Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 441/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 marca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
Protokolant Izabela Czapowska
w sprawie z powództwa H.S.
przeciwko Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń SA
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 4 marca 2009 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 8 maja 2008 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powódki kosztami
zastępstwa prawnego na rzecz pozwanej w postępowaniu
kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Powódka H.S. dochodziła w sprawie [...] Sądu Okręgowego w O. zasądzenia
od pozwanego PZU S.A. zadośćuczynienia i roszczeń odszkodowawczych z tytułu
wypadku samochodowego, któremu uległa w dniu 17 maja 2002 r. Powództwo w tej
sprawie zostało oddalone wyrokiem z dnia 12 maja 2006 r., a wniesioną przez
powódkę apelację oddalił Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 8 listopada 2006 r.
Powódka w obu instancjach została obciążona kosztami procesu. Wniesiona przez
pełnomocnika powódki skarga kasacyjna od tego wyroku została odrzucona
postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 13 lutego 2007 r. z tej przyczyny,
że pełnomocnik dokonał opłaty od tej skargi na konto niewłaściwego Sądu.
W niniejszej sprawie powódka wniosła roszczenie odszkodowawcze
o zasądzenie kwoty 91.452,40 zł przeciwko ubezpieczycielowi od
odpowiedzialności cywilnej reprezentującego ją pełnomocnika w sprawie [...], czyli
przeciwko PZU S.A., wskazując, że na skutek niewłaściwego działania jej
pełnomocnika doszło do odrzucenia skargi kasacyjnej, w wyniku czego poniosła
szkodę, którą obowiązany jest naprawić pozwany zakład ubezpieczeń.
Wyrokiem z dnia 27 listopada 2007 r. Sąd Okręgowy w O. zasądził od
pozwanego PZU na rzecz powódki kwotę 1.200 zł tj. zwrot wynagrodzenia
uiszczonego przez powódkę pełnomocnikowi za opracowaną i wniesioną skargę
kasacyjną, która została odrzucona na skutek jego uchybienia w określeniu
adresata opłaty kasacyjnej, umorzył postępowanie do kwoty 8.626 zł i oddalił
powództwo w pozostałym zakresie.
Apelacja powódki od tego rozstrzygnięcia, kwestionująca oddalenie jej
roszczenia, została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 8 maja 2008 r.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że punktem wyjścia oceny roszczenia
odszkodowawczego powódki jest ustalenie, czy skarga kasacyjna, odrzucona przez
Sąd na skutek niedopatrzenia formalnego pełnomocnika powódki, miała szanse na
uwzględnienie przez Sąd Najwyższy – w wypadku jej należytego opłacenia przez
tegoż pełnomocnika. Na to kluczowe pytanie Sąd udzielił odpowiedzi negatywnej.
Przede wszystkim uznał, że, wbrew stanowisku skarżącej, Sądy w niniejszej
3
sprawie nie są związane ustaleniami i oceną Sądu dokonanymi w sprawie [...],
wytoczonej przez powódkę przeciwko PZU na Życie S.A. W tamtej sprawie Sądy
obu Instancji przyjęły, że istnieje związek przyczynowy pomiędzy wypadkiem z dnia
17 maja 2002 r., a odniesionym przez powódkę uszczerbkiem na zdrowiu,
w związku z czym przyznano powódce świadczenie z tytułu ubezpieczenia NW.
Natomiast w niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu I – ej
Instancji, oparte na opinii biegłych z Zakładu Medycyny Sądowej, że taki związek
przyczynowy nie istnieje, co skutkowało oddaleniem apelacji powódki.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zakwestionowała powódka skargą kasacyjną.
Zarzuciła w niej naruszenie art. 365 § 1 k.p.c., art. 290 § 1 i 2 w zw. z art. 278 § 1
i art. 285 § 1 k.p.c. oraz art. 286 i art. 217 § 1 i 2 k.p.c. i na tej podstawie wniosła
o uchylenie skarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie jest bezsporne, iż do odrzucenia skargi kasacyjnej powódki
w procesie [...] Sądu Okręgowego w O. doszło na skutek uchybienia w opłaceniu tej
skargi, jakiego dopuścił się reprezentujący powódkę radca prawny. Wobec tego w
sprawie niniejszej, w której powódka dochodzi odszkodowania z tytułu tego
uchybienia jej pełnomocnika, kwestią zasadniczą jest wykazanie, że skarga ta
miała szanse na uwzględnienie, gdyby tylko została prawidłowo opłacona (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2006 r., V CKS 292/06, niepubl.).
Sądy obu instancji uznały, że nie ma merytorycznych podstaw do przyjęcia
odpowiednio wysokiego stopnia prawdopodobieństwa, że ewentualne orzeczenie
Sądu Kasacyjnego w tamtej sprawie zapadłoby na korzyść powódki. W skardze
kasacyjnej wniesionej w rozpoznawanej sprawie powódka kwestionuje to
stanowisko. Podstawowym argumentem skarżącej jest powoływanie się na to,
że we wcześniej rozpoznawanej sprawie [...] Sąd Rejonowy uwzględnił częściowo
jej roszczenie o świadczenie z tytułu ubezpieczenia od nieszczęśliwych wypadków,
skierowane przeciwko PZU na Życie S.A., przyjmując na podstawie opinii dwóch
biegłych ortopedów, że istnieje związek przyczynowy pomiędzy wypadkiem
komunikacyjnym, jakiemu uległa powódka w dniu 17 maja 2002 r., a schorzeniami
4
kręgosłupa, które ujawniły się u niej w latach 2003 i 2004 w postaci rwy kulszowej
prawostronnej oraz przepukliny jądra miażdżystego na poziomie tarczy
międzykręgowej L4 – L5. W ocenie powódki, orzeczenie w tamtej sprawie jest
prejudykatem, który na podstawie art. 356 § 1 k.p.c. powinien być wiążący
w sprawie niniejszej w tym sensie, że Sądy nie mogły, jak to uczyniły, dokonać
w niej ustaleń odmiennych i przyjąć, że brak jest związku przyczynowego pomiędzy
zdarzeniem z dnia 17 maja 2002 r., a ujawnionymi po roku czasu schorzeniami
powódki. W ten sposób zarzut naruszenia art. 365 § 1 k.p.c. stał się zasadniczym
zarzutem konstruującym całą skargę kasacyjną powódki.
Zarzut ten jest niezasadny. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
wyroku z dnia 13 stycznia 2000 r., II CKN 655/98, niepubl., art. 365 § 1 k.p.c.
reguluje kwestię prawomocności materialnej wyroku w znaczeniu pozytywnym.
Polega ona, co do zasady, na tym, że związanie treścią prawomocnego
rozstrzygnięcia ogranicza się przede wszystkim do stron procesu i sądu, który je
wydał, a następnie obejmuje także inne sądy oraz organy państwowe i organy
administracji publicznej. To związanie innych sądów ogranicza się jednak do treści
rozstrzygnięcia zawartego w sentencji a nie obejmuje jego motywów. Dlatego też
w orzecznictwie przyjmuje się, że sąd cywilny nie jest związany ustaleniami i oceną
dowodów dokonanymi w innej sprawie. Podkreśla się tylko, że dokonując
samodzielnych ustaleń, nie może ignorować stanowiska zajętego w innej sprawie,
w której stan faktyczny konstruowany był na tym samym zdarzeniu, lecz biorąc
je pod uwagę, obowiązany jest dokonać własnych, wszechstronnych ustaleń
i samodzielnych ocen, które w rezultacie mogą prowadzić do odmiennych konkluzji
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2002 r., IV CKN 2002/00, czy z dnia
13 października 2005 r., I CK 217/05, niepubl.). Uzasadnieniem tego stanowiska są
dwa istotne argumenty. Zasadniczym jest ten, że w grę wchodzi tu kwestia prawa
do oceny wiarygodności dowodów, będąca podstawą i gwarancją niezawisłości
orzekania sędziowskiego. Dlatego też, jak trafnie podkreślono w wyroku IV CKN
1073/00, wszelkie wyłączenia i wyjątki od zawarowanej w art. 233 § 1 k.p.c. zasady
samodzielności i niezawisłości sądu w dokonywaniu oceny materiału dowodowego
należy interpretować ścieśniająco. Drugi argument wynika stąd, że w każdej
ze spraw opartych na tym samym zdarzeniu sądy - w następstwie realizowania
5
zasady kontradyktoryjności procesu cywilnego - mogą dysponować różnym
materiałem dowodowym. Prowadzi to do wniosku, że, wbrew zastrzeżeniom
skarżącej, Sądy w sprawie [...] mogły samodzielnie badać i ustalać czy pomiędzy
wypadkiem komunikacyjnym z dnia 17 maja 2002 r., a ujawnionymi później
schorzeniami kręgosłupa u powódki zachodzi związek przyczynowy, czy też nie.
Opierając się na opinii biegłych z Zakładu Medycyny Sądowej, Sądy obu Instancji
wykluczyły istnienie takiego związku. Zdaniem Sądów, biegli ci przekonująco
wykazali, że w trakcie takiego wypadku komunikacyjnego, w jakim brała udział
powódka, kiedy to jeden z samochodów uderza w tył drugiego, dochodzi u kierowcy
do nagłego zgięcia głowy do tyłu, a następnie do jej gwałtownego odgięcia do
przodu. Na skutek działania tych przeciążeń zwykle powstają urazy w okolicach
kręgosłupa szyjnego. Tułów zaś przesuwa się tylko nieznacznie, gdyż jest
zabezpieczony pasem bezpieczeństwa oraz odruchowym usztywnieniem rąk na
kierownicy. Wobec tego w zasadzie niemożliwym jest, aby przy braku
charakterystycznych dla tego typu wypadków obrażeń kręgosłupa w części górnej,
doszło do urazu części dolnej kręgosłupa powódki. Za tym stanowiskiem
przemawia dodatkowo to, że powódka po wypadku nie narzekała na dolegliwości
kręgosłupa, a do lekarza zgłosiła się dopiero po roku od zdarzenia. Stwierdzone
wtedy schorzenia mają więc charakter samoistny. Należy przy tym podkreślić, że
biegli z Zakładu Medycyny Sądowej ustosunkowali się do odmiennej opinii złożonej
w sprawie [...] i dopiero wtedy Sądy w sprawie [...] podzieliły ich opinię, czyniąc ją
podstawą orzeczeń, najpierw oddalającego powództwo, a następnie apelację
powódki.
W takim stanie rzeczy uznać należy, iż skarga kasacyjna wywiedziona
w sprawie [...], oparta głównie na zarzucie naruszenia art. 365 § 1 k.p.c. nie miała
realnych szans na uwzględnienie, mimo że dokonywanie odmiennych ustaleń przez
sądy w związku z tym samym zdarzeniem jest stanem sprzecznym z konieczną
dążnością do jednolitości orzecznictwa, a więc niepożądanym. Jest tak nie tylko
dlatego, że zarzut naruszenia tego przepisu nie był usprawiedliwiony, ale także z tej
przyczyny, że w pozostałym zakresie skarga zawierała w gruncie rzeczy polemikę z
ustaleniami Sądu, odmiennymi od dokonanych w sprawie [...], a taka argumentacja
skargi kasacyjnej jest z mocy art. 3983
§ 3 k.p.c. niedopuszczalna. Tym samym
6
oznacza to, że bezpodstawna jest też skarga kasacyjna wniesiona w sprawie
niniejszej. Z wyłuszczonych wyżej przyczyn trzeba bowiem uznać za chybiony jej
podstawowy zarzut naruszenia art. 365 § 1 k.p.c. Nie są też usprawiedliwione
zarzuty naruszenia przepisów o przeprowadzeniu dowodu z opinii instytutu
naukowego (art. 290 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1, art. 285 § 1, 286 i art. 217 k.p.c.).
Jak to już bowiem wskazano, biegli w opinii wydanej przez Zakład Medycyny
Sądowej w sprawie [...] odnieśli się wszechstronnie do najważniejszych
okoliczności sprawy, przekonująco wyjaśnili mechanizm powstawania obrażeń
kręgosłupa u kierowcy na skutek zderzenia się pojazdów oraz ustosunkowywali się
do odmiennego stanowiska biegłych zajętego w sprawie [...]. Sądy miały więc
prawo uczynić ja podstawą wyrokowania, bez potrzeby powoływania nowych
biegłych. W konsekwencji Sądy prawidłowo przyjęły brak związku przyczynowego
pomiędzy zdarzeniem z dnia 17 maja 2002 r., a chorobą kręgosłupa powódki, a tym
samym brak podstaw do przypisania pozwanemu ubezpieczycielowi w niniejszej
sprawie odpowiedzialności za działania pełnomocnika powódki w sprawie [...].
W związku z tym za niezasadne trzeba uznać zarzuty materialnoprawne skargi
kasacyjnej naruszenia art. 361 § 1 k.c., art. 471 k.c. oraz art. 822 § 1 k.c.
Skoro zaś wszystkie zarzuty skargi kasacyjnej okazały się
nieusprawiedliwione, podlegała ona oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
Uwzględniając trudną sytuację materialną powódki oraz nietypowy charakter
niniejszego procesu, Sąd Najwyższy postanowił na podstawie art. 102 k.p.c. nie
obciążać powódki kosztami zastępstwa prawnego na rzecz pozwanego
w postępowaniu kasacyjnym.