Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 337/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 lutego 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Krzysztof Strzelczyk
Protokolant Izabella Janke
w sprawie z powództwa E.-I. B. S.A. z/s w T.
przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej Zespół
Szpitalny Chorób Płuc Opieki Długoterminowej w O. i I. B. Spółce z o.o. z/s w W.
z udziałem interwenienta ubocznego Polskiego Towarzystwa Ubezpieczeń S.A.
w Warszawie
o nakazanie i zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 27 lutego 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 17 kwietnia 2008 r., sygn. akt I ACa […],
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2008 r. oddalił apelację
powodowej Spółki od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 29 listopada 2007 r.
oddalającego powództwo o: zaniechanie dalszych naruszeń praw autorskich do
materiału pod nazwą „Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia na
ubezpieczenie mienia i odpowiedzialności cywilnej Miejskiego Szpitala
Zespolonego w O.” (dalej określanej jako „SIWZ” lub „specyfikacja”), nakazanie
stronie pozwanej złożenia oświadczenia o treści: „Niniejszym Zakład Gospodarki
Komunalnej w O. sp. z o.o., Zespół Szpitalny Chorób Płuc Opieki Długoterminowej
przeprasza E.-In.-B. S.A. z siedzibą w T. za naruszenie praw autorskich E.-I.-B.
S.A. i bezprawne wykorzystywanie utworu pt. „Specyfikacja Istotnych Warunków
Zamówienia na ubezpieczenie mienia i odpowiedzialności cywilnej Miejskiego
Szpitala Zespolonego w O.” - na stronie internetowej pozwanego przez okres
jednego miesiąca, w dzienniku „Rzeczpospolita” (wydanie piątkowe) na tzw. żółtych
stronach, w czterech wydaniach i w „Dzienniku Ubezpieczeniowym” w czterech
kolejnych wydaniach, zasądzenie kwoty 48 000 zł tytułem naprawienia szkody oraz
kwoty 10 000 zł na cel społeczny związany ze wspieraniem kultury tj. na rzecz
Fundacji „Amicis Universitatis Nicolai Copernici”.
Sąd Apelacyjny, przyjmując za własne ustalenia Sądu Okręgowego oraz
dokonaną ich ocenę prawną uznał, że SIWZ sporządzona przez pracownika strony
powodowej, nie stanowi „utworu” w rozumieniu art.1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r.
o prawie autorskim i prawach pokrewnych, dalej określanej jako „Pr.autor.”
(tekst jedn. Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.), bowiem dokument ten jest
wytworem skonkretyzowanym co do treści i formy w normach prawnych
o charakterze iuris cogentis tj. w art.36 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo
zamówień publicznych, dalej określanej jako „Pr.z.p.”, (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r.
Nr 223, poz.1655 ze zm.). Sąd Apelacyjny podniósł, że gdyby nawet przyjąć, że
SIWZ ma charakter utworu w rozumieniu art.1 ust.1 Pr.autor., to jednak nie podlega
ochronie z uwagi na to, że stanowi materiał urzędowy w rozumieniu art. 4 pkt 2
Pr.autor. Sąd Apelacyjny nie zakwestionował stanowiska Sądu Okręgowego, który
uznał, że dokument SIWZ nie został stworzony w wyniku wykonywania obowiązków
ze stosunku pracy, co oznacza, że strona powodowa, mimo że była pracodawcą
autora tego dokumentu P. P. nie jest podmiotem uprawnionym z tytułu autorskich
3
praw majątkowych do tego utworu. Sądy obu instancji, dokonując takiej oceny
odwołały się do zeznań P. P., w których podał, że przygotował SIWZ dla ułatwienia
swojej pracy. Odnosząc się do przewidzianego w art.79 ust.1 pkt 3 Pr.autor
żądania odszkodowawczego o zapłatę 48 000 zł, Sąd Apelacyjny uznał, że strona
powodowa nie wykazała, jakie wynagrodzenie (prowizję brokerską) otrzymałaby,
gdyby udzieliła innym podmiotom zgody na wykorzystanie dokumentu SIWZ.
Uznając również za bezzasadne żądanie zasądzenia na cel społeczny kwoty 12
000 zł, Sąd Apelacyjny stwierdził, że działanie strony powodowej polegające na
wykorzystaniu SIWZ nie stanowiło czynu nieuczciwej konkurencji w rozumieniu
art.3 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, dalej
określanej jako „u.z.n.k.” (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz.1503).
Skarga kasacyjna strony powodowej oparta została na podstawie naruszenia
prawa materialnego – art. 1 ust.1 i art. 4 pkt 2 Pr.autor. przez uznanie, że SIWZ nie
stanowi utworu, lecz jest materiałem urzędowym, art.12 ust.1 Pr.autor. przez
kwalifikowanie SIWZ w oparciu o subiektywne przekonanie pracownika strony
pozwanej, który zeznał, że specyfikację sporządził bez związku z nałożonymi na
niego obowiązkami pracowniczymi, art. 79 ust. 1 pkt 3 lit.a i b Pr.autor. przez
przyjęcie, że utracona przez stronę powodową prowizja brokerska jest szkodą
hipotetyczną, co nie uzasadnia zasądzenia odszkodowania, a ponadto wysokość
szkody nie została wykazana, art. 3 u.z.n.k. przez uznanie, że strona powodowa
nie wykazała, aby wykorzystanie SIWZ zagroziło lub naruszyło interes strony
powodowej lub jej klientów, a ponadto było sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny uznając, że SIWZ nie stanowi utworu, lecz jest materiałem
urzędowym naruszył art. 1 ust. 1 i art. 4 pkt 2 Pr.autor. przez błędną wykładnię tych
przepisów. Oceniając stopień indywidualności określonego wytworu intelektu
należy uwzględnić rodzaj dzieła. Inne przesłanki decydują w przypadku dzieła
literackiego (np. poetyckość języka, dobór środków stylistycznych i wersyfikacji),
inne zaś w odniesieniu do utworów o charakterze referencyjnym, jakim jest SIWZ.
W tym drugim przypadku należy uwzględnić dobór słownictwa i składni, układ
poszczególnych kwestii, przedstawianych w ramach opracowania, sposób
4
formułowania śródtytułów. Dla oceny określonego dzieła referencyjnego przydatna
jest koncepcja tzw. statystycznej jednorazowości, która zakłada badanie, czy takie
samo lub bardzo podobne dzieło powstało już wcześniej oraz czy jest statystycznie
prawdopodobne sporządzenie w przyszłości takiego samego dzieła przez inną
osobę. Odpowiedź przecząca uzasadnia tezę o istnieniu cechy indywidualności
dzieła.
Okoliczność, że art. 36 Pr.z.p. określa katalog niezbędnych elementów, jakie
powinna zawierać specyfikacja istotnych warunków zamówienia, nie pozbawia
możliwości takiego ukształtowania treści tego dokumentu, które spowoduje
powstanie dzieła zawierającego w sobie cechy twórcze, spełniającego wymóg
oryginalności. Przepis ten determinuje wyłącznie minimalną treść SIWZ,
pozostawiając do swobodnego uznania jego twórcy układ poszczególnych
elementów, sposób formułowania myśli (słownictwo, składnia), formę wyrazu, dobór
elementów fakultatywnych, a także takich, które nie są przewidziane w tym
przepisie.
Wskazany w art. 36 Pr.z.p. katalog niezbędnych elementów specyfikacji
istotnych warunków zamówienia niewątpliwie ogranicza swobodę twórczą, nie
przesądza jednak – jak uznał Sąd Apelacyjny - o braku indywidualnego charakteru
dzieła. Przepis ten wyznacza jedynie zakres koniecznych elementów specyfikacji,
pozostawiają twórcy takiego utworu dostatecznie dużą swobodę w zakresie opisu
przedmiotu zamówienia i sposobu przygotowania ofert, a także opisu kryteriów,
którymi zamawiający będzie się kierował przy wyborze oferty. Zakwalifikowaniu
specyfikacji jako nowego wytworu intelektu nie stoi na przeszkodzie okoliczność
użycia w jej treści funkcjonujących w obrocie klauzul do umowy ubezpieczenia,
zwłaszcza, gdy stanowią one niewielką część SIWZ. Podkreślenia wymaga
okoliczność, że elementem SIWZ jest także formularz oferty, w odniesieniu do
którego Prawo zamówień publicznych nie zawiera jakichkolwiek wytycznych
dotyczących treści, co oznacza, że dokument ten w całości stanowi przejaw
działalności twórczej.
Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że utworem podlegającym ochronie
prawno-autorskiej jest każde dzieło, jeśli – przynajmniej pod względem formy –
wykazuje pewne elementy twórcze, choćby minimalne (orzeczenie SN z dnia
5
31 marca 1953 r., II C 834/52). Za przedmiot prawa autorskiego uznawane były
m.in. instrukcje bhp (orzeczenie SN z dnia 23 lipca 1971 r., II CR 244/71, nie publ.),
instrukcje dla obsługiwania maszyny (orzeczenie SN z dnia 25 kwietnia 1969 r.,
I CR 76/69, OSNCP 1970, nr 1, poz. 15), rozkłady kolejowe, książki kucharskie,
wzory i formularze (por. orzeczenie SN z dnia 8 listopada 1932 r., Zb. OSN 1933,
poz.7).
Kierując się tymi przesłankami należało dokonać – czego Sąd Apelacyjny
nie uczynił w dostatecznym stopniu – oceny odnośnie kwestii, czy SIWZ, którą
opracował pracownik strony powodowej zawiera cechy twórcze.
Nie można – jak trafnie zarzuciła strona skarżąca - kwalifikować spornej
specyfikacji jako materiału urzędowego. Pod pojęciem materiałów urzędowych,
o których mowa w art. 4 ust. 2 Pr.autor. rozumieć należy materiały pochodzące od
urzędu lub innej instytucji wykonującej zadania publiczne. SIWZ nie jest takim
materiałem. Postępowanie przetargowe uregulowane w Prawie zamówień
publicznych nie ma charakteru procedury urzędowej. Przez procedurę urzędową
należy rozumieć postępowanie toczące się przed organami wymiaru
sprawiedliwości, organami administracji publicznej (rządowej, samorządowej) lub
innymi organami powołanymi do podejmowania decyzji władczych, mających wpływ
na sytuację prawną jednostki. Wszczęcie procedury, przewidzianej w Prawie
zamówień publicznych, prowadzącej do zawarcia umowy uruchamia postępowanie
o charakterze cywilnoprawnym. Do czynności podejmowanych przez
zamawiającego i wykonawców w postępowaniu o udzielenie zamówienia stosuje
się przepisy kodeksu cywilnego. Odmienny tj. administracyjny charakter ma jedynie
postępowanie przed Prezesem Urzędu Zamówień Publicznych. Ten etap
postępowania można kwalifikować jako procedurę urzędową, w ramach której
wytwarzane są dokumenty urzędowe, nie podlegające ochronie prawo-autorskiej
(art. 4 pkt 2 Pr.autor.)
Podzielić należało także zarzut naruszenia art.12 Pr.autor. polegającego na
bezzasadnym uznaniu, że SIWZ nie jest utworem pracowniczym. Jest
okolicznością bezsporną, że SIWZ sporządzona została przez pracownika strony
powodowej, do którego obowiązków należało przygotowanie konkursów
6
i przetargów na ubezpieczenie i przygotowanie programów ubezpieczeń.
Opracowanie SIWZ należy zaliczyć do czynności mających na celu przygotowanie
przetargu, nie może zatem budzić zastrzeżeń zaprezentowana w skardze
kasacyjnej teza, że P. P., tworząc specyfikację, działał w zakresie powierzonych mu
obowiązków pracowniczych. Zeznanie P. P., w którym stwierdził, że SIWZ
opracował „w celu ułatwienia pracy” nie może podważać oceny, że sporna
specyfikacja jest utworem pracowniczym, skoro sporządzona została w ramach
obowiązków pracowniczych. Sąd Apelacyjny odmawiając specyfikacji charakteru
utworu pracowniczego nie podjął koniecznych rozważań, czy i w jakim terminie
strona powodowa jako pracodawca przyjęła SIWZ jako utwór podlegający ochronie
prawnej (art. 13 Pr.autor.).
Ewentualne uznanie przez Sąd Apelacyjny SIWZ, którą opracował pracownik
strony powodowej, jako dokumentu zawierającego cechy twórcze, a więc
będącego utworem pozostającym po ochroną przewidzianą w Prawie autorskim
pozwoli na ocenę zasadności roszczeń strony powodowej, opartych na art. 79 ust.
1 pkt 3 Pr. autor. Prawidłowe dokonanie takiej oceny będzie możliwe przy
uwzględnieniu reguły przewidzianej w art.6 k.c., zgodnie z którą ciężar
udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne,
przy jednoczesnym odrzuceniu zaprezentowanego w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku poglądu, jakoby w przypadku szkody hipotetycznej, jaką jest utrata prowizji
brokerskiej, na stronie powodowej ciążył ciężar wykazania, że otrzymałaby od
ubezpieczyciela prowizje w kwocie 12 000 zł, gdyby pośredniczyła w zawieraniu
umów ubezpieczeniowych pozwanego Zespołu Szpitalnego. W przypadku szkód
mających charakter hipotetyczny z reguły ma zastosowanie, zbliżony do
domniemania faktycznego, tzw. dowód prima facie, a więc wykształcony w praktyce
sądowej dowód mający zastosowanie w sytuacjach, gdy udowodnienie okoliczności
faktycznych jest niezwykle trudne.
Ocena w zakresie zasadności roszczenia, którego podstawę
materialnoprawną stanowi art. 3 u.z.n.k. będzie możliwa od uprzedniego uznania,
że sporna specyfikacja jest utworem w rozumieniu art. 1 Pr. autor. W judykaturze
utrwalone jest stanowisko, zgodnie z którym, nieuczciwe w rozumieniu ustawy
o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji jest każde zachowanie się przedsiębiorcy
7
(w tym stypizowane w art. 10), które narusza m.in. dobre obyczaje i jeżeli
zachowanie takie zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta
(art. 3 u.z.n.k.). Konieczne jest jedynie wykazanie przez uprawnionego, jaki dobry
obyczaj doznał naruszenia oraz, że nieprzestrzeganie tego obyczaju zagroziło lub
naruszyło interes konkurenta (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 stycznia
2007 r., V CSK 311/06, Biul. SN 2007, nr 5, poz. 11).
Zachowaniem sprzecznym z dobrym obyczajem w rozumieniu art. 3 u.z.n.k.
jest – jak trafnie zarzucił skarżący – działanie o charakterze pasożytniczym. Polega
ono na tym, że uczestnik tego samego rynku korzysta z gotowego efektu pracy
swego konkurenta handlowego.
Z przytoczonych względów należało, uznając skargę kasacyjna za
uzasadniona, orzec, jak w sentencji (art. 39815
k.p.c.).
/tp/
db