Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 marca 2009 r.
II UK 273/08
Sprawa, w której organ ubezpieczeń społecznych kwestionuje wysokość
zasiłku chorobowego wypłaconego przez płatnika w decyzji zobowiązującej go
do złożenia dokumentów korygujących, nie jest sprawą o zasiłek chorobowy
należącą do właściwości sądu rejonowego (art. 4778
§ 2 pkt 1 k.p.c.), lecz do
ogólnej właściwości sądu okręgowego (art. 4778
§ 1 k.p.c.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 marca 2009 r. sprawy
z wniosku „A.P.” Spółki o.o. w O. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w O. z udziałem zainteresowanego Janusza Z. o zasiłek chorobowy, na
skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Opolu z dnia 24 kwietnia 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Rejonowego w Opolu z dnia
28 stycznia 2008 r. [...] zniósł postępowanie przed obydwoma Sdami i przekazał
sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Opolu, wraz z orzeczeniem o kosz-
tach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Spór między „A.P.” Spółką z o.o. w O. a Zakładem Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałem w O. dotyczy decyzji organu ubezpieczeń społecznych z dnia 6 czerwca
2007 r. wskazującej na nieprawidłową wypłatę zasiłku chorobowego prezesowi jej
zarządu Januszowi Z. za okres od maja 2005 r. do sierpnia 2005 r. w kwocie
200.651,97 zł i potrzebę dokonania korekty dokumentów rozliczeniowych. Odwołanie
od tej decyzji wyrokiem z dnia 28 stycznia 2008 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Opolu oddalił, a apelacje wniesione przez ubezpieczoną
Spółkę i zainteresowanego Janusza Z. oddalił Sąd Okręgowy w Opolu wyrokiem z
2
dnia 24 kwietnia 2008 r. Odnosząc się do zarzutu nieważności postępowania, wska-
zał jako rzeczowo właściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji sąd rejono-
wy (art. 4778
§ 2 pkt 1 k.p.c.).
Ubezpieczony oparł skargę kasacyjną na podstawie nieważności postępowa-
nia (art. 379 pkt 6 k.p.c.) i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedza-
jącego go wyroku Sądu Rejonowego i zniesienie postępowania przed tymi Sądami w
całości oraz przekazanie do rozpoznania sprawy Sądowi Okręgowemu w Opolu jako
sądowi pierwszej instancji. Na wypadek nieuwzględnienia zarzutu nieważności,
wskazał przede wszystkim na naruszenie art. 41 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r.
o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa, przez jego niekonstytucyjną, sprzeczną z art. 67 ust. 1 w związku z art. 31
ust. 1 Konstytucji wykładnię, polegającą na przyjęciu, że wypłacona nagroda nie
wchodzi do podstawy wyliczenia zasiłku chorobowego, mimo nieustalenia, które
składniki wynagrodzenia Janusza Z. były rzeczywiście wypłacone w okresie przyję-
tym do obliczania przeciętnego wynagrodzenia, które zostały obciążone składką na
ubezpieczenie chorobowe oraz do których składników pracownik ten zachował prawo
w okresie pobierania zasiłku chorobowego.
Uzasadnienie zarzutu niewłaściwości sądu rejonowego skarżący oparł na
twierdzeniu, że według zasady wynikającej z art. 4778
§ 1 k.p.c., w sprawach z za-
kresu ubezpieczeń społecznych właściwym sądem pierwszej instancji bez względu
na wartość przedmiotu sporu jest sąd okręgowy. Przepis art. 4778
§ 2 pkt 1 k.p.c. nie
może być interpretowany rozszerzająco, więc do właściwości sądów rejonowych na-
leżą między innymi sprawy o zasiłek chorobowy, czyli sprawy o to świadczenie z ubez-
pieczenia społecznego, lecz już nie sprawy „związane" lub „w przedmiocie" zasiłku cho-
robowego. W ocenie skarżącego, sprawa, której przedmiot zakreśla decyzja Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 czerwca 2007 r., nie obejmuje powództwa o
świadczenie, czyli o zasiłek chorobowy; treścią roszczenia nie jest uzyskanie aktywno-
ści drugiej strony, lecz żądanie „związane" z zasiłkiem chorobowym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut nieważności postępowania z powodu wydania orzeczenia przez sąd
rejonowy, w sprawie, w której - bez względu na wartość przedmiotu sporu - właściwy
był sąd okręgowy (art. 379 pkt 6 k.p.c.) jest trafny. Właściwość rzeczowa sądów
3
ubezpieczeń społecznych stanowi odwrócenie zasady przewidzianej w art. 16 i 17
k.p.c., gdyż art. 4778
k.p.c. stwarza domniemanie właściwości rzeczowej sądu okrę-
gowego, a właściwość sądu rejonowego jest wyjątkiem. Zakres właściwości tego
sądu nie może być zatem poszerzany poza sprawy określone w § 2 tego przepisu.
Także wykładnia tego przepisu nie pozwala na inne oznaczenie przedmiotu sprawy
przekazanej sądowi rejonowemu, niż wynikający z jego treści. Wprawdzie w uchwale
z dnia 19 lutego 2008 r., II UZP 7/07 (OSNP 2008, nr 13-14, poz. 197), Sąd Najwyż-
szy przyjął, że w określeniu użytym w art. 4778
§ 2 pkt 1 k.p.c. mieszczą się również
sprawy o zwrot nienależnie pobranego zasiłku chorobowego, lecz poglądem tym nie
naruszył przyjętej w jego judykaturze zasady, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych sąd rejonowy jest właściwy rzeczowo tylko w sprawach wymienionych w
art. 4778
§ 2 k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2006 r., I UK
142/05, OSNP 2007 nr 3-4, poz. 54).
Między innymi - jako wyjątek od właściwości sądu okręgowego - do właściwo-
ści sądów rejonowych należą sprawy o zasiłek chorobowy (art. 4778
§ 2 pkt 1 k.p.c.).
Określenie sprawy jako sprawy „o zasiłek chorobowy” nawiązuje do określenia uży-
wanego w materialnym prawie ubezpieczeń społecznych, tj. w ustawie z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm.).
Sprawa, w której wniesiono skargę kasacyjną, nie jest sprawą o zasiłek chorobowy
ani o jego zwrot. Przedmiot tej sprawy jest inny w warstwie faktycznej i prawnej, gdyż
nie toczy się ona między organem ubezpieczeń społecznych a uprawnionym do
świadczenia, takie bowiem świadczenie nie przysługuje adresatowi decyzji. Przed-
miotu sporu nie wyznacza także decyzja dotycząca przysługiwania lub nieprzysługi-
wania świadczenia i w związku z tym nienależnego jego pobrania, lecz - skierowana
do płatnika składek - decyzja w przedmiocie rozliczania składek na ubezpieczenia
społeczne oraz zasiłków z ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego, w materii
przewidzianej w art. 2 ust. 1 pkt 3 lit. c ustawy z dnia 13 października 1998 r. o sys-
temie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze
zm.).
Sprawy te regulowane są w rozdziale 4 ustawy pt. „Zgłoszenia do ubezpie-
czenia, prowadzenie kont i rejestrów oraz zasady rozliczania składek i zasiłków”.
Zamieszczony w tym rozdziale art. 41 ust. 1 stanowi, że płatnik składek przekazuje
do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych imienne raporty miesięczne po upływie każ-
4
dego miesiąca kalendarzowego, w terminie ustalonym dla rozliczania składek; na
koncie płatnika składek prowadzone są rozliczenia należnych składek, wypłacanych
przez płatnika zasiłków oraz zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych podlegających
zaliczeniu na poczet składek oraz innych składek pobieranych przez Zakład (art. 45
pkt 2). Płatnik składek jest obowiązany według zasad wynikających z przepisów
ustawy obliczać, potrącać z dochodów ubezpieczonych, rozliczać oraz opłacać na-
leżne składki za każdy miesiąc kalendarzowy. Zasady rozliczeń regulowane były po-
przednio w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1998 r. w sprawie
szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, wypła-
conych zasiłków z ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego, zasiłków rodzinnych,
pielęgnacyjnych i wychowawczych oraz kolejności zaliczania wpłat składek na po-
szczególne fundusze (Dz.U. Nr 165, poz. 1197 ze zm.), a obecnie określone są w
rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych
zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest
zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 78, poz. 465 ze zm.). Roz-
liczenie składek, o których mowa w ust. 1, oraz wypłaconych przez płatnika w tym
samym miesiącu zasiłków oraz zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych podlegających
rozliczeniu na poczet składek, następuje w deklaracji rozliczeniowej według ustalo-
nego wzoru. Nie podlegają rozliczeniu w deklaracji rozliczeniowej zasiłki wypłacone
przez płatnika bezpodstawnie (art. 46 ust. 1 i 2); gdy w wyniku przeprowadzonej
kontroli Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdzi nieprawidłowości w deklaracji
rozliczeniowej przedstawionej przez płatnika składek, płatnik składek - stosownie do
okoliczności - obowiązany jest do złożenia organowi rentowemu tzw. imiennych ra-
portów miesięcznych korygujących lub tzw. deklaracji rozliczeniowej korygującej (wy-
rok Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2004 r., III UK 24/04, niepublikowany). Tej
właśnie czynności, w związku z niepoprawnym obliczeniem podstawy wymiaru wy-
płaconego Januszowi Z. zasiłku chorobowego potrącanego ze składek na ubezpie-
czenie społeczne, domagał się Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 6
czerwca 2007 r. od spółki „A.P.” jako od płatnika składek. Podłożem tej decyzji były
wyniki przeprowadzonej na przełomie lat 2006/2007 kontroli płatnika składek przez
pracownika Wydziału Kontroli Płatników Składek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
Oddziału w O., a jej podstawę prawną stanowiły przepisy art. 83 ust.1 pkt 3 i art. 48
ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
5
Odwołanie od decyzji, w której organ ubezpieczeń społecznych kwestionuje
wysokość zasiłku chorobowego wypłaconego przez płatnika w decyzji zobowiązują-
cej go do złożenia dokumentów korygujących, rozpoznaje w pierwszej instancji sąd
okręgowy, gdyż sprawa w tym przedmiocie nie została wyjęta z zakresu jego właści-
wości rzeczowej (art. 4778
§ 2 pkt 1 k.p.c.). Za właściwością rzeczową sądu okręgo-
wego przemawiają także istotne racje ustrojowe. Właściwość sądów rejonowych w
zakresie spraw z ubezpieczenia społecznego po raz pierwszy przewidziano w usta-
wie z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz.
1070 ze zm.). Przekazana tym sądom część spraw z zakresu ubezpieczeń społecz-
nych do rozpoznania w pierwszej instancji obejmowała - jak stwierdzono w projekcie
(pismo Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 31 lipca 2001 r., P. II. 470/25/01) -
sprawy mniej skomplikowane, dotyczące materii zbliżonej do spraw już rozpoznawa-
nych przez sądy tego szczebla. Nadal, także po zmianach art. 4778
§ 2 k.p.c., sądy
rejonowe rozpoznają sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych o mniejszym stop-
niu trudności. Nie można do takich spraw zaliczać sporów o prawidłowe rozliczenie
się płatnika składek z organem ubezpieczeń społecznych na tle stosowania art. 41
ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego na wypa-
dek choroby i macierzyństwa, skomplikowanych pod względem faktycznym i praw-
nym.
Orzeczenie przez sąd rejonowy w sprawie, w której właściwy rzeczowo jest
sąd okręgowy, powoduje nieważność postępowania (art. 379 pkt 6 k.p.c.). Przy
stwierdzonej nieważności postępowania, ze względu na naruszenie przepisów o wła-
ściwości rzeczowej sądów, uchyleniu podlegają wyroki obu Sądów i sprawa podlega
rozpoznaniu od początku przez Sąd Okręgowy jako rzeczowo właściwy w pierwszej
instancji. Mając to na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1
k.p.c. w związku z art. 386 § 2 k.p.c. i art. 39821
k.p.c.).
========================================