Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 marca 2009 r.
II PK 210/08
Podjęcie się przez pracownika podróży w celu wykonania określonej
pracy na podstawie porozumienia zawartego z pracodawcą nie jest podróżą
służbową w rozumieniu art. 775
§ 1 k.p., chyba że pracownik wykonuje na pole-
cenie pracodawcy zadania służbowe.
Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca),
Sędziowie SN: Beata Gudowska, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy,
Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 marca 2009 r. sprawy z po-
wództwa Zdzisława T. przeciwko B.R.E. Spółce z o.o. w B. o wynagrodzenia za
pracę w godzinach nadliczbowych, ekwiwalent za urlop, diety za podróże służbowe,
wynagrodzenie za pracę, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Ape-
lacyjnego w Szczecinie z dnia 29 stycznia 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części dotyczącej należności z tytułu podróży
służbowych i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Szczecinie
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 23 lutego 2007 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie zasądził od
„B.R.E." Spółki z o.o. w B. na rzecz Zdzisława T. tytułem wyrównania wynagrodzenia
za pracę, wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych oraz ekwiwalentu
pieniężnego za urlop wypoczynkowy kwotę 20.274, 90 zł z ustawowymi odsetkami,
umorzył postępowanie co do kwoty 191.367,62 zł i oddalił powództwo w pozostałej
części, w tym w zakresie roszczenia o diety z tytułu podróży służbowych odbywanych
poza granicami kraju w kwocie 32.886 zł. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły nastę-
pujące ustalenia.
Strona pozwana jest spółką eksportową, której działalność polega głównie na
produkcji zabawek, elementów budowlanych oraz wyposażaniu placów zabaw. W
2
dniu 4 stycznia 1999 r. pozwana Spółka zawarła umowę z firmą A-Z S.E. z siedzibą
w Gibraltarze, na mocy której ustalono, że pozwana Spółka deleguje pracowników do
pracy na rzecz kontrahenta, odprowadzi do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
składki na ubezpieczenia społeczne oraz podatek dochodowy, a kontrahent zobo-
wiązał się do zapłaty wynagrodzenia wynikającego z umowy o pracę oddelegowane-
go pracownika, zapewnienia mu miejsca noclegowego na czas pracy i wyżywienia
lub środków na wyżywienie oraz zapewnienia środków transportu do i z miejsca wy-
konywania pracy, albo pokrycia poniesionych na te cele wydatków na podstawie
przedłożonych rachunków, a także przekazywania comiesięcznych raportów odno-
śnie do zwiększonej ilości godzin pracy. Powód zatrudniony był w pozwanej Spółce w
pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierowcy na podstawie umów o pracę
na czas określony z dnia 16 maja i 16 lipca 2000 r., a od dnia 31 grudnia 2000 r. - na
czas nieokreślony. Łączący strony stosunek pracy został rozwiązany przez powoda z
dniem 16 lipca 2001 r. na podstawie art. 55 § 11 k.p. z uwagi na niewypłacanie mu
przez pracodawcę wynagrodzenia przy delegowaniu do pracy w Danii. W umowach o
pracę ustalono wynagrodzenie powoda na kwotę 700 zł, stanowiącej podstawę po-
datku oraz składek na ubezpieczenia społeczne, a jako miejsce wykonywania pracy
wskazano „B.R.E. Sp. z o.o.", której siedziba znajduje się w B. na terenie Polski.
Faktycznie strony ustaliły wynagrodzenie powoda na kwotę 25 koron duńskich za
godzinę pracy. Podczas ustalania warunków zatrudnienia powód został poinformo-
wany przez dyrektora Spółki oraz jej prokurenta, że „będzie delegowany i będzie pra-
cował na terenie Danii", „jako kierowca będzie pracował w czasie podróży do Danii i
z powrotem, a na terenie Danii będzie wykonywał lekkie prace". W Danii powód wy-
konywał polecenia dyrektora Spółki i otrzymywał od niego wynagrodzenie, miał za-
pewniony nocleg w miejscu zamieszkania dyrektora Spółki, bez wyżywienia. Na tere-
nie Polski dyspozycje dyrektora przekazywał powodowi prokurent Spółki. Oprócz
obowiązków kierowcy powód wykonywał na terenie Danii również inne zlecone czyn-
ności. W konsekwencji jego praca polegała na tym, iż stawiał się w siedzibie Spółki
po uzyskaniu informacji o dokonaniu załadunku samochodu i konieczności wyrusze-
nia w trasę, jeździł w charakterze kierowcy do Danii przez Niemcy samochodem cię-
żarowym z naczepą z towarem, między innymi zabawkami i wełną mineralną, zała-
twiał formalności związane z odprawą celną, wykonywał czynności wyładunkowe i
załadunkowe na terenie Niemiec oraz rozładowywał towar w Danii. Do obowiązków
powoda na terenie Danii należało przewożenie do różnych miejscowości towarów, w
3
tym wełny mineralnej, zabawek i elementów budowli (tzw. „piramid"), a następnie ich
wyładunek i montaż, a nadto wykonywanie czynności gospodarczych na terenie po-
sesji dyrektora Spółki. Pobyty powoda w Danii trwały od 3 do 7 dni, w zależności od
potrzeb pracodawcy, o czym powód był wcześniej informowany. W okresach pomię-
dzy wyjazdami do Danii, w trakcie pobytu w Polsce, powód nie miał obowiązku pozo-
stawania do dyspozycji pracodawcy i nie świadczył pracy na jego rzecz poza jedno
lub dwukrotnym wyjazdem służbowym do T. Tuż po przyjeździe powoda do Polski
lub jakiś czas potem, prokurent Spółki informował go o dacie ponownego wyjazdu do
Danii. Ustalone przez strony wynagrodzenie przysługiwało powodowi zarówno za
pracę świadczoną w charakterze kierowcy w Polsce i za granicą, jak i pracę wykony-
waną przez niego na terenie Danii. W trakcie podróży z Polski do Danii oraz wyko-
nywania pracy na terenie Danii powód pracował w godzinach nadliczbowych, w za-
mian za które uzyskiwał dni wolne w okresach pobytu w Polsce.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy, w odniesieniu do żądania
zasądzenia należności z tytułu podróży służbowych, wskazał, że przepisy prawa
pracy w sposób szczegółowy regulują zagadnienie podróży służbowych oraz sposób
obliczania i wypłacania należności z nimi związanych. W spornym okresie, do 5
czerwca 2001 r. kwestię tę regulowały przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Poli-
tyki Socjalnej z dnia 3 lipca 1998 r. w sprawie zasad ustalania oraz wysokości należ-
ności przysługujących pracownikom z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju.
Zgodnie z § 1 ust. 2 tego rozporządzenia, wydanego na podstawie art.774 pkt 2 k.p.,
podróżą służbową odbywaną poza granicami kraju było wykonywanie zadania w ter-
minie i w państwie określonym przez pracodawcę. Od 6 czerwca 2001 r. kwestię tę
regulowało rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 maja 2001 r.
w sprawie szczegółowych zasad ustalania oraz wysokości należności przysługują-
cych pracownikowi z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju. W ocenie Sądu
pierwszej instancji, analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wyka-
zała, że w rzeczywistości powód nie świadczył pracy na terenie kraju, ale wyłącznie
poza jego granicami: w Danii, a w Niemczech jedynie w trakcie podróży do Danii,
która to okoliczność została przez powoda przyznana. Oznacza to, że miejsce wska-
zane w pisemnej umowie o pracę nie było prawdziwe, a stałym miejscem wykonywa-
nia pracy przez powoda była Dania. Skoro powód stale wykonywał pracę poza grani-
cami kraju i poza siedzibą pracodawcy, to przepisy dotyczące należności z tytułu za-
granicznych podróży służbowych (diet) nie znajdą w niniejszej sprawie zastosowania.
4
Niezależnie bowiem od tego, że powód wykonywał poza granicami kraju zadania w
terminie i w państwie określonym przez pracodawcę, to jego wyjazdy nie były podró-
żami służbowymi, gdyż miejsce przeznaczenia tych „podróży" było stałym miejscem
wykonywania przez niego pracy.
Wyrokiem z dnia 29 stycznia 2008 r. Sąd Apelacyjny w Szczecinie oddalił ape-
lację powoda od powyższego wyroku, podzielając poczynione ustalenia i ocenę
prawną dokonaną przez Sąd pierwszej instancji. W ocenie Sądu Apelacyjnego,
strony umownie ustaliły miejsce pracy powoda w Danii, a nie w miejscowości B. Nie
ma więc prawnego znaczenia odmienne określenie miejsca pracy powoda w umowie
o pracę. Stosownie do § 1 ust. 1 i § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjal-
nej z dnia 1 czerwca 1998 r. w sprawie zasad ustalania oraz wysokości należności
przysługujących pracownikom z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju, za po-
dróż służbową uznawano wykonywanie zadania określonego przez pracodawcę
poza miejscowością, w której znajduje się stałe miejsce pracy pracownika, w terminie
i miejscu określonych w poleceniu wyjazdu służbowego. Miejscowość rozpoczęcia i
zakończenia podróży służbowej określać powinien pracodawca w poleceniu wyjazdu
służbowego. Od dnia 30 marca 2001 r. do Kodeksu pracy został dodany art. 775
§ 1,
który stanowi, że pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie
służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza
stałym miejscem pracy, przysługuje zwrot kosztów związanych z podróżą służbową.
Podróżą służbową jest każdy wyjazd pracownika na polecenie pracodawcy poza
miejscowość, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałe miejsce
pracy w celu wykonania zadania służbowego. Pojęcie „podróż służbowa" obejmuje
także wyjazdy pracowników, których praca związana jest ze stałym przemieszcza-
niem się i których miejsce wykonywania pracy jest ruchome. Do takich pracowników
odnosi się określenie podróży służbowej jako wyjazdu w celu wykonania zadania
służbowego poza miejscowość, w której znajduje się siedziba pracodawcy. Do pra-
cowników, którzy stale świadczą pracę w tym samym miejscu odnosi się określenie
podróży służbowej jako wyjazdu w celu wykonania zadania służbowego poza stałe
miejsce pracy. Stałe miejsce pracy pracownika może być usytuowane zarówno w
miejscowości, w której znajduje się siedziba pracodawcy, jak i poza tą miejscowo-
ścią. Jeżeli ustawodawca chciałby wyłączyć prawo do zwrotu kosztów wyjazdów tych
pracowników, których praca jest związana ze stałym przemieszczeniem się, to okre-
śliłby podróż służbową jako wyjazd w celu wykonania zadania służbowego poza stałe
5
miejsce pracy, ustalone w umowie o pracę lub innym akcie nawiązującym stosunek
pracy. Kwota należna pracownikowi z tytułu zwrotu kosztów podróży służbowej musi
odpowiadać dodatkowym wydatkom, które musiał ponieść pracownik w celu spełnie-
nia świadczenia pracy poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodaw-
cy, lub poza stałym miejscem świadczenia pracy. Z definicji podróży służbowej wyni-
ka przede wszystkim, że jej celem jest wykonywanie określonego przez pracodawcę
zadania. Zadanie to zwykle należy do zakresu czynności pracownika wynikającego z
zajmowanego stanowiska lub rodzaju wykonywanej pracy. Wykonywanie zadania nie
jest tym samym, czym wykonywanie pracy (zadań określonego rodzaju). Zadanie
zamyka się w pewnych granicach przedmiotowych i czasowych, które mieszczą się
wprawdzie, co do zasady, w procesie wykonywania pracy (zadań), ale go nie wy-
czerpują. Nadto podróż służbowa przedsiębrana jest w celu wykonywania zadania
poza miejscowością, w której znajduje się miejsce pracy pracownika. Znaczy to, że
pracownik udający się w podróż służbową ma stałe miejsce wykonywania pracy w
określonej miejscowości. Wskazuje to zatem na incydentalność podróży służbowej i
tymczasowość pobytu w miejscu wykonywania zadania. Podróż służbowa jest swo-
istą konstrukcją prawa pracy. Nie każde wykonywanie zadania poza miejscowością,
w której znajduje się stałe miejsce pracy pracownika jest podróżą służbową. Podsta-
wę formalną podróży służbowej stanowi polecenie wyjazdu. Polecenie takie powinno
określać zadanie oraz termin i miejsce jego wykonywania, musi być skonkretyzowa-
ne, nie może mieć charakteru generalnego. Nie jest zatem podróżą służbową wyko-
nywanie pracy (zadań) w różnych miejscowościach, gdy przedmiotem zobowiązania
pracownika jest stałe wykonywanie pracy (zadań) w tych miejscowościach, jak miało
to miejsce w przypadku powoda, który wykonywał pracę w miejscowościach na tere-
nie Danii.
Sąd Apelacyjny wskazał, że przepis art. 29 § 1 k.p., wśród przykładowo wska-
zanych warunków umowy o pracę, wymienia określenie rodzaju i miejsca wykonywa-
nia pracy. Przepis ten nie wymaga, by strony uzgodniły jedno stałe miejsce świad-
czenia pracy. Nie określa także sposobu ustalenia miejsca wykonywania pracy. Nie
musi więc być to lokal lub pomieszczenie, albo posesja mające stały adres i znajdu-
jące się w jednej miejscowości. Miejsce wykonywania pracy jest najściślej związane z
jej rodzajem. Praca, której przedmiotem jest np. przewóz towarów do kontrahentów
polega na jej wykonywaniu w różnych miejscach. Jest ze swej istoty związana z nie-
ustannym przemieszczaniem się pracownika na pewnym obszarze. Miejsce wykony-
6
wania pracy, jeżeli uzasadnia to rodzaj pracy, może zatem obejmować pewną za-
mkniętą przestrzeń poza granicami administracyjnymi jednej miejscowości. Ponieważ
określenie miejsca pracy w taki sposób może prowadzić do obchodzenia przepisów o
podróżach służbowych i przerzucania części kosztów pracy na pracownika, uzasad-
nione jest rozważenie, jak szeroką przestrzeń można traktować jako prawidłowo
uzgodnione miejsce wykonywania pracy. W ocenie Sądu drugiej instancji, miejsce
pracy powoda należy utożsamić z terenem państwa Danii, czego powód miał świa-
domość już przy zawieraniu umowy o pracę. Powyższe wynika zarówno z zeznań
powoda, jak i jego pisma procesowego z dnia 28 lipca 2003 r., w którym przyznał, iż
jego stałym miejscem wykonywania pracy była Dania. Ten stan faktyczny nie wy-
czerpywał przesłanek zawartych w definicji podróży służbowej, przepis art. 775
§ 1
k.p. stanowi bowiem, iż podróżą służbową jest wykonywanie na polecenie pracodaw-
cy zadania służbowego poza miejscowością, w której znajduje się stałe miejsce
pracy, zaś powód wykonywał pracę w stały umówiony sposób wykonując kursy do
Danii. Podniesione w tym zakresie argumenty powoda, że w umowie o pracę jako
miejsce świadczenia pracy wskazano siedzibę Spółki w B., wskazują na niezrozu-
mienie treści powołanej normy prawnej.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku powód zarzucił: 1) naruszenie
prawa materialnego, a to art. 775
§ 1 i § 5 w związku z § 2 k.p. oraz § 2 pkt 1, § 3 pkt
1 i § 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 maja 2001 r. w
sprawie szczegółowych zasad ustalania oraz wysokości należności przysługujących
pracownikowi z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, a także § 1 pkt (pra-
widłowo: ustęp) 2, § 2 pkt 1, § 3 pkt 1 i § 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 3 lipca 1998 r. w sprawie zasad ustalania i wysokości należności
przysługujących pracownikom z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, po-
przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie; 2) naruszenie prawa proce-
sowego, a mianowicie art. 316 § 1 k.p.c., poprzez niewzięcie pod uwagę art. 33 § 1
ustawy - Prawo prywatne międzynarodowe, zgodnie z którym w niniejszej sprawie
zastosowanie znajdzie prawo Królestwa Danii, co miało istotny wpływ na wynik ca-
łego postępowania, oraz art. 328 § 2 k.p.c., poprzez niewyjaśnienie w sposób logicz-
ny i przekonywujący podstawy prawnej orzeczenia.
Wskazując na powyższe zarzuty, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w części oddalającej roszczenie z tytułu podróży służbowych (diet) i
uwzględnienie powództwa w tym zakresie, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
7
wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi drugiej
instancji do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że Sąd drugiej instancji nie-
prawidłowo zastosował art. 775
§ 1 i 5 w związku z § 2 k.p. oraz przytoczone przez
skarżącego przepisy powołanych rozporządzeń, gdyż z jednej strony wyraził trafną
ocenę, że podróż służbowa to również wyjazdy pracowników, których praca zwią-
zana jest ze stałym przemieszczaniem się (podstawowym zadaniem pracownika jest
„podróżowanie"), a z drugiej strony błędnie wskazał, iż podróż służbowa ma charak-
ter incydentalny, a więc uboczny w stosunku do zadań pracownika (podstawowym
zadaniem pracownika nie jest „podróżowanie"). Ponadto, skoro Sąd Apelacyjny uznał
za stałe miejsce pracy skarżącego Danię, niezrozumiałe jest nieuznanie za podróże
służbowe jego przejazdów z towarem z Polski do Danii i po towar z Danii do Polski w
sytuacji, gdy zadania te były wykonywane poza stałym miejscem pracy powoda.
Wskazane braki motywów zaskarżonego orzeczenia uzasadniają również zarzut ob-
razy art. 328 § 2 k.p.c. Skarżący przytoczył ustalenia poczynione w sprawie odnośnie
do umowy zawartej przez pozwaną Spółkę z firmą A-Z S.E. z siedzibą w Gibraltarze i
wskazał, że w ocenie Sądu drugiej instancji, skoro podróżą służbową jest wykonywa-
nie na polecenie pracodawcy zadania służbowego poza miejscowością, w której
znajduje się stałe miejsce pracy, a stałym miejscem pracy powoda była Dania, to
wykonywanie przez powoda kursów samochodem ciężarowym z Polski do Danii i z
powrotem, a także wykonywanie pracy na terenie Danii nie odpowiadało definicji po-
dróży służbowej zawartej w art. 775
§ 1 k.p. Jednakże, jeżeli miejscem wykonywania
przez skarżącego pracy była Dania, gdzie mieściło się faktyczne centrum decyzyjne
pracodawcy, to - na zasadzie art. 33 § 1 zdanie drugie Prawa prywatnego międzyna-
rodowego - dla określenia warunków zatrudnienia zastosowanie powinny znaleźć
przepisy prawa Królestwa Danii. W konsekwencji, przyjmując, że powód świadczył
pracę w Danii, a nie w Polsce, gdzie znajdowała się stała placówka pozwanej Spółki,
Sąd drugiej instancji winien zastosować w sprawie prawo duńskie, a skoro tego nie
uczynił, dopuścił się obrazy art. 316 § 1 k.p.c., co doprowadziło do nieuwzględnienia
powództwa w zakresie należności z tytułu podróży służbowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
8
Skarga kasacyjna okazała się usprawiedliwiona, aczkolwiek nie wszystkie za-
warte w niej zarzuty mogą być uznane za trafne. W pierwszej kolejności podlegają
rozważeniu zarzuty zawarte w kasacyjnej podstawie naruszenia przepisów postępo-
wania. Dla skuteczności skargi kasacyjnej opartej na podstawie określonej w art.
3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. konieczne jest wykazanie przez skarżącego, że uchybienie to
mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a więc, że następstwa stwierdzonych
wadliwości były tego rodzaju lub skali, że kształtowały lub współkształtowały treść
zaskarżonego orzeczenia. Tymczasem skarżący, w odniesieniu do zarzutu narusze-
nia art. 328 § 2 k.p.c., okoliczności tej nie tylko nie wykazuje, ale w ogóle nie powo-
łuje się na nią. Ponadto powołany przepis odnosi się do uzasadnień sporządzanych
przez sąd pierwszej instancji, a do uzasadnienia sądu odwoławczego znajduje zasto-
sowanie odpowiednie. Prawidłowe sformułowanie zarzutu jego naruszenia przez sąd
drugiej instancji wymaga więc przytoczenia także uregulowania zawartego w art. 391
§ 1 k.p.c., poprzez które art. 328 § 2 k.p.c. stosowany jest w postępowaniu odwoław-
czym. Wreszcie w judykaturze Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że zarzut wa-
dliwego sporządzenia uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia może okazać się za-
sadny tylko wówczas, gdy z powodu braku w uzasadnieniu elementów wymienionych
w art. 328 § 2 k.p.c. zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej, czyli
gdy treść uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji uniemożliwia całkowicie
weryfikacji toku wywodu, który doprowadził do jego wydania. To, czy w istocie
sprawa została wadliwie, czy prawidłowo rozstrzygnięta nie zależy od tego, jak zo-
stało napisane uzasadnienie, co znajduje potwierdzenie w art. 39814
k.p.c., w myśl
którego Sąd Najwyższy oddala skargę kasacyjną także wtedy, gdy mimo błędnego
uzasadnienia orzeczenie odpowiada prawu. Stosownie do art. 328 § 2 k.p.c. uzasad-
nienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a
mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których
się oparł oraz przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy
dowodowej, a także wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepi-
sów prawa. Skarżący zarzuca Sądowi Apelacyjnemu naruszenie wskazanego prze-
pisu, „poprzez niewyjaśnienie w sposób logiczny i przekonywujący podstawy prawnej
swojego orzeczenia", a mianowicie zastosowania art. 775
§ 1, 2 i 5 k.p. Obowiązek
wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku polega na przytoczeniu przepisów prawa oraz
na wskazaniu, dlaczego w konkretnej sytuacji prawnej sąd zastosował określony
przepis i w jaki sposób wpłynął on na rozstrzygnięcie sprawy. Sąd drugiej instancji
9
uznał (czym innym jest kwestia czy trafnie), że podróże skarżącego do Danii nie były
podróżami służbowymi w rozumieniu art. 775
§ 1 k.p. i wyjaśnienie wpływu tej oceny
na rozstrzygnięcie sprawy wynika z uzasadnienia zaskarżonego rozstrzygnięcia.
Stanowi to o niezasadności zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w sposób wskaza-
ny przez skarżącego.
Bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 316 § 1 k.p.c., poprzez niewzięcie pod
uwagę art. 33 § 1 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. - Prawo prywatne międzynaro-
dowe (Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm.), zgodnie z którym „jeżeli strony nie dokonały
wyboru prawa, stosunek pracy podlega prawu państwa, w którym strony w chwili po-
wstania tego stosunku mają miejsce zamieszkania lub siedzibę. Jeżeli praca jest,
była lub miała być wykonywana w przedsiębiorstwie pracodawcy, rozstrzyga, zamiast
jego miejsca zamieszkania lub siedziby - siedziba przedsiębiorstwa". Uzasadnienie
skargi kasacyjnej wskazuje, że skarżącemu chodzi o zdanie drugie tego przepisu,
przy czym zarzut jego naruszenia został sformułowany nie w odniesieniu do poczy-
nionych w sprawie i niekwestionowanych ustaleń, ale do przedstawionej przez skar-
żącego własnej wersji wydarzeń i ich oceny. Ze stanu faktycznego sprawy nie wynika
(zresztą skarżący okoliczności takiej nie podnosi), aby pozwana Spółka posiadała na
terenie Danii jakiekolwiek przedsiębiorstwo, któremu można by przypisać nie tylko
samodzielność organizacyjną pod względem prawnym lub ekonomicznym (por. uza-
sadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2001 r., I PKN 358/00,
OSNP 2003 nr 3, poz. 59), ale chociażby znaczenie funkcjonalne, polegające na za-
wodowym i zarobkowym prowadzeniu działalności gospodarczej (produkcyjnej, usłu-
gowej, handlowej) w zorganizowanym centrum tej działalności, będącym siedzibą
przedsiębiorstwa. Skarżący zdaje się wyprowadzać tezę o istnieniu na terytorium
Danii przedsiębiorstwa pozwanej Spółki po pierwsze - z poczynionego w sprawie
ustalenia, że zawarła ona umowę z firmą gibraltarską, na mocy której delegowała
pracowników do pracy na rzecz tej firmy oraz po drugie - z okoliczności, iż powód
wykonywał pracę na terenie Danii w ramach poleceń wydawanych przez zamieszku-
jącego w tym państwie dyrektora pozwanej Spółki oraz otrzymywał od niego wyna-
grodzenie za pracę. Wywody skarżącego prowadzą do nieuprawnionych wniosków,
gdyż z poczynionych przez Sądy obu instancji ustaleń wynikać może co najwyżej, że
dyrektor strony pozwanej posiadał na terytorium Danii „posiadłość", w której czasowo
składowana była część przywiezionych przez powoda towarów oraz że powód wy-
konywał na podstawie oddelegowania pracę na rzecz niebędącej jego pracodawcą
10
firmy gibraltarskiej A-Z S.E., w ramach zawartej przez nią z pozwaną Spółką umowy
z dnia 4 stycznia 1999 r. Stan faktyczny sprawy nie wskazuje natomiast na funkcjo-
nowanie na terytorium Danii jakiegokolwiek centrum działalności gospodarczej strony
pozwanej, które mogłoby być uznane za przedsiębiorstwo, a w skardze kasacyjnej
nie formułuje się żadnych zarzutów w tym zakresie. W świetle braku takich ustaleń
nie było podstaw do zastosowania przez Sąd drugiej instancji art. 33 § 1 zdanie dru-
gie Prawa prywatnego międzynarodowego, a w rezultacie bezzasadny okazał się
zarzut naruszenia art. 316 § 1 k.p.c., poprzez niezastosowanie wskazanej wyżej
normy prawnej.
Częściowo uzasadnione okazały się natomiast zarzuty naruszenia prawa ma-
terialnego. Istotą sporu jest rozstrzygnięcie kwestii czy wyjazdy powoda do Danii i
jego pobyty na terytorium tego państwa były podróżami służbowymi w rozumieniu
znajdujących w sprawie zastosowanie § 1 ust. 2 (błędnie określonego w skardze ka-
sacyjnej jako pkt 2) rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 3 lipca
1998 r. w sprawie zasad ustalania oraz wysokości należności przysługujących pra-
cownikom z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju (Dz.U. Nr 89, poz. 568
ze zm.) oraz obowiązującego od dnia 30 marca 2001 r. przepisu art. 775
§ 1 k.p. W
świetle pierwszego z wymienionych uregulowań, podróżą służbową odbywaną poza
granicami kraju jest wykonywanie zadania w terminie i w państwie określonym przez
pracodawcę. Podobną definicję wyznaczającą cechy podróży służbowej zawierał § 1
ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 czerwca 1998 r. w
sprawie zasad ustalania oraz wysokości należności przysługujących pracownikom z
tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (Dz.U. Nr 69, poz. 454 ze zm.), uznający
za podróż służbową wykonywanie zadania określonego przez pracodawcę poza
miejscowością, w której znajduje się stałe miejsce pracy pracownika, w terminie i
miejscu określonym w poleceniu wyjazdu służbowego. Obie te definicje znalazły od-
zwierciedlenie w art. 775
§ 1 k.p., zgodnie z którym podróżą służbową jest wykony-
wanie przez pracownika na polecenie pracodawcy zadania służbowego poza miej-
scowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem
pracy. Z kolei w myśl art. 29 § 1 pkt 1 k.p., w brzmieniu obowiązującym w spornym
okresie, umowa o pracę powinna między innymi określać rodzaj pracy i miejsce jej
wykonywania.
Analiza przytoczonych przepisów, z powołaniem się na wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 11 kwietnia 2001 r., I PKN 350/00 (OSNP 2003 nr 2, poz. 36), dopro-
11
wadziła Sąd drugiej instancji do wniosków, że: 1. nie jest podróżą służbową wykony-
wanie pracy (zadań) w różnych miejscowościach, gdy przedmiotem zobowiązania
pracownika jest stałe wykonywanie pracy (zadań) w tych miejscowościach, jak miało
to miejsce w przypadku powoda, który wykonywał pracę w miejscowości K. i innych
na terenie Danii, 2. podróżą służbową jest wykonywanie zadania służbowego poza
miejscowością, w której znajduje się stałe miejsce pracy, skoro więc miejscem pracy
powoda był teren Danii, a powód wykonywał pracę w stały umówiony sposób wyko-
nując kursy do tego kraju, to nie zostały wyczerpane przesłanki definicji podróży
służbowej.
Dokonana przez Sąd drugiej instancji ocena nie jest trafna, gdyż z poczynio-
nych w sprawie ustaleń wynika, że: 1. strony w umowie o pracę jako miejsce pracy
powoda określiły siedzibę pozwanej Spółki w B. na terenie Polski, 2. przy zawieraniu
umowy o pracę powód został poinformowany, że jako kierowca będzie pracował w
czasie podróży do Danii i z Danii, oraz że zostanie delegowany do pracy w Danii, na
terenie której będzie wykonywał lekkie prace, na co wyraził zgodę, 3. powód - na
polecenie pracodawcy - rozpoczynał pracę kierowcy w siedzibie strony pozwanej,
odbierał załadowany towarem samochód ciężarowy z naczepą celem jego dostar-
czenia do odbiorców w Niemczech i Danii, pobierał w Niemczech kolejną partię to-
waru z przeznaczeniem jego transportu do Danii i kończył podróż w „posiadłości"
dyrektora pozwanej Spółki w miejscowości K., 4. na terenie Danii powód wykonywał
w różnych miejscowościach szereg czynności w ramach uzgodnionego z pracodaw-
cą oddelegowania, 5. po wykonaniu pracy na terenie Danii powód wracał do Polski,
gdzie oczekiwał na polecenie wyjazdu do Danii z kolejną partią towaru.
Sąd drugiej instancji przypisał decydujące znaczenie kwestii odnoszącej się
do faktycznego miejsca wykonywania pracy przez powoda, stając na stanowisku, że
zgodnie z ustaleniami stron było nim terytorium Danii. W ten sposób utożsamił wa-
runki pracy określone w umowie o pracę z ich czasową zmianą dokonaną przez
strony w ramach porozumienia. Tymczasem z poczynionych w sprawie ustaleń wyni-
ka tylko tyle, że porozumienie to obejmowało wykonywanie przez powoda różnorod-
nych czynności zleconych mu na obszarze Danii. Nie wynika z nich natomiast, aby
porozumieniem objęte było wykonywanie przez powoda czynności pracowniczych
poza terytorium tego kraju, a w konsekwencji - aby powiązany z ustalonym w umowie
o pracę rodzajem pracy skarżącego (kierowca) sposób określenia miejsca jego pracy
(siedziba pozwanej Spółki) został tym porozumieniem zmodyfikowany (zmieniony).
12
Zawarty w art. 29 § 1 pkt 1 k.p. obowiązek określenia w umowie o pracę miej-
sca wykonywania pracy przez pracownika jest wymagającym udokumentowania
istotnym i niezbędnym warunkiem umowy o pracę. Wynika on z nałożonego na pra-
codawcę przez dyrektywę Rady 91/533/EWG z dnia 14 października 1991 r. (Dz.Urz.
WE L 288 z dnia 18 października 1991 r.; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne,
rozdział 5 tom 2, s. 3) obowiązku poinformowania pracownika o miejscu pracy, a w
braku stałego lub głównego miejsca pracy o regule, że pracownik jest zatrudniony w
różnych miejscowościach oraz o miejscu siedziby przedsiębiorstwa lub o miejscu
zamieszkania pracodawcy. Przepis ten pozostaje w związku z art. 775
§ 1 k.p., po-
sługującym się pojęciami stałego miejsca pracy oraz siedziby pracodawcy. W
uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 19 listopada 2008 r., II PZP 11/08 (OSNP
2009 nr 13-14, poz. 166), Sąd Najwyższy, dokonując wykładni tych przepisów, wyra-
ził pogląd, że miejsce wykonywania pracy, o którym stanowi art. 29 § 1 k.p., to nic
innego jak stałe miejsce pracy z art. 775
§ 1 k.p. W rzeczywistości faktyczne miejsce
wykonywania pracy może być inne niż określone w umowie. Uznanie, że stałe miej-
sce pracy jest równoznaczne z faktycznym miejscem wykonywania pracy (miejscem
wykonywania czynności pracowniczych), a nie z umówionym miejscem pracy, powo-
dowałoby negatywne konsekwencje dla pracownika, np. w postaci utraconych diet.
Kierując się tą wykładnią należy uznać, że jeżeli jako miejsce wykonywania pracy zo-
stała wskazana w umowie o pracę siedziba pracodawcy (jak w sprawie, w której
wzniesiona została rozpoznawana skarga kasacyjna), to wykonywanie czynności o
cechach zadania służbowego, poza miejscowością, w której siedziba ta się znajduje,
jest podróżą służbową.
Czym innym jest natomiast wykonywanie przez pracownika określonej pracy w
ramach delegowania na podstawie porozumienia zawartego z pracodawcą. Konsty-
tutywnym elementem podróży służbowej jest bowiem przede wszystkim wykonywa-
nie przez pracownika zadania służbowego określonego w poleceniu pracodawcy. W
wyroku z dnia 20 lutego 2007 r„ II PK 165/06 (OSNP 2008 nr 7-8, poz. 97), Sąd Naj-
wyższy wyraził trafny pogląd, że odbywanie podróży na polecenie pracodawcy prze-
sądzą o charakterze tej formy delegowania i stanowi uzasadnienie dla określenia jej
mianem podróży służbowej. O podróży służbowej można mówić zatem jedynie w
przypadku delegowania narzuconego pracownikowi w drodze polecenia zobowiązu-
jącego go do odbycia takiej podróży. Natomiast zawarte przez strony umowy o pracę
porozumienie co do wykonywania przez pracownika określonej pracy w ramach de-
13
legowania przez pracodawcę prowadzi do okresowej zmiany ustalonego w tej umo-
wie rodzaju pracy oraz miejsca jej wykonywania. W takim przypadku podjęcie się
przez pracownika podróży połączonej z wykonywaniem określonej pracy na podsta-
wie zawartego z pracodawcą porozumienia nie jest podróżą służbową w rozumieniu
art. 775
§ 1 k.p., do której znajdują zastosowanie przepisy określające należności
przysługujące pracownikowi z tytułu takiej podróży.
Z niekwestionowanych w skardze kasacyjnej ustaleń wynika, że powód wyraził
zgodę na delegowanie do pracy w Danii, która miała stanowić w okresie jego pobytu
na terytorium tego państwa stałe miejsce pracy. Czynności wykonywane przez skar-
żącego na terenie Danii w ramach poleceń wydawanych mu przez dyrektora Spółki
nie mogą być zatem zakwalifikowane jako wykonywanie zadań w ramach narzuconej
przez pracodawcę podróży służbowej, co przesądza o trafności stanowiska Sądu
drugiej instancji i bezzasadności skargi kasacyjnej w tym zakresie.
Natomiast podejmowanie przez skarżącego podróży do Danii (i z Danii) nie
było połączone wyłącznie z wykonywaniem określonej pracy na jej obszarze na pod-
stawie porozumienia zawartego z pracodawcą (inaczej rzecz ujmując, podróż ta nie
była podejmowana przez skarżącego wyłącznie w celu wykonywania pracy na teryto-
rium Danii), ale związane było z poleceniem pracodawcy dotyczącym wykonania za-
dania polegającego na dostarczeniu do odbiorców w Niemczech i Danii określonych
towarów i powrotu do Polski po ich kolejną partię. Wykonywanie tego zadania powo-
dowało nie tylko konieczność dokonania przez skarżącego określonych czynności
(transportowych, celnych, załadunkowych i rozładunkowych), ale także determino-
wało zarówno czas jak i sposób jego przejazdu do i z uzgodnionego miejsca wyko-
nywania pracy na terenie Danii. W rezultacie sformułowaną przez Sąd Najwyższy w
powołanym wyżej wyroku z dnia 20 lutego 2007 r. tezę należy uzupełnić o stwierdze-
nie, że podjęcie się przez pracownika podróży w celu wykonania określonej pracy na
podstawie porozumienia zawartego z pracodawcą nie jest podróżą służbową w ro-
zumieniu art. 775
§ 1 k.p., chyba że pracownik w ramach podjętej podróży wykonuje
na polecenie pracodawcy zadanie służbowe. W takim przypadku podróż służbowa
obejmuje okres od rozpoczęcia do zakończenia wykonania tego zadania, o ile nic
innego nie wynika z zawartego przez strony porozumienia.
Z powyższych względów na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2
k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. orzeczono jak w sentencji wyroku.
========================================