Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 4/09
POSTANOWIENIE
Dnia 27 lutego 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Wspólnoty Mieszkaniowej "B." Nieruchomości
przy ulicy M., C i D w M.
przy uczestnictwie Wspólnoty Mieszkaniowej "M." Nieruchomości
przy ulicy M. A i B w M.
o ustanowienie drogi koniecznej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 lutego 2009 r.,
zażalenia wnioskodawcy
na postanowienie Sądu Okręgowego w S.
z dnia 16 września 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
Uzasadnienie
Pełnomocnictwo procesowe do zastępowania Wspólnoty Mieszkaniowej „B.
w M. dla adw. P.K. przed Sądem Rejonowym w Ś., w dniu 21 lipca 2003 r. udzielił
zarządca, a podpisał je mgr M.P. Sąd ten mając wątpliwość, czy umocowanie to
jest należyte, tj. czy udzielone zostało przez organ uprawniony do działania
imieniem Wspólnoty, zarządzeniem z dnia 26 kwietnia 2004 r. wezwał tego
adwokata, aby przedłożył stosowną uchwałę pod rygorem zawieszenia
postępowania (por. art. 174 § 1 pkt 2 k.p.c.). W wykonaniu zarządzenia do pisma z
dnia 14 maja 2004 r. dołączony został przez tego pełnomocnika odpis uchwały nr
[...] z dnia 5 kwietnia 2003 r. i odpis protokołu z głosowania nad tą uchwałą oraz nie
potwierdzone kserokopie uchwał nr [...] z dnia 25 stycznia 2003 r. i nr [...] z dnia 24
kwietnia 2004 r. Sąd uznał te dokumenty za niewystarczające i zarządzeniem z
dnia 25 maja 2004 r. wezwał tego adwokata do wskazania w terminie 7 dni, kto
został przez właścicieli lokali tworzących Wspólnotę wybrany w skład zarządu
powołując się na art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r., o własności lokali
(jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903, dalej: „u.w.l.”). W odpowiedzi w piśmie
z dnia 4 czerwca 2004 r. pełnomocnik ten wskazał, że przepisy rozdziału IV ustawy
o własności lokali mają charakter względnie obowiązujący i z tego względu - w
zakresie reprezentowania Wspólnoty przez zarząd składający się z osób
fizycznych - nie znajdują w sprawie zastosowania.
Następnie zarządzeniem z dnia 30 lipca 2004 r. Sąd wezwał pełnomocnika
Wspólnoty do dołączenia odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego, dotyczącego
T.B.S. sp. z o.o. w terminie 14 dni pod rygorem zawieszenia postępowania. Po
wykonaniu tego zarządzenia przez wnioskodawcę i stwierdzeniu, że zarząd tej
spółki jest jednoosobowy podobnie jak jej reprezentacja i wchodzi w skład tego
organu tylko prezes M.P. Sąd Rejonowy nadał sprawie dalszy bieg.
Postanowieniem z dnia 22 grudnia 2005 r. Sąd Rejonowy w Ś. wezwał
jednak pełnomocnika wnioskodawcy – pod rygorem przyjęcia braku należytego
umocowania i pominięcia dotychczasowych czynności – aby w terminie
trzydziestodniowym udokumentował, że jest prawidłowo umocowany do
3
reprezentowania wnioskodawcy, a w szczególności do wykazania, czy w dacie
udzielenia pełnomocnictwa był powołany zarząd Wspólnoty i jakie osoby wchodziły
w jego skład, czy też w tym terminie wnioskodawczyni nie miała zarządu
i reprezentowana była jedynie przez zarządcę i ewentualnie przedłożenia uchwały
Wspólnoty zatwierdzającej jego czynności dokonane w sprawie. W wykonaniu tego
orzeczenia pełnomocnik wnioskodawczyni przedłożył odpis uchwały nr [...] z dnia
30 stycznia 2006 r. z odpisem listy głosowania nad tą uchwałą w drodze
indywidualnego zbierania głosów. W takim stanie sprawy Sąd Rejonowy przyjął
należyte umocowanie przez Wspólnotę adwokata P.K. i po rozpoznaniu sprawy
postanowieniem z dnia 30 listopada 2007 r. wniosek o ustanowienie drogi
koniecznej oddalił.
Po wpływie apelacji wnioskodawczyni Sąd Okręgowy w S. zarządzeniem z
dnia 13 lutego 2008 r. wezwał adw. P.K. do złożenia w terminie 7 dni
pełnomocnictwa, upoważniającego do reprezentowania Wspólnoty przed Sądem
drugiej instancji oraz oświadczenia strony, że zatwierdza dokonane czynności, pod
rygorem przyjęcia, że nie jest należycie umocowany.
W piśmie z dnia 21 maja 2008 r. podpisanym, nieczytelnie i zaopatrzonym
pieczęcią Zarząd Wspólnoty Mieszkaniowej „B.”, wnioskodawczyni oświadczyła, że
przedkłada pełnomocnictwo dla adwokata P.K. i zatwierdza dokonane przez niego
czynności procesowe. Pełnomocnictwo dla tego adwokata pod identyczną
pieczęcią podpisał M.P., a z jego treści wynika, że uczynił to jako zarządca
Wspólnoty. Na rozprawie apelacyjnej w dniu 4 lipca 2008 r. Sąd Okręgowy wezwał
pełnomocnika wnioskodawczyni, pod rygorem odrzucenia apelacji, aby w terminie 7
dni wykazał się wyciągiem oryginalnych dokumentów, że jest umocowany do
działania w imieniu Wspólnoty.
W wykonaniu wezwania pełnomocnik wnioskodawczyni przedłożył
następujące dokumenty: protokół z zebrania Wspólnoty z dnia 25 stycznia 2003 r.,
akt notarialny z dnia 25 stycznia 2003 r., [...], uchwałę nr [...] z dnia 5 kwietnia 2003
r. udzielenia pełnomocnictwa dla zarządcy, uchwałę nr [...] z dnia 25 stycznia 2003
r. w sprawie zmiany sposobu zarządu i uchwałę nr 1/01/06 z dnia 30 stycznia 2006
r. w sprawie udzielenia pełnomocnictwa i zatwierdzenia czynności
4
Postanowieniem z dnia 16 września 2008 r. Sąd Okręgowy w S. odrzucił
apelację wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Rejonowego w Ś. z dnia 30
listopada 2008 r. oddalającego wniosek o ustanowienie drogi koniecznej. Podniósł,
że zgodnie z art. 67 § 1 k.p.c., osoby prawne i inne organizacje mające zdolność
sądową (np. wspólnoty mieszkaniowe) dokonują czynności prawne przez organy
uprawnione do działania w ich imieniu. Wspólnota działa w procesie przez swoje
organy, tj. zarząd powołany na podstawie art. 20 ust. 1 u.w.l. lub przez osoby
fizyczne lub prawne – zarządcę nieruchomości któremu powierzono zarząd (art. 18
ust 1 u.w.l.).
Podmioty te mogą też umocować do działania w sprawie pełnomocnika,
który obowiązany jest przy pierwszej czynności dołączyć do akt sprawy
pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy lub uwierzytelniony odpis
pełnomocnictwa. Skoro więc pełnomocnik Wspólnoty „B.” nieruchomości przy ul. M.
w M., adwokat M.. przedstawił pełnomocnictwo podpisane przez M.P., to należało
zbadać czy była to osoba uprawniona do reprezentowania tej Wspólnoty.
Powołując się na uchwałę nr [...] Zebrania Wspólnoty Mieszkaniowej z dnia
25 stycznia 2003 r., wskazał, że uległ zmianie sposób zarządu nieruchomością
wspólną, gdyż na jej podstawie stał się on bezpośredni i miał być pełniony przez
wybranego zarządcę; tylko zatem zarządca mógł reprezentować Wspólnotę na
zewnątrz i ustanowić pełnomocnika procesowego.
Przedłożony na wezwanie Sądu protokół zebrania Wspólnoty Mieszkaniowej
z dnia 25 stycznia 2003 r w sprawie ustalenia sposobu zarządu nieruchomością
wspólną, sporządzony w formie aktu notarialnego, podobnie jak inne dokumenty
stanowią jedynie, że zarząd ma być bezpośredni, natomiast żaden z tych
dokumentów nie wskazuje, kto jest zarządcą.
Sąd podniósł, że wprawdzie wnioskodawczyni przedstawiła uchwałę nr
14/03/2003 z dnia 5 kwietnia 2003 r. właścicieli lokali Wspólnoty „B.” w sprawie
udzielenia pełnomocnictwa dla zarządcy, z której wynika, iż pełnomocnictwo takie
zostało udzielone M.P., jednakże nie można na tej podstawie stwierdzić, w jakim
charakterze ta osoba występuje, skoro z jednej strony przedstawia się on jako
zarządca, a innym razem - jako Prezes TBM sp. z o.o. w M. Nie wiadomo zatem,
5
komu powierzono zarząd, czy osobie prawnej TBS sp. z o.o., której M.P. jest
prezesem, czy też M.P., jako osobie fizycznej. Skoro zatem wnioskodawczyni nie
wykazała w dostateczny sposób, że M.P. jest zarządcą, to nie można mówić, że
jest on pełnomocnikiem procesowym uprawnionym do udzielenia dalszych
pełnomocnictw.
Sąd stwierdził wprawdzie, że wnioskodawczyni w toku postępowania
przedstawiła także projekt uchwały nr [...] z dnia 30 stycznia 2006 r. ogółu
właścicieli nieruchomości, podjętą w drodze indywidualnego zbierania głosów,
upoważniającą P.K. do reprezentowania współwłaścicieli w sprawie o ustanowienie
drogi koniecznej, niemniej nie dołączono do tego dokumentu oryginału listy
indywidualnego zbierania głosów.
Wyraził pogląd, że pełnomocnictwo, oprócz czynności prawnej jest
czynnością procesową, a w procesie za osobę prawną, czy ułomną osobę prawną,
którą jest Wspólnota Mieszkaniowa czynności podejmuje jej organ, tj. jej zarząd.
Gdy występuje brak zarządu, skutkuje to tym, że sprawa z udziałem takiego
podmiotu, który nie ma organów do reprezentacji, nie może się toczyć.
Zdaniem Sądu pierwszej instancji, nie jest możliwe udzielenie pełnomocnictwa
w drodze uchwały w sytuacji, w której za jej podjęciem nie głosowali wszyscy
współwłaściciele tworzący wspólnotę mieszkaniową. Nie jest to bowiem rodzaj
uchwały, który przewidziała ustawa. W rezultacie przyjął, że adwokat P.K. nie
wykazał swego należytego umocowania do zastępowania wnioskodawczyni.
W zażaleniu pełnomocnik Wspólnoty Mieszkaniowej „B.” wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie należy zauważyć, że pełnomocnictwo dla adwokata P.K. z dnia 1
października 2008 r. do reprezentacji wnioskodawczyni w postępowaniu
zażaleniowym przed Sądem Najwyższym za TBS sp. z o.o. zostało podpisane
przez prezesa Zarządu M.P. i wiceprezesa D.Z., gdyż jak wynikało z aktualnego
odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego, spółka ta ma obecnie dwuosobowy
zarząd.
6
Pomimo odmiennych wypowiedzi piśmiennictwa, Sąd Najwyższy przyjął,
że skutki procesowe nienależytego umocowania pełnomocnika są przewidziane
w art. 97 § 2 k.p.c. i nie prowadzą do odrzucenia pozwu. Uzasadniają jednak
w postępowaniu odwoławczym zarzut nieważności (art. 379 pkt 2 k.p.c.), której
skutkiem jest uchylenie zaskarżonego orzeczenia, zniesienie postępowania
w zakresie dotkniętym nieważnością (art. 386 § 2 k.p.c.) i przekazanie sprawy
sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 25 lutego 1999 r., I CKN 1108/97, Przegląd Sądowy 2000,
nr 10, s. 89).
Jak wynika z rozważań Sądu Okręgowego, w sprawie wystąpił jednak inny
problem, tj., czy będąca wnioskodawczynią Wspólnota w czasie udzielania adw.
P.K. pełnomocnictwa miała zarząd, czyli organ tej ułomnej osoby prawnej, którego
działania są w zasadzie działaniami samej wspólnoty (art. 20 u.w.l.), czy też być
może zarząd w znaczeniu funkcjonalnym (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
27 listopada 2003 r., III CZP 74/03, OSNC 2005, nr 1, poz. 6), czyli zarządcę (art.
18 u.w.l.) Dalsza kwestia to, czy w razie przyjęcia, że ma zarządcę jest nim osoba
prawna TBS sp. z o.o., czy osoba fizyczna M.P. W dodatku w razie ustalenia, że
ma zarządcę, należałoby odpowiedzieć, czy do reprezentowania wspólnoty
mieszkaniowej przed sądem przez zarządcę wymagane jest dodatkowe jego
umocowanie w umowie o określeniu sposobu zarządu nieruchomością wspólną,
bądź w uchwale wspólnoty. Brak zarządu i zarządcy z kolei stanowiłby przyczynę
nieważności postępowania, określoną także w art. 379 pkt 2 k.p.c. Nieusunięty ten
brak w sposób określony w art. 70 k.p.c. stanowiłby podstawę do uchylenia
zaskarżonego postanowienia i odrzucenia pozwu (art. 386 § 3 k.p.c.).
Z powyższych uwag wynika, że problem istnienia zarządu, albo zarządcy
wnioskodawczyni (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 września
2005 r., III CZP 62/05, LEX 171751) wystąpił w sprawie od nadania jej biegu, a w
aktualnym jej stadium postępowania, to przede wszystkim kwestia ważności
postępowania pierwszoinstancyjnego. Jego nieważność Sąd drugiej instancji bierze
pod uwagę z urzędu (art. 378 § 1 k.p.c.). Dla rozwiązania wskazanych kwestii
konieczna jest uprzednia kompleksowa wykładnia wszystkich przedłożonych przez
skarżącego dokumentów, w tym uchwał, wypisu aktu notarialnego z dnia
7
25 stycznia 2003 r., a także umowy o sprawowanie zarządu nieruchomością
wspólną z dnia 20 sierpnia 2002 r., której Sąd Okręgowy nie dokonał.
Skoro od oceny ważności i skuteczności tych czynności prawnych, zależy
ważność postępowania przed sądem pierwszej instancji, to rozstrzygnięcie
zagadnienia istnienia organu albo podmiotu powołanego do reprezentowania
Wspólnoty nie może nastąpić na etapie badania formalnych przesłanek apelacji.
W takim wypadku w fazie badania dopuszczalności apelacji należy przyjąć
domniemanie istnienia tej przesłanki procesowej. Innymi słowy, w okolicznościach
sprawy trzeba założyć na tym etapie postępowania apelacyjnego istnienie organu
Wspólnoty albo podmiotu zdolnego do działania za wnioskodawczynię. Już z tego
względu odrzucenie apelacji nie było trafne i zaskarżone orzeczenie należało
uchylić.
Zgodnie z art. 18 ust. 1 u.w.l., właściciele lokali mogą w umowie
o ustanowieniu odrębnej własności lokali albo w umowie zawartej później w formie
aktu notarialnego ustalić sposób zarządu nieruchomością wspólną,
a w szczególności mogą powierzyć zarząd osobie fizycznej albo prawnej.
W umowie tej mogą powierzyć sprawowanie zarządu zarządcy, mogą ustanowić
swój organ w postaci zarządu, który sam będzie zarządzał nieruchomością albo
zleci to zarządcy, jakiego sam wybierze. Na tym właśnie polega określenie
sposobu zarządu.
Właściciele mogą zmienić sposób ustalonego już zarządu (np. w miejsce
zarządu powierzyć zarządzanie zarządcy), co wymaga podjęcia uchwały wspólnoty
zaprotokołowanej przez notariusza (art. 18 ust 2a u.w.l.). Zmiana osoby zarządcy
nie jest zmianą sposobu zarządu, stąd powstaje problem, czy uchwała w tym
przedmiocie wymaga zaprotokołowania przez notariusza i jaki charakter ma wpis
tego podmiotu w księdze wieczystej. Poza tym w wypadku występowania
w postępowaniu adwokata należy rozważyć, czy powinien legitymować się
pełnomocnictwem udzielonym przez zarządcę, czy też w tym zakresie
reprezentacja zarządcy musi mieć źródło w dodatkowym upoważnieniu wspólnoty,
czy też wystarczy gdy będzie się legitymował wprost pełnomocnictwem udzielonym
przez wspólnotę (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r.,
8
III CZP 74/03, OSNC 2005 nr 1, poz. 6 i z dnia 21 stycznia 2009 r., III CZP 129/08,
dot. niepubl. i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2005 r., III CZP
62/05 LEX 171751).
Z tych względów na podstawie art. 3941
§ 2 i 3 k.p.c. w zw. z art. 39815
k.p.c.
orzeczono jak w sentencji.