Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 366/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 marca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa Placówka "G. "
przeciwko Gminie J.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 12 marca 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 czerwca 2008 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w J., w sprawie z powództwa Placówki „G.” przeciwko Gminie
J. o zapłatę postanowieniem z dnia 26 marca 2008 r. odrzucił pozew wskazując w
uzasadnieniu, że powódka nie ma zdolności sądowej.
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 5 czerwca 2008 r. oddalił zażalenie
strony powodowej na powyższe orzeczenie. W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd
pierwszej instancji prawidłowo odmówił powodowi przymiotu zdolności sądowej i w
konsekwencji odrzucił pozew. Sąd wyjaśnił, że zdolność sądowa jest procesowym
atrybutem zdolności prawnej, którą w stosunkach cywilnoprawnych posiadają
osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne, którym przepisy prawne
przyznają tę zdolność, choć nie przyznają przymiotu osoby prawnej. Do jednostek
takich stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych (art. 331
k.c.).
Sąd Apelacyjny dokonując analizy przepisów ustawy z dnia 7.09.1991 r.
o systemie oświaty stwierdził, że wolą ustawodawcy nie było przyznanie zdolności
prawnej poszczególnym placówkom oświatowym. Zgodnie z art. 5 powołanej
ustawy szkoły i placówki wchodzące w skład struktury organizacyjnej systemu
oświaty, inaczej niż szkoły wyższe, nie mają osobowości prawnej, a w obrocie
cywilnoprawnym mogą występować wyłącznie przez swoje organy prowadzące.
Za takim stanowiskiem przemawia treść art. 39 ustawy o systemie oświaty,
z którego wynika, że dyrektor placówki może ją reprezentować na zewnątrz jedynie
w oparciu o stosowne pełnomocnictwo. W ramach reprezentacji mieści się również
podejmowanie czynności sądowych. W konsekwencji Sąd Apelacyjny zgodził się
ze stanowiskiem Sądu pierwszej instancji, że w niniejszej sprawie Placówka nie
posiada zdolności sądowej, natomiast posiada ją jej organ prowadzący, którym jest
Fundacja „C.”
W skardze kasacyjnej wniesionej od powyższego orzeczenia powód zarzucił
Sądowi Apelacyjnemu:
- naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnie, tj. art. 331
k.c.
w związku z art. 5 ust. 2 i art. 82 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie
oświaty i art. 37 k.c. przez uznanie, że przyznana w tych przepisach zdolność
prawna nie przysługuje powodowi, mimo iż są spełnione warunki określone w art.
37 i następnych k.c.;
3
- naruszenie prawa procesowego przez jego wadliwe zastosowanie, tj. art. 64 § 11
k.p.c., istotnie naruszające interes prawny powoda przez uznanie, że powód nie
posiada zdolności sądowej, mimo iż określone w art. 331
w zw. z art. 37 k.c. reguły
przyznają powodowi zdolność prawną jako jednostce organizacyjnej podlegającej
obligatoryjnemu wpisowi do rejestru prowadzonego przez właściwą jednostkę
samorządu terytorialnego na podstawie art. 82 ustawy o systemie oświaty.
Zarzucając powyższe, powód wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia Sądu Apelacyjnego w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zdolność sądowa oznacza kwalifikację danego podmiotu do występowania
w sądowym postępowaniu cywilnym w charakterze jego szeroko pojętego
uczestnika, tj. w charakterze strony procesu, interwenienta ubocznego, uczestnika
postępowania nieprocesowego, strony lub innego uczestnika postępowania
egzekucyjnego, strony lub uczestnika innego rodzaju postępowania cywilnego niż
postępowanie rozpoznawcze czy egzekucyjne (art. 64 k.p.c. oraz art. 64 w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c.).
Ustawodawca, przyznając określonej kategorii podmiotów zdolność sądową,
czyni to na dwa różne sposoby: albo wyraźnie, albo przy użyciu pośredniej metody
opisowej wskazując na istotne cech przyznawanej zdolności. Do pierwszej kategorii
podmiotów należy zaliczyć osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne
nie będące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną,
organizacje społeczne dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących
przepisów, choćby nie posiadały osobowości prawnej (art. 64 § 1, 11
, 2 k.p.c.),
pracodawcę, organ rentowy (art. 460 § 1 k.p.c.), dyrektora przedsiębiorstwa,
dyrektora zrzeszenia przedsiębiorstw, radę pracowniczą przedsiębiorstwa i radę
zrzeszenia przedsiębiorstw (art. 6913
k.p.c.). Do drugiej kategorii podmiotów,
którym przysługuje zdolność sądowa można zaliczyć: prokuratora, który może
żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział
w każdym toczącym się już postępowaniu (art. 7 k.p.c.); podmioty, do których
stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego o prokuratorze:
np. Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych (art. 195 ust. 4 ustawy z dnia
29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych – Dz. U. z 2007 r. Nr 223, poz.
4
1655 – tekst jednolity ze zm.), a ponadto Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji
i Konsumentów, który jest stroną postępowania przed sądem ochrony konkurencji
i konsumentów (art. 47929
§ 1 k.p.c.), Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki
(art. 47950
§ 1 k.p.c.), Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej (art. 47961
§ 1
k.p.c.), Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego (art. 47972
§ 1 k.p.c.), podmioty
wyposażone w zdolność sądową w celu ochrony określonej masy majątkowej, np.:
zarządcę egzekucyjnego nieruchomości, który w sprawach wynikających z zarządu
nieruchomością może pozywać i być pozywany (art. 935 § 1 k.p.c.), kuratora
spadku (art. 935 § 1 w związku z art. 667 § 2 k.p.c.), syndyka, zarządcę, nadzorcę
sądowego (por. np. art. 132 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo
upadłościowe i naprawcze – Dz. U. Nr 60, poz. 535 ze zm.).
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 64 § 11
k.p.c., należy wskazać, że
Sąd Apelacyjny prawidłowo zastosował ten przepis przyjmując, że powód nie jest
jednostką organizacyjną wyposażoną w zdolność prawną, a w konsekwencji, że nie
przysługuje mu zdolność sądowa. Powołany przepis w sposób wyraźny nawiązuje
do brzmienia art. 331
§ 1 k.c. według którego: „do jednostek organizacyjnych nie
będących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje
się odpowiednio przepisy o osobach prawnych”. Przepis ten kreuje trzecią obok
osób fizycznych i osób prawnych kategorię podmiotów, które uczestniczą
w stosunkach cywilnoprawnych – jednostki organizacyjne niebędące osobami
prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (tzw. ułomne osoby prawne).
Trafnie podkreśla się w doktrynie, że ustawodawca zastosował w tym wypadku
normatywną metodę regulacji uzależniając status ułomnej osoby prawnej od
przyznania danej jednostce organizacyjnej zdolności prawnej przez ustawę.
W konsekwencji należy przyjąć, że o podmiotowości prawnej (w sferze stosunków
cywilnoprawnych) danej jednostki nie decyduje określona struktura organizacyjna
(działanie na podstawie przyjętego statutu, przez powołane do tego organy), rodzaj
prowadzonej działalności, ani fakt dysponowania określonym mieniem, ale
wyłącznie wola ustawodawcy wyrażona w przepisie ustawy.
Ustawodawca przyznając określonym jednostkom organizacyjnym zdolność
prawną posługuje się zazwyczaj pośrednią metodą opisową, tj. przyznaje danej
jednostce zespół cech, które pośrednio świadczą o wyposażeniu ją w zdolność
5
prawną. Taką konstrukcję ustawodawca zastosował w wypadku spółek osobowych
- wskazując, że mogą one we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność
nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być
pozywane (art. 8 § 1 k.s.h.) – spółek kapitałowych w organizacji (art. 11 § 1 k.s.h.),
czy też wspólnot mieszkaniowych (art. 6 ustawy z dnia 24 czerwca 1994
o własności lokali – Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 – tekst jednolity ze zm.).
Artykuł 331
k.c. nie dotyczy natomiast jednostek organizacyjnych, które
zostały dopuszczone do działania na podstawie odrębnych przepisów, ale którym
ustawa nie przyznała zdolności prawnej. Do tej ostatniej kategorii podmiotów należy
zaliczyć występującą w niniejszej sprawie po stronie powodowej Placówkę „G.”
W świetle przepisów ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty
(Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 – tekst jednolity ze zm.; powoływana dalej jako
„ustawa”) placówki kształcenia ustawicznego, jak również pozostałe placówki,
o których mowa w art. 3 pkt 3 ustawy nie zostały wyposażone przez ustawodawcę
w zdolność prawną. W szczególności przymiotu zdolności prawnej nie można
wywieść z powołanych przez skarżącego przepisów, tj. art. 5 ust. 2 i art. 82
ustawy. Artykuł 5 ust. 2 wskazuje krąg podmiotów, którym przysługuje uprawnienie
do zakładania i prowadzenia placówek, z kolei przepis art. 82 ustawy stanowi
w szczególności, że osoby prawne i fizyczne mogą zakładać szkoły i placówki
niepubliczne po uzyskaniu wpisu do ewidencji prowadzonej przez jednostkę
samorządu terytorialnego obowiązaną do prowadzenia odpowiedniego typu
publicznych szkół i placówek. Istotne jest przy tym to, że ustawa nie wiąże
z wpisem placówki do ewidencji skutków w postaci uzyskania przez nią
osobowości prawnej lub zdolności prawnej. Uzyskanie przez jednostkę
organizacyjna podmiotowości prawnej następuje co do zasady z chwilą jej wpisu do
„właściwego rejestru” (art. 37 § 1 k.c.). Nie chodzi przy tym o wpis do
jakiegokolwiek rejestru ale do „rejestru właściwego”, którego organizację i sposób
prowadzenia określają stosowne przepisy (art. 37 § 2 k.c.). Z samego faktu
obowiązku rejestracji konkretnej jednostki nie można jednak wywodzić konkretnego
skutku w postaci uzyskania osobowości prawnej lub zdolności prawnej.
Należy też wyjaśnić, że dla oceny czy dany podmiot ma zdolność sądowa w
postępowaniu cywilnym żadnego znaczenia nie ma fakt przyznania mu takiej
6
zdolności w postępowaniu sądowo administracyjnym. W ustawie z dnia 30 sierpnia
2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153,
poz. 1270 – tekst jednolity ze zm.) instytucja zdolności sądowej została odmiennie
uregulowana niż w kodeksie postępowania cywilnego. Zgodnie z § 3 art. 25
powołanej ustawy: „zdolność sądową mają także inne jednostki organizacyjne nie
posiadające osobowości prawnej, jeżeli przepisy prawa dopuszczają możliwość
nałożenia na te jednostki obowiązków lub przyznania uprawnień lub skierowania do
nich nakazów i zakazów, a także stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub
obowiązku wynikających z przepisów prawa”. Takie obowiązki na placówki
kształcenia ustawicznego nakładają np. przepisy ustawy z dnia 15 lutego 1992 r.
o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 –
tekst jednolity ze zm.), tym samym przyznając im zdolność sądowa ale tylko na
gruncie postępowania sądowo administracyjnego.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.