Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 kwietnia 2009 r.
I UK 337/08
Ograniczenie wysokości podstawy obliczania zasiłku chorobowego wy-
nikające z art. 46 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pienięż-
nych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity
tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm.) ma zastosowanie także wówczas,
gdy okres zasiłkowy rozpoczął się w czasie trwania zatrudnienia.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Zbigniew Myszka, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 kwietnia 2009 r.
sprawy z odwołania Jarosława N. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w K. o zasiłek chorobowy, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego
od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z
dnia 30 czerwca 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w K. decyzją z dnia 21 września
2007 r. odmówił Jarosławowi N. prawa do zasiłku chorobowego za dzień 20 czerwca
2007 r. oraz ustalił, że podstawa zasiłku chorobowego za okres od 21 czerwca 2007
r. do 31 lipca 2007 r. wynosi 2.709,14 zł.
Odwołanie od powyższej decyzji wniósł ubezpieczony.
Sąd Rejonowy dla Krakowa - Nowej Huty w Krakowie wyrokiem z dnia 13
grudnia 2007 r. [...] oddalił odwołanie. Z dokonanych przez Sąd Rejonowy ustaleń
wynikało, iż w dniu 31 sierpnia 2007 r. Jarosław N. złożył wniosek o ustalenie upraw-
nień do zasiłku chorobowego w prawidłowej wysokości, kwestionując tym samym
ustalenia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który za okres od 21 czerwca 2007 r.
do 31 lipca 2007 r. wypłacił odwołującemu się zasiłek chorobowy w wysokości
2
2.961,84 zł brutto, którego podstawę wymiaru ustalono w wysokości nie wyższej niż
100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia; oraz odmówił prawa do zasiłku za
dzień 20 czerwca 2007 r., uznając iż brak jest podstaw do przyznania i wypłaty zasił-
ku za ten dzień, gdyż odwołujący się otrzymał za ten dzień wynagrodzenie od pra-
codawcy.
Sąd Rejonowy ustalił, że w przypadku odwołującego się tytułem ubezpiecze-
nia chorobowego było jego zatrudnienie w spółce M.C. SA na stanowisku dyrektora
hali [...] w K. z podstawowym miesięcznym wynagrodzeniem brutto w wysokości
22.635 zł. Zatrudnienie ustało na skutek zawarcia porozumienia o rozwiązaniu sto-
sunku pracy od dnia 20 czerwca 2007 r., również od tego dnia odwołujący się pozo-
stawał na zwolnieniu lekarskim.
Zdaniem Sądu pierwszej instancji do oceny sytuacji odwołującego się zasto-
sowanie ma art. 46 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społeczne-
go w razie choroby i macierzyństwa, zgodnie z którym podstawa wymiaru zasiłku
chorobowego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego nie może być
wyższa niż kwota wynosząca 100% przeciętnego wynagrodzenia. Sąd Rejonowy
uznał, że niezdolność do pracy Jarosława N. powstała „co prawda w okresie zatrud-
nienia, nie oznacza to jednak, iż okres zasiłkowy rozpoczęty 20 czerwca 2007 r. na-
leży traktować jako całość w tym znaczeniu, że skoro do okresu zasiłkowego wlicza
się okres niezdolności do pracy, w którym ubezpieczony zachowuje prawo do wyna-
grodzenia to do podstawy naliczenia zasiłku chorobowego należy przyjąć przeciętne
wynagrodzenie przysługujące mu za okres ostatnich 12 miesięcy poprzedzających
miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.”
Od powyższego wyroku Sądu Rejonowego Jarosław N. wniósł apelację.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z
dnia 30 czerwca 2008 r. [...] oddalił apelację. Sąd Okręgowy podzielając ustalenia i
ocenę dowodów dokonaną przez Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że tytuł ubez-
pieczenia chorobowego odwołującego się ustał z dniem 20 czerwca 2007 r., a zatem
decyzja organu rentowego jest prawidłowa. Sąd drugiej instancji stwierdził, iż Sąd
pierwszej instancji trafnie przyjął za podstawę rozstrzygnięcia przepis art. 46 ustawy
z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społeczne-
go w razie choroby i macierzyństwa, uznając iż w przypadku odwołującego się tytu-
łem ubezpieczenia chorobowego było jego zatrudnienie w spółce M.C. SA, zaś z
3
dniem 20 czerwca 2007 r. została rozwiązana umowa o pracę za porozumieniem
stron i stan zatrudnienia ustał.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego został zaskarżony w całości skargą kasa-
cyjną wniesioną przez ubezpieczonego. Zarzucono w niej naruszenie prawa mate-
rialnego: art. 6 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, poprzez jego błędną
wykładnię, polegającą na uznaniu, że dniem nabycia prawa do zasiłku chorobowego
jest dzień wyczerpania prawa do pobierania wynagrodzenia gwarancyjnego na pod-
stawie art. 92 k.p., a nie dzień powstania niezdolności do pracy, podczas gdy prawo
do zasiłku powstaje z momentem spełnienia wszystkich warunków wymaganych
przez ustawę do nabycia tego prawa, tj. z chwilą zajścia niezdolności do pracy w
czasie trwania ubezpieczenia chorobowego; art. 36 ustawy z 25 czerwca 1999 r.,
poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że przepis ten ma - w odnie-
sieniu do ubezpieczonego, którego stosunek pracy ustał w trakcie trwania niezdolno-
ści do pracy - zastosowanie jedynie do czasu gdy ubezpieczony jest pracownikiem, a
w konsekwencji niezastosowanie go w niniejszej sprawie, podczas gdy ma on zasto-
sowanie do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego dla ubezpieczonego,
który w dacie powstania niezdolności do pracy pozostawał w stosunku pracy; art. 46
ustawy z 25 czerwca 1999 r., poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyję-
ciu, że podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu,
którego stosunek pracy ustał w trakcie trwania niezdolności do pracy należy ustalać
od momentu po ustaniu tytułu ubezpieczenia dostosować do wysokości określonej w
tym przepisie, tj. do wysokości nieprzekraczającej 100% przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia ogłaszanego dla celów emerytalnych, a w konsekwencji zastosowa-
nie art. 46 tej ustawy w niniejszej sprawie, podczas gdy ma on zastosowanie jedynie
do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego w przypadku powstania nie-
zdolności do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego.
Wskazując na powyższe wniesiono o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w
całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w
Krakowie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw. Pierwsza z nich odnosi się
do rzekomo błędnej wykładni art. 6 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadcze-
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm.). Przepis ten w ustępie 1 sta-
nowi, że zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do
pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia społecznego. Ustęp drugi
reguluje przypadki, w których pewne przypadki niemożności wykonywania pracy
traktuje się na równi z niezdolnością do pracy z powodu choroby. Sąd Okręgowy nie
dopuścił się błędu w wykładni tego przepisu. Przepis ten ustanawia zasadę powsta-
nia prawa do zasiłku chorobowego. Zgodnie z nim, zasadą jest powstanie prawa do
zasiłku wówczas, gdy niezdolność do pracy lub niemożność świadczenia pracy z
przyczyn w nim wymienionych powstała w okresie trwania ubezpieczenia społeczne-
go a nie w innym okresie. W następnym przepisie uregulowane zostały wyjątki od tej
zasady, w tym również nabycie prawa do zasiłku w razie powstania niezdolności do
pracy w pewnym czasie po ustaniu okresu ubezpieczenia społecznego. Będący pod-
stawą skargi kasacyjnej art. 6 nie reguluje kwestii początku okresu zasiłkowego, a w
szczególności tego, czy dniem nabycia prawa do zasiłku chorobowego jest dzień
wystąpienia niezdolności do pracy czy też dzień wyczerpania prawa do tak zwanego
wynagrodzenia gwarancyjnego płaconego przez pracodawcę pracownikowi w po-
czątkowym okresie niezdolności do pracy wywołanej chorobą zgodnie z art. 92 k.p.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 kwietnia 2005 r., I UK 372/04 (OSNP 2005 nr 21,
poz. 343), opowiedział się za zrównaniem w skutkach prawnych okresu pobierania
wynagrodzenia gwarancyjnego z art. 92 k.p. z okresem zasiłkowym. Ta kwestia nie
ma jednakże żadnego znaczenia dla rozwiązania problemu prawnego występującego
w tej sprawie. Nie było w niej sporne, że niezdolność do pracy ubezpieczonego po-
wstała 20 czerwca 2007 r., w dniu w którym zgodnie z porozumieniem zawartym
przez niego i jego pracodawcę ustał jego stosunek pracy. Za ten dzień ostatecznie
pracodawca wypłacił wynagrodzenie. Nie było sporne, że prawo do zasiłku przysłu-
guje ubezpieczonemu na podstawie art. 6 ustawy z 25 czerwca 1999 r. a nie na innej
podstawie. Spór dotyczył wyłącznie wysokości zasiłku, a ściślej podstawy jego obli-
czenia. Dla rozstrzygnięcia tego sporu wykładnia art. 6 nie ma istotnego znaczenia.
Istotne znaczenie ma natomiast problem, czy podstawa wymiaru zasiłku chorobowe-
go należnego ubezpieczonemu winna być ustalona wyłącznie na podstawie art. 36
ustawy z 25 czerwca 1999 r., czy też z uwzględnieniem normy wynikającej z art. 46
5
tej ustawy. W zakresie stosowania tych przepisów Sąd Okręgowy nie dopuścił się
błędu.
Między stosowaniem normy prawnej wynikającej z art. 36 i normy ustalonej w
art. 46 nie zachodzi stosunek alternatywy. Zasada ustalania wysokości zasiłku cho-
robowego przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem (art. 36) nie
ulega zmianie w odniesieniu do okresu zasiłkowego przypadającego po ustaniu ty-
tułu ubezpieczeni, a w tym przypadku po ustaniu stosunku pracy. W art. 46 określona
została jedynie górna granica wysokości podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.
Granicę tę stanowi kwota wynosząca 100% przeciętnego wynagrodzenia (w brzmie-
niu tego przepisu mającym zastosowanie w tej sprawie). Innymi słowy, problem w tej
sprawie nie sprowadza się do tego, który z przepisów ustawy ma zastosowanie do
ubezpieczonego na zasadzie alternatywy, lecz czy ma do niego zastosowanie
ograniczenie wysokości podstawy obliczenia zasiłku chorobowego wynikające z art.
46. Stąd istota sporu dotyczy wykładni tego przepisu, którego wykładnia językowo-
logiczna nie przedstawia trudności. Zdanie pierwsze (w wersji mającej zastosowanie
w sprawie) brzmi: „podstawa wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego za
okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia nie może być wyższa niż kwota wynosząca
100% przeciętnego wynagrodzenia”. W zdaniu drugim uregulowany został sposób
ustalenia tej kwoty. W treści tego przepisu nie sposób znaleźć przesłanek dla wyłą-
czenia spod jego stosowania jakichkolwiek okresów pobierania zasiłku chorobowego
przypadających po ustaniu tytułu ubezpieczenia. Nie zawiera on żadnych ograniczeń
w tym zakresie. Zatem w myśl zasady lege non distinquente ma on zastosowanie do
wszelkich okresów pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczenia.
W szczególności wykładnia językowo-logiczna nie pozwala na postawienie tezy, że
ograniczenie wysokości podstawy wymiaru zasiłku chorobowego uregulowane w tym
przepisie ma miejsce tylko wówczas, gdy prawo do zasiłku powstało po ustaniu tytułu
ubezpieczenia a nie ma zastosowania w takiej sytuacji, gdy prawo powstało w czasie
trwania tytułu ubezpieczenia i obejmuje również okres po jego ustaniu. W treści art.
46 próżno szukać takiego rozróżnienia. Sąd Najwyższy nie znalazł podstaw do czy-
nienia takiego zróżnicowania sytuacji ubezpieczonych w żadnym innym przepisie
ustawy. Wykładnia systemowa nie prowadzi - zdaniem Sądu Najwyższego - do re-
zultatów pozwalających podważyć efekt wykładni językowo-logicznej. Nie może
podważyć tego efektu przewidziane w ustawie zasiłkowej powstanie prawa do zasił-
ku nie tylko w razie powstania niezdolności do pracy w okresie trwania ubezpiecze-
6
nia (zatrudnienia), ale również - w niektórych przypadkach - po ustaniu tego tytułu.
Sąd Najwyższy nie znalazł żadnych racji dla odniesienia stosowania ograniczenia
wynikającego z art. 46 tylko do tego drugiego przypadku. Nie wynika ono z powiąza-
nia przepisów ustawy ani z celów tej regulacji. Przeciwnie, w ocenie Sądu Najwyż-
szego, zasady wyrażone w ustawie wzmacniają rezultaty wykładni językowo-logicz-
nej.
Zasadą jest bowiem, że zasiłek chorobowy pełni funkcję rekompensującą
utratę zarobku. Sąd Najwyższy w przywołanym już wyroku z 5 kwietnia 2005 r. ak-
centował tę funkcję zasiłku należnego w razie wystąpienia ryzyka ubezpieczeniowe-
go - choroby. Nie budzi zatem wątpliwości powiązanie prawa do zasiłku z utratą wy-
nagrodzenia za pracę na skutek niezdolności do niej. Po ustaniu zatrudnienia pra-
cownik nie pracuje, nie nabywa zatem prawa do wynagrodzenia. Co do zasady nie
ma więc podstaw do rekompensaty, gdyż utrata zarobku nastąpiła w tym okresie nie
na skutek choroby, lecz ustania zatrudnienia. Ustawodawca przewidział jednak (ze
względów społecznych) prawo do zasiłku również w okresie po ustaniu zatrudnienia.
Jest to jednak prawo o charakterze wyjątkowym. Nie ma postaw do zakwestionowa-
nia ze względów aksjologicznych zróżnicowania wysokości zasiłku chorobowego w
zależności od tego czy przypada on za okres trwania ubezpieczenia, czy za okres po
jego ustaniu. Odpadnięcie funkcji rekompensacyjnej zasiłku w odniesieniu do okresu
po ustaniu zatrudnienia stanowi dostateczną podstawę do zróżnicowania (obniżenia,
w niektórych przypadkach) wysokości zasiłku. Cecha różnicująca; tak jak pozosta-
wanie w okresie ubezpieczenia, musi być uznana za relewantną.
Z tych przyczyn skarga kasacyjna podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
========================================