uprawnień wobec dziecka obowiązujący stan prawny
dyskryminuje ją lub stwarza zagrożenie dobra dziecka.
Rację ma więc skarżący podnosząc, że fakt oddalenia jego wniosku
dotyczącego prawa do odwiedzin małoletniej córki, opartego na podstawie art. 5 lit.
b konwencji haskiej, nie uzasadniał uznania przez Sąd Apelacyjny, iż utracił on tym
samym prawo do kontaktów z dzieckiem, przyznane mu orzeczeniem Sądu w B. nr
[...], zaś podejmowane w tym okresie przez wnioskodawczynię działania
pozbawione były cech bezprawności. Kwestia ta jednak, z przyczyn dalej
wskazanych, pozbawiona jest znaczenia dla oceny – w oparciu o podstawy
wniesionej skargi – zgodności z prawem zaskarżonego postanowienia.
6
Przepis art. 27 ust. 3 konwencji lugańskiej ustanawia zasadę pierwszeństwa
orzeczenia krajowego, niezależnie od tego, które z konkurujących orzeczeń
uzyskało wcześniej skuteczność w państwie pochodzenia. Odmowa uznania
orzeczenia zagranicznego następuje z mocą wsteczną od daty nabycia
skuteczności przez orzeczenie krajowe. Krajowe orzeczenie nie musi być objęte
działaniem Konwencji i chociaż samo nie może być na jej podstawie uznane może
być przeszkodą dla uznania orzeczeń zagranicznych, jeżeli spełnione są przesłanki
z art. 27 ust. 3.
W świetle jednoznacznego brzmienia art. 27 ust. 3 konwencji lugańskiej
odmowa stwierdzenia wykonalności (uznania) orzeczenia zagranicznego sądu
państwa pochodzenia powinna nastąpić wówczas, gdy orzeczenie, które miałoby
podlegać uznaniu jest nie do pogodzenia z orzeczeniem krajowym sądu państwa
wezwanego. Niezgodność orzeczeń, o której jest mowa w tym przepisie, rozumieć
należy jako występowanie na terytorium państwa uznającego sprzeczności między
skutkami prawnymi tych orzeczeń. Skutki prawne orzeczeń sądowych są sprzeczne
ze sobą, jeżeli powodują one konsekwencje prawne, które wzajemnie się
wykluczają. Dla stwierdzenia istnienia tej przesłanki nie jest natomiast konieczne
występowanie różnic w podstawie faktycznej lub prawnej orzeczenia zagranicznego
i orzeczenia krajowego.
Sprzeczne orzeczenia sądowe powinny dotyczyć sporów między tymi
samymi stronami, które mogą występować w nich w różnym charakterze.
Przedmiot sprzecznych orzeczeń w omówionym wyżej znaczeniu może
stanowić to samo roszczenie, albo też przedmiotem każdego z nich może być inne
roszczenie, jednak roszenia te muszą być związane z tą samą wspólną kwestią
prawną. Kwestia wspólna nie musi być wprost rozstrzygnięta w obu sprzecznych
orzeczeniach, jej rozstrzygnięcie może pośrednio wynikać z treści orzeczenia.
W tym drugim przypadku odmowa stwierdzenia wykonalności (uznania) będzie
oparta na podstawie odmiennego rozstrzygnięcia kwestii wspólnej, którą stanowi w
postępowaniu w jednym państwie przedmiot roszczenia głównego a w drugim
postępowaniu zagadnienie prejudycjalne.
7
W świetle powyższego, zasadnie Sąd Apelacyjny odmówił stwierdzenia
wykonalności wyroku Sądu Powszechnego Republiki Włoskiej w B. z dnia 18
stycznia 2002 r., zobowiązującego uczestniczkę do zapłaty na rzecz wnioskodawcy
odszkodowania, jako nie dającego się pogodzić z wyrokiem Sądu Okręgowego w
P. z dnia 8 stycznia 1996 r. orzekającym rozwód małżeństwa wnioskodawczyni i
uczestnika oraz powierzającym władzę rodzicielskiej nad ich córką uczestniczce, ze
względu na występującą między tymi orzeczeniami sprzeczność w zakresie
rozstrzygnięcia wspólnej dla nich kwestii legalności pobytu dziecka wraz z matką,
na terenie Polski, mającej w sprawie odszkodowawczej przeciwko uczestniczce
znaczenie prejudycjalne.
W tym stanie rzeczy nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art.
34 i 27 pkt 3 konwencji lugańskiej koncentrujący się na twierdzeniu
o przysługującym wnioskodawcy, także w świetle wyroku sądu polskiego w sprawie
o rozwód, prawa do osobistych kontaktów z dzieckiem.
Nie może odnieść skutku zarzut naruszenia art. 31 konwencji lugańskiej,
który nie zawiera uzasadnienia, a jego treść nie pozostaje w związku treścią tego
przepisu.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji ( art. 39814
k.p.c. oraz art. 98 § 1
w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).