Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 197/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 marca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa B. K.
przeciwko [...] Kuratorowi Oświaty w G.
o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę i przywrócenie do
pracy,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 12 marca 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w G.
z dnia 4 marca 2008 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację
2. zasądza od powódki na rzecz strony pozwanej 120 (sto
dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
2
Powódka B. K. wniosła pozew przeciwko Skarbowi Państwa – [...] Kuratorowi
Oświaty w G. domagając się przywrócenia do pracy na dotychczas zajmowanym
stanowisku oraz obciążenia pozwanego kosztami postępowania. W uzasadnieniu
podała, iż w dniu 22 listopada 2006 r. [...] Kurator Oświaty rozwiązał z powódką
umowę o pracę bez wypowiedzenia z uwagi na ciężkie naruszenie przez nią
obowiązków pracowniczych. Oświadczenie pozwanego, zdaniem powódki, było
dotknięte zarówno wadami formalnymi, jak i merytorycznymi. Pozwany błędnie
wskazał jako podstawę rozwiązania naruszenie art. 30 § 1 pkt 3 k.p., gdyż treść
tego przepisu pozostaje w sprzeczności z uzasadnieniem wypowiedzenia, którego
podstawą było ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków przez pracownika,
co spowodowało niemożność jednoznacznego ustalenia przyczyn i sposobu
rozwiązania umowy o pracę. Powódka wskazała nadto, iż w oświadczeniu
pracodawcy brak było daty rozwiązania umowy. Powódka podniosła także
uchybienie miesięcznemu terminowi do złożenia oświadczenia woli przez
pracodawcę, ponieważ, jeżeli według pozwanego do ciężkiego naruszenia
obowiązków wobec pracodawcy doszło w dniu 10 października 2006 r., to pozwany
złożył oświadczenie 21 listopada 2006 r., czyli przekraczając 1 miesiąc. Powódka
podniosła także, że nie doszło do rozwiązania stosunku pracy, ponieważ
rozwiązano umowę o pracę na stanowisku Dyrektora Wydziału Nadzoru
Pedagogicznego, co spowodowało pozbawienie powódki jedynie zajmowanego
stanowiska. Powódka wskazała także, że pomiędzy stronami doszło w dniu 5
października 2006 r. do porozumienia odnośnie udania się powódki na urlop z
dniem 9 października 2006 r. Ustalono wówczas, że powódka w tym dniu
rozpocznie urlop wypoczynkowy, a podanie złoży jej córka. Pracodawca
zaakceptował termin rozpoczęcia urlopu przez powódkę dlatego nieuzasadnione
było domaganie się wypełnienia przez powódkę dodatkowych dokumentów, które
powódka mogła wypełnić będąc na urlopie.
W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości.
Argumentował, iż podstawa prawna rozwiązania umowy o pracę jest zgodna z
kodeksem pracy. Ponadto, powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego,
stwierdził, iż dochował terminu do złożenia powódce oświadczenia o rozwiązaniu
umowy pracę. Powódce wypowiedziano umowę o pracę, a nie odwołano ze
3
stanowiska. Przyczyną rozwiązania umowy było ciężkie naruszenie podstawowych
obowiązków przez powódkę, ponieważ pozwany nie udzielił powódce urlopu
wypoczynkowego. B. K. przed rozpoczęciem urlopu winna stawić się w zakładzie
pracy, wypełnić kartę urlopową i uzyskać pisemną zgodę bezpośredniego
przełożonego, czego wymaga regulamin. Pomimo pisemnych wezwań powódka nie
stawiała się do pracy. Unikała świadomie wręczenia wypowiedzenia umowy o pracę
z uwagi na likwidację stanowiska przez nią zajmowanego
Sąd Rejonowy w G., Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wyrokiem z
dnia 23 maja 2007 r. oddalił powództwo.
W uzasadnieniu wyroku Sąd pierwszej instancji stwierdził, że złożone
powódce przez pozwanego oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę spełniało
wymagania określone przepisem art. 30 k.p., nastąpiło na piśmie z podaniem
przyczyny, a także zawierało prawidłowe pouczenie o przysługującym prawie
złożenia odwołania. Sąd wskazał, iż w złożonym oświadczeniu przez pracodawcę
nie istnieje wewnętrzna sprzeczność podstaw rozwiązania umowy o pracę. Został
bowiem wskazany art. 30 § 1 pkt 3 k.p. mówiący ogólnie o rozwiązaniu umowy o
pracę bez wypowiedzenia, a także art. 52 § 1 pkt 2 k.p. wskazujący na podstawę
rozwiązania, która to została następnie szczegółowo opisana w piśmie
rozwiązującym stosunek pracy. Pozwany przeprowadził także niezbędną
konsultację rozwiązania umowy o pracę ze związkiem zawodowym. Za chybiony
Sąd uznał zarzut powódki, iż brak wskazania w oświadczeniu pozwanego daty
rozwiązania umowy o pracę jest uchybieniem formalnym. Sąd powołał się w
uzasadnieniu na treść art. 61 § 1 zd. 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., w myśl których
oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy
doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią, tak więc
oświadczenie pracodawcy nie musi zawierać daty rozwiązania stosunku pracy,
ponieważ dochodzi do tego w chwili, kiedy pracownik zapoznał się z jego treścią
lub mógł się z nią zapoznać. Powódka otrzymała oświadczenie pracodawcy w dniu
22 listopada 2006 r. i tego dnia doszło do rozwiązania umowy o pracę pomiędzy
stronami.
Zdaniem Sądu Rejonowego, pozwany dochował także jednomiesięcznego
terminu do złożenia powódce oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę bez
4
wypowiedzenia. Zgodnie art. 52 § 2 k.p. rozwiązanie umowy o pracę bez
wypowiedzenia z winy pracownika nie może nastąpić po upływie 1 miesiąca od
uzyskania przez pracodawcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej
rozwiązanie umowy. Pozwany w złożonym oświadczeniu o rozwiązaniu umowy o
pracę wskazał zasadniczo na dwie przyczyny: pierwszą z nich była
nieusprawiedliwiona nieobecność powódki w okresie od 10 października 2006 r. do
dnia 1 listopada 2006 r. w pracy z uwagi na nieuzyskanie pozwolenia pozwanego
na rozpoczęcie urlopu wypoczynkowego. Drugą przyczyną było niestawienie się
powódki do pracy pomimo wezwań z dnia 16 i 25 października 2006 r. Sąd uznał,
że obie przyczyny wskazują na naruszenie obowiązków pracowniczych przez
powódkę. Sąd przyjął, iż powódka do dnia 1 listopada 2006 r. nie stawiała się bez
usprawiedliwienia w pracy. a więc jednomiesięczny termin do złożenia
oświadczenia woli przez pracodawcę należy liczyć właśnie od tego dnia, a zatem
składając oświadczenie w dniu 22 listopada 2006 roku pozwany nie uchybił temu
terminowi. Nie doszło także do uchybienia terminowi w przypadku drugiej z
podstaw rozwiązania umowy o pracę, tj. niestawienia się do pracy pomimo
wezwania pozwanego. Powódka otrzymała ostatnie z pism wzywających do
stawienia się w pracy w dniu 6 listopada 2006 r., a więc licząc od tego dnia tym
bardziej pozwany nie uchybił jednomiesięcznemu terminowi do złożenia
oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę.
Sąd pierwszej instancji nie podzielił twierdzeń powódki, iż stosunek pracy
trwa ponieważ powódka została jedynie odwołana ze stanowiska dyrektora. Jak
wynika z zawartej między stronami umowy o pracę została ona zawarta właśnie w
celu zatrudnienia na stanowisku dyrektora. Ponadto z oświadczenia pozwanego o
rozwiązaniu umowy o pracę wynika w sposób wyraźny wola rozwiązania umowy o
pracę zawartej pomiędzy stronami w dniu 29 stycznia 2003 r. na czas nieokreślony.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 52 § 1 pkt 1 k.p. poprzez uznanie
nieobecności w pracy od 9 października 2006 r. z nieusprawiedliwioną Sąd
Rejonowy zauważył, że o ile w trakcie spotkania z Kuratorem strony ustaliły termin
oraz zasady wykorzystania urlopu wypoczynkowego, to zdaniem Sądu nie może to
w żaden sposób przesądzać o przyjęciu, iż Kurator wyraził zgodę na rozpoczęcie
urlopu wypoczynkowego przez B. K. w dniu 9 października 2006 r. Sąd podkreślił,
5
że samo złożenie podania o urlop wypoczynkowy nie jest różnoznaczne z prawem
pracownika do niestawienia się w pracy i jednoczesnym oczekiwaniem uznania
przez pracodawcę, iż jest to nieobecność usprawiedliwiona. Adnotacja na wniosku
urlopowym o treści „proszę skierować pracownika na badania przed udzieleniem
urlopu” podpisana przez pozwanego nie oznacza akceptacji wniosku urlopowego i
nie uprawnia do niestawiennictwa w pracy, choćby z tego powodu, że zakłada
konieczność przeprowadzenia badań przed udaniem się na urlop, nie wskazuje
ponadto terminu, kiedy taki urlop miałby być udzielony. Jeżeli ponadto pracodawca
nakazywał powódce stawiennictwo w pracy właśnie w celu dopełnienia formalności,
czego powódka nie uczyniła, to ocena, że doszło z jej strony do ciężkiego
naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych jest uzasadniona.
Wyrok ten został zaskarżony przez powódkę apelacją w całości. Zarzuciła
ona rażącą obrazę prawa materialnego – art. 52 § 1 pkt 1 k.p., art. 30 § 1 pkt 3 k.p.
i art. 52 § 2 k.p. oraz naruszenie przepisów postępowania i wniosła o zmianę
zaskarżonego wyroku, uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne, przywrócenie
powódki do pracy ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu skarżąca wskazała, iż podtrzymuje w całości wszystkie
dotychczasowe zarzuty formalne dotyczące wypowiedzenia, które winny skutkować
uznaniem go za nieważne. Powódka nadal twierdzi iż niedopuszczalne jest
wskazanie jako podstawy wypowiedzenia art. 30 § 1 pkt 3 k.p. a nie art. 52 § 1 pkt
1 k.p., gdyż ten ostatni przepis stanowi samodzielną podstawę rozwiązania umowy
o pracę. Powódka podtrzymała też zarzut, iż upłynął opisany w art. 52 § 2 k.p.
termin do rozwiązania umowy o pracę.
Ponadto podniosła, że rozwiązaniu uległa umowa o pracę na stanowisku
dyrektora a nie umowa o pracę w ogóle. Stwierdziła też, że najważniejszy zarzut
dotyczy faktu braku istnienia okoliczności „ciężkiego” naruszenia przez nią
obowiązków pracowniczych. W jej opinii doszło do uzgodnienia wszystkich
istotnych warunków udzielenia urlopu, łącznie ze złożeniem wniosku przez córkę
powódki.
Sąd Okręgowy, Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G., wyrokiem z
dnia 4 marca 2008 r. uwzględnił częściowo apelację powódki i zmienił zaskarżony
6
wyrok w ten sposób, że zasądził na jej rzecz kwotę 14.235,66 zł. tytułem
odszkodowania.
W uzasadnieniu Sąd drugiej instancji stwierdził, że apelacja powódki
zasługiwała na uwzględnienie, jednakże z innych względów niż w niej podnoszono.
W ocenie Sądu Okręgowego Sąd pierwszej instancji w sposób prawidłowy ustalił
stan faktyczny w sprawie, jednakże w toku kontroli merytorycznej orzeczenia Sąd
Okręgowy dopatrzył się w nim innych nieprawidłowości, które skutkowały zmianą
zaskarżonego wyroku.
Przede wszystkim Sąd drugiej instancji wskazał na okoliczność, że ze
względu na stanowisko powódki kwestie rozwiązania jej stosunku pracy są
przedmiotem regulacji w Karcie Nauczyciela, a nie w Kodeksie pracy. Art. 26 ust. 1
pkt 1 Karty stanowi zaś, że stosunek pracy nauczyciela wygasa z mocy prawa w
razie prawomocnego ukarania w postępowaniu dyscyplinarnym karą zwolnienia z
pracy, a podmiotem uprawnionym do nakładania takiej kary są komisje
dyscyplinarne. W tym świetle wypowiedzenie dokonane powódce przez Kuratora
obarczone było formalną wadą prawną, powodującą jego nieważność i
uzasadniającą roszczenie o przywrócenie do pracy. Nie można bowiem uznać, że
art. 52 k.p. jest przepisem szczególnym w stosunku do Karty Nauczyciela, która
zawiera własną regulację dotyczącą identycznych przyczyn, jak określone w art. 52
k.p.
Przywołując art. 4771
k.p.c. oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego Sąd
Okręgowy stwierdził, że wprawdzie, w myśl przepisu art. 56 § 1 k.p., pracownikowi,
z którym rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów
o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie, przysługuje roszczenie o
przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowanie według
jego wyboru, to jednak w okolicznościach rozpoznawanej sprawy (skazanie
powódki za przyjęcie korzyści majątkowej) Sąd uznał przywrócenie powódki do
pracy na poprzednio zajmowanym stanowisku za niezasadne. Z tego względu
poprzestał na zasądzeniu na rzecz powódki odszkodowania.
Wyrok ten został zaskarżony przez pozwanego skargą kasacyjną w całości.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w G. w
części dotyczącej uwzględnienia apelacji i kosztów zastępstwa procesowego i
7
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego w G. w części i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie
apelacji i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów
postępowania.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie prawa materialnego:
 przez błędną wykładnię przepisu art. 1 ust. 2 pkt. 1 lit. b ustawy -
Karta Nauczyciela poprzez przyjęcie, że do nauczycieli mianowanych
lub dyplomowanych zatrudnionych na stanowiskach, na których
wymagane są kwalifikacje pedagogiczne, w kuratoriach oświaty ma
zastosowanie cała Karta Nauczyciela, w tym przepis art. 26 ust. 1 pkt
1 oraz 76 Karty Nauczyciela,
 przez niewłaściwe zastosowanie art. 26 ust. 1 pkt. 1 oraz art. 76 Karty
Nauczyciela poprzez przyjęcie, że do nauczycieli mianowanych
zatrudnionych na stanowiskach, na których wymagane są kwalifikacje
pedagogiczne, w kuratoriach oświaty znajdą zastosowanie
wspomniany art. 26 ust. 1 pkt. 1 oraz art. 76 Karty Nauczyciela.
Jako okoliczności uzasadniające przyjęcie skargi do rozpoznania skarżący
wskazał, że jest ona „oczywiście uzasadniona dlatego, iż Karta Nauczyciela w art. 1
ust. 2 pkt. 1 lit b stanowi, że znajduje ona zastosowanie do nauczycieli
mianowanych lub dyplomowanych zatrudnionych na stanowiskach, na których
wymagane są kwalifikacje pedagogiczne w kuratoriach oświaty jedynie w zakresie
określonym ustawą”.
W uzasadnieniu skarżący podniósł, że zgodnie z art. 1 ust. 2 pkt. 1 lit. b
Karty Nauczyciela ustawie podlegają, w zakresie określonym ustawą, nauczyciele
mianowani lub dyplomowani zatrudnieni na stanowiskach, na których wymagane są
kwalifikacje pedagogiczne w kuratoriach oświaty. Interpretacja przytoczonego
przepisu jasno prowadzi do wniosku, że do wspomnianych nauczycieli
poszczególne postanowienia Karty Nauczyciela znajdują zastosowanie tylko gdy
zostało to w sposób jednoznaczny zastrzeżone. Przepisem, który realizuje
wcześniejsze zastrzeżenie jest art. 91a ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela, zgodnie z
którym nauczycielom mianowanym i dyplomowanym zatrudnionym w urzędach
8
organów administracji rządowej i kuratoriach oświaty na stanowiskach
wymagających kwalifikacji pedagogicznych, przysługują uprawnienia wynikające z
art. 9a-9i, art. 51, art. 58-60, art. 86, art. 88 i art. 90. Katalog przepisów Karty
Nauczyciela, które można stosować do nauczycieli mianowanych lub
dyplomowanych zatrudnionych w kuratoriach oświaty ma charakter zamknięty i nie
może być rozszerzany. Taka intencja ustawodawcy wynika z użycia w art. 1 ust. 2
pkt. 1 lit. b Karty Nauczyciela określenia "w zakresie określonym ustawą" jak
również braku chociażby w art. 91a ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela określenia "w
szczególności". W omawianym katalogu przepisów brak jest zastosowanych przez
Sąd Okręgowy art. 26 ust. 1 pkt 1 oraz art. 76 Karty Nauczyciela. W związku z tym
do rozwiązania stosunku pracy z powódka należało zastosować przepisy Kodeksu
pracy, jak to przyjął Sąd Rejonowy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W zasadniczej dla rozpoznawanej sprawy kwestii zakresu zastosowania
Karty Nauczyciela do powódki, pełniącej funkcję Dyrektora Wydziału Nadzoru
Pedagogicznego w Kuratorium Oświaty w G. należy podzielić stanowisko
skarżącego, że nauczyciele mianowani lub dyplomowani zatrudnieni na
stanowiskach, na których wymagane są kwalifikacje pedagogiczne w kuratoriach
oświaty, podlegają przepisom Karty Nauczyciela jedynie w zakresie określonym
Kartą. Wynika to wprost z przepisu art. 1 ust. 2 pkt 1 lit b Karty Nauczyciela.
Przepisem szczególnym, realizującym zastrzeżenie z tego przepisu jest art. 91a
ust. 1 pkt 1 Karty, zgodnie z którym nauczycielom mianowanym lub dyplomowanym
zatrudnionym w urzędach organów administracji rządowej i kuratoriach oświaty na
stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych przysługują uprawnienia
wynikające z art. 9a-9i, art. 51, art. 58-60, art. 86, art. 88 i art. 90 Karty Nauczyciela.
Katalog ten ma charakter zamknięty, co oznacza, że do powódki nie mają
zastosowania inne, nie wymienione w nim przepisy Karty. W odniesieniu do
okoliczności rozpoznawanej sprawy stwierdzić należy, że nie znajdują w stosunku
do niej zastosowania przepisy Karty Nauczyciela regulujące wygaśnięcie stosunku
pracy nauczyciela (art. 26 ust. 1 pkt 1 Karty) ani też o odpowiedzialności
dyscyplinarnej nauczycieli (art. 76 Karty).
W rozpoznawanej sprawie ustalono, że powódka dopuściła się ciężkiego
9
naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. Spełnione zostały również
pozostałe wymagania dotyczące zgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy
bez wypowiedzenia. Ustalenia te nie zostały skutecznie zakwestionowane przez
powódkę, wiążą one zatem Sąd Najwyższy przy dokonywaniu oceny kasacyjnej
zaskarżonego przez pozwanego wyroku Sądu Okręgowego.
Ponieważ do powódki nie miały zastosowania przepisy Karty Nauczyciela
dotyczące rozwiązania stosunku pracy, stanowisko Sądu Okręgowego, zgodnie z
którym podstawą ustania stosunku pracy powódki miałby być art. 26 ust. 1 pkt 1
Karty, jest błędne. Zamknięty charakter katalogu art. 91a ust. 1 Karty powoduje, że
w ustalonych okolicznościach sprawy nie było konieczności przeprowadzania w
stosunku do powódki postępowania dyscyplinarnego, którego skutkiem mogłoby
być wygaśniecie jej stosunku pracy. Oznacza to, że pozwany trafnie zastosował w
odniesieniu do powódki przepisy Kodeksu pracy dotyczące rozwiązania stosunku
pracy bez wypowiedzenia, tj art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Jak wynika z ustaleń Sądu
Rejonowego które zostały podzielone przez Sąd Okręgowy oświadczenie
pozwanego o rozwiązaniu stosunku pracy z powódką w tym trybie spełniało
wszelkie wymogi formalne przewidziane w przepisach Kodeksu pracy – nastąpiło
na piśmie, zawierało wskazanie przyczyny oraz pouczenie dla powódki o
możliwości odwołania się od tego oświadczenia. Pozwany dochował także
ustawowego terminu i przeprowadził procedurę konsultacji rozwiązania umowy ze
związkiem zawodowym reprezentującym powódkę. Na gruncie ustalonych
okoliczności faktycznych należy także zgodzić się z oceną dokonaną przez Sąd
Rejonowy, iż doszło do ciężkiego naruszenia przez powódkę podstawowych
obowiązków pracowniczych. Oceny takiej dokonał również Sąd Okręgowy, jednak
nietrafnie uznał, że mogło ono stać się jedynie podstawą przeprowadzenia
postępowania dyscyplinarnego i zwolnienia z pracy na podstawie orzeczenia
dyscyplinarnego.
Z przytoczonych motywów na podstawie art. 39816
k.p.c. należało orzec jak
w sentencji wyroku.
/km/