Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 101/08
POSTANOWIENIE
Dnia 19 lutego 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa A.O.
przeciwko Gminy R.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 lutego 2009 r.,
zażalenia powoda
na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 września 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 15 września 2008 r. powołując się na
art. 1302
§ 3 w związku z art. 373 k.p.c. odrzucił apelację powoda.
W uzasadnieniu wyjaśnił, że pełnomocnik powoda oznaczył wartość przedmiotu
zaskarżenia na kwotę 1 112 628,63 zł, tj. określił ją bez wymaganego przez art.
1261
§3 k.p.c. zaokrąglenia w górę do pełnego złotego. W konsekwencji również
opłata od apelacji została uiszczona w kwocie niezaokrąglonej do pełnego złotego,
co stanowiło naruszenie dyspozycji art. 21 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. nr 167, poz. 1398 ze zm. –
dalej: „u.k.s.c.”) - poddanej sankcji określonej w art. 1302
§ 3 k.p.c.
W zażaleniu na to postanowienie strona powodowa podniosła następujące -
ujęte alternatywnie - zarzuty:
- błędnej wykładni art. 1302
§ 3 k.p.c. przez uznanie, że środek zaskarżenia
wniesiony przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, który
opłacono bez zaokrąglenia w górę do pełnego złotego, podlega odrzuceniu;
- zastosowanie zamiast art. 45 ust. 1 oraz art. 78 w związku z art. 8 ust. 2
Konstytucji niezgodnych z Konstytucją przepisów art. 1302
§ 3 i art. 21 u.k.s.c.;
- niezastosowanie art. 193 Konstytucji i art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia
1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. nr 102, poz. 643 ze zm.), z których
wynikał obowiązek zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem
prawnym o zgodność art. 1302
§ 3 k.p.c. z Konstytucją.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wejście w życie w dniu 2 marca 2006 r. ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych przyniosło wiele zmian w porównaniu
z wcześniejszym stanem prawnym. Zmianą radykalną było w szczególności
wprowadzenie obowiązku „samoobliczania” opłat stosunkowych od wartości
przedmiotu sporu lub od wartości zaskarżenia przez stronę reprezentowaną przez
adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego. Obowiązek taki wprowadzał
art. 1302
k.p.c., dodany przez art. 126 pkt 12 u.k.s.c. Wniesienie przez adwokata,
radcę prawnego lub rzecznika patentowego nienależycie opłaconego środka
zaskarżenia podlegającego opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej od wartości
3
przedmiotu zaskarżenia poddane zostało w nowo ustanowionym art. 1302
§3 k.p.c.
sankcji w postaci odrzucenia. Obowiązujący wcześniej art. 17 zdanie drugie ustawy
z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst:
Dz. U. z 2002 r. nr 9, poz. 88 ze zm.) obejmował sankcją w postaci odrzucenia
a limine jedynie wniesienie przez adwokata lub radcę prawnego nienależycie
opłaconego środka zaskarżenia podlegającego opłacie w wysokości stałej. Zakres
przypadków, w których środek zaskarżenia podlegał zgodnie z tym przepisem
opłacie w wysokości stałej, był przy tym stosunkowo nieduży. Mieściły się tu,
rzadsze niż obecnie, przypadki, w których środek zaskarżenia podlegał opłacie
stałej, lub określonemu ułamkowi takiej opłaty.
O ile przewidziana w art. 17 zdanie drugie ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r.
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych sankcja w postaci odrzucenia a limine
nienależycie opłaconego środka zaskarżenia wniesionego przez zawodowego
pełnomocnika nie budziła wątpliwości, o tyle nasuwała je od samego początku
analogiczna sankcja ustanowiona w art. 1302
k.p.c. w odniesieniu do nieznanego
wcześniej przypadku opłaty w wysokości stałej, jakim jest uregulowana w art. 14
u.k.s.c. (i była także w jego pierwotnej postaci oraz w świetle pierwotnego
brzmienia art. 100 u.k.s.c.) opłata podstawowa, oraz w odniesieniu do
niepodlegającej wcześniej „samoobliczeniu” opłaty stosunkowej. Sankcji tej
zarzucano nadmierny rygoryzm, nie dający się pogodzić z niektórymi normami
konstytucyjnymi. Wskazywano w szczególności, że błąd zawodowego
pełnomocnika, polegający na nieuiszczeniu niewielkiej, bo wynoszącej tylko 30 zł,
opłaty podstawowej lub na nieprawidłowym obliczeniu opłaty stosunkowej nie
powinien pociągać za sobą od razu aż tak surowej sankcji, godzącej przede
wszystkim w samą stronę. Także bowiem w działalności profesjonalnej zdarzają się
pomyłki, dlatego należało wprowadzić przede wszystkim mechanizm sprawnego ich
usuwania, a nie przewidywać od razu surowe ich sankcjonowanie. Krytyka ta
zaowocowała nowelizacją art. 1302
k.p.c., polegającą na uchyleniu § 3 i –
w konsekwencji - rozszerzeniu zakresu zastosowania §1 i 2 także na przypadki
objęte wcześniej uchylonym §3; zgodnie z tą nowelizacją, również zatem
nienależycie opłacone pismo zawodowego pełnomocnika, zawierające środek
zaskarżenia, podlega zwrotowi z możliwością uzupełnienia braku ze skutkiem od
4
daty pierwotnego wniesienia. Nowelizacja ta, dokonana przez art. 1 pkt 3 lit. a
ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 234, poz. 1571), wejdzie w życie
jednak dopiero w dniu 1 lipca 2009 r. (por. art. 9 tej ustawy).
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, obowiązujący jeszcze art. 1302
§3
k.p.c. w zakresie, w jakim przewiduje, że sąd odrzuca nie opłaconą apelację
wniesioną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, bez
uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty, jest zgodny z art. art. 2, 45
ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia
17 listopada 2008 r., SK 33/07, Dz. U. nr 207, poz. 1307; zob. także uzasadnienie
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 grudnia 2007 r., P 39/06, OTK-A
2007, nr 11, poz.161, oraz uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
26 czerwca 2008 r., OTK-A 2008, nr 5, poz. 86).
Uznany za zgodny z wymienionymi wyżej normami konstytucyjnymi art.
1302
§ 3 k.p.c. uzasadnia, mimo wskazanych wyżej wątpliwości co do trafności
posłużenia się przez ustawodawcę określoną w nim sankcją, odrzucenie
wniesionego przez zawodowego pełnomocnika środka zaskarżenia także w razie
nieznacznego braku w należytym jego opłaceniu (por. postanowienia Sądu
Najwyższego: z dnia 30 maja 2007 r., I CZ 48/07, LEX nr 346195, z dnia
16 kwietnia 2008 r., V CZ 18/08, niepubl., z dnia 4 września 2008 r., IV CZ 69/08,
LEX nr 465910, oraz uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
17 listopada 2008 r., SK 33/07 - jeszcze niepubl.). Istotą bowiem takich regulacji,
jak omawiana, jest ustanowienie ścisłej granicy decydującej o spełnieniu
wymaganej przesłanki. Podobnie zatem jak bardzo nawet nieduże opóźnienie
w dochowaniu terminu ustanowionego do wniesienia środka zaskarżenia, również
bardzo nawet nieduży brak w należytym opłaceniu środka zaskarżenia powinien
prowadzić do odrzucenia tego środka. Mówiąc obrazowo, jest tu podobnie, jak
w razie spóźnienia się na pociąg; nie może, jak widomo, odjechać pociągiem
zarówno ten, kto spóźnił się godzinę, jak i ten, kto spóźnił się tylko sekundę.
Nie ma jednak uzasadnionych podstaw do akceptacji aprobowanego
w zaskarżonym postanowieniu - w ślad za uchwałą Sądu Najwyższego z dnia
22 listopada 2006 r., III CZP 83/06 (OSNC 2007, nr 7-8, poz. 106), i nawiązującymi
5
do niej postanowieniami Sądu Najwyższego: z dnia 30 maja 2007 r., I CZ 57/07
(LEX nr 351201), z dnia 22 czerwca 2007 r., V CZ 60/07 (niepubl.), z dnia 7 maja
2008 r., II CZ 23/08 (niepubl.), i z dnia 28 listopada 2008 r., V CZ 78/08 (niepubl.) –
stosowania art. 1302
§3 k.p.c. w razie uiszczenia przez adwokata, radcę prawnego
lub rzecznika patentowego opłaty stosunkowej w wysokości określonej w art. 13
u.k.s.c. bez przewidzianego w art. 21 u.k.s. zaokrąglenia w górę do pełnego
złotego.
Przyjęte w art. 21 u.k.s.c. rozwiązanie znajdowało się dawniej w art. 26
ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych;
w ostatniej swojej wersji przepis ten nakazywał zaokrąglenie wzwyż do pełnej
dziesiątki groszy. To tradycyjnie przyjmowane w prawie polskim uregulowanie,
nakazujące zaokrąglenie obliczonej opłaty sądowej w górę, mające praktyczne
znaczenie jedynie w odniesieniu do opłat stosunkowych, podyktowane jest
względami praktycznymi. Ma na celu ułatwienie prowadzenia księgowości oraz
ułatwienie dokonywania opłaty w formie gotówkowej. Racje te były ważne
zwłaszcza dawniej, kiedy dość często dokonywano opłaty w formie gotówkowej
i gdy nie używano w księgowości programów komputerowych. Obecnie ich
doniosłość praktyczna znacznie zmalała. Przy tym dopóki nie istniał obowiązek
„samoobliczania” opłaty stosunkowej przez zawodowych pełnomocników,
i wysokość tej opłaty określał przewodniczący sądu, w praktyce nie występowały
żadne trudności w stosowaniu przepisu nakazującego zaokrąglenie opłaty.
Wskazane wyżej racje leżące u podstaw art. 21 u.k.s.c. nie pozwalają na
uznanie kwoty, będącej wynikiem zaokrąglenia, za część opłaty sądowej poddaną
sankcji określonej w art. 1302
§3 k.p.c., ponieważ nie jest ona w istocie elementem
opłaty sądowej, lecz stanowi jedynie dopłatę do niej uzasadnioną względami
„techniczno-organizacyjnymi”. Obowiązek ponoszenia kosztów sądowych służy
w szczególności eliminowaniu dochodzenia roszczeń oczywiście
nieuzasadnionych i ograniczeniu pieniactwa, jak też pokryciu przynajmniej
częściowemu (cel fiskalny) funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości (por. pkt
III.7.2. uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 listopada 2008 r.,
SK 33/07). W przypadku opłaty stosunkowej realizacji tych funkcji służy obowiązek
wniesienia kwoty w wysokości określonej zgodnie z art. 13 u.k.s.c., niewielkiej zaś
6
sumie dopłacanej do niej w wyniku zaokrąglenia, mieszczącej się obecnie
w przedziale od 1 grosza do 99 groszy, przyświecają, jak wiadomo, inne, jedynie
techniczno-organizacyjne cele. Dlatego bardzo surowa sankcja przewidziana w art.
1302
§3 k.p.c. może być stosowana tylko w razie nienależytego uiszczenia opłaty
stosunkowej w zakresie przewidzianym w art. 13 u.k.s.c. Poddanie braku
zaokrąglenia opłaty sądowej tej sankcji podważałoby sens art. 21 u.k.s.c.
Z przepisu mającego usprawnić wniesienie i zaksięgowanie opłaty sądowej stałby
się on regulacją utrudniającą w sposób istotny i niezamierzony przez ustawodawcę
funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Powyższej oceny nie podważają
trudności w wyegzekwowaniu „zaokrąglenia” opłaty, w świetle obowiązującego
obecnie prawa, w inny sposób. Lepszym rozwiązaniem tych trudności jest
zastosowanie art. 122 pkt 2 u.k.s.c., pozwalającego niewszcząć bezcelowej
egzekucji należności sądowych w kwocie od 1 do 99 groszy, niż zastosowanie art.
1302
§ 3 k.p.c. i na jego podstawie odrzucenie środka zaskarżenia ze względu na
niezaokrąglenie o taką kwotę wniesionej opłaty.
Podsumowując, art. 1302
§ 3 k.p.c. nie ma zastosowania w razie wniesienia
przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego opłaty stosunkowej
w wysokości określonej zgodnie z art. 13 u.k.s.c. bez zaokrąglenia w sposób
przewidziany w art. 21 u.k.s.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
w związku z art.
3941
§ 3 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

II CZ 101/08

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia